Dr Ceyhun Nuri Yorumlar

TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ

ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА

TÜRK DÜNYASINDAN

PARLAMENTER BAKIŞ

Парламентский Взгляд

Тюркского Мира

SAYI : 2

OCAK-ŞUBAT-MART

ВЫПУСК : 2

ЯНВАРЬ-ФЕВРАЛЬ-MAPT

TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEVLETİ KURUCUSU MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

Мустафа Кемаль Ататюрк - основатель государства Турецкой Республики

CUMHURBAŞKANI RECEP TAYYİP ERDOĞAN

Президент Реджеп Тайип Эрдоган

TBMM BAŞKANI PROF. DR. MUSTAFA ŞENTOP

Председатель Великого Национального Собрания Турции

Почетный президент Союза турецких парламентариев мира

NURSULTAN NAZARBAYEV KAZAKİSTAN CUMHURBAŞKANI

ННурсултан НАЗАРБАЕВ Президент Республики Казахстан

KAZAKİSTAN MECLİS BAŞKANI NURLAN NİGMATULİN

Председатель Ассамблеи Казахстана Нурлан Нигматулин

TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ

TÜRK DÜNYASINDAN PARLAMENTER BAKIŞ DERGİSİ

ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА

ПАРЛАМЕНТСКИЙ ВЗГЛЯД ТЮРКСКОГО МИРА

Sayı: 2

Ocak-Şubat-Mart

Türk Dünyası Parlamenterler Birliği

Adına Sahibi

Nail ÇELEBİ

Genel Yayın Yönetmeni

Nevin BALTA

Yayın Danışma Kurulu

Prof. Dr. Orhan KAVUNCU

Anargul KYDYROVA

Nazmi ÖLMEZYİĞİT

Nail TAN

Yayın Türü

Dergi

Türk Dünyası Parlamenterler Birliği

tarafından üç ayda bir yayımlanır.

Yönetim Yeri

Cumhuriyet Caddesi Atatürk Bulvarı

Bulvar İş Merkezi, No: 71/23, Kat: 5

Çankaya/ANKARA

Tel : 61 60

Belgegeçer : 80 60

Genel Ağ Sayfası : funduszeue.info

E-posta : [email protected]

Выпуск: 2

Январь-Февраль -Mapt

Генеральный Директор Парламенского

Союза Тюркского мира

Наиль Челеби

Главный редактор

Невин Балта

Консультативный Совет по Публикации

Проф. др. Орхан Кавунджу

Анаргуль Кыдырова

Назми Олмезйигит

Наиль Тан

Перевод с турецкого на русский язык

Камилла Щетинина

Тир публикации

Со стороны Парламентского Союза

Тюркского Мира

Публикуется раз в 3 месяца

Адрес Журнала

Ул. Джумхурийет,

Бульвар Ататюрка

Номер 71/23, Этаж: 5

funduszeue.info

Teл : 61 60

Факс : 80 60

Официальный сайт : funduszeue.info

Э-почта : [email protected]

İÇİNDEKİLER

BAKIŞ

Содержание

HAKKIMIZDA

TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ

BİZDEN SİZE

TÜRK DÜNYASINDAN PARLAMENTER BAKIŞ’IN

KAZAKİSTAN SAYISI

SÖYLEŞİ

KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ ANKARA BÜYÜKELÇİSİ

ABZAL SAPARBEKULI İLE RÖPORTAJ

DOSYA / BARIŞ, İSTİKRAR VE KALKINMA

Nursultan NAZARBAYEV

Kazakistan Cumhurbaşkanı

“BÜYÜK BOZKIR”IN YEDİ ÖZELLİĞİ

Nail ÇELEBİ

TDPB Genel Başkanı

KAZAKİSTAN NEREYE GİDİYOR ?

FEYZULLAH BUDAK

KAZAKİSTAN’IN BÖLGE VE DÜNYA BARIŞINA

KATKILARI

DOSYA / GELECEĞE BAKIŞ-MANEVİ UYANIŞ

Prof. Dr. Orhan KAVUNCU

TÜRK DÜNYASI’NIN AKSAKALI : NAZARBAYEV

PROF. DR. KÜRŞAD ZORLU

AKADEMİSYEN / YAZAR

TARİHLE ŞEKİLLENEN, GELECEKLE BÜTÜNLEŞEN BİR

ÜLKE TASAVVURU

DOSYA / TÜRKİYE-KAZAKİSTAN ASKERÎ İLİŞKİLERİ

Serdar YILMAZ

Dr. Öğretim Üyesi

KAZAKİSTAN’IN SAVUNMA GÜCÜ VE KAZAKİSTAN-

TÜRKİYE ASKERÎ İLİŞKİLERİ

О НАС

ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА

ОТ НАС ВАМ

КАЗАХСТАНСКИЙ ВЫПУСК ПАРЛАМЕНТАРНОГО

ВЗГЛЯДА ИЗ ТЮРКСКОГО МИРА

ИНТЕРВЬЮ

ИНТЕРВЬЮ С ПОСЛОМ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАНВ

АНКАРЕ АБЗАЛ САПАРБЕКУЛИ

ДОСЬЕ / МИР, ПРОЦВЕТАНИЕ И РАЗВИТИЕ

Нурсултан НАЗАРБАЕВ

Президент Республики Казахстан

СЕМЬ ОСОБЕННОСТЕЙ «БОЛЬШОЙ СТЕПИ»

Наиль ЧЕЛЕБИ

Председатель ПАТМ

КУДА ШАГАЕТ КАЗАХСТАН ?

ФЕЙЗУЛЛАХ БУДАК

ВКЛАДЫ КАЗАХСТАНА В МИР В РЕГИОНЕ И

МИРЕ

ДОСЬЕ / ВЗГЛЯД НА БУДУЩЕЕ – НРАВСТВЕННОЕ

ВОЗБУЖДЕНИЕ

ПРОФ. ДР. ОРХАН КАВУНДЖУ

АКСАКАЛ ТЮРКСКОГО МИРА: НАЗАРБАЕВ

ПРОФ. ДОК. КУРШАД ЗОРЛУ

АКАДЕМИК / ПИСАТЕЛЬ

ОБРАЗ СТРАНЫ, СФОРМИРОВАВШИЙСЯ

ИСТОРИЕЙ, В ЕДИНСТВЕ С БУДУЩИМ

ДОСЬЕ / ВОЕННЫЕ СВЯЗИ ТУРЦИЯ-КАЗАХСТАНЕ

Сердар Йылмаз

Др, член -академик

ОБОРОННАЯ МОЩЬ КАЗАХСТАНА И ВОЕННЫЕ

СВЯЗИ ТУРЦИЯ - КАЗАХСТАН

İÇİNDEKİLER

BAKIŞ

Содержание

DOSYA / EĞİTİM

Prof. Dr. Musa YILDIZ

Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanı

AHMET YESEVİ ÜNİVERSİTESİNİN

MİSYONU

DOSYA / EKONOMİ

KAZAKİSTAN’A YATIRIM YAPMAK İÇİN

12 NEDEN

TÜRKİYE İLE KAZAKİSTAN’IN TİCARET VE YATIRIM

İLİŞKİLERİ

DOSYA / TARIM

Doç. Dr. Mehmet Salih KARAÇALTI

KAZAKİSTAN VE TÜRKİYE ARASINDA TARIMSAL İŞ

BİRLİĞİ İMKÂNLARI

Mustafa Serdar KÖKSAL

TÜRK DÜNYASI VE DÖRDÜNCÜ SANAYİ

DEVRİMİ

DOSYA / TURİZM

Hülya ÖZKOYUNCU

UDTF Genel Sekreteri

TDPB KKTC Genel Koordinatörü

KAZAKİSTAN SEYAHAT NOTLARI

KOMEKOVA MÖLDİR

Turan Üniversitesi Öğretim Üyesi (Okutman)

Kazakistan - Almatı

ALMATI - ASTANA

DOSYA / KÜLTÜR-SANAT

KOMEKOVA MÖLDİR

Turan Üniversitesi Öğretim Üyesi (Okutman)

Kazakistan - Almatı

KÜLTÜREL BİR SİMGE ÖRNEĞİ OLAN

DAİRESEL DANSLAR

ДОСЬЕ / ОБРАЗОВАНИЕ

Проф. Др. Муса ЙЫЛДЫЗ

Университет Ахмеда Ясави

Председатель совета попечителей

МИССИЯ УНИВЕРСИТЕТА АХМЕДА ЯСАВИ

ДОСЬЕ / ЭКОНОМИКА

12 ПРИЧИН ДЛЯ ВКЛАДА ИНВЕСТИЦИЙ В

КАЗАХСТАН

ТОРГОВЫЕ И ИНВЕСТИЦИОННЫЕ СВЯЗИ ТУРЦИИ

И КАЗАХСТАНА

ДОСЬЕ / СЕЛЬСКОЕ

Доц. Др. Мехмет Салих КАРАЧАЛТЫ

ВОЗМОЖНОСТИ СОТРУДНИЧЕСТВА МЕЖДУ

КАЗАХСТАНОМ И ТУРЦИЕЙВ ОБЛАСТИ

СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА

Мустафа Сердар КОКСАЛ

ТЮРКСКИЙ МИР И ЧЕТВЕРТАЯ ПРОМЫШЛЕНЯЯ

РЕВОЛЮЦИЯ

ДОСЬЕ / ТУРИЗМ

Хулья Озкоюнчу

Генеральный секретарь УДТФ

Старший координатор Турецкой Республики

Северного Кипра ОПТМ

ЗАМЕТКИ ПУТЕШЕСТВИЙ КАЗАХСТАНА

КОМЕКОВА МОЛДИР

Преподаватель Университета Туран (либерал)

Казахстан – АлмаАты

АЛМАТЫ - АСТАНА

ДОСЬЕ / КУЛЬТУРА - ИСКУССТВО

КОМЕКОВА МОЛДИР

Преподаватель Университета Туран (либерал)

Казахстан – АлмаАты

КРУГЛОВАТЫЕ ТАНЦЫ – СИМВОЛЫ

КУЛЬТУРЫ

İÇİNDEKİLER

Содержание

YESHMANOVA GÜLMİ K.

Abai Kazak Uluslararası Pedagoji Üniversitesi

Sanat, Kültür ve Spor Enstitüsü Tasarım Bölümü

KAZAK HALKININ MÜCEVHER SANAT

DÜNYASI

FIRAT PURTAŞ

TURAN ELİNDEKİ ULU DAĞ JEZKEYİK ŞÖLENİ’NİN

DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ

GÜNDEM

KAZAKİSTAN’IN “TÜRKİSTAN” İSMİNİN TARİHÎ

ÖNEMİ KONUSUNDAKİ ÖNEMLİ KARARNAMESİ

DÖNEM TÜRKSOY DAİMİ KONSEY TOPLANTISI

TÜRKİYE İLE KAZAKİSTAN İKİLİ TİCARET HACMİ

BÜYÜYOR

KAZAKİSTAN’IN BAŞKENTİ ASTANA’DA DÜNYA

TİCARET MERKEZİ BİNASI İNŞA EDİLECEK

KAZAKİSTAN’IN İHRACATI BİN TONA ULAŞTI

HABERLER

AZERBAYCAN’DA VE TÜRK DÜNYASINDA “20 OCAK

(YANVAR) HÜZÜN GÜNÜ”

KAZAK ADIRNA FOLKLOR VE ETNOGRAFYA MÜZİK

TOPLULUĞU’NUN KAZAKİSTAN’IN

BAĞIMSIZLIĞININ YIL DÖNÜMÜ

ANKARA KONSERİ

KAZAKİSTANLI ŞAİR VE YAZAR KURAL KÖMEK

ANILDI

M. Erol EKENLEROĞLU

ЕСМАНОВА ГЮЛМИ K.

Казахстанский Международный

Педагогический Университет Абая Институт

Искусства, Культуры и Спорта Отделение

Дизайна

МИР ЮВЕЛИРНОГО ИСКУССТВА КАЗАХСКОГО

НАРОДА

ФЫРАТ ПУРТАШ

ВЕЛИКАЯ ГОРА В СТРАНЕ ТУРАН РАЗМЫШЛЕНИЯ

ЖЕЗКЕЙИК ШОЛЕН

ПОВЕСТКА ДНЯ

УКАЗ ОБ ИСТОРИЧЕСКОМ ЗНАЧЕНИИ ИМЕНИ

“TУРКИСТАН” КАЗАХСТАНА

ОЕ ЗАСЕДАНИЕ ПОСТОЯННОГО СОВЕТА

TÜRKSOY

ПОВЫШАЕТСЯ ОБЪЕМ ДВУХСТОРОННЕГО

ТОРГОВОГО ОБОРОТА МЕЖДУ ТУРЦИЕЙ И

КАЗАХСТАНОМ

В СТОЛИЦЕ КАЗАХСТАНА АСТАНЕ БУДЕТ

ПОСТРОЕНО ЗДАНИЕ МИРОВОГО ТОРГОВОГО

ЦЕНТРА

ЭКСПОРТ КАЗАХСТАНА ДОСТИГ ТЫСЯЧ ТОНН

НОВОСТИ

В АЗЕРБАЙДЖАНЕ И ТУРКСКОМ МИРЕ “20

ЯНВАРЯ ДЕНЬ ТРАУРА”

КОНЦЕРТ КАЗ АХСКОГО АНСАМБЛЯ ФО

ЛЬКЛОРНОЙ И ЭТНОГРАФИЧЕСКОЙ МУЗЫКИ

АДЫРНА В АНКАРЕ ПО СЛУ ЧАЮ ЛЕТИЯ НЕЗ

АВИСИМОСТИ КАЗАХСТАНА

ПОМЯНУТ ПОЭТ И ПИСАТЕЛЬ КАЗАХСТАНА

КУРАЛ КЁМЕК

M. ЭРОЛ ЭКЕНЛЕРОГЛУ

İÇİNDEKİLER

BAKIŞ

Содержание

TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ’NDEN

TBMM TÜRKİYEKAZAKİSTAN DOSTLUK GRUBU

BAŞKANI AK PARTİ ŞANLIURFA MİLLETVEKİLİ

MEHMET ALİ CEVHERİ’YE NEZAKET ZİYARETİ

TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ

TÜRKMENİSTAN’IN ANKARA BÜYÜKELÇİSİ

İŞANKULİ AMANLYEV’İ ZİYARET ETTİ

KİTAPLIK

TÜRK DİL KURUMU YAYINLARINDAN KAZAK

DESTANLARI

KAZAK DESTANLARI I

KÖROĞLU’NUN KAZAK ANLATMALARI

KAZAK DESTANLARI II

KAZAK DESTANLARI III

KAZAK DESTANLARI IV: KIRIM’IN KIRK BATIRI

KAZAK DESTANLARI V ŞORA BATIR

KAZAK DESTANLARI VI

KAZAK DESTANLARI VII

KAZAK DESTANLARI XIII

ALPAMIS VE KAMBAR BATIR

KAZAK DESTANLARI IX

DÜRLİGÜV - KARAŞAŞ KIZ - MAKPAL-SEGİZ

DESTANI

KAZAK DESTANLARI X

ДНОГО ДЕПУТАТА ПАРТИИ СПРАВЕДЛИВОСТИ

ИИРАЗВИТИЯ ШАНЛЫУРФА,ГЛАВЫ ДРУЖЕСКОЙ

ГРУППЫ ТУРЦИЯ-КАЗАХСТАН ОТ ОБЪЕДИНЕНИЯ

ПАРЛАМЕНТОВ ТЮРКСКОГО МИРА ТВММ

МЕХМЕТА АЛИ ДЖЕВРЕ

ОБЪЕДИНЕНИЕ ПАРЛАМЕНТОВ ТЮРКСКОГО МИРА

ПОСЕТИЛО ПОСЛА ТУРКМЕНИСТАНА В АНКАРЕ

ИШАНКУЛИАМАНЛЫЕВА

ЛИТЕРАТУРА

КАХАХСКИЕ САГИ ИЗ ИЗДАНИЙ ОРГАНИЗАЦИИ

ТЮРКСКИХ ЯЗЫКОВ

КАЗАХСКИЕ САГИ I

КАЗАХСКИЕ РАССКАЗЫ КЁРОГЛУ

КАЗАХСКИЕ САГИ II

КАЗАХСКИЕ САГИ III

КАЗАХСКИЕ САГИ IV: СОРОК БАТЫРОВ КРЫМА

КАЗАХСКИЕ САГИ V ШОРА БАТЫР

КАЗАХСКИЕ САГИ VI

КАЗАХСКИЕ САГИ VII

КАЗАХСКИЕ САГИ XIII

АЛПАМЫС И ГАМБАР БАТЫР

КАЗАХСКИЕ САГИ IX.

САГА ДЮРЛИГИВ – КАРАСАШ КЫЗ – MАКПАЛ-

СЕГИЗ

КАЗАХСКИЕ САГИ X

HAKKIMIZDA

О НАС

TÜRK DÜNYASI PARLAMENTERLER BİRLİĞİ

ПАРЛАМЕНТСКИЙ СОЮЗ ТЮРКСКОГО МИРА

Наша Ассамблея состоит из членов

Великого Национального Собрания Турции,

избранных членов из Парламентов,

составляющих Тюркский Мир и международных

правовых организаций, учрежденных этими

членами.

Парламентская Ассамблея Тюркского

Мира (ПАТМ) учреждена с целью:

Birliğimiz, TBMM Üyeleri ve Türk Dünyasını

oluşturan Parlamentoların Seçilmiş Üyeleri ile bu

üyelerin kurmuş oldukları uluslararası tüzel kişilikli

kuruluşlardan oluşmaktadır.

Türk Dünyası Parlamenterler Birliği (TDPB);

TBMM’de ve Yasama Meclisinde üye olarak görev

yapmış ve yapmakta olan Parlamenterler ile

Türk Cumhuriyetleri ile Akraba Topluluklarının

yaşadıkları ülkelerde, Parlamenter olma hakkını

kazanmış olan kişiler üzerinden;

* Ülkelerimiz arasında dostluk köprüsü kurmak dil,

edebiyat, tarih, etnografya ve folklor alanlarında

manevi bağları güçlendirmek,

* Diplomasi, ekonomi, turizm ve ticaretin geliştirip,

arttırılması çalışmaları içinde yer almak,

* Üyelerin bilgi, beceri ve deneyimlerinden

toplumları yararlandırmak,

* Sosyal, kültürel, sanatsal ve bilimsel konularda

ortak tarihimizden gelen dostluk ve kardeşlik

* Создания моста дружбы между нашими

странами, усиления духовных связей в сфере

языка, литературы, истории, этнографии и

фольклора;

* Участия в делах по направлению

формирования и развития дипломатии,

экономики, туризма и торговли;

* использвоания знаний, навыков и опыта

членов сообщества;

* Углубления дружеских и братских отношений,

исходящих из нашей общей истории по

социальным, культурным, художественным и

научным темам;

* Оказания содействия пропаганде культурного

богатства, поддержки деятельности

солидарности;

* Без какой-либо дискриминации в отношении

прав и свобод человека;

продвижения и развития человеческих

ценностей через общественные права и

благосостояние между народами;

* Осуществления совместной деятельности

в деле развития процессов возобновляемой

энергии с экологическими и природными

знаниями и разработки новых проектов;

14

HAKKIMIZDA

О НАС

bağlarını derinleştirmek,

* Kültürel zenginliklerimizin tanıtılmasına

katkı sağlamak, dayanışmayla ilgili faaliyetleri

desteklemek;

* İnsan hakları ve özgürlükleri konusunda hiçbir

ayrım gözetmeksizin; halklar arası sosyal hak ve

güvenceler ile insani değerleri her yerde koruyup

geliştirmek,

* Çevre ve doğa bilinci ile Yenilenebilir Enerji

süreçlerini geliştirmede birlikte çalışmak ve yeni

projeler üretmek,

Türk Birliğinin ve Türk İslam Birliğinin

sağlanmasına katkıda bulunmak hedef ve amacıyla

kurulmuştur.

Türk Dünyası Parlamenterler Birliği

(TDPB) ayrıca; Türk Dünyası ve Akraba

Topluluklarının yararına, Türk Dünyası ve Akraba

Topluluklarındaki Milletvekillerinin arasındaki

iletişimi güçlendirmek, Vekillerimizin birbirlerini

daha da yakından tanımalarına fırsatlar sunmak,

Ülkelerimiz arasındaki siyasi ve ekonomik

işbirliğini artırmak, ortak tarihimizden gelen

dostluk ve kardeşlik bağlarını güçlendirerek,

kültürel zenginliklerimizin tanıtılmasına katkıda

bulunmak ve ortak değerlerimizin etrafında

birlik, beraberlik, sevgi, saygı, kardeşlik, dostluk

ve dayanışma duygularını geliştirmek gibi vizyona

sahip, Türk Dünyasındaki tüm Parlamenterlerin

üye olabileceği tek birliktir.

Hedef koyduğumuz manevi değerler

yolunda tek vücut olmuş tecrübeli, bilgili, güvenilir

ve güçlü kadromuzla, birlik ve beraberlik içinde

inançla yürürken Ülkemizde ki ve tüm Türk

Dünyasında ki Parlamenterlerimizi de yanımızda

görmek, bu erdemli çalışmada birlikte hareket

etmek istiyoruz.

Bu faaliyetlerin yanı sıra Dünya Devletleri

Parlamentolarına ait Parlamenterleri ile siyasi,

sosyal, bilimsel ve kültürel alanlarda birlikte

akademik araştırmalar yapmak, gelişim, değişim,

dönüşüm, bilgi ve kültür transferi gibi her türlü

bilimsel çalışmalarda, özel ve tüzel girişimcilerin iş

geliştirme projelerine katkı sağlamak tek amacımız

* Содействия созданию Тюркского

Единства и Тюркского Исламского Единства

посредством народных избранников ВНСТ

и Законодательного Меджлиса, бывших и

ныне действующих, а также лиц, завоевавших

право быть народным избранником в странах,

где проживают родственные Тюркскими

государствами общины.

Парламентская Ассамблея Тюркского

Мира (ПАТМ) также является единственным

содружеством, способным укреплять связи

между народными депутатами из Тюркского

Мира и Родственных Общин в пользу

Тюркского Мира и Родственных Общин куда

могут войти все парламентарии из Тюркского

мира, обеспечивать для наших депутатов

возможность поближе узнать друг друга,

повышать политическое и экономическое

сотрудничество между нашими странами,

укрепляя дружеские и братские узы,

исходящие из нашей общей истории, внести

свой вклад в дело пропаганды культурных

богатств и иметь мировозрение, направленное

на усиление единства, равенства, любви,

уважения, братства, дружбы и единомыслия

вокруг наших общих ценностей,

На пути к моральным ценностям,

стоящим перед нами, мы, шагая вперед в

единстве и равенстве с нашим опытным,

грамотным, надежным и сильным

персоналом, ставшим одним целым, хотели

бы видеть шагающими рядом с нами наших

народных избранников из нашей страны и

всего Тюркского мира и действовать в таком

почетном деле совместно.

Наряду с указанной деятельностью, нашей

общей целью будет проведение совместных

академических исследований в политической,

социальной, научной и культурной сфере

вместе с парламентариями Парламентов

стран Мира, оказание содействия

проектам развития бизнеса физических и

юридических предпринимателей в любых

научных исследованиях, таких как развитие,

15

HAKKIMIZDA

О НАС

olacaktır.

E-Dergi’mizin kültürler arası aranan bir

değer, beklenen ve eksikliği hissedilen bir yayın

olması için büyük bir gayretin içinde olduğumuzun

bilinmesini isteriz. Yeni sayılarımızda daha zengin

içeriklerle sizlerle buluşmak dileğindeyiz. Değerli

okuyucularımız ve takipçilerimiz eksiklerimiz

konusunda bizi uyarırlarsa müteşekkir kalırız.

İlk sayımızdaki eksiklerimizi giderme

gayretimiz, her sayıda giderek artacaktır. Büyük

bir sorumluluk yüklendiğimizin bilincindeyiz.

Dergimizin her sayısında bilgi ve belge

havuzumuzu genişletmeye özen göstereceğiz.

Bu çerçevede okuyucularımız ve destek görevini

kabullenen ve titizlikle makaleleri inceleyen

değerli meslektaşlarımıza ve yayın kurulumuza

teşekkür ediyoruz.

Dergimizi yazıları ile zenginleştiren çok

kıymetli bilim adamlarına teşekkür ediyoruz.

