Dünya yaklaşık milyar yıl önce Güneş'in etrafında dönen bir toz ve gaz diskiydi. Gezegenlerin ve diğer küçük kayalık cisimlerin çarpıştığı ve sıkıştığı, yavaş yavaş bir gezegene dönüşen toplanma yoluyla oluştu. Bu süreç, erken Dünya'nın tamamen erimesine neden olan muazzam miktarda ısı üretti. Gezegensel toplanma yavaşladıkça, Dünya soğumaya başladı ve birincil veya ilkel kabuk olarak adlandırılan ilk kabuk oluştu.[20] Bu kabuk muhtemelen büyük etkilerle defalarca kez yok edilmiş, maruz kaldığı etkilerle magma okyanusları oluşmuş ve yeniden düzenlenmiştir. Dünya'nın birincil kabuğunun hiçbiri günümüze ulaşamamıştır; bunların hepsi son birkaç milyar yıl boyunca erozyon, etkiler ve levha tektoniği ile yok edilmiştir.
O zamandan beri, dünya ikincil ve üçüncül kabuk oluşturmaya devam ediyor. Altta yatan mantonun kısmi erimesiyle bazaltik magmalar ve yeni okyanus formlarını verdiği okyanus yayılma sırtında ikincil kabuk oluşmaya devam etmektedir. Bu uzaklaşan levhaların itici gücüdür ve sürekli yeni okyanus kabuğu oluşturur. Bu, eski kabuğun bir yerde imha edilmesi gerektiği anlamına gelir, bu nedenle, bir yayılma merkezinin karşısında genelde bir batma bölgesi vardır. Yeni okyanus kabuğu yaratma ve eski okyanus kabuğunu yok etmenin bu sürekli süreci, bugün dünyadaki en eski okyanus kabuğunun yaklaşık milyon yaşında olduğu anlamına gelir.
Buna karşılık, kıtasal kabuğun büyük kısmı çok daha eskidir. Dünya üzerindeki en eski kıtasal kabuk kayaların yaşları 4,28 milyar ile 3,7 milyar yıl arasındadır.[21][22] Batı Avusturalya'da Narryer Granit Dağlık Bölge içerisinde bulunmuştur. Kuzeybatı toprakları üzerindeki Kanada kalkanı ve Baltık kalkanı gibi kratonik bölgelerde acasta gnayslar bulunmuştur.
Okyanus tabanı yayılması sırasında oluşan manyetik şeritler
Mevcut Dünya'nın kıtasal kabuğunun ortalama yaşının yaklaşık 2,0 milyar yıl olduğu tahmin edilmektedir.[23] 2,5 milyar yıl önce oluşan kabuklu kayaların çoğu kratonlarda bulunur. Bu tür eski kıtasal kabuk ve altta yatan astenosfer Dünya'nın başka yerlerinde daha az yoğundur ve bu nedenle batma ile kolayca yok edilemez. Yeni kıtasal kabuğun oluşumu yoğun orojenik dönemlerle bağlıdır. Bu dönemler Rodinia, Pangea ve Gondwana gibi süper kıtaların oluşumlarıyla çakışır. Kabuk kısmen ada yaylarının toplanmasıyla ve metamorfik kıvrım kemerlerinin toplanmasıyla oluşur. Altta yatan mantonun litosferik manto oluşturmak üzere tükenmesiyle korunur.
Yüzey şekilleri - Yer kabuğu etkinlikleri[değiştir kaynağı değiştir]
Üçüncül kabuk, birincil veya ikincil kabuğa kıyasla kimyasal olarak daha çok düzenlenmiştir. Birkaç şekilde oluşabilir:
Magmatik süreçler: ikincil kabuğun kısmi erimesi, farklılaşma veya dehidratasyon ile birleşimi[14]
Erozyon ve sedimantasyon: birincil, ikincil veya üçüncül kabuklardan elde edilen çökeltiler
Üçüncül kabuğun bilinen tek örneği Dünya'nın kıtasal kabuğudur. Diğer karasal gezegenlerin üçüncül kabuğa sahip oldukları söylenip söylenemeyeceği bilinmemekle birlikte, şimdiye kadar elde edilen kanıtlar olmadığını göstermektedir. Bunun nedeni, üçüncül kabuk oluşturmak için plaka tektoniğine ihtiyaç duyulmasıdır ve Dünya, Güneş Sistemimizde plaka tektoniği olan tek gezegendir.
Ay'ın kabuğu[değiştir
İlkokul 3. sınıf Fen Bilimleri dersi, Gezegenimizi Tanıyalım ünitesi, Dünya&#;nın Gözlemlenebilen Katmanları konu anlatımını bu sayfada bulabilir ve pdf olarak indirebilirsiniz.
DÜNYA&#;NIN GÖZLEMLENEBİLEN KATMANLARI
BU KONUDA NELER ÖĞRENECEĞİZ? → Dünya&#;nın gözlemlenebilen katmanları nelerdir? → Kara katmanı, su katmanı ve hava katmanı → Atmosferin görevleri nelerdir?
Dünya’nın iç kısmındaki katmanların neler olduğunu öğrendik. Bu katmanlar dışında Dünya’nın yüzeyinde karalar (kara katmanı), sular (su katmanı) ve etrafında ise bir hava katmanı bulunur. Şimdi bu katmanları inceleyelim.
1. Kara Katmanı
Dünya’mızın dış kabuğunu oluşturan, üzerinde yaşadığımız yer kabuğuna kara katmanı da denir. Kara katmanı deniz tabanları dahil tüm gezegeni kaplar. Dünya yüzeyinin üst katmanı taş, toprak ve kaya gibi maddelerden oluşmuştur.
Dağlar, ormanlar, yaylalar, çöller kara katmanında yer alır.
2. Su Katmanı
Dünya’mız uzaydan mavi renkte görünür. Bunun sebebi Dünya üzerinde suların karalardan fazla yer kaplamasıdır.
Kara tabakasının çukur yerlerini sular doldurmuştur. Okyanuslar, denizler, göller, nehirler, yeraltı suları, kutuplardaki buzullar su katmanını oluşturur.
Dünya’mızın dörtte üçü sularla, dörtte biri karalarla kaplıdır.
Dünya üzerindeki büyük kara parçalarına kıta diyoruz. Dünya’mızda altı kıta bulunmaktadır. Kıtalar arasında kalan büyük su kütlelerine okyanus diyoruz. Dünya üzerinde üç okyanus bulunmaktadır.
3. Hava Katmanı − Atmosfer
Uzayda ve diğer gezegenlerde hava yoktur. Bu yüzden diğer gezegenlerde canlı yaşayamaz.
Dünya’mız atmosfer adı verilen hava katmanıyla çevrilidir. Uzaydan bakılınca atmosfer bir sis gibi görünür. Atmosfer su ve kara katmanlarını sarmış durumdadır.
Havayı gözle göremeyiz ama varlığını hissederiz. Şişkin bir balonu dolduran havadır. Su ve toprakta da hava vardır. Su ve toprakta yaşayan canlılar bu havayla solunum yaparlar.