Değerli katkıları ile bundan sonraki yazı yelpazemizi

daha da genişleteceğimizi umuyoruz.

Yöneticilerimiz E-Dergimizin en az hata ile

çıkması için her türlü desteği verdiler. Kendilerine

teşekkür ediyoruz. Özellikle dergi çıkarmadaki

hazırlık, yapılanma, formatlama, derleme, yazılım,

ilkeli yayın, yazı ve yayın düzeni, metinler, dipnotlar,

mizanpaj ve redüksiyon işlerinin yürütülmesinde

görev alan ve özveri ile çalışan arkadaşlarımıza da

minnettarız.

Değerli okuyucularımız ve takipçilerimiz

eksiklerimiz konusunda bizi uyarırlarsa müteşekkir

kalırız. Zahmetlerinize olan minnettarlığımızı

şimdiden kabul ediniz.

Değerli okuyucularımız ve takipçilerimiz

TÜRK DÜNYASINA PARLAMENTER BAKIŞ Dergimiz

üç ayda bir online olarak yayınlanmak üzere, internet

üzerinden Ocak tarihi itibari ile yayın

hayatına başlamıştır. İlk sayımızda ÖZBEKİSTAN’ a

yer verdik, takip eden sayılarımızda sırası ile Tüm

Türk Cumhuriyetleri ile Akraba topluluklarına yer

vereceğiz.

преобразование, реформы, информационные

и культурные обмены.

Хотим заявить ,что мы прилагаем

большие усилия для того, чтобы наш

Е-журнал стал искомой межкультурной

ценностью, издание превратилось в

ожидаемое с нетерпением и отсутствие

его будет чувствоваться. В последующих

номерах журнала мы хотим прийти к вам на

встречу с более насыщенным содержанием.

Уважаемые читатели и зрители, мы были бы

очень признательны вам, укажи вы на наши

недостатки.

Усилия, прилагаемые для устранения

недостатков, допушенных в первых номерах,

в каждом последующем номере будут

возрастать. Мы знаем ,что несем огромную

ответственность. В каждом номере журнала

мы постараемся расширить сферу информаций

и документов. В связи с этим мы выражаем

глубокую признательность нашим читателям и

всем, кто нас поддерживает, нашим коллегам,

внимательно рассматривающим наши статьи,

и Издательскому Персоналу.

Благодарим людей от науки, так

насыщающих наш журнал своими статьями.

Надеемся ,что вы и дальше своими ценными

вкладами еще более расширите сферу наших

статей.

Руководство представило всякую

поддержку, чтобы довести до минимума

объем ошибок в нашем Е-журнале, поэтому мы

признательны им. Мы особо благодарим наших

друзей, самоотверженно выполняющих в

процесе выпуска журнала работу по подготовке,

перестройке, форматированию, составлению,

при выполнении работ по программному

обеспечению, организации принципиального

издания, статей и публикаций, текстов, рамок,

оформлении страниц и сокращений.

Уважаемые читатели и наши зрители,

если известите нас о наших недостатках,

16

HAKKIMIZDA

О НАС

будем очень признательны. Заранее хотели бы

выразить Вам благодарность за ваши усилия.

Уважаемые читатели и зрители,

наш журнал «Парламентарный взгляд на

Тюркский Мир», который будет издаваться

раз в три месяца, уже начал печататься онлайн

через интернет страницу с 12 января

года. В первом выпуске нашего журнала

мы предоставили место Узбекистану, в

последующих выпусках по очереди будет

предоставляться место всем тюркским

государствам и родственных с нами общинам.

Перейдя через линк funduszeue.info,

можете бесплатно обратиться к нашему

журналу.

Наш журнал можете также прочитать на

нашей веб-странице с использованием

нижеуказанных линков в формате Е-журнала и

PDF.

НАЖМИТЕ ЗДЕСЬ, ЧТОБЫ ПРОЧИТАТЬ ОДИН

НОМЕР 1 И 2 НАШЕГО ЖУРНАЛА

Dergimize funduszeue.info

adresi üzerinden ücretsiz ulaşabilirsiniz.

Dergimizi birliğimiz WEB sayfasından ve

aşağıda vereceğimiz linklerden E-Dergi ve PDF

formatlarında inceleyebilirsiniz.

DERGİMİZİN 1 ve 2 SAYISINI ONLİNE OKUMAK

İÇİN YAZIYA TIKLAYINIZ

17

BİZDEN SİZE

ВAM OT HAC

TÜRK DÜNYASINDAN

PARLAMENTER BAKIŞ’IN

KAZAKİSTAN SAYISI

КАЗАХСТАНСКИЙ ВЫПУСК

ПАРЛАМЕНТАРНОГО ВЗГЛЯДА

ИЗ ТЮРКСКОГО МИРА

Türk Dünyası Parlamenterler Birliği Genel

Başkanı

Dönem Trabzon Milletvekili

Nail Çelebi

Генеральный Директор Парламенского

Союза Тюркского мира

Экс-Депутат г. Трабзона

Наиль Челеби

Sizlerle, Kazakistan ve Türk Dünyasının

diplomasi, kültür, sanat, tarım, sanayi, teknoloji,

ticaret, v.d. faaliyet alanlarındaki gelişmeleri paylaşmak,

tanıtmak, duyurmak ve talepler doğrultusunda

yeni köprüler kurmak, karşılıklı ilişkileri

sürdürmek amacıyla, yeni bir dergi çıkarmanın heyecanını

paylaşmaktayız.

İlk sayısını çıkardığımız “Türk Dünyasına

Parlamenter BAKIŞ” E-Dergimizi siz değerli okurlarımıza

sunuyoruz. Günlük hayattan, edebiyata,

sanattan kültüre aradığınız her şeyi bu dergide bulabileceksiniz

Ülkelerimizde hemen her gün yüzlerce kitap

yayımlanıyor. Yazılı, görsel ve işitsel medya da

yoğun bilgi akışı yaşanıyor. Tüm bilgileri yakinen

takip etmek her geçen gün daha da zorlaşıyor. Bu

nedenle siz değerli site takipçilerimiz için E-Dergimizde

“Haftalık Özetler” başlığı altında yeni bir

Мы разделяем с Вами волнение

разделения, распространения, объявления

новшеств дипломатии, культуры, искусства,

сельского хозяйства, промышленности,

технологий, торговли и других сфер Казахстана

и Тюркского Мира, выпуска нового журнала,

соответствующего для создания новых мостов

и продолжения взаимных отношений.

Вам, нашим ценным читателям,

представляем наш электронный журнал

«Парламентарный из Тюркского Мира»,

первый номер которого уже funduszeue.info вы

найдете всё, начиная от повседневной жизни,

литературы, мира искусства до культуры.

В наших странах, можно сказать , ежедневно

издаются сотни книг. Существует поток

интенсивной информации в письменной,

визуальной и аудио медиа. Просматривать

всю информацию с каждым днем все сложнее.

Поэтому, дорогие читатели, для вас в нашем

электронном журнале мы создали новый

раздел под заголовком «Еженедельные

резюме». Уже посредством нашего сайта вы

можете спокойно просматривать новости

и информации в большом количестве и

воспользоваться ими в любое время. Будем

очень рады помочь Вам.

18

BİZDEN SİZE

ВAM OT HAC

bölüm oluşturduk. Artık çok rahat bir şekilde sizler

de sitemiz aracılığıyla birçok haberi ve bilgiyi

özetinden inceleme şansına sahip olacak, istediğinizde

istifade edebileceksiniz. Sizlere yardımcı

olmaktan mutluluk duyacağız.

Kurulduğumuz günden bu güne kadar

elde ettiğimiz birikimle, nitelikli, çağdaş, sürekli

kendini yenileyebilen, donanımlı ve seçilmiş yönetici

kadromuzla çalışmalarımızı hızlandırdık.

Amacımız, dostluk ve kardeşlik üzerine

TDPB olarak; Türk Dünyası ve Akraba Topluluklarının

gerçek bilgiye doğru zamanda ulaşmalarına,

rehberlik etmektir.

İşimizi asla ödün vermeden, ilk günkü heyecan,

inanç ve sevgiyle sürdürmekte kararlıyız.

Halen yürütmekte olduğumuz diğer projelerimizi

de, sizlerin fikirlerine sunarak, yapacağınız

çok değerli öneriler doğrultusunda değiştirip,

geliştirmeyi de çok arzuluyoruz.

Bu günden sonra Türk Dünyası Parlamentoları,

Türk Devletleri ve Akraba Toplulukları

arasında bilgi alışverişinde bulunmak, bu konuda

yaptığımız akademik çalışmalarımızı, proje ve uygulamalarımızı

sizlere tanıtmak ve geleceğe birlikte

yürümek istiyoruz.

Dergimizin ilk sayısından itibaren, tüm

parlamenterlerimizin ve yönetici kadrolarımızın

gelecekle ilgili bilimsel çalışmalarına, hazırlayacakları

projelere ve geleceğe yön verecek görüşlerine

de yer vereceğiz.

Geçmişteki kararlı ve ilkeli adımlarımız,

bugünkü nitelikli ve güvenilir çalışmalarımızın temelini

oluşturmaktadır.

Türk Dünyasına Parlamenter BAKIŞ E-Dergimizin

ortaya çıkmasında emeği geçen herkese

katkılarından dolayı teşekkür eder, Dergimizin ilk

ve gelecek sayılarında buluşmak dileğiyle, sevgi ve

saygılarımı sunarım.

Начиная со дня своего основания,

мы, приобретенным нами опытом, вместе

с специализированным, современным,

регулярно обновляемым, оснащенным и

избранным правлением ускорили свою работу.

Будучи ПАТМ, созданной для дружбы и

братства, нашей целью является осуществление

руководства за своевременным получением

Тюркским Миров и Родственными Общинами

достоверных информаций.

Мы решительны продолжать свою работу без

каких -либо уступок, с волнением, которое

пережили в первый день, верой и любовью.

Также в соответствии с вашими

ценными предложениями, мы намерены

изменить и развивать и другие проекты,

которые продолжаем осуществлять.

Начиная с сегодняшнего дня, хотим

осуществить обмен информациями между

Парламентами Тюркского Мира и Родственных

Общин, ознакомить вас с академическими

исследованиями, проектами и применениями

в этом направлении и вместе с вами шагнуть в

будущее.

Начиная с первого номера нашего журнала,

в будущем мы таке включим в наш

журнал научные исследования всех наших

парламентариев и правлений, связанные с

будущим, разработанные ими проекты и их

видения относительно направления будущего.

Решительные и принципиальные

шаги в прошлом составляют основу

квалифицированного и надежного дела

сегодня.

Благодарю всех и каждого, кто оказал

помощь в создании электронного журнала

«Парламентарный Взгляд на Тюркский

Мир», выражаю свою и любовь и уважение,

с желанием встретиться с Вами в первом и

последующих номерах нашего журнала.

19

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ ANKARA BÜYÜKELÇİSİ

ABZAL SAPARBEKULI İLE RÖPORTAJ

ИНТЕРВЬЮ С ПОСЛОМ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН В АНКАРЕ

АБЗАЛ САПАРБЕКУЛИ

Kazakistan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçisi Abzal Saparbekulı

Посол Республики Казахстан в Анкаре Абзал Сапарбекули

16 Aralık’ta Kazakistan’ın “Bağımsızlık

Günü” kutlandı. Bağımsızlığının yıl

dönümünün kutlandığı bugünlerde bölgesinin

en istikrarlı ve gelişmiş ülkesi hâline gelen

Kazakistan’ın Türkiye ile stratejik ortaklığını nasıl

değerlendiriyorsunuz?

Kazak ve Türk halkları kadim tarihi

olan Türk ulusunun aynı mensuplarıdır. Siz

Anadolu Türkleri, biz Kazak Türkleriyiz. Türkiye,

Kazakistan’ın bağımsızlığını 30 dakika sonra tanıdı.

Turgut Özal aradı ve uluslararası arenada Kazak

Devletini tanıdıklarını söyledi. Bağımsızlığımızı

kazandığımızdan beri kalkınma projelerinden

eğitime, siyasi ilişkilerden kültürel iş birliğine kadar

16 декабря отмечали день независимости

Казахстана. В эти дни, когда отмечается летие

Независимости, как вы оцениваете стратегическое

сотрудничество Казахстана, ставшего самым

спокойным и развивающимся государством

региона и Турции?

Казахский и турецкий народы - это одни

и те же представители древнетюркского народа.

Вы турки Анатолии, мы казахские турки. Турция

признала независимость Казахстана за 30 минут.

Тургут Озал связался и сообщил, что признает

Казахское Государство на международной арене. С

момента обретения нами независимости мы видим

поддержку братской Турции от проектов развития

20

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

tüm alanlarda kardeş Türkiye’nin desteklerini

görmekteyiz. Ülkelerimizin işbirliği potansiyelinin

hepsini kullanamıyorsak ta iki ülkenin ilişkileri

stratejik vizyon çerçevesinde sürmekte.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan

Nazarbayev’in Ekim ayında Türkiye’ye

gerçekleştirdiği ziyaret sırasında ülke arasındaki

ilişkilerin stratejik ortaklık seviyesine çıkarılması

amacıyla “Stratejik Ortaklık Anlaşması” imzaladı.

“Stratejik Ortaklık Anlaşması” ile ilişkilerimiz

yeni bir boyuta taşınmıştır. Recep Tayyip

Erdoğan’ın Başbakan sıfatıyla Mayıs ’de

Kazakistan’a yaptığı resmi ziyarette Yüksek Düzeyli

Stratejik İşbirliği Konseyi (YDSK) kurulmuş ve

Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in Ekim ’de

Türkiye’ye gerçekleştirdiği resmi ziyaret sırasında

YDSK’nın ilk toplantısı düzenlenmiştir.

YDSK mekanizmasıyla birlikte iki ülke

arasındaki ilişkiler stratejik düzeye yükselmiş,

kurumsal bir çerçeveye oturtulmuştur. YDSK 3.

Toplantısı 13 Eylül ’de Sayın Nazarbayev’in

Türkiye’ye yaptığı resmi ziyaret kapsamında

gerçekleştirilmiştir. Birçok Bakan ve yetkiliden

oluşan kalabalık Kazak Heyetiyle düzenlenen

ziyaret esnasında Kazakistan ve Türkiye toplam

değeri 1,7 milyar dolar olan yatırım ve ticaret

anlaşmalarına imza atmıştır.

Özetle, bugün Devlet Başkanlarımız

karşılıklı ziyaretler, farklı uluslararası zirveler

ve diğer vesilelerle yılda birkaç defa bir araya

gelmektedirler. Bu örnek tek başına ikili

ilişkilerimizin stratejik düzeyde olduğunu

göstermeye yeterlidir.

Kazakistan-Türkiye dostluğu ve ikili ticari

ilişkileri konusunda neler söylemek istersiniz?

Kazakistan ve Türkiye dünyaya yön vermiş

şanlı bir medeniyetin mirasçılarıdır. Bugün de

bölgemizin ve dünyanın barış, adalet, eşitlik,

hakkaniyetli refah dağılımı ve insani değerler

esasında yapılandırılması g e r e k t i ğ i n e

inanmaktadırlar.

Bu yüzden, ortak geçmişleri asırlara

до образования, политических отношений и

культурного сотрудничества. Несмотря на то, что мы

не можем в полной мере использовать потенциал

сотрудничества двух наших стран, отношения между

двумя странами подвергаются стратегическому

пересмотру.

Во время визита президента Казахстана

Нурсултана Назарбаева в Турцию в октябре

года было подписано «Соглашение о стратегическом

партнерстве» с целью выведения отношений

между двумя странами на уровень стратегического

партнерства. Наши отношения с Соглашением о

стратегическом партнерстве поднялись на новый

уровень. Во время его официального визита в

Казахстан в мае года в качестве премьерминистра

Реджепа Тайипа Эрдогана был создан

Совет стратегического сотрудничества высокого

уровня (YDSK), а первое заседание Совета

стратегического сотрудничества высокого уровня

состоялось в ходе официального визита президента

Назарбаева в Турцию в октябре года.

Совместно с Советом стратегического

сотрудничества высокого уровня отношения между

двумя странами вышли на стратегический уровень

и были институционализированы. Третье заседание

Совета стратегического сотрудничества высокого

уровня (YDSK) состоялось в рамках официального

визита Назарбаева в Турцию 13 сентября года.

Казахстан и Турция подписали инвестиционные

и торговые соглашения на сумму 1,7 миллиарда

долларов США во время визита группы казахских

министров и полномочных лиц.

Одним словом, мы можем сказать, что

сегодня наши президенты встречаются несколько

раз в год для взаимных визитов, различных

международных саммитов и других целей. Только

этого примера достаточно, чтобы показать, что

наши двусторонние отношения находятся на

стратегическом уровне.

Что Вы можете сказать на тему

дружбы Казахстан-Турция и двухсторонних

торговых связей?

21

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

dayanan, ilke ve çıkarları bu kadar örtüşen

halklarımızın ve devletlerimizin arasındaki bağların

artarak güçlenmeye devam edeceği şüphesizdir.

İşbirliğimizin ekonomik boyutuna gelecek olursak,

’de 30 milyon dolarla başlayan ikili ticaretimiz

günümüzde 2 milyar dolar seviyesine ulaşmış, 4

milyar doları yakalamıştır. Bu arada ortak hedefimiz

yıllık ikili ticaret hacmimizin önce 5, sonra 10 milyar

dolara yükseltilmesidir.

İhracat ve ithalat konularında birbirimizi

tamlayabiliriz. Kazakistan dünyanın ilk beş tarım

ülkesinden biridir. Türkiye organik ve kaliteli

tarım ürünlerini Kazakistan’dan alabilir. Türkiye

Kazakistan’a tarım makineleri ihraç edebilir, hatta

yerinde gidip üretim yapabilir. Kazakistan’ın 17 bin

traktörünü yenilemesi gerekli. 15 seneyi doldurmuş

traktör vb. tarım makinelerinin Türkiye’den

alabilmemiz mümkün. Kazakistan hammadde,

doğalgaz, petrol ihraç ediyor. Tarım, ham madde,

doğalgaz ve petrol alanları dahil tüm alanlarda 10

milyar dolar ticaret hacmine ulaşabiliriz.

Kazakistan’da Türk girişimcilerin özellikle

gıda sektörü, ilaç-kimya sanayi, inşaat, otelcilik ve

imalat alanlarında öne çıktığı görülmektedir.

Hâlihazırda Kazakistan’da faaliyet gösteren

Türkiye menşeli şirket sayısı ’den fazladır.

Kazakistan’da otelcilik, inşaat gibi alanlarda Türkiye

2. sırada ve 2 bin kişi Kazakistan ekonomisinde

faaliyet gösteriyor. Enerji, doğalgaz ve petrol

sektöründe ilk sırada Türkler var. Bunların başında

Eczacıbaşı, Yıldız Holding, Çalık Holding, Alarko

Holding, YDA, Aselsan, Yıldırım Holding, Abdi

İbrahim, Anadolu Grubu, Yıldızlar SSS Holding ve

diğerleri gelmektedir.

Ülkelerimiz arasındaki işbirliği eğitim,

kültür, sanat gibi alanlarda da gelişmektedir. Zaten

tarih ve dil ortaklığı bunun en sağlam temelini

oluşturur. ’den beri binlerce Kazak genci

Türkiye’de, binlerce Türk genci de Kazakistan’da

eğitim gördü. Şu anda da Türkiye Kazak öğrenciler

için her yıl yaklaşık burs tahsis etmektedir.

Türkiye’den gelen öğrenciler de başta Hoca

Ahmet Yesevi Üniversitesi ve Al Farabi Kazak

Millî Üniversitesi olmak üzere, Kazakistan’ın

Казахстан и Турция являются преемниками

славной цивилизации, которая управляет миром.

И сегодня они верят, что регион и мир должны

основываться на равном распределении мира,

справедливости, равенства, благосостояния и

гуманных ценностей.

Поэтому нет сомнений в том, что отношения

между нашими народами и государствами,

основанные на многовековой истории и чьи

принципы и интересы схожи друг с другом, будут

еще более укрепляться. Двусторонняя торговля,

начавшаяся в году с 30 млн. долл. США, сегодня

выросла до 2 млрд. долл. И достигла 4 млрд. долл.

США. Однако следует отметить, что нашей общей

целью является увеличение годовой двусторонней

торговли до 5 долларов в год вначале, а потом и до

10 миллиардов долларов в год.

Мы можем дополнить друг друга по

вопросам экспорта и импорта. Казахстан входит

в пятерку ведущих аграрных стран мира. Турция

может покупать натуральную и высококачественную

сельскохозяйственную продукцию из

Казахстана. Турция может экспортировать

сельскохозяйственную технику в Казахстан, даже

пойти и произвести ее. Казахстан должен обновить

свой парк из 17 тракторов, которые завершили

свой летний срок эксплуатации и т.д. Мы можем

купить сельскохозяйственную технику из Турции.

Казахстан экспортирует сырую нефть, природный

газ и нефть. Мы можем достичь объема торговли

в 10 миллиардов долларов во всех областях,

включая сельское хозяйство, сырье, природный газ

и нефтяные месторождения.

В Казахстане видно, что турецкие

предприниматели выделяются в пищевой

промышленности, особенно в химической,

строительной, гостиничной и перерабатывающей

промышленности. В настоящее время число

турецких компаний, работающих в Казахстане,

превышает Турция находится на 2-м месте

по туризму и строительству гостиниц в Казахстане,

и в экономике Казахстана работают человек.

Турки являются одними из первых в энергетическом,

газовом и нефтяном секторах. Ранее Eczacıbaşı, Yıldız

22

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

yükseköğretim kurumlarında eğitim görmektedir.

Bu kişiler ülkelerimiz arasındaki ilişkileri

güçlendiren gönüllü elçiler vazifesini üstlenmiş

durumdalar.

Kazakistan ile Türkiye’nin bölgesel ve

uluslararası plandaki işbirliği de hızla gelişmektedir.

Ülkelerimizin Avrasya coğrafyasında barış ve

istikrarın tesisi yönünde sürdürdükleri faaliyetlerin

somut bir sonucu iki devlet öncülüğünde

Türk Konseyi’nin kurumsallaşması olmuştur.

Bugün ülkelerimiz arasındaki diyalog ve

münasebetler o kadar kapsamlı ki, her yönünü

kısa bir konuşmada ihata etmek mümkün

değildir. Önemli olan ise bu işbirliğinin dostluk ve

kardeşlik ruhu içinde seyrettiğini vurgulamaktır.

Türkiye ve Kazakistan tarihi İpek Yolu

için önemli konuma sahiptir. Bu konuda neler

düşünüyorsunuz?

Kazakistan kilometre karelik

yüzölçümüyle büyüklük bakımından dünyanın

dokuzuncu, İslam Âlemi ve Türk Dünyasının

birinci devletidir. Petrol, doğalgaz, uranyum,

kömür, altın, demir vs. gibi madenleriyle ve

tarım ve hayvancılığa elverişli topraklarıyla doğal

kaynaklar bakımından dünyanın en zengin ülkeleri

arasındadır.

Kazakistan Avrasya’nın kalbinde, Avrupa,

Çin, Rusya ve İslam Âlemi arasında yer almaktadır.

Dolayısıyla, doğudan batıya ve kuzeyden

güneye doğru ana geçiş koridorları için doğal

bir kavşak hâline gelmiştir. Türkiye de jeopolitik

ve jeoekonomik açılardan oldukça stratejik bir

konuma sahiptir. Son dönemde gerçekleştirilen

Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı, Avrasya

Tüneli, TANAP, Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu gibi

projeler Türkiye’nin stratejik önemini daha da

güçlendirmiştir.

Buradaki en önemli husus ise Avrasya’daki

yeni ulaştırma yapılanması konusunda

Kazakistan’ın ve Türkiye’nin ulusal

çıkarlarının çok büyük ölçüde örtüşmesidir.

Holding, Чалык Холдинг, Alarko Holding, YDA, Aselsan,

Yıldırım Holding, Абди Ибрагим, Anadolu Group, Yıldızlar

SSS Holding и другие.

Сотрудничество между нашими странами

также развивается в сфере образования, культуры

и искусства. Уже сейчас история и языковое

партнерство являются для него самой прочной

основой. С года тысячи молодых казахов

обучаются в Турции и тысячи молодых турок в

Казахстане. В настоящее время в Турции ежегодно

выделяется около государственных стипендий

для казахстанских студентов. Студенты из Турции

также учатся в университетах Казахстана, в том числе

в университете Ходжа Ахмеда Йесеви и в Казахском

национальном университете им. Аль-Фараби. Они

играют роль добровольного посла для укрепления

связей между нашими странами.

Сотрудничество между Казахстаном и

Турцией на региональной и международной арене

также активно развивается. Конкретным итогом

деятельности наших стран по установлению мира

и стабильности в евразийской географии стало

создание Совета Турции под руководством двух

государств.

Сегодня диалог и контакты между нашими

странами настолько обширны, что невозможно

кратко объяснить все вопросы. Важно подчеркнуть,

что это сотрудничество в рамках дружбы и братства.

Турции и Казахстан имеют важную

стратегическую позицию по историческому

Шелковому funduszeue.info Вы думаете по этому поводу?

Казахстан является девятым в

исламским миром и первым государством

турецкого мира по размерам с площадью

поверхности 2 квадратных километров..

Казахстан является девятым по величине страной

в мире с размером квадратных километров

и первым в мусульманском и Тюркском мире

по нефти, природному газу, урану, углю, золоту,

железу и так далее, шахтам и плодородным

землям, пригодным для сельского хозяйства и

животноводству, а также среди самых богатых

23

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

Tarihî İpek Yolu’nu koruma ve işletme konusunda

atalarımızın büyük rol oynadıkları bilinmektedir.

Bugün ise bu tarihi mirasın devamı olarak,

Kazakistan ve Türkiye yeniden örülmekte

olan İpek Yolu’nda iki temel ülke hâline gelmiş

durumdalar. Bilindiği gibi, Kazakistan’ın açık

denizlere sınırı bulunmamaktadır. Bu yüzden dış

politikamızın temel önceliklerinden biri

Kazakistan’ı mümkün olduğu kadar farklı

istikametlerdeki hatlarla dünyaya bağlamaktır.

Bunlara kara ve demir yolları, petrol ve doğal gaz

boru hatları, deniz limanları, kuru limanlar ve

diğer lojistik altyapı unsurları dahildir.

Bu arada Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in

Kuşak ve Yol projesini ilk olarak yılında

Astana’daki Nursultan Nazarbayev Üniversitesinde

yaptığı bir konuşmada ilan ettiğini hatırlamak

lazım. Hâlihazırda Çin sınırındaki Khorgos kuru

limanı; Hazar denizindeki Aktau ve Kurık limanları;

Orta Asya ülkelerini İran’ın g ü n e y i n d e k i

Bender-Abbas limanı ve Basra Körfezi’ne bağlayan

Kazakistan- Türkmenistan- İran demiryolu

koridoru; Lianyungang’tan (Çin) St. Petersburg’a

(Rusya) yük taşımacılığı süresini 10 güne kadar

düşüren Batı Çin-Batı Avrupa transit koridoru

vb. gibi bir dizi altyapı projeleri uygulanmaktadır.

Batı Çin-Batı Avrupa arası 8 bim funduszeue.info yolun

3 bin funduszeue.info Kazakistan’dan geçiyor. Bu koridor

rekabet güzergâhına dönüşebilir. Türkiye coğrafi

konumu itibarıyla Çin ürünlerini Hazar üzerinden

Avrupa’ya ulaştırabilir.

Kazakistan, Çin ve Avrupa arasındaki

kıtalararası bağlantıda kilit bir öneme sahiptir.

Kazakistan için tıpkı Türkiye için olduğu gibi

Kuşak ve Yol projesi büyük önem arz etmektedir.

Örneğin, Hollandalı nakliye ve lojistik şirketlerinin

yük trenleri sadece günde yaklaşık

kilometre yol katediyor. Bu güzergâhın yaklaşık

kilometresi Kazakistan topraklarından

geçmektedir. Bunun yanı sıra, yılına

gelindiğinde, Avrupa Birliği’nden Çin’e giden yük

arabalarının sayısı yılda ’e ulaşacaktır. Son

10 yılda 30 milyon tona, ’de milyon tona

yükselecektir.

стран мира с точки зрения природных ресурсов.

Казахстан находится в самом сердце Евразии,

между Европой, Китаем, Россией и исламским

миром. Другими словами, он стал естественным

соединением с основными переходными

коридорами с востока на запад и с севера на

юг. Турция, с точки зрения геополитической и

геологической экономики имеет стратегическую

позицию. Недавний нефтепровод Баку-Тбилиси-

Джейхан, Евразийский тоннель, TANAP, железная

дорога Баку-Тбилиси-Карс еще более усилили

стратегическое значение Турции.

Важнейшей особенностью здесь

является очень высокая степень национальных

интересов Казахстана и Турции в организации

новых перевозок в Евразии. Хорошо известно,

что наши предки играли важную роль в защите

и эксплуатации исторического Шелкового пути.

Сегодня, как продолжение этого исторического

наследия, Казахстан и Турция стали двумя

главными странами в возобновлении Шелкового

пути. Как известно, у Казахстана нет границ

для выхода в открытое море. Поэтому один из

главных приоритетов нашей внешней политики -

максимально связать Казахстан с миром в разных

направлениях. К ним относятся наземные и

железные дороги, нефте- и газопроводы, морские

порты, сухие порты и другая логистическая

инфраструктура.

Напомним, что президент Китая Ши

Цзиньпин объявил о запуске трубопровода

и дорожного проекта впервые в Астане в

году в Университете имени Назарбаева

в Астане. В настоящее время китайский порт

Хоргос; Порты Актау и Курик в Каспийском

море; Железнодорожный коридор Казахстан-

Туркменистан-Иран, соединяющий страны

Центральной Азии с портом Бендеры-Аббас и

южной частью Персидского залива; Транзитный

коридор Западный Китай-Западная Европа,

который сократил время доставки в Ляньюньган

(Китай) для Санкт-Петербурга (Россия) на 10

дней,реализуется ряд инфраструктурных проектов.

Около 3 тыс. км дороги из 8 тысяч километров,

соединяющей Западный Китай и Западную Европу,

24

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

Kazakistan Yeni İpek Yolunu inşa etme

çerçevesinde ulusal projelerini de gerçekleştiriyor.

Nurlu Yol adlı ulusal program kapsamında toplam

maliyeti 9 milyar dolar olan yol, demiryolu, limanlar,

IT altyapısı, kamu hizmetlerini geliştirmeye yönelik

projeler hayata geçmektedir.

Yeni İpek Yolu ve Avrasya Ekonomik

Birliği gibi projeler sayesinde hâlihazırda ana

transit güzergâhları, yollar, demir yolları, petrol

ve doğal gaz boru hatları Kazakistan üzerinden

geçmektedir. Örneğin, şu anda Kazakistan’da

kilometreden fazla yeni demir yolu ve

kilometreden fazla yeni yol yapılmıştır veya inşa

edilmektedir. Buna Batı Çin – Batı Avrupa yolu da

dahildir.

Neticesinde Asya-Pasifik’ten Avrupa’ya

mal nakliyatının süresi iki haftaya düşmüş

durumda. Teknolojilerin gelişmesiyle önümüzdeki

yıllarda bu süre daha da kısalacaktır.

Kazakistan, ulaştırma, lojistik alanda 30 milyar

dolar yatırım yaptı, yollar ve lojistik merkezler

kuruldu. Yük taşımacılığı için gerekli lojistik

altyapının geliştirilmesiyle birlikte sadece ve

yılları arasında Kazakistan vasıtasıyla Çin’e ve

Avrupa’ya doğru giden konteyner trafiği kat

arttı.

Bu bağlamda Kazakistan Hazar Denizi

üzerinden Bakü-Tiflis-Kars demiryoluna da

bağlanmış durumdadır ve bu koridorun aktif bir

şekilde kullanılmasını teşvik etmektedir.

Geçtiğimiz Ağustos ayında Aktau’da 20

yıl süren bir çalışmadan sonra Hazar’ın statüsünü

belirleyen anlaşmanın imzalanmasının bölgedeki

ekonomik işbirliğini hızlandıracağını umuyoruz.

Kazakistan Cumhuriyeti, topraklarındaki

Semipalatinsk’teki (Semey) nükleer poligonu

kapattı, Mayıs ’de Stratejik Saldırı Silahların

Azaltılması Antlaşması’nı ve buna ek olarak

Lizbon Protokolü’nü imzaladı. Nursultan

Nazarbayev’in nükleer silahların yayılmasını

önleme uluslararası girişimleri, terör ve

проходит через территорию Казахстана. Этот

коридор может стать конкурентным маршрутом.

Согласно географическому положению Турции,

китайские товары могут быть доставлены из

Каспийского моря в Европу.

Казахстан играет решающую роль в

трансконтинентальных отношениях между

Китаем и Европой. Для Казахстана, как и для

Турции, проект «Мост и дорога» имеет большое

значение. Например, грузовые поезда от

голландских транспортных и логистических

компаний проходят всего около 11 километров

в течение дней. Примерно км этого

маршрута проходит через Казахстан. Кроме этого,

к году количество грузовых автомобилей

из Европейского Союза в Китай достигнет в

год. За последние 10 лет он увеличится до 30 млн

тонн, а в году этот показатель увеличится до

8,4 млн тонн.

Казахстан также осуществляет

местные проекты в рамках нового Шелкового

пути. В рамках национальной программы

«Нурлу йол» реализуются новые проекты по

улучшению автодорог, железных дорог, портов,

инфраструктуры информационных технологий и

коммунального обслуживания на общую сумму 9

миллиардов долларов.

Благодаря таким проектам, как Новый

Шелковый Путь и Евразийский экономический

союз, в настоящее время через Казахстан проходят

основные транзитные пути, автомобильные

и железные дороги, нефте- и газопроводы.

Например, в настоящее время в Казахстане

строится или построено более км новых

железных дорог и более км новых дорог. Это

включает в себя Западный Китай - Западная Европа.

В результате время доставки из Азии в

Тихий океан было сокращено до двух недель. С

появлением технологий этот период еще больше

сократится в ближайшие годы.

Казахстан вложил 30 миллиардов долларов

в транспорт и логистику, созданы дорожные и

25

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

aşırılıklarla mücadele alanındaki “Dünya

Yüzyıl” manifestosu hakkındaki düşüncelerinizi

öğrenebilir miyiz?

Bilindiği gibi Sovyetler ilk ve en

önemli nükleer deneme alanını Kazakistan’da

kurmuşlardır. yılları arasında Semey

Nükleer Test Alanında nükleer deneme

yapıldı. Denemelerin yerel halka ve çevreye olan

korkunç etkileri toplumdan gizlenerek ancak

’de açıkça ortaya çıkarılmaya başlandı.

’de Kazakistan henüz bağımsızlığını

ilan etmeden Sayın Nazarbayev Semey Nükleer

Test Alanı’nı kapattırmıştır. Daha sonra ise

bağımsız Kazakistan barışçıl gelişim yolunu tercih

ederek gücü bakımından dünyada dördüncü olan

nükleer silahlarından gönüllü olarak vazgeçmiştir.

Dolayısıyla, bugün ülkemiz nükleer

silahsızlanmaya yönelik uluslararası çabalara

haklı olarak öncülük etmektedir. Bu bağlamda

’da ABD başkenti Washington’da düzenlenen

4. Nükleer Güvenlik Zirvesi sırasında ele alınan

Cumhurbaşkanımızın “Dünya Yüzyıl”

manifestosu büyük önem arz etmektedir.

Söz konusu manifestoda Sayın Nazarbayev

dünya liderlerinin gelecek nesiller karşısındaki

sorumluluklarını vurgulamış, nükleer silahlar başta

olmak üzere, kitle imha silahlarını kademeli olarak

azaltma, askerî bloklaşmaların önüne geçme

ve savaşsız bir dünya inşa etme gibi konuları ele

almıştır.

Özetle, bugün Kazakistan’ın uluslararası

arenada sözü dinlenen bir ülke hâline gelmesi

ve ekonomik bakımdan kalkınmasına etki eden

faktörlerden biri ülkemizin zamanında nükleer

silahlardan vazgeçmesi ve bu sayede uluslararası

kamuoyunun güvenini kazanması olmuştur.

Kazakistan’ın yılında BM Güvenlik

Konseyi Dönem Başkanlığı süresince “uluslararası

güvenlik, kitle imha silahlarının yayılmaması,

arabuluculuk, çatışma sonrası barışın inşası”

konularında Kazakistan Cumhurbaşkanı

Nursultan Nazarbayev’in yüksek öngörüsü ve

логистические центры. Контейнерные перевозки в

Китай и Европу через Казахстан, через логистическую

инфраструктуру, необходимую для перевозки грузов,

увеличились в раз в период с по год.

С этой точки зрения Казахстан

присоединяется к железной дороге Баку-Тбилиси-

Карс через Каспийское море, что ведет к активному

использованию этого коридора.

После 20 лет работы в Актау в августе прошлого

года подписание соглашения, определяющего статус

Каспия, ускорит экономическое сотрудничество в

регионе.

Республика Казахстан закрыла ядерный

полигон на территории Семипалатинска (Семей)

и в мае месяце года подписала договор

о сокращении стратегических наступательных

вооружений и Лиссабонский funduszeue.info не

могли бы поделиться с нами своими мыслями

относительно международных инициатив

Нурсултана Назарбаева по пути предотвращения

распространения ядерного оружия, о «Манифесте

XXI века» в сфере борьбы против терроризма?

Как известно, СССР построил свое первое

и самое важное место для ядерных испытаний в

Казахстане. В гг. на Семейском Ядерном

полигоне были проведены ядерных испытаний.

Ужасные последствия, оказываемые испытаниями на

местный народ и окружающую среду, скрывались от

народа и только в году стали известны.

Перед объявлением независимости в

году Назарбаев закрыл Семипалатинский ядерный

полигон. Впоследствии независимый Казахстан

добровольно отказался от четвертого ядерного

оружия, выбрав путь мира.

Поэтому сегодня наша страна по праву

возглавляет международные усилия против ядерного

разоружения. В этом контексте большое значение

имеет заявление нашего Президента, озвученное

на четвертом Саммите по ядерной безопасности в

Вашингтоне, в г., относительно обсуждаемой

темы «XXI век»

26

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

vizyonu sayesinde neler yapıldı?

Kazakistan’ın dönemi için

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin daimi

olmayan üyeliğine seçilmesi Kazak diplomasisinin

bir başka başarısı olarak değerlendirilmektedir.

Ocak ’de ise Kazakistan bir ay süreyle BMGK

Başkanlığı görevini ifa etmek suretiyle söz konusu

başarının zirvesine ulaşmıştır.

Her şeyden önce, Kazakistan BMGK’de

sadece kendini değil, tüm Orta Asya’yı

temsil etmeye gayret göstermiştir. Nitekim,

Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in 1

Ocak ’de BMGK’de daimi olmayan üyeliğin

başlaması dolayısıyla yayımladığı bildiride şu

ifadeler geçmektedir: “Kazakistan BMGK’ye

seçilen ilk Orta Asya devletidir. Biz üyeliğimizi

hepimizin çıkarlarını geliştirmek için kullanmak

istiyoruz. Bölgemizde yer alan ülkelerin istikrarı

ve güvenliğini sağlamak, bölgesel zorluklara

ve tehditlere etkin bir şekilde cevap vermek

ve işbirliğini güçlendirmekle birlikte kalkınma

ve gelişmeyi teşvik etmek amacıyla bu üyeliği

kullanmak istiyoruz.”

Kazakistan’ın inisiyatifi ile BMGK çatısında

bir dizi faaliyet gerçekleştirilmiştir. Örneğin,

18 Ocak ’de gerçekleştirilen “Kitle İmha

Silahlarının Yayılmasını Önleme: Güven Arttırma

Tedbirleri” temalı brifingin sonucunda BMGK

Başakanı’nın S/PRST//1 Nolu bildirisi kabul

edilmiştir.

19 Ocak ’de ise Kazakistan’ın

inisiyatifi ile BMGK, “Afganistan ve Orta Asya’da

Bölgesel İşbirliğinin İnşası” konulu Dışişleri

Bakanları müzakerelerini gerçekleştirmiştir.

Müzakerelere bir dizi ülkenin Dışişleri Bakanlarının

yanı sıra BM Genel Sekreteri Antonio Guterres de

iştirak etmiştir. Sonucunda BMGK Başkanı’nın “S/

PRST//2” nolu bildirisi kabul edilmiştir

Kazakistan’ın BMGK çerçevesinde

ortaya koyduğu en önemli inisiyatiflerinden

biri de “Terörden Arındırılmış Bir Dünya İçin

Davranış Kodeksi”nin hazırlanması olmuştur.

В этом заявлении президент Назарбаев подчеркнул

ответственность мировых лидеров в будущих

поколениях, обсуждая пути сокращения оружия

массового уничтожения, предотвращения военных

блоков и построения мира без войны.

Короче говоря, сегодня это один из факторов,

который способствовал тому, что Казахстан стал

выдающейся страной на международной арене

и своевременно отказался от ядерного оружия, и

таким образом завоевал доверие международной

общественности.

Чего удалось достичь, благодаря высокой

дальновидности и стратегическому взгляду

Президента Казахстана Нурсултана Назарбаева

в теме «Международной безопасности,

нераспространения оружий массового поражения,

посредничеству, восстановлению мира после

противостояния» за время, когда Казахстан в

году был временным председателем в Совете

Безопасности ООН?

Избрание Казахстана непостоянным

членом Совета Безопасности ООН на период

годов рассматривается как еще один

шаг в казахстанской дипломатии. В январе

года Казахстан выполнил свою задачу в качестве

председателя ООН на месяц и достиг пика своего

успеха.

Прежде всего, Казахстан пытался

представлять весь Центрально-Азиатский регион

не только в Совете Безопасности ООН. В результате

непоколебимого членства Президента Нурсултана

Назарбаева в Совете Безопасности ООН, 1 января

года были сделаны следующие заявления:

«Казахстан является первым государством в

Центральной Азии, которое будет избрано в

Совет Безопасности ООН, и мы используем его

для улучшения интересов всех funduszeue.info хотим

использовать это членство для содействия

стабильности и безопасности в нашем регионе,

для эффективного реагирования на региональные

вызовы и угрозы и для укрепления сотрудничества,

для содействия развитию и развитию ».

По инициативе Казахстана в Совете Безопасности

27

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

N. Nazarbayev’in teklifi üzerine hazırlanan söz

konusu belge Eylül ’de gerçekleşen BM Genel

Kurul çalışmaları sırasında kabul edildi.

Sadece Kazakistan’ın değil, Orta Asya’nın

ve tüm Türk Dünyası’nın istikrarı ve güçlü geleceği

için büyük gayretler sarf eden Sayın Nazarbayev,

bölge barışı için Türkiye-Rusya uçak krizinde

ve Suriye krizinin çözümüne yönelik “Astana

Süreci”nde ne tür adımlar atmıştır?

Sayın Nazarbayev başından beri inşa ettiği

Kazak dış politikasının en önemli boyutlarından

biri olarak Türk bütünleşmesini tespit etmiştir.

Nazarbayev kardeş ülkelere ve bir bütün olarak

Türk Dünyası’na büyük ehemmiyet atfeden bir

lider.

Nitekim, uçak krizinden sonra

bozulan Türk-Rus ilişkilerinin düzeltilmesi için

Nazarbayev’in arabuluculuk yapması bunun

göstergelerinden biridir. Nursultan Nazarbayev

daha önce de Azerbaycan ve Ermenistan

arasındaki Karabağ meselesinin çözümü için çaba

sarf etmiş, Kırgızistan’daki devrimler sırasında da

arabuluculuk rolünü üstlenmiştir.

Çok boyutlu bir dış politikanın

uygulanması Astana’nın kriz yaşayan taraflar

arasında arabulucu ya da en azından diplomatik

kanal rolü üstlenmesini sağlamaktadır. Özellikle,

Kasım ayında yaşanan uçak krizi sonrasında

Sayın Nazarbayev Türkiye ve Rusya arasında

diyalog mekanizmasının tekrar kurulması için çaba

göstermiş, iki ülke arasındaki anlaşmazlıkların

giderilmesi için tarihi arabulucu rolünü

üstlenmiştir. Bu süreç içinde Ağustos ayında

Nursultan Nazarbayev Türkiye’ye resmi bir ziyaret

gerçekleştirmiş, bu ziyaret çerçevesinde hem

Türkiye-Rusya ilişkileri değerlendirilmiş, hem de

Türkiye’de yaşanan 15 Temmuz darbe girişimi ile

ilgili görüşmeler yapılmıştır. Böylece, Nursultan

Nazarbayev Türkiye’yi 15 Temmuz’dan sonra

ziyaret eden ilk yabancı Devlet Başkanı olmuştur.

Sayın Nazarbayev arabuluculuk rolünü

Ortadoğu’da yaşanmakta olan insanlık dramını

ООН был принят ряд мер. Например, доклад Совета

Безопасности ООН S / PRST / /1 был принят

во время брифинга «Предупреждение оружия

массового уничтожения: меры безопасности» 18

января года.

А 19 января го года по инициативе

Казахстана Совет Безопасности Организации

Объединенных Наций реализовал обсуждения

Министерства Иностранных дел по теме »Построение

регионального сотрудничества в Афганистане и

Центральной Азии» .В обсуждениях приняли участие

Министры Иностранных Дел ряда стран и также

Генеральный Секретарь ООН Антонио Гуттерес. В

результате было принято заявление Президента

Совета Безопасности Организации Объединенных

Наций №S / PRST / /2.

Самой важной инициативой , выдвинутой

Казахстаном в рамках СБ ООН стала подготовка

“Кодекса Поведения для очищеного от терроризма

мира». Эта мысль, подготовленная по предолжению

Н. Назарбаева, была принята на Генеральной

Ассамблее ООН в сентябре го года.

Какие шаги в вопросах урегулирования

кризиса между Турцией и Россией из- за сбитого

самолета и «Астанинского вопроса», направленного

на разрешение сирийского кризиса, предпринял

господин Назарбаев, который старается не только

для Казахстана, но и стабильности и будущей силы

Центральной Азии и всего Тюркского Мира?

Г-н Назарбаев назвал интеграцию Турции

одним из важнейших аспектов внешней политики

Казахстана. Назарбаев - великий лидер, который

придает большое значение братским странам и

тюркскому миру в целом.

Фактически, посредничество Назарбаева

в коррекции турецко-российских отношений,

разразившихся после авиакатастрофы в году,

является хорошим примером. Ранее Нурсултан

Назарбаев пытался урегулировать Нагорно-

Карабахский конфликт между Азербайджаном

и Арменией и выступал посредником во время

революции в Кыргызстане.

28

SÖYLEŞİ

ИНТЕРВЬЮ

sona erdirmek amacıyla da devreye sokmuştur.

Neticesinde, Suriye meselesinin çözümü

bağlamındaki en başarılı girişim olan “Astana

Süreci ortaya çıkmıştır. En önemlisi, bugün “Astana

Süreci” Suriye’deki kanlı savaşın büyük ölçüde

sonlanmasına vesile olmuştur.

Geçtiğimiz günlerde Kazakistan’ın

bir operasyon düzenleyerek Suriye’den 30’u

çocuk 47 Kazakistan vatandaşını tahliye etmesi

Nazarbayev’in birkaç yıldır Suriye özelinde

sürdürdüğü diplomasi çabalarının etkili bir

neticesidir.

Tüm bu girişim ve inisiyatifler

göstermektedir ki, Sayın Nursultan Nazarbayev’in

çabalarının hem Avrasya bölgesindeki istikrara

hem de küresel güvenliğe büyük katkısı olmaktadır.

Bu nedenledir ki, Kazak Cumhurbaşkanı

çoktandır Türk Dünyasının Bilge Kağan’ı

ve Aksakalı unvanını kazanmış durumda.

Bugün Türkiye Cumhurbaşkanı R. T. Erdoğan,

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İ. Aliyev, Kırgızistan

Cumhurbaşkanı S. Jeenbekov, Özbekistan

Cumhurbaşkanı Ş. Mirziyayev ve diğer liderlerin

Nursultan Nazarbayev’den “Aksakalımız” diye

bahsetmeleri Kazakistan Devlet Başkanı’nın Türk

bütünleşmesi için verdiği büyük emeklere olan

saygının tezahürdür.

Реализация

многосторонней

внешней политики позволяет Астане принять

посреднический или хотя бы дипломатический путь

между кризисными людьми. В частности, после

авиакатастрофы в ноябре года г-н Назарбаев

предпринял попытку восстановить диалог между

Турцией и Россией и сыграл историческую роль в

качестве исторического посредника для устранения

споров между двумя странами. В этот период

Нурсултан Назарбаев совершил официальный

визит в Турцию в августе года, в ходе которого

были оценены турецко-российские отношения и

проведены переговоры о попытке государственного

переворота 15 июля в Турции. Таким образом,

Нурсултан Назарбаев стал первым иностранным

президентом, который посетил Турцию после 15

июля.

Г-н Назарбаев стал посредником в

прекращении трагической человеческой трагедии

на Ближнем Востоке. В результате «Астанинский

процесс» стал самой успешной инициативой с

точки зрения решения сирийского вопроса. Самое

главное, что процесс «Астана» сыграл важную роль

в существенном исходе кровавой войны в Сирии.

Тот факт, что в последние дни Казахстан

эвакуировал более 47 граждан Казахстана, в том

числе 30 детей из Сирии, продемонстрировал

эффективность дипломатических усилий Назарбаева

в Сирии в течение нескольких лет.

Все эти инициативы и усилия показывают, что усилия

г-на Назарбаева способствовали стабильности как в

Евразии, так и в глобальной безопасности.

По этой причине казахстанский президент

издавна известен как Билгке Каган и Акасакал

Тюркского мира. Сегодняшние обращения

Президента Турции Р.Т. Эрдогана, Президента

Азербайджанской Республики funduszeue.info,

Президента Кыргызской Республики funduszeue.infoкова,

Президента Республики Узбекистан funduszeue.infoева

и других лидеров Нурсултану Назарбаеву как

«Аксакалу», является проявлением уважения трудов

Президента Казахстана в деле интеграции Тюркского

Мира.

29

DOSYA

BARIŞ, İSTİKRAR VE KALKINMA

МИР, ПРОЦВЕТАНИЕ И РАЗВИТИЕ

ДОСЬЕ

“BÜYÜK BOZKIR”IN YEDİ ÖZELLİĞİ

СЕМЬ ОСОБЕННОСТЕЙ «БОЛЬШОЙ СТЕПИ»

Nursultan NAZARBAYEV Kazakistan Cumhurbaşkanı

Нурсултан НАЗАРБАЕВ Президент Республики Казахстан

Kazakistan

Mekân her şeyin, zaman tüm olayların

ölçüsüdür. Mekân ile zamanın kesiştiği yerde

millî tarih başlar. Bu, sıradan bir özdeyiş

değildir. Almanların, İtalyanların ya da

Hindistanlıların geçmişini incelediğimizde,

haklı olarak onların binlerce yılı kapsayan

tarihlerindeki büyük başarıları ile yaşadıkları

topraklar arasındaki bağlantıyla ilgili

soruların meydana gelmesi doğaldır. Tabii

ki, Eski Roma günümüzdeki İtalya değildir,

ancak İtalyanlar kendilerinin tarihî kökleriyle

övünürler. Eski Gotlar ile günümüzdeki

Almanlar da bir değildir, ancak onlar da

Казахстан

Пространство - мера всех вещей, время

- мера всех событий. Когда смыкаются горизонты

пространства и времени, начинается национальная

история. И это не просто красивый афоризм.

В самом деле, если задуматься об истории

немецкого, итальянского или индийского народов,

то вполне справедливо возникает вопрос о

соотношении территории и великих достижений

этих народов в ходе тысячелетней истории. Конечно,

Древний Рим и современная Италия - это не одно

и то же, но итальянцы заслуженно гордятся своими

корнями. Древние готы и современные немцы также

30

DOSYA

BARIŞ, İSTİKRAR VE KALKINMA

МИР, ПРОЦВЕТАНИЕ И РАЗВИТИЕ

ДОСЬЕ

Almanya’nın tarihî mirasının bir parçasıdır.

Çok etnik zengin kültüre sahip Eski Hindistan

ile günümüzdeki Hintlileri tarihin kesintisiz

akışında gelişimini sürdürmekte olan özgün

bir uygarlık olarak incelemek mümkündür.

Bu, tarihe karşı sergilenen doğru yaklaşım

olmakla birlikte köklerimizi tanımaya, millî

tarihimizi derinden inceleyerek çözülmemiş

düğümlerini aydınlatmaya imkân sağlar.

Kazakistan tarihi de ayrı ayrı parçalar

halinde değil, çağdaş bilimin yöntemleriyle

bütün olarak anlaşılmalıdır. Bunun için net

delillerimiz de mevcuttur.

Birinci olarak katkılarından daha sonra

söz edilecek Protodevlet Birliklerinin büyük

bir kısmı bugünkü Kazakistan topraklarında

kurulup Kazak milletinin etnik kökeninin

temel unsurlarını oluşturmuştur.

İkinci olarak sözünü edeceğimiz

önemli kültürel başarılar bozkırlara dışarıdan

gelmedi, aksine, büyük bir kısmı bizim

topraklarımızda icat edildi ve daha sonra Batı

ile Doğuya, Güney ile Kuzeye yayıldı.

Üçüncü olarak son yıllarda

bulunan tarihî abideler atalarımızın kendi

dönemlerindeki en ileri ve en iyi teknolojik

yeniliklerle doğrudan bağlantılı olduğunu

göstermektedir. Bu abideler dünya

tarihindeki Büyük Bozkırın önemine farklı

bakmamızı sağlamaktadır.

Kazaklar arasındaki bazı boy isimleri

“Kazak” etnoniminden çok daha önce ortaya

çıkmıştır. Bütün bunlar millî tarihimizin

bugüne kadar söylenegelen dönemden çok

öncelere dayandığına işaret eder. Avrupa

merkezli bakış açısı, Sakalar ile Hunların ve Eski

Türk boylarının milletimizin tarihî kökeninin

ayrılmaz bir parçası olduğu olgusunu

görmemizi engellemiştir. Bununla birlikte

burada üzerinde duracağamız konu uzun

не являются одним и тем же народом, но все они -

часть огромного исторического наследия Германии.

Древняя Индия с ее богатой полиэтничной культурой

и современный индийский народ заслуженно

рассматриваются как одна уникальная цивилизация,

продолжающая свое развитие в непрерывном

потоке истории.

И это правильный подход, позволяющий

понять свои истоки, да и всю национальную историю

во всей глубине и сложности.

История Казахстана также должна быть

понята с высоты современной науки, а не по

ее отдельным фрагментам. И для этого есть

убедительные аргументы.

Во-первых,

большинство

протогосударственных объединений, о вкладе

которых пойдет ниже речь, образовались на

территории Казахстана, став одним из элементов

этногенеза казахской нации.

Во-вторых, те выдающиеся культурные

достижения, о которых пойдет разговор, не были

привнесены в степь, а в большинстве случаев

родились именно на нашей земле и лишь затем

распространились на Запад и Восток, Север и Юг.

В-третьих,исторические находки последних

десятилетий отчетливо подтверждают неразрывную

связь наших предков с самыми передовыми

технологическими новациями своего времени и

позволяют по-новому взглянуть на место Великой

степи в глобальной истории.

Наконец, названия некоторых казахских племен и

родов на многие сотни лет старше этнонима«қазах»,

что, бесспорно, свидетельствует о совершенно

ином горизонте национальной истории, нежели

предполагалось ранее. Европоцентристская точка

зрения не позволяла увидеть того реального факта,

что саки, гунны, прототюркские этнические группы

были частью этногенеза нашей нации.

К тому же принципиально важно отметить,

31

DOSYA

BARIŞ, İSTİKRAR VE KALKINMA

МИР, ПРОЦВЕТАНИЕ И РАЗВИТИЕ

ДОСЬЕ

zamandan beri yaşamlarını topraklarımızda

sürdüren etnik gruplar için ortak olan

Kazakistan tarihidir. Bu tarih, farklı etnik grup

temsilcilerinin katkıda bulundukları ortak

bir tarihtir. Bugün tarihimiz olumlu bakış

açısına ihtiyaç duymaktadır. Ancak herhangi

bir tarihî olay seçmeli ve konjonktör bakış

açısıyla aydınlatılmamalıdır. Beyaz ile siyah

birbirinden ayrı düşünülemez. İkisi birlikte

hem bireyin, hem bütün bir halkın hayatına özel

bir renk katar. Tarihimizde kaygı dolu sayfalar

ile trajediler, şiddetli savaşlar ve çatışmalar,

tehlikeli deneyler ile siyasi sürgünler yaşandı.

Bunu unutamayız, unutmamalıyız. Çok yönlü

ve hacimli tarihimizi doğru algılayıp kabul

etmemiz gerek. Niyetimiz diğer halkların

rolünü küçümsemek suretiyle kendimizi

yüceltmek değildir. En önemlisi net bilimsel

olgu ve verilere dayanarak küresel tarihteki

rolümüzü soğukkanlı ve objektif bir biçimde

algılamaktır. Büyük Bozkırın yedi özelliği

nedir?

І. MİLLÎ TARİHTEKİ MEKÂN VE ZAMAN

Topraklarımızın maddi kültüre ait

birçok eşyanın meydana geldiği bir yer

olduğunu söylersek abartmış olmayız.

Günümüzdeki modern toplum hayatının

ayrılmaz parçası hâline gelen birçok eşya,

o dönemde bizim topraklarda üretilmiştir.

Büyük bozkırda yaşayan insanlar gelişimi

sırasında birçok teknik keşifler yaparak daha

önce kullanılmayan yeni aletler üretmişlerdir.

İnsanoğlu bunları dünyanın dört bir yanında

hâlen kullanmaktadır. Eski vakayinameler

bugünkü Kazakların atalarının uçsuz bucaksız

Avrasya kıtasındaki siyasi ve ekonomik

tarihin yönünü defalarca değiştirdiğini

kaydetmektedir.

1. Аta Binme Kültürü

Tarihten bilindiği gibi ata binme

kültürü ile at yetiştiriciliği bütün dünyaya

что речь идет об истории Казахстана, которая

является общей для многих этносов, проживающих

на нашей территории длительное время. Это

наша общая история, вклад в которую внесли

многие выдающиеся деятели разной этнической

принадлежности.

Сегодня нам необходим позитивный взгляд

на собственную историю. Однако он не должен

сводиться лишь к избирательному и конъюнктурному

Ни для кого не является откровением, что Кавказ, в силу этнического и религиозного многообразия своего населения, является довольно-таки сложной территорий в плане создания единого информационного пространсва, которое является одним из неоспоримых позитивных достижений глобальной эпохи, обеспечивающих информационное взаимодействие организаций и граждан, а также удовлетворение их информационных потребностей. Учитывая поляризацию в регионе, когда, сохраняя нормальные отношения с Россиией, Азербайждан более тяготеет к Турции, Грузия, несмотря на формальные попытки улучшения взаимоотношений с северным соседом, привержена идее вступления в Евросоюз и НАТО, а Армения, по словам главы аналитического бюро «Alte et Certe» Андрея Епифанцева, ведет комплементарную политику, пытаясь угодить и России, и Западу, а «в нашем полярном мире, который поляризуется все больше, достичь этого невозможно» . Таким образом, на сегодняшний день для Закавказья практически не осталось тем, освещая которые средства массовой информации могли бы способствовать восстановлению диалога и постепенному снятию напряжения между соседними народами. Поэтому, тема нового глобального проекта, способного свести воедино экономические интересы закавказских государств, могла бы консолидировать информационную политику средств массовой информации закавказских государств, способствовать зарождению единого информационного пространства региона и таким образом стать шагом если не к восстановлению нормальных отношений, то, по крайней мере, к началу кооперации между вовлеченными в этот проект структурами. «Решение по конфликтным ситуациям не будет найдено до тех пор, пока мы не будем воспринимать регион как единое экономическое пространство. То, что происходит в данном регионе, сразу отражается на соседях» , - сказал бывший министр иностранных дел Грузии funduszeue.infoришвили в одном из интервью и подчеркнул, что установление региональных структурных рамок позволит обеспечить стабильность и снизить риски.

Azerbaycan siyaset ve edebiyat yap&#;s&#;nda büyük etkileri bulunan Halil R&#;za Ulutürk, 32[i] y&#;l&#;nda Salyan▓&#;n Pirebbe köyünde dünyaya gelmi&#;tir.

Bütün Azerbaycan▓da gittikçe a&#;&#;rla&#;an Rus bask&#;s&#;ndan Halil R&#;za▓n&#;n ailesi de pay&#;n&#; alm&#;&#;t&#;r. Büyük dedesi Rüstem Bey, ▓de &#;rkç&#; Ermeni Ta&#;naklar&#; taraf&#;ndan Azerbaycan▓da yürütülen bölgesel etnik temizleme faaliyeti s&#;ras&#;nda &#;ehit edilmi&#;tir. Dedesi Halil Bey, ▓lu y&#;llarda Sovyetler Birli&#;i▓nde gerçekle&#;tirilen köylülerin &#;ahsi mülkiyetine son veren kolektifle&#;tirme sebebiyle ▓te köyünden sürülür. ▓de de milliyetçi dü&#;ünceleri sebebiyle tutuklanarak Sibirya▓ya sürülür. Mal varl&#;&#;&#; elinden al&#;nan aile, ▓da Salyan▓a ta&#;&#;nmak zorunda kal&#;r. Muhasebecilik ve müfetti&#;lik yapan babas&#; R&#;za Bey de II. Dünya Sava&#;&#;▓nda askere al&#;n&#;r, sava&#;tan on yedi yara ile döner. Uzun y&#;llar iyile&#;meyen bu yaralar yüzünden ▓de Salyan▓da ölür.[ii] &#;air, yeti&#;mesinde ve ki&#;ili&#;inin &#;ekillenmesinde büyük etkisi olan babas&#;ndan &#;öyle söz eder: ⌠Babam benim için hâlâ tükenmez bir hazinedir. Fuzulî, Raci, Sabir, Tevfik Fikret, Nevaî, Ziya Gökalp, Yunus Emre gibi &#;airlerin ad&#;n&#;, ben, ilk defa babam&#;n dilinden duydum. Bu &#;airleri yan&#;k, etkili bir sesle okurken bazen gözya&#;lar&#;n&#; silen babam 47 ya&#;&#;nda vefat etse de benim gözümde büyük, ulu geçmi&#;in sembolüdür.■ R&#;za Bey güçlü millî duygular&#;n&#; vasiyetinde de yans&#;tmaktad&#;r: ⌠Cenazemi &#;slâmî kurallara göre kald&#;r&#;n. Be&#; yüz ki&#;inin, bir cenaze arkas&#;nda yürümesi, ayn&#; dilde dü&#;ünmesi, ayn&#; ruhla ya&#;amas&#; millî birlik vas&#;talar&#;ndan biridir.■[iii]

Millî duygular bak&#;m&#;ndan güçlü bir aileden gelen Halil R&#;za▓n&#;n ilk &#;iir denemeleri ortaokul y&#;llar&#;nda ba&#;lar.[iv] Bu &#;iirlerinde Lenin, geni&#; yer tutar. &#;lk &#;iiri Kitab ▓de Azerbaycan Pioneri gazetesinde yay&#;nlanm&#;&#;t&#;r.[v]

Halil R&#;za, ▓te Azerbaycan Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi Gazetecilik Bölümü▓nden mezun olur. Üniversite y&#;llar&#;nda,═ onun bir &#;air olarak tecrübe kazanmas&#;nda önemli yeri olan Cafer Handan ve Bahtiyar Vahabzade▓nin rehberlik etti&#;i Edebiyat Derne&#;i▓ndeki faaliyetlere ve Azerbaycan Yazarlar Birli&#;i▓nde halk yazar&#; Mirza &#;brahimov▓un rehberli&#;indeki ⌠Gençler Günü■ faaliyetlerine kat&#;l&#;r.[vi]

▓te SSR&#; Yazarlar Birli&#;i üyesi seçilmi&#; olan Halil R&#;za,[vii] y&#;llar&#;nda Moskova▓da M. Gorki Dünya Edebiyat Enstitüsü▓nde yazarlar için aç&#;lan iki y&#;ll&#;k Yüksek Edebiyat Program&#;na gönderilir. Burada Rus Edebiyat&#;▓n&#;n görkemli sanatkâr&#; Pavel Antokolski▓nin rehberlik etti&#;i bölümde &#;iirin nazarî esaslar&#;n&#; ö&#;renmekle birlikte dünya halklar&#;n&#;n medenî kültüleri ile yak&#;ndan tan&#;&#;m&#;&#;t&#;r. Moskova▓da büyük Rus &#;airi Samuil Mor&#;ak▓&#;n evini ve Yasnaya Polyana▓da Lev Tolstoy müzesini ziyaret etmesi, Leningrat▓ta Ermitaj hazinesini gezmesi ve Naz&#;m Hikmet ve Mihail &#;olohov▓la görü&#;meleri &#;airin an&#;lar&#;nda derin izler b&#;rakm&#;&#;t&#;r.[viii] Bu dönemde N. Tusi Pedagoji Üniversitesi▓nde ders verir.[ix]

▓da,═ ⌠ayr&#;lmaz parças&#; ve mücadele meslekta&#;&#;■[x], hiç yan&#;ndan ay&#;rmad&#;&#;&#; bu yüzden═ ⌠Halil▓in valizi■[xi] olarak zarif bir &#;ekilde nitelenen Firengiz Han&#;m[xii] ile evlenir.

y&#;llar&#;nda Azerbaycan KP Merkez Komitesi▓nin yay&#;n organ&#; Azerbaycan Kad&#;n&#;, y&#;llar&#;nda da Göyercin dergilerinin redaksiyonunda çal&#;&#;&#;r.[xiii]

▓da asistan olarak Azerbaycan Devlet Pedagoji Enstitüsü▓ne al&#;n&#;r.[xiv]V. &#;. Lenin AP&#;▓de ders verdi&#;i dönemlerde ö&#;rencilerinden biri oldu&#;unu söyleyen Fazil Rehmanzade, Halil R&#;za▓n&#;n yaz&#;l&#; olarak sordu&#;u sorular&#;n hâlâ akl&#;nda oldu&#;unu belirtir:[xv] ⌠1. &#;dealin, amac&#;n nedir ve sen ne için çal&#;&#;&#;yorsun? 2. Bu gün ne yapt&#;n? 3. Evinizin ve okulunuzun en iyi ve en kötü yönleri nelerdir? 4. En çok sevdi&#;in hoca kimdir, onu neden seviyorsun? 5. Sa&#;l&#;kl&#; m&#;s&#;n? Sporun hangi türü ile u&#;ra&#;&#;yorsun? 6. En çok kimden ve neden nefret edersin? 7. Ana dilinin nispî temizli&#;ini ve zenginli&#;ini korumak için bu gün ne yapt&#;n? 8. Azerbaycan halk&#; dünyan&#;n medenî halklar&#;na ula&#;abilir mi? 9. En çok sevdi&#;in &#;air, ressam, bestekar, âlim, yazar kimdir? Kendi eksiklerini biliyor musun? Tamamlayabilmek için çal&#;&#;&#;yor musun? Azerbaycan dilinin güzel yönleri ve kusurlar&#; hangileridir? Dakikan&#;n de&#;erini biliyor musun? Baba evi, kendi evin, baban, annen ve de&#;er verdiklerinle ilgili unutulmaz hangi an&#;lar&#;n var?■[xvi]

▓ta, Türk sözünden korkuldu&#;u dönemde, ⌠Buras&#; uzak olsa da bizim geçmi&#;imizi hat&#;rlat&#;r.■ dü&#;üncesiyle Türkan▓dan bir ba&#; yeri al&#;r. Halil R&#;za burada yazd&#;&#;&#; &#;iirlerin sonuna ⌠Türkan■═ yazar. Yay&#;nc&#;lar bu sözü silerler, Halil yeniden yazar.[xvii]

Halil R&#;za▓n&#;n ▓l&#; y&#;llardaki mücadelesi ile ilgili olarak &#;smail &#;&#;hl&#; &#;u bilgileri verir: ⌠▓l&#; y&#;llarda gençler aras&#;nda garip davran&#;&#;lar göze çarp&#;yordu. Bir &#;eyler ar&#;yor, bekliyor ve bir &#;ey için haz&#;rl&#;k yap&#;yorlar, bir &#;eyler söylemek istiyorlard&#;. Bazen denize aç&#;l&#;p haftalarca kal&#;yor, yüzme, kürek çekme, ö&#;reniyorlard&#;. Sebebini soruldu&#;unda ⌠belki gerekli olur■ diye cevapl&#;yorlard&#;. Karl&#;, f&#;rt&#;nal&#; havalarda denize giriyor, buzlar üzerinde yal&#;n ayak ko&#;uyor, birbirlerini kara sokuyorlard&#;. Bir soru kar&#;&#;s&#;nda, gülümseyerek, ⌠belki gerekli olabilir■ diye cevapl&#;yorlard&#;. Kendilerine eziyet ediyor, günlerce aç susuz kal&#;yorlard&#;. ⌠Böyle zorluklarla kar&#;&#;la&#;abiliriz■ diyorlard&#;. Bir &#;ey için haz&#;rland&#;klar&#; belliydi. Halil de bunlardan biriydi. Halil de haz&#;rlan&#;yordu O da bu yolun yolcusu idi.■[xviii]

Halil R&#;za, ▓te ⌠Müharibeden Sonraki Azerbaycan Sovet Edebiyat&#;nda Poema Janr&#; ()■ adl&#; tezini ba&#;ar&#;yla savunur ve Filoloji Bilimleri Uzman&#; unvan&#; al&#;r.

Verdi&#;i dersler, özgürlük, ba&#;&#;ms&#;zl&#;k için insanlar&#; yüreklendiren konu&#;malara dönü&#;tü&#;ünden dersinin dinleyicileri sürekli artar.[xix] Bu konu&#;malar s&#;ras&#;nda Halil R&#;za, Azerbaycan Türkçesi ile ilgili dü&#;üncelerini de belirtir. Dilin geli&#;mesi u&#;rundaki mücadelesini, &#;airli&#;inin bir parças&#; olarak görmektedir. O, Azerbaycan dilini güçlendirmek, yabanc&#; sözlerden, ya&#;ama hakk&#;n&#; kaybetmi&#; Arapça, Farsça tamlamalardan temizlemek yolunda daima çal&#;&#;m&#;&#;t&#;r. &#;lk defa ⌠çimerlik■ sözünü kullanm&#;&#;, ⌠do&#;ma■ sözüne ⌠biçim■, ⌠televizor■a ⌠telegüzgü■, ⌠fortoçka■ya ⌠nefeslik■, ⌠istigamet■e ⌠yön■ demi&#;ir.[xx]

&#;air, Azerbaycan Türkçesi▓nin, özellikle Rusça kaynakl&#; sözlerden temizlenmesi için konu&#;malar yapm&#;&#;, konu&#;malar&#;n&#;n bir k&#;sm&#;, Parti Te&#;kilat&#; taraf&#;ndan engellenmi&#;tir.[xxi]

Halil R&#;za, dil sava&#;&#;n&#; ba&#;ka &#;ekilde de sürdürür: Yabanc&#; söz kullananlara 5 Kepik[xxii] ceza, düzgün konu&#;anlara da 1 Manat ödül verir. Bu durum baz&#; Rusla&#;m&#;&#; ayd&#;nlara hiç ho&#; gelmez. Yazarlar Birli&#;i▓nde de ele&#;tirilir. Fakat o, bu ele&#;tirilere meydan vermez.■[xxiii]

Halil R&#;za, Azerbaycan▓&#;n yaz&#; tarihinde çok alfabe de&#;i&#;tirmesinin olumsuz etkilerini &#;öyle dile getirir: ⌠Derse Latin alfabesini ö&#;renmekle ba&#;lam&#;&#;t&#;k ki, üç-dört ay geçmeden alfabenin de&#;i&#;mesi haberi geldi. Hayli sonralar anlad&#;m ki, alfabenin durmadan de&#;i&#;tirilmesi halk için büyük felâkettir, millî-medenî bütünlü&#;ün k&#;r&#;lmas&#; demektir. Orhon-Yenisey alfabesinden Arap alfabesine, ondan Latin alfabesine, ondan da Rus grafi&#;i temelli alfabeye, daha sonra bunun esas&#;nda en yeni alfabeye geçilmesi ilmî, medenî inki&#;af&#;m&#;za a&#;&#;r darbeler indirmi&#;tir. Bunun neticesinde biz hem Türkmenlerden, Özbeklerden, K&#;rg&#;zlardan, Kazaklardan, Ba&#;kurtlardan, Gagauzlardan, Karaimlerden, Tatarlardan, Kumuklardan, Altaylardan, Uygurlardan ve ba&#;ka karde&#; halklardan hayli uzakla&#;t&#;r&#;lm&#;&#;&#;z ki, bu da asl&#;nda sosyalist milletlerin gittikçe birbirine yak&#;nla&#;mas&#; kanununa ayk&#;r&#;d&#;r.[xxiv]

Azerbaycan▓da Rusça▓n&#;n hâkim durumunun takviyesine yönelik pek çok resmî tedbir al&#;nd&#;&#;&#; bir zamanda, &#;airin büyük bir azimle kendi ana dilini korumas&#; ve ⌠Sabir▓in bir sat&#;r&#;n&#; içinde ya&#;ad&#;&#;&#; komünist dünyas&#; da dahil bin dünyaya de&#;i&#;meyece&#;ini■ söylemek cesaretini göstermesi, k&#;z&#;l münekkitleri çileden ç&#;kar&#;r. Azerbaycan K.P. Merkez Komitesi▓nin birinci sekreteri Ahundov, Merkez Komitesi▓nin A&#;ustos ▓de toplanan genel kuruluna sundu&#;u raporunda, Halil R&#;za▓n&#;n Ana Dili &#;iiri ba&#;ta olmak üzere, baz&#; &#;iirlerini ele&#;tirerek ⌠millî gurur hislerinin zebunu■ olmakla suçlam&#;&#;; ayn&#; sebeple &#;air, Azerbaycan Yazarlar Birli&#;i ba&#;kan&#; Mehti Hüseyin▓in de &#;iddetli hücumlar&#;na hedef olmu&#;tur. Mehti Hüseyin tarihli Edebiyat ve &#;ncesanat gazetesinde ç&#;kan yaz&#;s&#;nda Halil R&#;za▓n&#;n ⌠zararl&#; millî gururundan■ bahseder.[xxv] KP Merkez Komite sekreteri Hasay Vezirov,═ ⌠Daha önce kendisine tevcih edilen tenkitlerden hiç ders almadan arka arkaya kaba hatalar! i&#;leyen &#;air Halil R&#;za■dan söz açarak tarihli Edebiyat ve &#;ncesanat gazetesinde onu ele&#;tirir: ⌠Halil R&#;za yazd&#;&#;&#; Deli Da&#; ba&#;l&#;kl&#; sembolik &#;iirinde kendisini y&#;ld&#;r&#;m&#;n alt&#;n oklar&#;na gö&#;üs germi&#; bir da&#;a benzetmi&#;tir ki, bu aç&#;kça yolunu &#;a&#;&#;rmakt&#;r.■

DTK, bir önlem olarak Halil R&#;za▓y&#; i&#;ten ç&#;karmak ve partiden uzakla&#;t&#;rmak üzere ona doktora tezini bitirmesi için izin verip evde çal&#;&#;mas&#;n&#; sa&#;lar. Üstelik maa&#;&#; da kesilir. Telefonlar&#; dinlenmekte, evi izlenmektedir, yapaca&#;&#; konu&#;malar engellenmektedir.[xxvi] Halil R&#;za, resmî dairelerde ⌠suçlu &#;ah&#;s■ say&#;lmakta ve takip edilmektedir. DTK▓da hakk&#;nda cilt cilt kay&#;tlar bulunmaktad&#;r. Sabir Eliyev▓e göre: ⌠Bu kay&#;tlar, fitneci Moskova▓n&#;n iste&#;i do&#;rultusunda mankurt bol&#;eviklerin, eli sap&#; kendimizden olan baltalar&#;n a&#;z&#; ile haz&#;rlanm&#;&#;t&#;r! Fakat Halil, vatan, halk, istiklâl yolunda her &#;eye boyun e&#;mi&#;tir. O halk&#;n&#;n istiklâli u&#;runda Hataî▓nin dedi&#;i gibi ⌠ili&#;i eriyip kemi&#;i kalm&#;&#;■ yenilmez bir sava&#;ç&#;d&#;r.■[xxvii]

Halil R&#;za, devlet kar&#;&#;t&#; konu&#;malar&#;ndan dolay&#; Azerbaycan Devlet Pedagoji Enstitüsü▓nden uzakla&#;t&#;r&#;l&#;r, bir süre i&#;siz kal&#;r. Onun defalarca MK▓ya telefon ederek i&#; talep etmesi hep sonuçsuz kal&#;r, hatta telefona bile ç&#;kmak istemezler.[xxviii]Halil R&#;za, M.K. &#;ube Müdürü Cafer Caferov▓un evini arar; e&#;i Cafero&#;lu▓nun uyudu&#;unu söyler, bunun üzerine Halil R&#;za &#;u sözleri sarf eder: ⌠Cafer de&#;il onun vicdan&#; uyuyor, git onu uyand&#;r, benim çocuklar&#;m aç, o, toklu&#;undan uyuyor, benim çocuklar&#;msa açl&#;&#;&#;ndan uyuyam&#;yor. Yar&#;n beni i&#;e almazsa, benimle konu&#;mas&#;n.■[xxix] Bu konu&#;man&#;n ertesi günü, y&#;l&#;na kadar çal&#;&#;aca&#;&#; Nizami Edebiyat Enstitüsü▓ne ⌠Ba&#; Elmi &#;&#;çi■ kadrosuyla kabul edilir. Doktora tezini al&#;r. Defalarca ba&#;ka &#;ehirlere gönderilir. Fakat &#;airin de fark&#;nda oldu&#;u üzere sürekli izlenmektedir.[xxx]Halil R&#;za, burada bütün gücünü bilim ara&#;t&#;rmalar&#;na ve edebî eser yazmaya harcar. Azerbaycan-Özbek Edebî &#;li&#;kileri, Maksud &#;eyhzade▓nin Hayat&#; ve Eserleri, gibi çal&#;&#;malar yapar. Bu durum dikkate al&#;nmayarak yine de ⌠&#;üpheli &#;ah&#;s■ olarak takip edilir, imkânlar&#; daralt&#;l&#;r, yolundan döndürülmeye çal&#;&#;&#;l&#;r.[xxxi]

▓de ⌠özellikle verilmi&#;■ doktora tezi Maksud &#;eyhzade hakk&#;nda materyal toplamak üzere Ta&#;kent▓e gider.[xxxii] Böylece ⌠devlet kar&#;&#;t&#;■ çal&#;&#;malar&#;ndan uzakla&#;t&#;r&#;lm&#;&#;t&#;r.

▓te, Eziz Mirehmedov önderli&#;inde Akademi▓de Halil R&#;za▓n&#;n y&#;l toplant&#;s&#; yap&#;l&#;r.[xxxiii] y&#;l&#;nda, M.F. Ahundov Kütüphanesi▓nde, ⌠Ömürden Uzun Geceler■ ve ⌠Karda&#;l&#;k Çelengi■ kitaplar&#;ndan dolay&#; Devlet Ödülü verilmesini teklif etmek üzere karar al&#;n&#;r. Fakat Ramiz Duy&#;un▓un yazd&#;&#;&#; dilekçe üst makamlarda tak&#;l&#;r. Aradan uzun bir zaman geçmeden bu kez, Gorki Merkezi Seyyar Kütüphanesi Azerbaycan Yazarlar Birli&#;i &#;iir Bölümü, ⌠Genclik■ ve ⌠Maarif■ adl&#; yay&#;nlar&#;ndan dolay&#; Devlet Ödülü teklifi için toplan&#;r. Halil R&#;za▓n&#;n devlet ödülüne teklif edilmesi için yap&#;lan toplant&#;lara kat&#;lanlar ve katk&#;da bulunanlar hemen i&#;ten ç&#;kar&#;l&#;rlar. Halil R&#;za tekrar i&#;e al&#;nmalar&#; için elinden gelen çabay&#; göstermi&#;, çok az&#;na muvaffak olmu&#;tur. Hatta bu insanlar kendi i&#;lerinden daha dü&#;ük seviyelerde çal&#;&#;mak zorunda b&#;rak&#;lm&#;&#;lard&#;r. Bunlar onu y&#;ld&#;rmak için yap&#;lmaktad&#;r.[xxxiv]

▓te ⌠Maksut &#;eyhzade▓nin Bedii Yarat&#;c&#;l&#;&#;&#; ve Azerbaycan-Özbek Edebî &#;li&#;kilerinin Aktual Problemleri■ konulu doktora tezini savunur.[xxxv]Filoloji Bilimleri Doktoru unvan&#; al&#;r.[xxxvi]Bir ay sonra Halil R&#;za▓n&#;n maa&#;&#; artar, ⌠Emekdar &#;ncesenet Hadimi■ unvan&#; verilir. Daha sonra Azerbaycan Millî Akademisi▓ne profesör olarak atan&#;r.[xxxvii]

Halil R&#;za meydanlarda konu&#;malar yapmaya devam eder. Azadl&#;k Meydan&#;▓ndaki konu&#;malar&#;nda, Sovyet hükümetinin Azerbaycan▓&#;n yeralt&#; ve yerüstü zenginliklerini y&#;llar boyu hesaps&#;z bir &#;ekilde ya&#;malayarak Rusya▓n&#;n içlerine kadar ta&#;&#;d&#;&#;&#;n&#;, halk&#;n on binlerce seçme evlad&#;n&#; Sibirya▓da ve Uzak &#;ark▓ta çürüttü&#;ünü, bunlar yetmezmi&#; gibi aktif bir &#;ekilde anti Azerbaycan ve anti Türk siyaseti yürüttü&#;ünü, vaktiyle topraklar&#;m&#;zda yerle&#;tirilmi&#; Ermenilerin ⌠denizden denize■ amaçlar&#;na yard&#;m etti&#;ini her üç halk&#;n tarihinden, edebiyat&#;ndan verdi&#;i etkileyici örneklerle anlat&#;r.[xxxviii]

Halil R&#;za, Azerbaycan Cumhuriyeti önderlerinin halk&#;na hizmet etmediklerini görür ve bunlarla da aç&#;kça mücadele eder. Azerbaycan▓&#;n petrolünün, pamu&#;unun, bal&#;&#;&#;n&#;n, havyar&#;n&#;n, alt&#;n&#;n&#;n, gümü&#;ünün ve di&#;er yerüstü ve yeralt&#; servetlerinin yabanc&#; ceplere akt&#;&#;&#;n&#; gördükçe susamaz. Okullarda, enstitülerde, fabrikalarda, ziraî üretim çiftliklerinde, tar&#;m i&#;letmelerinde, bütün toplant&#;larda bu konuda aç&#;kça konu&#;ur, halk&#;n gözünü aç&#;p onun siyasî ve ekonomik ba&#;&#;ms&#;zl&#;&#;&#; u&#;runda onlar&#; aktif mücadeleye ça&#;&#;r&#;r.[xxxix]

Bütün idarelerin, te&#;kilat ve kurulu&#;lar&#;n personel &#;ubelerinden Ermenilerin listesini isteyerek onlar&#;n i&#;ten ç&#;kar&#;lmalar&#;n&#; sa&#;layan Bakû▓lülerin önünde Halil R&#;za vard&#;r. Hastal&#;&#;&#;na ald&#;rmadan bütün gününü meydanlarda geçirmektedir.[xl] O&#;lu Tebriz, &#;iirleri ve konu&#;malar&#; yüzünden babas&#;n&#; öldürmelerinden korktu&#;undan sürekli yan&#;ndad&#;r. Azerbaycan▓da s&#;k&#;yönetim ilân edilse de seferberlik ilan edilmemi&#;tir. Bu dönemde Rus birlikleri Bakû▓ya girer. Halk&#; tehdit etmeye ba&#;lar. Bakû▓da su yerine kan akar. Bu, Gorbaçov▓un emridir. Ordu, cinayetin izini yok etmek için ölenleri denize atar. Halil R&#;za, bir gün sonra cinayetin i&#;lendi&#;i yerdedir, a&#;lamaktan gözleri kan çana&#;&#;na dönmü&#;tür.

Bu olaydan sonra, tarihinde &#;ehitlerin kabrinde konu&#;ma yaparken biri yakla&#;&#;p tutuklaman&#;n ba&#;lad&#;&#;&#;n&#;, kaçmas&#; gerekti&#;ini söyler. Halil R&#;za bunu dikkate almaz. Mikayil Mirza▓n&#;n arabas&#;nda evine dönerken RAF marka bir araba onlar&#; takip eder ve Gençlik Meydan&#;▓na ç&#;kar ç&#;kmaz yollar&#;n&#; keser, silah zoruyla dört ki&#;i onlar&#; DTK▓ya götürür. Mikayil Mirza b&#;rak&#;l&#;r,[xli] Halil R&#;za, ayn&#; uçakla Moskova Lefortova Hapishanesi▓ne götürülür. E&#;i, Halil R&#;za▓dan haber alabilmek için günlerce dilekçe ile Azerbaycan Devlet Tehlükesizlik Komitesi▓ne ba&#;vurur, haber alamaz. Bask&#;nlardan korumak için Halil R&#;za▓n&#;n bütün günlüklerini H&#;rdalan▓da ya&#;ayan Lülüfer Han&#;m▓&#;n evine götürür. E&#;inden ancak &#;ubat▓&#;n ortalar&#;nda, televizyonda bir röportaj&#;n yay&#;nlanmas&#;yla haber al&#;r.

═Halil R&#;za ya&#;ad&#;&#;&#; hapishanedeki zorluklar&#;n ba&#;lang&#;c&#;n&#; &#;öyle anlatmaktad&#;r: ⌠Ben ya&#;l&#; oldu&#;umdan oturuyordum. Etibar da benim dizlerimde oturuyordu. Dönmek mümkün de&#;ildi. Sonra bizi pis kokan bir hücreye gönderdiler. Oray&#; iyice temizledim. Fakat bizi, yine kara arabayla trene götürdüler. Bütün eme&#;im bo&#;a gitti. Nihayet bizi kara trenden indirip kara arabalara bindirdiler. Bakû▓nun rüzgâr&#; bizi mest ediyordu. Sonra bizi DTK binas&#;na getirdiler, bir odaya ç&#;kard&#;lar. Duvarlar&#; kan içindeydi, içerisi sivrisinek doluydu. Orada durmak mümkün de&#;ildi.■[xlii] Halil R&#;za, hapishaneye girdi&#;inde cesaretini kaybetmemi&#; aksine kendisini canl&#; silâh olarak ifade etmi&#;tir.[xliii]

Halil R&#;za, ▓da, SSR&#; DTK▓n&#;n Tahkikat &#;ubesi▓ne bir itirafname yazar: ⌠Bir &#;ekilde sizin tutsa&#;&#;n&#;z&#;m ve tahkikat devam ediyor. &#;sterdim ki son y&#;llardaki faaliyetlerimin tam manzaras&#; ve mahiyeti size beyan edilsin. y&#;l&#;n&#;n ba&#;lang&#;c&#;ndan itibaren Azerbaycan▓&#; yeniden saran alevler benim varl&#;&#;&#;mda alev alev yanan cehennem hükmündedir. Size aç&#;kt&#;r ki, Azerbayan▓&#;n Kuzey bölümünü yeniden bölmek, Ermeni i&#;galcilerinin a&#;z&#;na atmak, millî ba&#;&#;ms&#;zl&#;k hareketini bo&#;mak u&#;runa ak ve k&#;z&#;l emperyan&#;n son iki yüz y&#;ldan beri yürüttü&#;ü kanl&#; siyaset kendisinin yeni ve en alçak merhalesine dâhil olmu&#;tur. &#;imdi Azerbaycan▓da, özellikle Bakû▓da döne döne Moskova▓n&#;n gösterisi esas&#;nda ilân edilen harp durumu, s&#;k&#;yönetim ve takipler neticesinde halk prangaya vurularak, di&#;lerine kadar silahlanm&#;&#; dü&#;man kar&#;&#;s&#;nda silahs&#;z b&#;rak&#;lm&#;&#;t&#;r. Hâkim dairelere sokulan millî satk&#;nlar bu i&#;te kendi Kremlin a&#;alar&#; ile i&#;birli&#;i içindedir. Fakat halk art&#;k buna tahammül edemiyor. O, hem aç&#;k dü&#;manlar&#;n&#; hem de onun arkas&#;nda duranlar&#; boyun e&#;dirmek, mukaddes topra&#;&#;n&#; pisliklerden temizlemek azmindedir. Bugün Azerbaycan▓&#; saran mitingler, gösteriler, grevler, yürüyü&#;ler vatan&#;m&#;za kar&#;&#; bitmez tükenmez ihanetlerin, cinayetlerin aksi sedas&#;d&#;r. Ben, ▓nin ba&#;&#;ndan beri devam eden bu ba&#;kald&#;r&#;lar&#;n ço&#;una kat&#;ld&#;m. Koynunda ya&#;ad&#;&#;&#;m Bakû▓dan ba&#;ka Azerbaycan▓&#;n Lenkeran, Astara, Celalabad, Salyan, Sabirabad, Sumgay&#;t, Gence, Hanlar, A&#;da&#;, A&#;dam, &#;u&#;a, Hocal&#;, Laç&#;n, Kelbecer, Gubadl&#;, Beylegan gibi &#;ehir ve bölgelerinde defalarca bulundum, hakikati halka anlatmaya, dostu dü&#;man&#; tan&#;maya, zorbal&#;&#;a, zorbal&#;k ideolojisine teslim olmamaya ça&#;&#;rd&#;m.■[xliv]

Bu dönemde Azerbaycan Yazarlar Birli&#;i, özel bir Savunma Komitesi kurar. Komitenin ortak ba&#;kanlar&#; yazar &#;. &#;&#;hl&#;, hukukçu H. Süleymanl&#;, kâtibi ise R. Duy&#;un▓dur.[xlv] Halil R&#;za▓n&#;n serbest kalmas&#; için imza toplan&#;r. Ayn&#; zamanda SSRI savc&#;s&#; A.Y. Suharevin için bir milyon iki yüz binden fazla dilekçe, mektup, telgraf ve &#;ikâyet gönderilmi&#;tir. Bu kampanya için Halil R&#;za▓n&#;n evinin yan&#;na çad&#;r kurulur. Üzerinde ⌠Halk &#;airine Özgürlük■ yaz&#;l&#; pankartlarla sokak yürüyü&#;leri yap&#;lmakta, metro duvarlar&#;na &#;airin resmi yap&#;&#;t&#;r&#;lmakta, otobüs ve özel araçlardan ⌠Halk &#;airine Özgürlük■ sözleriyle hayk&#;r&#;lmaktad&#;r. Azadl&#;k Radyosu, Azerbaycan▓&#;n de&#;erli o&#;lunun nice zamand&#;r Lefortova Hapishanesi▓nde tutuklu oldu&#;unu aç&#;klar. Bu ça&#;r&#;lara, hayk&#;r&#;&#;lara ancak bir ay sonra cevap gelir: ⌠E&#;iniz maddeden suçlu bulunup Moskova▓ya gönderilmi&#;tir.■[xlvi] Halil R&#;za, Azerbaycan SSR CM▓nin maddesi 3. bendine göre &#;rkç&#;l&#;kla ve milletler aras&#;nda bölücülük yapmakla itham edilmi&#;tir. Bu, hiç bir hakka, adalete uymayan bir ithamd&#;r.[xlvii]

Halil R&#;za, &#;smail &#;&#;hl&#;▓ya hitaben yazd&#;&#;&#; mektupta: ⌠Ben, Azerbaycan Devleti Ceza Kanunu▓nun maddesi ile itham ediliyorum. Bu, halklar aras&#;nda millî dü&#;manl&#;&#;&#; k&#;z&#;&#;t&#;rmak, ba&#;ka milletlerin temsilcilerini tehkir etmek derecesinde devlet cinayeti say&#;l&#;r. Suç, üç aydan on y&#;la kadar hapis cezas&#; kesilmesini göz önünde tutuyor. Benim bütün hayat yolumun, &#;airlik yolumun, ilmî faaliyetimin en ba&#;l&#;cas&#; karakterimin bu ithamla taban tabana z&#;t oldu&#;unu siz elbette, iyi bilirsiniz.■[xlviii]

Halil R&#;za▓n&#;n zindan hayat&#;, onu sabr&#;n&#;n s&#;n&#;r&#;na getirse de sars&#;lmaz iradesini k&#;ramam&#;&#; belki daha da güçlendirmi&#;tir.[xlix] Halil R&#;za tarihli kayd&#;nda &#;öyle der: ⌠&#;ki saat k&#;rk dakikal&#;k yol benim için be&#;, on dakika gibi gelip geçti. Çünkü &#;iir yazmakla me&#;gulüm. Günler, haftalar, aylar dönecek. Moskova, Rostov, Voronej, Bakû hapishanelerinde sekiz ay on günümün de nas&#;l gelip geçti&#;inden haberim olmayacak. Çünkü &#;iir yazmakla gazete, kitap okumakla me&#;gulüm. Sen ne büyük mucizesin ey yarat&#;c&#; kudret. Sen ne azametlisin, ey zulmet gecelerime &#;&#;&#;k salan &#;iir me&#;alesi!■ tarihli kay&#;tta: ⌠Kudretliyim. Bütün gücümü Lermontov▓un çevirisine sarf ediyorum. Talihli ve kudretli oldu&#;unu kendine telkin Mikay&#;l Mü&#;fik▓in yolunu tutmakla ve yaln&#;z bu yolda ilerlemeliyiz. Ba&#;ka yol yoktur. Aksi halde zindan duvarlar&#; insan&#; yutar.■[l]

Halil R&#;za, Lefortova Hapishanesi▓nde sürekli ça&#;&#;r&#;ld&#;&#;&#; sorgularda bile gururunu yitirmemi&#;, dü&#;man önünde ba&#; e&#;memi&#;tir. Ona uzat&#;lan Rus gazetesindeki yaz&#;lara bakarak ⌠Kanla sulanm&#;&#; cinayeti sözle maskelemek çabas&#;d&#;r. &#;ki yüzlüdür Gorbaçov. Bir yandan ▒Azerbaycan▓&#;n arazi bütünlü&#;ü▓ ifadesini kullanmaktad&#;r ve sanki bununla yaralar&#;m&#;za merhem sürer, bir yandan da damlayan di&#;lerine kadar silahland&#;rd&#;&#;&#; Ermeniler kar&#;&#;s&#;nda Azerbaycan▓&#;n ku&#; tüfe&#;ini, kasap b&#;ça&#;&#;n&#; da elinden al&#;yor. Aganbekyan, &#;ahnazarov, Danilyans, Brutyans, Garagözyan, Elihanyan, Ambarsumov, Balayan ve ba&#;ka ⌠yan■ lar yeniden kurma liderinin kafas&#;n&#; Ermeni kafas&#; ile de&#;i&#;tirmi&#;lerdir. Bu ili&#;ki asl&#;nda Griboyedov ile Yakup Markaryan, Lenin ile &#;aumyan, Stalin ile Mikoyan, Beriya ile Sarkisyon ortakl&#;&#;&#;n&#;n dünyada en i&#;renç, en murdar i&#; birli&#;inin devam&#;d&#;r.■ demektedir.[li]

Bakû, Moskova, Voronej, Rostov hapishanelerinde 8 ay 13 gün kald&#;ktan sonra Bakû &#;ehir Mahkemesi taraf&#;ndan[lii] Halil R&#;za Müdafaa Komitesi▓nin talebi ile tam beraat karar&#;yla özgürlü&#;üne kavu&#;ur.[liii] Serbest b&#;rak&#;ld&#;&#;&#; günden itibaren yine Azerbaycan▓&#;n ba&#;&#;ms&#;zl&#;&#;&#; u&#;runda mücadele meydan&#;na at&#;l&#;r.[liv]═

Halil R&#;za, Lefortova▓dan üç paket ile gelir. Bunlardan biri, hapishanede yazd&#;&#;&#; &#;iirler, ikincisi, Pu&#;kin▓den, Lermontov▓dan tercümeler, üçüncüsü ise, orada ya&#;ad&#;klar&#;n&#; yazd&#;&#;&#; günlüklerdir.[lv] Lefortova▓dan geldikten sonra Refik Zeka ve Ahmet Elburus▓la birlikte Korkut Yay&#;nc&#;l&#;k▓&#; kurar. Makalelerinden meydana gelen ⌠Add&#;mlayan Ensiklopediyam&#;z■ adl&#; eseri burada yay&#;nlanm&#;&#;t&#;r.[lvi]

y&#;l&#;nda ⌠Davam Edir- &#;iiri ile M. F. Ahundov Onur Ödülü▓ne lay&#;k görülür. ▓de ⌠Türk Milleti Onur Ödülü■ al&#;r. Azerbaycan Devleti Halk &#;airi unvan&#; verilir.[lvii]

Parlamentoda seçimler ba&#;lad&#;&#;&#;nda ▓da Bakû- rayonundan, S. Lazo seçim dairesinden milletvekilli&#;ine aday gösterilir.[lviii]Seçimlerde önce 79, sonra 87 oy fark&#; ile milletvekili seçilir fakat yönetim taraf&#;ndan ⌠ço&#;unluk sa&#;lanamam&#;&#;t&#;r■ bahanesi ile kabul edilmez.[lix] oy say&#;s&#; ile ilk s&#;rada olmas&#;na ra&#;men seçilemeyen Halil R&#;za, Devlet Ba&#;kan&#; Mütellibov▓a, Yüksek Dan&#;&#;ma Kurulu Ba&#;kan&#;▓na, Seçim Komisyonu▓na, Azerbaycan Halk Cephesi▓ne, Devlet Savc&#;l&#;&#;&#;▓na, Bakû Kirov kasabas&#; savc&#;s&#; Y&#;lmaz Ahundzade▓ye ve ba&#;ka pek çok &#;ah&#;sa, hem uygulamaya itiraz hem de seçim s&#;ras&#;nda di&#;er bölgelerde de yap&#;lan yolsuzluklar&#; belirten bir telgraf çeker. Fakat cevap alamaz. [lx]

Bu olaydan sonra, Ebülfez Elçibey, Halil R&#;za ve e&#;ini temsilcilerle birlikte Ankara▓ya gönderir. Oradan &#;stanbul▓a geçen Halil R&#;za, ▓de Türk Kültür Derne&#;i▓nde konu&#;ma yapar. Ayn&#; dönemlerde Halil R&#;za▓ya Bat&#; Trakya Dergisi taraf&#;ndan Bat&#; Trakya ve Dünya Türklü&#;ü ad&#;na Türkiye Onur Ödülü,[lxi] y&#;l&#;nda Azerbaycan Cumhuriyeti taraf&#;ndan Halk &#;airi unvan&#; verilir.[lxii]

Ayn&#; y&#;l,═ Azerbaycan Millî Kahraman&#; o&#;lu Tebriz Halilbeyli, Karaba&#;▓da &#;ehit olur.═ Sabir Aliyev, Tebriz▓in &#;ehit olu&#;unun ancak Halil R&#;za▓ya yak&#;&#;t&#;&#;&#;n&#; ifade eder: ⌠Tebriz, &#;er imparatorlu&#;unun K&#;z&#;l Ordu saflar&#;ndan kaçm&#;&#; fakat millî orduya gönüllü gitmi&#;tir. &#;ki y&#;l hapiste yatmay&#; iki y&#;l &#;er ordusunda hizmet etmekten üstün tutmu&#;tur. Öyle bir ordudan kaçmak ona &#;eref getirmi&#;, tutsakl&#;k ise onun yenilmez, yi&#;it Türk tabiat&#;n&#;n do&#;rudan ifadesi olmu&#;tur. Bu ölüm, sadece bir o&#;ul facias&#; de&#;il ayn&#; zamanda baba kaderidir. Bu ölüm, Halil R&#;za▓ya ne kadar güzel yak&#;&#;&#;r, onun hayat&#;n&#; ne kadar güzel tamamlar. Millî varl&#;&#;&#;m&#;z&#;n ölüm kal&#;m sava&#;&#;nda, o&#;lu Tebriz▓in sava&#; alan&#;nda kahramanca &#;ehit olmas&#; Halil▓in ömrünün mânâ mührüdür.■[lxiii]

Halil R&#;za Ulutürk, ▓te ç&#;kmaya ba&#;layan Günay gazetesinde Ba&#; Redaktör olarak çal&#;&#;&#;r. Yay&#;n&#;na devam gazetenin her say&#;s&#;ndaki künyede ⌠ Gazetenin ilk Ba&#; Redaktörü Azerbaycan▓&#;n halk &#;airi Halil R&#;za Ulutürk olmu&#;tur.■ ibaresi yay&#;nlanmaktad&#;r.[lxiv]

Halil R&#;za, 22 Haziran ▓te Azerbaycan▓&#;n ba&#;&#;ms&#;zl&#;&#;&#;na adad&#;&#;&#; hayat&#;n&#; kaybetmi&#;tir.[lxv]

Halk &#;airi Halil R&#;za Ulutürk, y&#;l&#;nda, Azerbaycan halk&#;n&#;n millî mücadelesindeki özel hizmetlerinden dolay&#; &#;stiklâl Madalyas&#; ile onurland&#;r&#;lm&#;&#;t&#;r y&#;l&#;nda, Azerbaycan Cumhuriyeti Gazeteciler Birli&#;i Yönetim Kurulu, Halil R&#;za▓ya, Araz Yüksek Edebi Ödülü verilmesini uygun bulur.[lxvi]

Bugün Azerbaycan▓da Ulutürk Dünyas&#; ad&#;n&#; ta&#;&#;yan &#;çtimaî-Siyasî Edebî Gazete ç&#;kar&#;lmaktad&#;r. Redaktör heyetini, Firengiz Ulutürk, Bekir Nebiyev, Memmed Araz, Gabil, Fikret Goca, Zelimhan Yagub, Akif Kerimov, &#;mamverdi Ebilov, Salman Abdullayev, Elibala Selimov, Olcas Süleymanov (Kazakistan), Cengiz Aytmatov (K&#;rg&#;zistan), Enver Uzun (Türkiye), Cevad Heyet (&#;ran) olu&#;turmaktad&#;r.[lxvii]

Halil R&#;za▓n&#;n filoloji çal&#;&#;malar&#;, dünya edebiyatç&#;lar&#;ndan çevirileri ve edebî eserleri ile birlikte siyaset sahnesinde de varl&#;&#;&#;n&#; sonuna kadar göstermesi bak&#;m&#;ndan gerçek bir vatanda&#;l&#;k örne&#;idir. Nas&#;l bir vatanda&#; olunmal&#; sorusu ancak onun &#;u sözlerinde gerçek cevab&#;n&#; bulmaktad&#;r: ⌠Ekme&#;ini yeyip suyunu içti&#;in, temiz havas&#;n&#; gö&#;üs dolusu soludu&#;un, çimeninde yürüyüp gülünden, çiçe&#;inden kopard&#;&#;&#;n ma&#;rur ve kudretli vatan&#;n kadrini bilmelisin. Onun adi çöpünü bile göz bebe&#;i gibi korumal&#;s&#;n. Daha do&#;rusu âlimden, &#;airden önce gayretli ve namuslu vatanda&#; olmal&#;s&#;n.■[lxviii]

K&#;saltmalar:

AP&#;: Azerbaycan Devlet Pedagoji &#;nstitutu

CM: Cinayet Mecellesi

DTK: Dövlet Tehlükesizlik Komitesi═

KP: Komünist Parti

SSR: Sovet Sosialist Respublikalar&#;

SSR&#;: Sovet Sosialist Respublikalar&#; &#;ttifak&#;

Okt.═══ Gökmen MOR*

NEVRUZ TÜRK BAYRAMIDIR

ÖZET

══════════ Türk Kültürü dünyan&#;n en zengin kültür hazinelerinden birisidir. Yeter ki bu kültüre sahip ç&#;kal&#;m. Bu makalede, Türk Kültürü Nevruz (Ergenekon) bayram&#;n&#;n, millî bir Türk bayram&#; oldu&#;u görülmektedir. Yüzy&#;llarca Ergenekon▓da esir kalan Türkler, esaretten kurtulunca kavu&#;ma sevinci olarak bu bayram&#; Ergenekon ad&#;yla kutlam&#;&#;lard&#;r. Nevruz, dostlu&#;un, karde&#;li&#;in, güzelli&#;in bayram&#;d&#;r. Tarihte oldu&#;u gibi bugün de Türkiye▓de ve karde&#; Orta Asya Türk devletlerinde Nevruz mart ay&#;nda Türkler taraf&#;ndan bir bahar bayram&#; olarak kutlanmaktad&#;r.

Anahtar Kelimeler: Türk Kültürü, millî bayram, Ergenekon, Nevruz, Türkiye. Orta Asya Türk Devletleri.

ABSTRACT

NEVRUZ &#;S A TURK&#;SH FEST&#;VAL

Turkish culture is one of the richest cultural sources of the world. In this article it has been shown that Nevruz (Ergenekon) festival is of the Turkish origin. Turks who freed them selves from slavery celebrated this festival for the joy of freedom. Nevruz is the festival of fraternity and friendship. Turks have been celebrating this festival in the March of every year just as they did in the history. Today, in Türkiye and other Middle Asia Turkic countries Nevruz has been celebrated as a festival fort he coming of the spring.

Key words: Turkish culture, National festival,═ Ergenekon, Nevruz, Turkiye, Middle Asia Turkic countries.

═══════════ Nevruz, millî birlik ve beraberli&#;in, güzelli&#;in, karde&#;li&#;in simgesidir. Türk tarihinin derinliklerinden zaman&#;m&#;za kadar gelen, kültürel bir miras olarak kar&#;&#;m&#;za ç&#;kan ⌠Nevruz■, Türk dünyas&#;n&#;n millî geleneklerinden birisidir. Nevruz Bayram&#; ne&#;e günüdür. Dostlar&#;n bulu&#;tu&#;u, kayna&#;t&#;&#;&#;, küslerin bar&#;&#;t&#;&#;&#;, güzelliklerin payla&#;&#;ld&#;&#;&#;, insanlar&#;n birbirlerine sevgi ile yak&#;nla&#;t&#;&#;&#; gündür. Türk topluluklar&#; aras&#;nda görülen bu bayram eskiden oldu&#;u gibi bu günde büyük bir co&#;kuyla kutlanmaktad&#;r. Nevruz, bahar&#;n müjdecisi, tabiat&#;n uyan&#;&#;&#;, bereketli ya&#;murlar&#;n görüldü&#;ü bir dirili&#; ve yeniden do&#;u&#; bayram&#;d&#;r. Türk dünyas&#;nda Bahar Bayram&#;, yeni bir y&#;la, sa&#;l&#;kl&#;, bereketli ba&#;laman&#;n bayram&#;d&#;r.

⌠Yeni gün. Güne&#;in koç burcuna girdi&#;i gün olup eski Mart▓&#;n dokuzu (&#;imdiki 21 Mart) olarak bilinir. &#;ran▓da eskiden beri iki ayr&#; güne bu ad verilir. Bunlardan biri, güne&#; takviminin ilk ay&#; olan Ferverdin ay&#;n&#;n ilk günüdür ki ⌠nevruz-u amme■ olarak bilinir. Bugünde güne&#;, koç burcuna girer. Efsaneye göre Allah kâinat&#; ve insanlar&#; bu günde yaratm&#;&#; ve bütün y&#;ld&#;zlar bugün dönmeye ba&#;lay&#;p koç burcundan geçmi&#;lerdir. Ba&#;ka bir söylentiye göre Cem, bütün dünyay&#; dola&#;t&#;ktan sonra Azerbaycan▓a gelmi&#; ve buras&#;n&#; be&#;enip taht kurmu&#;tur. Gerek taht, gerekse mücevherlerle süslü elbise ve tac&#;, do&#;an güne&#;le birlikte etraf&#; &#;&#;&#;&#;a bo&#;mu&#;tur. Bu hali görenler ⌠Bu günde bir ba&#;kal&#;k var, bu di&#;er günlere benzemiyor, yeni bir gün■ demi&#;ler. Bu güne ⌠Nevruz■ , Cem▓e de ⌠&#;id (&#;&#;&#;k)■ kelimesini ekleyerek Cem&#;id demi&#;ler. Nevruz ad&#;yla an&#;lan di&#;er bir gün ise yine Ferverdin ay&#;n&#;n yedinci günüdür. Buna da ⌠nevruz-u hasse■ denir. Yine efsaneye göre Cem&#;id, bugünde halk&#; toplam&#;&#; ve onu, Tanr&#;▓ya &#;ükür ve ibadet günü olarak ilan etmi&#;. Eski &#;ran &#;ahlar&#; nevruz- u amme ile nevruz-u hasse aras&#;ndaki alt&#; günde ihtiyaç sahiplerinin bütün ihtiyaçlar&#;n&#; gidermek üzere tahta oturur ve herkese yard&#;m ederlermi&#;. Mahpuslar&#; serbest b&#;rak&#;r, içki ve e&#;lenceyle vakit geçirirlermi&#;. Bu günler de macunlar yenir, k&#;rlara ç&#;k&#;l&#;rm&#;&#;. Bütün bu inan&#;&#;lar Zerdü&#;t dininden geçmedir. 21Mart günü gece ile gündüz e&#;ittir. Nevruz-&#; sultanî deyimi sultan Celaleddin Melik&#;ah taraf&#;ndan haz&#;rlat&#;lan takvimin y&#;lba&#;&#; gününe verilen add&#;r.■

Türkler, &#;ranl&#;lardan önce Nevruz Bayram&#;▓n&#; Ergenekon Bayram&#; ad&#;yla kutlam&#;&#;lard&#;r. Bu bayram&#; &#;ranl&#;lara veya di&#;er milletlere mal etmek yanl&#;&#; olur. Nevruz bir Türk bayram&#;d&#;r.

⌠Türk tarihinde ⌠Ergenekon▓dan Ç&#;k&#;&#;■ günü olarak kutlanan Nevruz, Türklerin Ergenekon▓dan ç&#;k&#;&#;lar&#;n&#; hat&#;rlat&#;r. Ergenekon bayram&#;n&#;n sadece türeyi&#; de&#;il, ayn&#; zamanda Ergenekon▓da y&#;l mahsur kalan Türklerin bir bozkurdun yol göstermesi ve demirden da&#;lar&#;n eritilip yol bulunmas&#; ve ortaya ç&#;kmas&#;n&#;n sonucu vard&#;klar&#; yerlerde akarsular, türlü otlar ve av hayvanlar&#; ile kar&#;&#;la&#;malar&#;, böylece yeni bir güne kavu&#;ma sevinci olarak Tanr&#;▓ya &#;ükretmeleri, daha sonra ise her y&#;l bunu birgelenek ve bayram haline getirmek suretiyle kutlamalar&#; ve o yere Ergenekon ad&#; vermeleri &#;eklinde izah edilmi&#;tir.■

Türk tarihine bakt&#;&#;&#;m&#;z zaman Ka&#;garl&#; Mahmud▓un Divanü Lugati▓t √Türk adl&#; eserinde bahar bayram&#;n&#; görmekteyiz.

■ Divandaki dörtlüklerde ikinci derecede önem ta&#;&#;yan konu bahard&#;r. Bahar&#;n geli&#;i ve tabiat&#;n canlan&#;&#;&#; fevkalade renkli ve co&#;kun bir üslûpla anlat&#;l&#;r. Karlar erir, seller akar, mavi bulutlar gökyüzünde kay&#;k gibi yüzerler. Da&#;lar, ovalar ye&#;erir, sanki yeryüzüne ye&#;il dö&#;ek yay&#;l&#;r. Tomurcuklar birbirlerine dolan&#;p patlarlar; inci kab&#; aç&#;lm&#;&#; gibi olur. Bin bir çiçek al, sar&#;, mor renkleriyle dünyay&#; doldurur. Misk kokular&#; etrafa saç&#;l&#;r, kurtlar ku&#;lar çifter çifter etrafa yay&#;l&#;r. Yeryüzü adeta cennete döner. Bu manzaray&#; görenler, k&#;&#; bir daha gelmeyecek, hayvanlar art&#;k inlerine girmeyecek san&#;r. Gökyüzünde parlak ay yükselir, etraf&#;nda haleler dolan&#;r. Ara s&#;ra rüzgar eserek gelir, bulutlar kümelenir, beyaz a&#;lar&#;ndan ya&#;mur ya&#;d&#;r&#;rlar. Sular iyice kabar&#;r, göller köpürür, dünya iyice &#;s&#;n&#;r. Da&#; keçileri, ceylanlar, geyikler z&#;play&#;p oyna&#;arak yaylaya do&#;ru ko&#;arlar. S&#;&#;&#;rlar, bo&#;alar bö&#;ürü&#;ür. Atlar k&#;srak sürülerinin içine dal&#;p ki&#;nerler, sürüdeki hayvanlar sevinç içinde birbirlerini &#;s&#;r&#;p oyna&#;&#;rlar.

Kar buz kamug erü&#;

Taglar suv&#; ak&#;&#;d&#;

Kök&#;in bulut örü&#;di

Kayguk bolup egri&#;ür

Kaklar kamug kölerdi

Taglar ba&#;&#; ilerdi

Ajun t&#;n&#; y&#;l&#;rd&#;

Tü tü çeçek çerke&#;ür

Ça&#;da&#; Türkçesi:

Kar buz hepsi eridi

Da&#; sular&#; yürüdü

Mavi bulut yükseldi

Kay&#;k gibi sal&#;n&#;r

Bütün sular kabard&#;

Da&#;lar ba&#;&#; belirdi

Dünya âlem &#;s&#;nd&#;

Bin bir çiçek dizilir■

═ Türklerin Nevruz Bayram&#;▓n&#; çok eskiden beri kutlad&#;&#;&#;n&#; eski eserlerde de görmekteyiz. Günümüze kadar gelmi&#; olan eserlerden hareketle Türklerde bahar (Nevruz) bayram&#; çok eski zamandan beri Türklerin kutlad&#;&#;&#; millî bayramd&#;r. Türkler bu bayram&#; kültür al&#;&#;veri&#;iyle bütün Asya▓ya ve Avrupa▓ya yaym&#;&#;lard&#;r. Yukar&#;daki &#;iirdeki ifadeler, eski Türklerde bahar&#;n muhte&#;em bir co&#;kunlukla kutland&#;&#;&#;n&#; göstermektedir.

Türklerin &#;slamiyeti edi&#;i döneminden sonra, ölümsüz bir de&#;er ortaya koyan Yusuf Has Hacib▓in ⌠Kutadgu Bilig■ adl&#; ünlü eserinde a&#;a&#;&#;da yap&#;lan bahar tasviri, Türklerin bahar&#;n geli&#;ini bir bayram havas&#;yla kutlad&#;klar&#;n&#; göstermektedir:

⌠Do&#;udan estirdi bahar yelleri; dünyaya aç&#;ld&#;, cennet yollar&#;. Topra&#;a saç&#;ld&#;, güzel kokular; dünya güzelle&#;ip, bezenmek diler. K&#;&#;&#; sürdü att&#;,═ mevsim rüzgâr&#;; taht&#;na oturttu. Güne&#; döndü tekrar,kendine yurduna; bal&#;k kuyru&#;undan, kuzu burnuna. Kurumu&#; a&#;açlar, ye&#;il donand&#;; k&#;z&#;l, sar&#;, mavi, alaboyand&#;. Ye&#;il ipek giydi, ya&#;&#;z yeryüzü; Çin kuma&#;&#; serdi, sanki bir sürü. Yay&#;l&#;p dö&#;endi, ye&#;il bir yana; süslendi, da&#;, ova, vadi ve yayla. Binlerce çiçekler, gülerek açt&#;; etrafa kâfur, misk kokusu saçt&#;. Karanfil kokulu, bahar rüzgâr&#;; misk ile doldurdu, bütün dünyay&#;. Keklik ötü&#;üyle, ister e&#;ini; â&#;&#;k bir k&#;z gibi sevgilisini. Kara Çumguk öter, gagas&#; uzun; genç k&#;z sesi gibi, çok cana yak&#;n. Çiçeklikte bülbül, öter bin sesle; sanki güzel okur, gündüz ve gece.■

═══════════ Bahar&#;n geli&#;iyle toprak kendini gösterir. So&#;uk k&#;&#;&#;n gitmesiyle yüce bahar taht&#;na oturur. A&#;açlar filizlenir, do&#;a türlü renklerle kendini bir gelin gibi süsler. Çiçekler insan&#;n yüzüne güler ve o güzel kokular&#;n&#; tabiata yayar.

Eski edebiyat&#;m&#;zda bahar bayram&#;n&#;n, mevsimlerin, Türk milleti için önemli olan günlerin &#;iirlere konu oldu&#;u görülür. &#;airlerimiz, bahar içerikli duygu ve dü&#;üncelerini, Nevruz Bayram&#;▓n&#;n insanlar aras&#;ndaki güzelli&#;ini, tabiat&#;n yeniden do&#;u&#;unu, dirili&#;ini &#;iirlerine konu edinmi&#;lerdir.

yüzy&#;l &#;airlerinden Kad&#; Burhaneddin, Nevruz▓un geli&#;ini ⌠cihan&#;n ayd&#;nland&#;&#;&#; yeryüzünün &#;enlendi&#;i gün■, ⌠dileklerin edildi&#;i gün■ &#;eklinde yorumlar.

⌠Nevruz olal&#; cihan&#; görsen

Bu kevnile bu mekân&#; görsen■

⌠Nevruz olal&#; cihan&#; bir görmelisin, var olan&#; meydana gelen, ç&#;kan ve görülen her &#;eyle onlar&#;n bulundu&#;u bu varl&#;k dura&#;&#;n&#;, yeryüzünü görmelisin■

&#;air, bir ba&#;ka &#;iirinde;

⌠Me&#;er nevruz gelmi&#;dür musavver

Ki olm&#;&#;dur cihan yine münevver■

⌠Me&#;er nevruz gelmi&#;, kendini göstermi&#;, cihan yine nurlanm&#;&#;, her yer ayd&#;nlanm&#;&#;■

Edebiyat tarihimiz içerisinde önemli bir yere sahip olan, &#;iirleriyle millete co&#;kulu bir &#;ekilde hitap ve kendi ad&#;yla ve çevresinde Kad&#; Burhaneddin Devleti▓ni kuran &#;airimiz, nevruzu co&#;kun bir &#;ekilde &#;iirlerine konu edinmi&#;tir.

Osmanl&#; Devleti döneminde de Nevruz Bayram&#; canl&#; biçimde kutlanm&#;&#; ve &#;iirlere konu olmu&#;tur.

⌠Nevruz Osmanl&#; saray&#;nda da kutlanm&#;&#;t&#;r. Nevruz▓da müneccimba&#;&#; o y&#;l&#;n talihini gösteren yeni y&#;l takvimini padi&#;aha sunar, &#;airler Bahariye ve Nevruziyeler yazarak padi&#;aha ve devlet büyüklerine sunarlar, kar&#;&#;l&#;&#;&#;nda câize al&#;rlard&#;. Bugün Nevruziye ad&#;nda bir tatl&#; da haz&#;rlan&#;p yenilirdi.■

═══════════ yüzy&#;l Osmanl&#; divan &#;airlerinden Nâilî▓nin &#;iirlerinde de Nevruz Bayram&#;▓na rastlamaktay&#;z.

⌠&#;âh-&#; nevrûzdan old&#; yine mülk-i çemene

Gonce tûmâr&#;n&#;n îsâline pervane sabâ■

⌠ rüzgâr&#; yine nevruz &#;ah&#;ndan çemen ülkesine gonca mektubunu eri&#;tirmek için postac&#; oldu■

⌠Nevruziye, nevruzdan bahseden kasidelere verilen add&#;r. Nevruz günü sunulmak üzere yaz&#;lm&#;&#; &#;iirlerdir. Nevruzu kutlanan ki&#;i övülür ve bahar tasvirleri yap&#;l&#;r. Yine bu yüzy&#;l&#;n ünlü hiciv &#;airlerinden Nefî▓nin bir nevruziyesi &#;u beyitle ba&#;lar:

Eri&#;di bahar oldu yine hemdem-i nevruz

&#;ad etse nola dilleri câm-&#; cem-i nevruz■

⌠Nevruzun arkada&#;&#; olan bahar yine geldi eri&#;ti, gönülleri Cem▓in kadehi &#;ad etse ne olur.■

⌠Esdi nesîm-i nevbahar aç&#;ld&#; güller subhdem

Açsun bizim de gönlümüz sakî meded sun câm-&#; Cem■

⌠&#;lkbahar rüzgâr&#; esti, sabah vakti güller aç&#;ld&#;. Saki imdad&#;m&#;za yeti&#;, Cem▓in kadehini sun, bizim de gönlümüz aç&#;ls&#;n.■

Osmanl&#; Türkleri de bar&#;&#;&#;n ve karde&#;li&#;in sembolü olan bahar bayram&#;n&#; sevinçle kutlam&#;&#;lard&#;r. Nailî, Nefî gibi &#;airler &#;iirlerine Nevruz bayram&#;n&#; konu edinmi&#;lerdir. Di&#;er Türk devletlerinde kutland&#;&#;&#; gibi Osmanl&#;da da kutlanm&#;&#;t&#;r. Tarih bir daha gösteriyor ki nevruz bir Türk bayram&#;d&#;r.

⌠ y&#;ll&#;k tarihimiz içinde bu tür miraslar&#; anlatmakla bitirmemiz mümkün de&#;ildir. Ancak son zamanlarda, manevi cepheden biri ⌠Hoca Ahmet Yesevî■═ tekrar gündeme geldi&#;i gibi, efsanevi cepheden bir ⌠Ergenekon■, ⌠O&#;uz Destan&#;■,■Dede Korkut■ ve ⌠Manas Destan&#;■ yan&#;nda bir ⌠Nevruz Bayram&#;■ da Türk milletinin unutmad&#;&#;&#; ve tekrar canland&#;rd&#;&#;&#; de&#;erler olarak kutlanmaya ba&#;lanmas&#; kültürel miras&#;m&#;z&#;n unutulmad&#;&#;&#;n&#;n bir ispat&#; olmu&#;tur. Kültür unsurlar&#; içinde bayramlar&#;n yeri inkar edilemez. Her millette görülen ve toplumun bütün fertleri taraf&#;ndan benimsenen, bütün halk&#;n kat&#;ld&#;&#;&#; ortak de&#;erler olarak telakki edilen bayramlar&#;m&#;z&#;, anma günlerimizi, efsane ve destanlar&#;m&#;z&#; anlams&#;z ve bo&#; &#;eyler olarak görmek mümkün de&#;ildir. Çünkü bu gibi önemli noktalar&#; toplumumuzun dünya görü&#;üne, inanc&#;na yani maddi ve manevi de&#;erlerine yön verdikleri gibi, millî kimliklerin belirginlik kazanmas&#;na, birlik ve beraberli&#;in sa&#;lanmas&#;na yard&#;mc&#; olmu&#; de&#;erlerdir.■

Dünyan&#;n en eski, en ça&#;da&#; ve en köklü tarihi Türk milletinindir. Yeter ki Türk insan&#; kültürel de&#;erlerine sahip ç&#;ks&#;n ve kendi köklerine dönmesini bilsin. Türk▓ün kültürü Asya▓dan Avrupa▓ya yay&#;lm&#;&#;t&#;r. Di&#;er milletler bile kültürümüze, tarihimize hayranl&#;kla bakm&#;&#;lard&#;r. Ahmet Yesevî▓miz, , Hac&#; Bekta&#; Veli▓miz, Mevlana▓m&#;z, Yunus Emre▓miz v.b. dünyaca be&#;eniyle tan&#;nm&#;&#;lard&#;r. Türk insan&#; dünyan&#;n neresine gitmi&#;se bar&#;&#;&#;, sevgiyi, karde&#;li&#;i, dostlu&#;u da götürmü&#;tür. Türk bayram&#; nevruz da bütün insanlara Yunus Emre▓nin dedi&#;i gibi ⌠Yarat&#;lan&#; ho&#; gördük, yaratandan ötürü■, dü&#;üncesiyle kap&#;lar&#;n&#; açm&#;&#;t&#;r.

Nevruzun Türk tarihinde çok eski bir yeri vard&#;r. Türklerin Ergenekon▓dan ç&#;k&#;&#;&#;na kadar dayan&#;r. Türk dünyas&#; co&#;rafyas&#;nda y&#;llardan beri büyük bir co&#;kuyla kutlanmaktad&#;r. Türkiye▓de resmi olarak kutlanmas&#; daha yenidir. Türkiye▓mizin acilen bu ⌠Türk Bayram&#;■n&#; millî bir bayram olarak ilan etmesi laz&#;md&#;r. T&#;pk&#; dinî bayramlar olan Kurban bayram&#;, Ramazan bayram&#; gibi. Türk dünyas&#;nda 21 Mart▓ta kutlanmas&#; bir gelenek haline gelmi&#;tir.

⌠&#;stiklal Sava&#;&#;▓n&#;n karanl&#;k günlerinde Yüce Atatürk, milletimizi birlik beraberlik içinde tutmak, halk&#;n moralini yükseltmek için s&#;k s&#;k at yar&#;&#;lar&#;, güre&#;, müsamere gibi etkinlikler düzenletiyor, dinî bayram günlerinden, Nevruz gibi kutlamalardan yararlan&#;yordu. 23 Nisan tarihinde T.B.M.M. aç&#;ld&#;ktan sonra ilk Nevruz 21 Mart tarihinde kutland&#;. II. &#;nönü Muharebeleri öncesinde bu kutlama &#;enlikleri çok sönük geçti. Çünkü Bursa-Bilecik yöresinden Yunan birliklerinin taarruza geçtikleri haberleri Ankara▓ya ula&#;maktayd&#;. &#;nönü Zaferi kazan&#;lm&#;&#;t&#; ama henüz güçlü bir ordumuz yoktu. &#;stiklal Sava&#;&#; s&#;ras&#;nda Ankara▓da en görkemli Nevruz kutlamas&#; Büyük Taarruza haz&#;rl&#;k yap&#;ld&#;&#;&#; günlerde 22 Mart tarihinde yap&#;ld&#;. O gün Ta&#;han Meydan&#;(Hâkimiyet-i Milliye Meydan&#;) ▒nda ö&#;rencilerin kat&#;ld&#;&#;&#; bir geçit töreni düzenlendi.■

════════════ Kurtulu&#; Sava&#;▓&#;m&#;z&#;n o buhranl&#; ve o ac&#;l&#; dönemlerinde Ulu Önderimiz Atatürk▓ün önderli&#;inde Türk milleti, Nevruz bayram&#;n&#; çe&#;itli &#;enlikler düzenleyerek kutlam&#;&#;lard&#;r. Amaç hem geleneklerimizi ya&#;atmak hem de yüce milletimizin moralini yüksek tutmak┘ Her nedense Atatürk▓ten sonra milli olan bu Türk bayram&#; Nevruz, unutulmaya yüz tutmu&#;tur. Ne olursa olsun kültürümüze sahip ç&#;kmal&#;, kültürümüzü nesilden nesle aktarmal&#;y&#;z.════

⌠Yeni gün, yeni bir hayat demektir. Sovyet sisteminin karanl&#;&#;&#;ndan kurtulan Türkler, Nevruz▓u yeniden dirilttiler. &#;imdi Sovyetlerin yetmi&#; y&#;l süren uydurma bayramlar&#;na inat, co&#;kuyla Nevruzlar&#;n&#; kutluyorlar. Egemenlikle, erkinlikle, ba&#;&#;ms&#;zl&#;kla gelen ⌠Yeni gün■lerini┘ Nevruz, Türk dünyas&#;n&#;n ⌠Ergenekon■ bayram&#;d&#;r. Binlerce y&#;l önce demir da&#;&#; eritip yeniden dünyaya yay&#;lan Türk milleti bu ilk ç&#;k&#;&#; gününü, ancak birkaç y&#;ld&#;r bayrak &#;eklinde kutluyordu. &#;imdi demir perdeyi y&#;k&#;p yeniden hürriyete kavu&#;an milletimiz, Nevruz▓a bir ba&#;ka heyecanla sar&#;l&#;yor┘ Azerbaycan▓da, Türkmenistan▓da, Özbekistan▓da, Kazakistan▓da ve K&#;rg&#;zistan▓da en büyük resmi bayram büyük Nevruz▓dur. Tataristan▓da,═ Ba&#;kurdistan▓da, Kafkasya ve Altaylarda Nevruz büyük törenlerle kutlan&#;r. Türkiye unutulmaya yüz tutmu&#; Nevruz▓u yeniden hat&#;rl&#;yor. Do&#;usuyla bat&#;s&#;yla ülkemizde Nevruz heyecan&#; k&#;p&#;rdanmaya ba&#;lad&#;. Yetkililerimiz Nevruz▓a sahip ç&#;kt&#;lar. Nevruz Türk Dünyas&#;▓n&#; birle&#;tiren ortak medeniyet de&#;eri olarak gittikçe önem kazanacak.■

⌠Nevruz kavram olarak baz&#; a&#;&#;z farkl&#;l&#;klar&#;yla; Azerbaycan Türkçesinde (Novruz-Noruz), K&#;rg&#;zistan Türkçesinde (Nooruz), Özbekistan Türkçesinde (Növroz), Ba&#;kurt Türkçesinde (Nevruz), Tatar Türkçesinde (Navruz), Uygur Türkçesinde (Noruz), Çuva&#; Türkçesinde (Naurus), K&#;r&#;m Türklerinde (Nevrez), Bat&#; Trakya Türklerinde (Mevris), Gagauz Türklerinde ise (Babu Marta-Kürklü Marta) &#;eklinde telaffuz edilmi&#;tir. Yaln&#;z burada nevruz kavram&#;n&#;n etimolojik anlam&#; ⌠yeni y&#;l- y&#;lba&#;&#;■ olarak de&#;il de genelde ⌠yeni gün■ olarak ifade edildi&#;i belirtilmi&#;tir.■

Bütün Türk Dünyas&#;nda Nevruz Bayram&#;, farkl&#; adlarla kutlanmaktad&#;r. Hemen hemen hepsinde kutlamalar çok büyük benzerlik göstermektedir. Kültürümüzün bir olmas&#;, bu benzerli&#;in i&#;aretidir.

Bahar&#;n geli&#;i tabiat&#;n bir ye&#;il renge bürünmesi, havan&#;n &#;s&#;nmas&#;, serin sular&#;n ak&#;&#;&#; Türk insan&#;nda büyük bir mutluluk uyand&#;rm&#;&#;t&#;r. &#;nsanlar üzerlerindeki, yorgunlu&#;u ve suskunlu&#;u bu bayramla atmaktad&#;rlar. Maddi ve manevi yönden Türk insan&#;n&#;n birbirine yakla&#;t&#;&#;&#;, küskünlüklerin ortadan kalkt&#;&#;&#;, darg&#;nlar&#;n bar&#;&#;t&#;&#;&#;, sevginin bir sel gibi akt&#;&#;&#; bayram olarak kutlanmaktad&#;r. Nevruz▓da insanl&#;k a&#;k&#; vard&#;r. Türkler dünden bu güne kadar bu bayram&#; a&#;k ile kutlam&#;&#;lard&#;r.

⌠Yeni kün, Yengi Kün, Yeni Y&#;l, Ça&#;an Navr&#;z, Ergenekon gibi 25▓e yak&#;n isim alt&#;nda, Do&#;u Türkistan▓dan Anadolu▓ya, oradan Balkanlara kadar uzanan geni&#; bir co&#;rafyada, tabiat&#;n canlanmas&#; ile birlikte yeniden dirili&#;in, birlik ve beraberli&#;in sembolü olarak kutlanan Nevruz, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri▓nde yüzy&#;l&#;n ba&#;lar&#;ndan ▓l&#; y&#;llara kadar baz&#; siyasî sebeplerden dolay&#; yasaklanm&#;&#;, unutturulmaya çal&#;&#;&#;lm&#;&#;, hatta yok say&#;lm&#;&#;t&#;r.■ ═════════

════════════ Sovyet diktas&#; Stalin ve di&#;er liderler zaman&#;nda bütün Türk devletlerinde, Nevruz Bayram&#; geni&#; manas&#;yla Türk kültürü yasaklanm&#;&#;t&#;r. Yasaklara uymayanlar ölümü tercih etmek zorunda kalm&#;&#;lard&#;r. Stalin Türk topluluklar&#;na asimilasyon politikas&#;n&#; uygulatm&#;&#;t&#;r. Buna kar&#;&#;n Türk topluluklar&#; gizlice bu bayram&#; kutlamaya çal&#;&#;m&#;&#;lard&#;r. Azeriler, Kazaklar, K&#;rg&#;zlar, Özbekler, Türkmenler, Tatarlar, K&#;r&#;m Türkleri, Çuva&#;lar, Yakutlar v.s┘

y&#;l&#;nda Sovyetler Birli&#;inin da&#;&#;lmas&#;ndan sonra karde&#; Türk devletleri ve topluluklar&#; bu bayram&#; daha rahat ve güzel bir &#;ekilde kutlama yoluna gitmi&#;lerdir. Postsovet mekân&#;nda nevruz kutlamalar&#; geleneklerine k&#;saca bir göz atal&#;m.══════════════════════════════════════

TÜRK DÜNYASINDA NEVRUZ BAYRAMI

═══════════════ ═ Azerbaycan:■ Nevruz kültürü, önce Nevruz merasimleri demektir. K&#;&#;&#;n bitmesi, so&#;u&#;un sona ermesi, insanlara sevinç ve yeni bir ruh getiriyor. Tabiat&#;n uyan&#;&#;&#;, insanlara yeni bir y&#;l&#;n, yeni bir hayat&#;n mutlulu&#;unu veriyor. Semeni ye&#;illendirmek, yumurta boyamak, temizlik yapmak, yedi tür yemek pi&#;irmek, kulak fal&#;na ç&#;kmak, Nevruz suyu götürmek, türlü türlü Nevruz oyunlar&#; oynamak Nevruz törenlerinden bir k&#;sm&#;d&#;r. Azerbaycan▓&#;n baz&#; bölgelerinde nevruzda ▒Bey Vezir▓ veya ▒&#;ah Vezir▓ ile arkaik zamanlardan kalma ▒Adil &#;ah▓ oyunlar&#; oynan&#;r.

═══════════════ Nevruz &#;enliklerinde ▒kosa kosa▓ adl&#; bir halk dram&#; vard&#;r. Bu dramaya, kosa onun yard&#;mc&#;s&#; olan keçi kat&#;l&#;yor. Kosa k&#;&#;, keçi de yaz&#;n sembolüdür. Kosan&#;n ölümü, ilkbahar&#;n sembolü olan keçinin zaferi ile biten bu oyun &#;u m&#;sralarla sonuçlan&#;r:

═══════════════ Ar&#;&#;n uzun bez k&#;sa

═══════════════ Kefensiz öldü koca┘

═══════════════ Nevruz bayramlar&#;nda oynanan ▒Han Bezeme▓ ve ▒Bey-Vezir▓ oyunlar&#; da eski Türk inan&#;&#;lar&#;n&#; yans&#;tan halk dram&#; örne&#;i olarak bilinmektedir. Verimlilik, bereket kültürünü ya&#;atan Nevruz bayram&#;, zengin semanti&#;i olan gelenek ve görenekleri de canl&#; olarak içinde ta&#;&#;maktad&#;r.■

══════════ Bütün Türk Dünyas&#;nda oldu&#;u gibi Azerbaycan▓da da Nevruz görkemli bir &#;ekilde kutlanmaktad&#;r. &#;nsanlar&#;n ne&#;esini, sevinç ç&#;&#;l&#;klar&#;n&#;, yeni bir y&#;la giri&#;in heyecan&#;n&#;, Türklere özgü Nevruz oyunlar&#;n&#; karde&#; Azerbaycan Türk Devleti▓nde de görmekteyiz. Co&#;rafyan&#;n birbirine yak&#;n olmas&#;n&#;n çok büyük bir önemi vard&#;r. Türkiye ▒mizin ve I&#;d&#;r yörelerindeki kutlanan Nevruz bayram&#; Azerbaycan▓da kutlanan Nevruz bayram&#;yla ayn&#; özellikleri ta&#;&#;maktad&#;r.

Kazakistan:■Kazaklar mart ay&#;na ⌠Navr&#;z■ 22 Mart▓ta kutlanan y&#;lba&#;&#; bayram&#;na da ⌠Ul&#;st&#;n Ul&#; Küni ⌠veya ⌠navr&#;z merakesi/meyram&#;■ demektedirler. Nevruz bayram&#;nda her evde ⌠navr&#;z köje■ (nevruz yeme&#;i) pi&#;irilir. Herkes bu yemekten yer; büyükler her zaman oldu&#;u gibi dua okur, iyi dileklerde bulunurlar. SSCB zaman&#;nda bu Türk Bayram&#; yasaklanm&#;&#;t&#;r. 60 y&#;l sonra, ▒da Kazaklar Nevruz Bayram&#;na kavu&#;tular. Bu tarihten sonra Kazakistan ▒da devaml&#; olarak kutlanmaktad&#;r. y&#;l&#;ndan bu yana Kazak takviminde 22 Navr&#;z (Mart) bayram ve resmi tatil günüdür. Kazakistan▓da 22 Mart günü, Nevruz bayram&#;nda ⌠Navr&#;z Köje■, ⌠&#;elpek■ ve ⌠Bav&#;rsak■═══════════════ pi&#;irilir. Evin içi, d&#;&#;&#;, avlu ve her yer temizlenir. A&#;aç fidanlar&#; dikilir. &#;nsanlar imkânlar&#; ölçüsünde güzel giysiler giyerler. Nevruz bayram&#;nda akrabalar aras&#;ndaki küskünlükler, darg&#;nl&#;klar, eski kavga ve k&#;rg&#;nl&#;klar unutulur; bar&#;&#; sa&#;lan&#;r. &#;nsanlar birbirlerine sevgi ile sar&#;l&#;rlar. Kötülükler tamam&#;yla unutulmaya çal&#;&#;&#;l&#;r. &#;nsanlar, Nevruz bayram&#;n&#; iyi niyetle, duru ve temiz gönülle kar&#;&#;lamaya haz&#;rlan&#;rlar.■

═══════════ Karde&#; Türk Cumhuriyetlerinden biri olan Kazakistan▓da da Nevruz bar&#;&#;&#;n hâkim, sevginin akt&#;&#;&#;, kötülüklerin, darg&#;nl&#;klar&#;n son buldu&#;u güzellik bayram&#;d&#;r. Bu bayramda at yar&#;&#;lar&#; düzenlenir ve cirit sporu oynan&#;r. &#;nsanlar yiyecek ve içeceklerini bugünde daha çok payla&#;&#;rlar. Sokaklar ve caddeler ve de evler bir bayram havas&#;na dönü&#;ür. Nevruz bayram&#; her sene milî bir duyguyla ve heyecanla Kazakistan▓da kutlanmaktad&#;r.

Özbekistan:■Türk devletleri aras&#;nda en muhte&#;em ve görkemli Nevruz kutlamalar&#; Özbekistan▓da yap&#;lmaktad&#;r. Burada da ancak ▓l&#; y&#;llardan itibaren ilgi gösterilmeye ba&#;land&#;&#;&#;, ▓li y&#;llarda tekrar baz&#; yasaklamalar&#;n ba&#;lad&#;&#;&#;, y&#;llar&#;ndan itibaren ise tart&#;&#;malar&#;n ba&#;lad&#;&#;&#; Nevruz bayram&#;n&#;n eskiden beri kutlanan bir halk bayram&#; oldu&#;u, mahiyetinin din ile de&#;il tabiat ile ilgisi oldu&#;undan gelenekler aç&#;s&#;ndan düzenlemenin gerekti&#;i vurguland&#;. Bunun neticesi ⌠Nevruz■ hakiki bir halk bayram&#; s&#;fat&#;yla resmi bir bayrama y&#;l&#;ndan itibaren dönü&#;türüldü ve kutlanmaya ba&#;land&#;. Özbekistan Cumhurba&#;kan&#; &#;slam Kerimov ç&#;kard&#;&#;&#; bir kararla y&#;l&#;n&#;n 21 Mart&#;▓ndan itibaren Nevruz Özbekistan▒da resmi bir bayram olarak kutlanmaya ba&#;lanm&#;&#;t&#;r. Nevruz bayram&#; yap&#;lan etkinlikler ile tam bir &#;ölene dönmekte, bu büyük kutlama devlet saray&#; ve meydanda gelenek ve göreneklerin tüm örnekleri sergilenmektedir.■

═══════════════ ⌠Bu kutlamalar&#; her kent baz&#; de&#;i&#;iklikler ile kendine özgü bir üslupla yapmaktad&#;r. Di&#;er karde&#; Türk Cumhuriyetlerinde oldu&#;u gibi i&#;e temizlik ile ba&#;larlar. Avlular, evler, sokaklar her taraf büyük bir özen ile temizlenir ve süslenir. Ak&#;am olunca akrabalar, tan&#;d&#;klar birbirlerine misafirli&#;e giderler. Ya&#;l&#;lar, anne ve babalar, akrabalar ziyaret edilir. Küskünler, darg&#;nlar bar&#;&#;&#;r, fakir insanlara yard&#;m edilir. Bayram günü ⌠Bahar han&#;m■ ve etraf&#;nda onun tarz&#;nda giyinmi&#; han&#;mlar birlikte davul zurna ve klarnet e&#;li&#;inde sokaklar dola&#;&#;l&#;p bahar&#;n geldi&#;i müjdesi verilir. Daha sonra oyunlar sunulur, &#;ark&#; ve türküler söylenerek bayram kutlan&#;r.■

════════════ Yap&#;lan bask&#; ve zulüme ra&#;men Türk milletinin yine de mili de&#;erlerine ve kültürüne ne kadar ba&#;l&#; oldu&#;unu bir kez daha görmekteyiz. Özbekler▓ de de temizli&#;e önem verildi&#;ini, ya&#;l&#; insanlara, anneye ve babaya sayg&#;n&#;n oldu&#;unu, çocuklara sevginin yüceli&#;ini görüyoruz. Türk milleti her ne olursa olsun kötülüklere son veren bir dü&#;ünceye sahiptir. Nevruzun geli&#;i, bahar&#;n kendini gösterdi&#;i ve tabiat&#;n yeniden canland&#;&#;&#;n&#; Özbekler de kutlamaktad&#;rlar. Türk milletinin devletlerine ne kadar ba&#;l&#; olduklar&#; görülmektedir.

═══════════ K&#;rg&#;zistan: ⌠ Türk Cumhuriyetinin eski Cumhurba&#;kan&#;, 1 &#;ubat tarihinde, 21 Mart▓&#; Millî Nooruz Bayram&#; ilan etti. Bu zamandan beri 10 y&#;ld&#;r Türk Halk&#;, atalar&#;m&#;z&#;n gelenekli bayram&#;n&#; tekrar canland&#;r&#;p, kutlamaya ba&#;lad&#;lar.═ Her &#;eye ra&#;men bu bayram, bugüne kadar halk taraf&#;ndan kutlan&#;la gelmi&#;tir. Hatta &#;airler, bu bayramla ilgili &#;iirler yazm&#;&#;lard&#;r. Örne&#;in Ömer Hayâm, ▒Yeni Mevsim▓ hakk&#;nda yazd&#;&#;&#; ⌠Nevruz-Name■ sinde, lirik tarzda, &#;ran ▒ da saltanatl&#; bir &#;ekilde kutlanan bayram&#; tasvir eder.

═══════════════ El Harezmî,■Muhabbet-Name■ sinde;

═══════════════ ▒Peri bu güzellikten meydana gelen bir da&#; m&#;?

═══════════════ Ki nevruz, bahar yüzlü, hilal ka&#;l&#; bir güzel mi?

diye sevgilisine hitap etmektedir.

═══════════════ K&#;rg&#;zlar, Nooruzu, mevsimin de&#;i&#;mesiyle ilgili bayram, yeni y&#;lba&#;&#; bayram&#; olarak etmi&#;ler. Çünkü bahar&#;n gelmesiyle dünyaya canl&#;l&#;k gelir. Ye&#;il dünya kendini yeniden gösterir. Ya&#;murun ya&#;mas&#;, do&#;an&#;n filizlenmesi insanlarda yeni bir hayata ba&#;l&#;yormu&#; gibi bir duygu uyan&#;r. Nooruz bayram&#;n&#;n lirik mahiyeti, toprak anan&#;n gö&#;sü kabar&#;p, ta&#; memelerinin gev&#;edi&#;i gün, yeryüzünde saadetin yuva yapt&#;&#;&#; gün, bitkilerin gözünü açt&#;&#;&#; gün, gibi ifadelerden de anla&#;&#;lmaktad&#;r. K&#;rg&#;zlar ▓da bu mevsim buzlar&#;n çözüldü&#;ü, hayvanlar&#;n harekete geçti&#;i, bitkilerin canland&#;&#;&#;, eski ve yeni iki y&#;l&#;n bulu&#;tu&#;u günde yeni y&#;l bayram&#; Nooruz kutlan&#;r. Bu gün 21 Mart▓a rastlamaktad&#;r. Bununla ilgili halk&#;n&#;n edebi eserlerinde a&#;a&#;&#;daki gibi deyi&#;lere rastlamaktay&#;z:

═══════════════ ⌠Be&#;togool═ Nooruzun

═══════════════ Eski y&#;l ile yeni y&#;l&#;n

═══════════════ Parlak bir ada sahip

═══════════════ Bütün be&#;eri âlemi yeniler

═══════════════ Allah▓tan Nooruz yenilenir

═══════════════ Nooruzlamada kar çiçe&#;i

═══════════════ Kar&#; delerek ç&#;kagelir

═══════════════ Kar çiçe&#;i bayram&#;

═══════════════ Kazan&#; yo&#;urtla doldur

═══════════════ Kaynat&#;r herkes sümölök

═══════════════ Bayram eder genci, ya&#;l&#;s&#;

═══════════════ Ba&#;togool▓ da bahar geldi

═══════════════ Geri dönüp, ördek, kaz geldi.■════════════════════════

Bu günde bütün halk toplan&#;r ,■köçö■ (dar&#;dan yap&#;lan bir nevi yarma) ,■sümölök ⌠ (a&#;ureye benzer bir tarzdan yap&#;lan bir nevi tatl&#; çe&#;idi) kaynat&#;r çe&#;itli yemekler yaparlar. Tüm canl&#;lar&#;n sa&#;l&#;k s&#;hhatine tabiat&#;n bereketlili&#;ine yönelik dileklerde dua ve temennilerde bulunurlar. Dolay&#;s&#;yla K&#;rg&#;zlar Nooruzda hep birbirlerine iyi niyet ve dualarda bulunmakla birlikle, yeni y&#;la yönelik temennilerini de söylerler.■

═════════ K&#;rg&#;zlar da milli Türk bayram&#; Nevruzu büyük bir ne&#;e ile kutlamaktad&#;rlar. Ya&#;ant&#;s&#; do&#;aya ba&#;l&#; olan Türkler sürekli olarak dünyan&#;n gizemi hakk&#;nda bilgi toplayarak ku&#;aktan ku&#;a&#;a aktarmaya çal&#;&#;m&#;&#;lard&#;r. Destanlar&#;nda, efsanelerinde, &#;iirlerinde, gelenek ve göreneklerinde bunlar&#; görebiliriz. Çocu&#;u, genci, ya&#;l&#;s&#;, zengini yoksulu bütün herkes K&#;rg&#;zlara özgü yemekler yerler. Nevruz bayram&#;nda K&#;rg&#;zlar bereketlili&#;e yönelik, do&#;adan daha fazla verim almak için Allah▓a dua ederler. Bu bahar bayram&#;nda zengin insanlar, yoksul, gariban insanlar&#; dü&#;ünürken toplumsal bir dayan&#;&#;ma sa&#;lanmas&#; için Nevruz bir vesile olmu&#;tur. Bayram boyunca ailelerin birbirlerini ziyaret etmeleri, bayramla&#;malar&#; bir gelenek haline gelmi&#;tir.

Türkmenistan: ⌠Türkmenistan halk&#; kendi ba&#;&#;ms&#;zl&#;&#;&#;n&#; ilan ettikten sonra, y&#;l&#;ndan itibaren 21 Mart tatil edilmi&#;, Nevruz bayram&#; resmi olarak kutlanmaya ba&#;lanm&#;&#;t&#;r. Devlet ba&#;kan&#; Nevruz▓u &#;öyle tarif ediyor:■ Nevruz tüm Müslüman do&#;usunun kutsal bayramlar&#;ndan birisi olmakla o do&#;unun en eski haklar&#;n&#;n biri olan Türkmen halk&#;n&#;n da ruhunu bugünden itibaren tamamen yenileyen duruma dönü&#;ür. Her bir Nevruz bizi yeni güne, yeni devre götürür.■ Devlet seviyesinde bir bayram&#;n yap&#;lmas&#; için neler gerekirse her &#;ey seferber edilmi&#;, atalar&#;ndan miras kalan milli geleneklerini, adetlerini, çe&#;itli oyunlar ile canland&#;rmak suretiyle co&#;ku ile kutlamaya çal&#;&#;maktad&#;rlar. Türkmenler için de ▒taze bir gün▓ ,▓yeni bir gün▓═ anlam&#;nda edilip tabiat&#;n insanlara emretti&#;i bir bayram telakki edilmi&#;tir. Nevruz öncesi ak&#;amdan yeni elbiseler giyilir, geleneksel tatl&#; ⌠semene■, yemek olarak ⌠yarma■ ,■noybal&#; eri&#;te■ , ⌠buluma■ gibi yemekler haz&#;rlan&#;r.■

═══════════ Türk kültürü zengin ve çe&#;itli oldu&#;u için Nevruz bayram&#;n&#;n özellikleri hemen hemen hepsinde ayn&#; &#;ekilde görülmektedir. Bahar&#;n gelmesiyle soyda&#; Türkmen halk&#; bu bayram&#; ne&#;e, sevinç, karde&#;lik, arkada&#;l&#;k, yoksul insanlara yard&#;m, bar&#;&#;, sa&#;l&#;k ve esenlik içerikli duygularla kutlamaktad&#;r. Türkmenler bu bayramda yoksul insanlara daha fazla yard&#;m etme gere&#;i duyarlar.═ Zaten bu Türk milletinin yap&#;s&#;nda vard&#;r. Türkmenlerin ne kadar ça&#;da&#;, medeni bir millet oldu&#;unu görmekteyiz. Dün ve bugün de oldu&#;u gibi Türkmenler kültürlerini devam ettireceklerdir.

Uygur Türkleri (Do&#;u Türkistan):■En görkemli kutlanan yeni y&#;l bayram&#;d&#;r. 22 Mart▓ta kutlan&#;r. Bir ara y&#;l&#;nda kutlanmak istenmi&#;; Çin diktatörü &#;in Sisey▓in emri ile yasaklanm&#;&#;, ancak y&#;l&#;nda Urumçi▓de kutlama yap&#;lm&#;&#;, son on y&#;ldan beri gayr&#; resmi olarak Do&#;u Türkistan▓da, geni&#; k&#;rsal kesimlerde il ve ilçelerde kutlamalar yap&#;lm&#;&#;t&#;r. Do&#;u Türkistan Türklerinde bahar bayram&#; olarak ⌠Novroz■ olarak telaffuz edilir. Özellikle Uygur ve Türklerinde nevruz günü çe&#;itli etkinliklerin yan&#;nda ⌠Ergenekon Destan&#;■ okunur. Nevruz günü Uygur Türklerinde evler yeniden boyan&#;r, insanlar yeni elbiselerini giyerler, sokaklar temizlenir, Nevruz alanlar&#;nda büyük bir haz&#;rl&#;k yap&#;l&#;r. Sabahtan itibaren kar&#;&#;l&#;kl&#; birbirlerinin bayram&#;n&#; kutlarlar ve hediyeler al&#;n&#;p verilir.■)

⌠Gagauzlar▓da Nevruz bayram&#; ⌠ilkyaz yortusu■, K&#;r&#;m Türklerinde ⌠nevrez■ olarak isimlendirilen, Bat&#; Trakya ve Balkanlarda ⌠mevriz■ ad&#;yla kutlanmaktad&#;r.■

═══════════ Sonuç: Bugün Nevruz ad&#;yla kutlad&#;&#;&#;m&#;z bu bayram, Türkler için ⌠Ergenekon Bayram&#;■d&#;r. Fars dilinden ald&#;&#;&#;m&#;z Nevruz kelimesi çok eskiden beri Türk kültüründe Ergenekon Bayram&#; olarak bilinmekte idi ve canl&#; bir &#;ekilde kutlamaktayd&#;. Ate&#;in yak&#;lmas&#; ve üzerinden atlanmas&#; Türklerin &#;aman kültürü ile ya&#;ad&#;klar&#;n&#;n kan&#;t&#;d&#;r. Eski Türklerin geleneklerini, göreneklerini bugün Orta Asya Türk Devletleri▓nde ve Türkiye▓mizde görmekteyiz. Nevruz (Ergenekon), Türkler taraf&#;ndan di&#;er milletlere geçmi&#;tir. Türkler bu bayram&#; bir kurtulu&#; bayram&#; olarak kabul etmi&#;ler ve günümüze kadar çe&#;itli adlarla (Bozkurt, Ça&#;an, Ergenekon, Nevruz, Sultan Nevruz, Mart Dokuzu, Novruz v.s.) kutlam&#;&#;lard&#;r.

Nevruzun gelmesiyle insanlar bayraml&#;k elbiselerini giyer, akrabalar, aileler, tan&#;d&#;k insanlar ve kutsal yerler ziyaret edilir. Meydanlarda &#;iir at&#;&#;malar&#; olur, millî oyunlar oynan&#;r.(cirit, güre&#;, at yar&#;&#;&#;, yumurta toku&#;turmak v.s.) Ayr&#;ca bu bayramda yoksul insanlara yiyecek yard&#;m&#;nda bulunulur. Millî birli&#;imizin ve beraberli&#;imizin sembolü Nevruz; umudun, bereketin, bar&#;&#;&#;n, sevginin, karde&#;li&#;in ve ho&#;görülü&#;ün bayram&#;d&#;r.

═══════════ KAYNAKLAR:

1-AKÇORA, Erginöz, Tarihimizde ve Kültürümüzde Nevruz, Elaz&#;&#; E&#;itim, Sanat, Kültür, Ara&#;t&#;rma, Tan&#;tma ve Hizmet Yay. , Elaz&#;&#;,

2-ALPARSLAN. Ali, Kad&#; Burhaneddin Divan&#;▓ndan Seçmeler, T. C. Kültür Bakanl&#;&#;&#; Yay. , Ankara,

3-Büyük Türk Klasikleri, Tarih- Antoloji-Ansiklopedi, Ötüken- Sö&#;üt, &#;stanbul,

4-&#;PEKTEN, Haluk, Nefî-Hayat&#;-Sanat&#;-Eserleri, Akça&#; Yay. , Ankara,

5- &#;PEKTEN, Haluk, Nailî-Hayat&#;-Sanat&#;-Eserleri, Akça&#; Yay. , Ankara,

6-PALA, &#;skender, Ansiklopedik Divan &#;iiri Sözlü&#;ü, Akça&#; Yay. , Ankara,

7-S&#;LAHDARO&#;LU, Fikri, Günümüz Türkçesi &#;le Kutadgu Bilig Uyarlamas&#;, T. C. Kültür Bakanl&#;&#;&#; Yay. , Ankara,

8-Türk Dünyas&#;nda Nevruz Dördüncü Uluslar Aras&#; Bilgi &#;öleni Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Ba&#;kanl&#;&#;&#; Yay&#;nlar&#;, Ankara, ,s√24/√

9-ZEYBEK, Nam&#;k Kemal, Türk Olmak, Ocak Yay. , ,

TAN, Nail,■Atatürklü Nevruz Bayramlar&#;■ , Türksoy, May&#;s , S:9,s√41

EROL, Ali, ⌠Nevruz Üzerine Bir Yaz&#;■, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Mart-Nisan , S, s√31

═

P&#;rvan&#; B&#;kirq&#;z&#; (&#;sayeva)

MÜAS&#;R AZ&#;RBAYCAN ROMANINDA

STRUKTUR D&#;Y&#;&#;M&#;L&#;R&#;

XX &#;srd&#; Az&#;rbaycan &#;d&#;biyyat&#;nda mifik obraz v&#; süjetl&#;r&#;, mif motivl&#;rin&#; tez-tez müraci&#;t olunmu&#;dur. &#;srin &#;vv&#;ll&#;rind&#; &#;.Haqverdiyev, A.&#;aiqin yarad&#;c&#;l&#;&#;&#;nda, daha sonralar funduszeue.infon &#;s&#;rl&#;rind&#; mifologizml&#;r&#; geni&#; yer verilmi&#;dir. Dram &#;s&#;rl&#;rind&#; istifad&#; olunan bu elementl&#;r onunu strukturunda ciddi d&#;yi&#;ikliy&#; yol verm&#;s&#; d&#;, eyni v&#;ziyy&#;ti roman janr&#;nda mü&#;ahid&#; ed&#; bilmirik. Roman bir janr kimi zaman-zaman ist&#;r mövzu, ist&#;rs&#; d&#; struktur bax&#;m&#;ndan deformasiyalara u&#;ram&#;&#;d&#;r. XX &#;srin &#;vv&#;ll&#;rind&#; bir s&#;ra t&#;dqiqatç&#;lar roman janr&#;n&#;n t&#;n&#;zzül&#; u&#;rayaca&#;&#; haqq&#;nda mülahiz&#;l&#;r ir&#;li sürürdül&#;r. Prosesl&#;rin gedi&#;at&#; m&#;s&#;l&#;nin bu &#;&#;kild&#; qoyulmas&#;n&#;n d&#;qiq olmad&#;&#;&#;n&#; göst&#;rdi. M&#;s&#;l&#; ondad&#;r ki, bir janr kimi roman&#;n özünü qoruma instinkti çox güclüdür. funduszeue.infotesin ⌠Don Kixot■ &#;s&#;ri c&#;ngav&#;rlik romanlar&#;n&#;n son nümun&#;si, h&#;m d&#; bu üsluba q&#;rib&#; bir istehzas&#; v&#; kinay&#;si olan bir romand&#;r. Lakin bu yana&#;ma roman&#; kiçiltm&#;di, &#;ksin&#; janr&#;n daxilind&#; özünü yenid&#;n t&#;nziml&#;m&#;, yenid&#;nqurma, bir sözl&#; sinergetik prosesl&#;r&#; t&#;kan verdi. Bu bax&#;mdan XX &#;sr Az&#;rbaycan roman&#;nda da d&#;yi&#;iklikl&#;r n&#;z&#;r&#; çarp&#;r. Bu ilk növb&#;d&#; mifik obraz v&#; süjetl&#;r&#; a&#;&#;rl&#;q ver&#;n &#;s&#;rl&#;rd&#; mü&#;ahid&#; olunur. Mif v&#; roman janr&#; aras&#;nda b&#;rab&#;rlik i&#;ar&#;si qoymaq qeyri d&#;qiq olard&#;. Mif bir harmoniya yarad&#;c&#;s&#;d&#;r, tarixi konkret faktlarla &#;ks etdirmir, romanda is&#; tarixilik müasirlikl&#; yana&#;&#; add&#;mlay&#;r. Ancaq XX &#;srin ba&#;lan&#;&#;c&#;nda roman v&#; mif süjetl&#;ri aras&#;nda n&#;inki bir yax&#;nl&#;q, ba&#;l&#;l&#;q göründü, h&#;tta onlar&#;n paralel add&#;mlamas&#; mü&#;ahid&#; edildi. Bu prosesl&#;r yeni janr hadis&#;sin&#; t&#;kan verdi. Dünya &#;d&#;biyyat&#;nda roman-mif janr&#;n&#;n ilk nümun&#;l&#;rini funduszeue.info, funduszeue.info, funduszeue.info, funduszeue.info v&#; b. yaratm&#;&#;lar. M&#;s&#;l&#;nin n&#;z&#;ri yönl&#;rini ara&#;d&#;ran funduszeue.info, funduszeue.infonski v&#; b. roman-mif janr&#;n&#; yeni janr hadis&#;si kimi q&#;bul etmi&#;l&#;r. B&#;dii &#;d&#;biyyat nümun&#;l&#;rind&#; h&#;mi&#;&#; mif motivin&#; müraci&#;t olunmu&#;dur. Ancaq XX &#;srd&#; bu proses yeni s&#;kil al&#;r, n&#;inki &#;d&#;biyyata, h&#;mçinin m&#;d&#;niyy&#;tin dig&#;r sah&#;l&#;rin&#; d&#; nüfuz edir.

═Az&#;rbaycan &#;d&#;biyyat&#;nda roman-mif janr&#;na M.Süleymanl&#;n&#;n ⌠Köç■ &#;s&#;rini aid ed&#; bil&#;rik. &#;s&#;rin mövzusu, dili, obrazlar&#;n i&#;l&#;nm&#; strukturu aras&#;ndak&#; ba&#;l&#;l&#;q, m&#;lum epos m&#;tnin&#; yarad&#;c&#; münasib&#;t, t&#;hkiy&#;nin canl&#;l&#;&#;&#; v&#; yüyr&#;kliyi, &#;n &#;sas&#; is&#; &#;üurlu &#;&#;kild&#; deyil, t&#;ht&#;l&#;üur hadis&#;si kimi b&#;dii m&#;tn&#; oturan mifik t&#;f&#;kkür elementl&#;ri, &#;aman ayinl&#;rinin, t&#;s&#;vvüf elementl&#;rinin i&#;l&#;nm&#; mexanizmi ⌠Köç■ &#;s&#;rinin janr&#;n&#; roman-mif adland&#;rma&#;&#;m&#;za &#;sas verir. Klassik roman janr&#;n&#;n ölçül&#;rin&#; gör&#; ⌠Köç■ d&#; hadis&#;l&#;r n&#; bir q&#;hr&#;man&#;n &#;traf&#;nda c&#;r&#;yan edir, n&#; d&#; sovet roman&#; kimi kütl&#;nin mara&#;&#;n&#; &#;ks etdirir. Bu bir etnosun tarix&#;n keçdiyi yolunu, dünyagörü&#;ünü, m&#;d&#;niyy&#;tini, dil-ifad&#; z&#;nginliyini &#;ks etdir&#;n m&#;d&#;ni abid&#;y&#; çevrilir. Hadis&#;l&#;rin verilm&#; tezliyi epik t&#;hkiy&#;ni deyil, dramatik h&#;r&#;k&#;ti xat&#;rlad&#;r. Yen&#; hadis&#;l&#;r&#; g&#;linc&#;, &#;s&#;rd&#; hadis&#;l&#;rin düzx&#;tli deyil, spiralvari h&#;r&#;k&#;ti roman texnikas&#; il&#; deyil, m&#;hz mifl&#; ba&#;lan&#;r. Mifd&#; tarix dön&#;-dön&#; t&#;krarlan&#;r, q&#;hr&#;manlar taleyin hökmün&#; tabe olur v&#; ya q&#;zavü-q&#;d&#;r&#; boyun &#;yir. Bu struktur ⌠Köç■ &#;s&#;rind&#; d&#; saxlan&#;l&#;r. B&#;dii m&#;tind&#; obrazlar&#;n adlar&#; bel&#; t&#;krarlan&#;r. Mü&#;llif &#;s&#;r&#; ⌠Kitabi-D&#;d&#; Qorqud■ q&#;hr&#;manlar&#;ndan Domrulu, Beyr&#;yi, B&#;kili g&#;tirir, amma bu obrazlar sad&#;c&#; proyeksiya olunmurlar, b&#;zi m&#;qamlarda f&#;rqli funksiyalar icra edirl&#;r. N&#;z&#;r&#; alsaq ki, epos yarad&#;c&#;l&#;&#;&#; mifoloji strukturla h&#;mi&#;&#; ba&#;l&#;l&#;qda olmu&#;dur, onda klassik epos nümun&#;l&#;rind&#;ki mifoloji qat&#; ⌠Köç■ &#;s&#;rind&#; axtarmaq c&#;hdimiz yanl&#;&#; olmazd&#;. Q&#;hr&#;manl&#;q dastanlar&#;n&#;n struktur v&#; obraz sisteminin roman janr&#;na nüfuz etm&#;si &#;d&#;bi &#;n&#;n&#;nin v&#; genetik yadda&#;&#;n qorunmas&#;na xidm&#;t edir. Bu is&#; arxetipik strukturlar&#;n, mifik motivl&#;rin, obraz v&#; süjetl&#;rin dövr&#;viliyini t&#;min edir. ■Köç■ roman&#;nda ⌠janr&#;n yadda&#;■ problemi qorunur, ilkin elementl&#;r √ arxetipik strukturlar müasir roman&#;n n&#;z&#;ri postulatlar&#; il&#; çul&#;a&#;&#;r. Dünya &#;d&#;biyyat&#; nümun&#;l&#;rind&#; roman-mif janr&#;nda yaz&#;lan &#;s&#;rl&#;rin &#;ks&#;riyy&#;tind&#; karnaval texnikas&#; saxlan&#;r, bu da genetik yadda&#;a söyk&#;n&#;n m&#;s&#;l&#;dir. Son ill&#;rin populyar &#;d&#;bi nümun&#;l&#;ri iç&#;risind&#; &#;&#;rq klassik &#;n&#;n&#;sin&#; &#;saslanaraq yaz&#;lan roman nümun&#;l&#;rin&#; d&#; rastlan&#;r. Bunlar&#;n iç&#;risind&#; funduszeue.infoun &#;s&#;rl&#;ri daha çox diqq&#;t m&#;rk&#;zind&#;dir. &#;&#;rq-islam m&#;d&#;niyy&#;ti &#;n&#;n&#;sinin dair&#;sini geni&#;l&#;ndirm&#;si özlüyünd&#; yax&#;&#; hadis&#;dir. M&#;s&#;l&#;n, mü&#;llifin müraci&#;t etdiyi materiala yana&#;ma t&#;rzind&#;n v&#; onu dünya oxucusuna çatd&#;rmas&#;ndan gedir. &#;slind&#;, funduszeue.infoun romanlar&#; janr&#;n s&#;rh&#;dl&#;rin&#; parametrl&#;ri bax&#;m&#;nda çox uzaqd&#;funduszeue.info is&#; populyarl&#;q problemi yaratmasa da, materiala yar&#;mç&#;q yana&#;ma problemini qabard&#;r. Bir Lat&#;n Amerikal&#; v&#; ya Avropal&#; oxucu bel&#; m&#;tnl&#;ri maraql&#;, cazib&#;dar q&#;bul ets&#; d&#; &#;&#;rq-islam-türk m&#;d&#;niyy&#;tin&#; m&#;nsub oxucu üçün klassik &#;d&#;biyyat&#;n tamdeyilm&#;zlik prinsipinin gözl&#;nilm&#;m&#;si m&#;ntiqsizlik t&#;&#;ssürat&#; yarad&#;r. Mif m&#;tni v&#; b&#;dii &#;d&#;biyyat aras&#;ndak&#; müvazin&#;t m&#;s&#;l&#;sind&#; h&#;r iki t&#;r&#;f eyni a&#;&#;rl&#;q qazand&#;&#;&#; halda maraql&#; n&#;tic&#;l&#;r &#;ld&#; etm&#;k olur. M.Süleymanl&#;n&#;n ⌠Köç■ roman&#;nda bu müvazin&#;t saxland&#;&#;&#; üçün &#;s&#;rin roman-mif texnikas&#;nda yaz&#;lmas&#;na bir daha &#;min ola bilirik. &#;s&#;rd&#; mif t&#;ht&#;l&#;üur hadis&#;si kimi roman strukturuna nüfuz edir. Mif m&#;tninin v&#; ya mifik obrazlar&#;n bir çox b&#;dii &#;s&#;rl&#;rd&#; dü&#;ünülmü&#; &#;&#;kild&#; istifad&#; olunmas&#; zaman&#; mif m&#;tind&#; s&#;rb&#;st &#;&#;kild&#; mövcudlu&#;unu qoruya bilir. Bel&#; olan halda mifoloji model mifik obrazlar, mif süjeti &#;&#;klind&#; ç&#;x&#;&#; etdiyi üçün &#;s&#;rin strukturunda mif v&#; roman&#;n birl&#;&#;m&#;sini gör&#; bilmirik. Az&#;rbaycan &#;d&#;biyyat&#;nda son ill&#;rin m&#;hsulu olan ⌠A&#; qoç, qara qoç■ roman&#;nda bu m&#;nz&#;r&#;nin &#;ahidi oluruq. &#;s&#;r m&#;lum na&#;&#;l m&#;tninin dekonstruksiya olunmu&#; yeni variant&#;d&#;r. Mü&#;llif bu b&#;dii üsulla müasiri oldu&#;u zaman&#;n normal insan m&#;ntiqin&#; s&#;&#;mayan deformasiyalar&#;n&#; göst&#;rm&#;k üçün bilavasit&#; ham&#;n&#;n bildiyi na&#;&#;l q&#;hr&#;manlar&#;na müraci&#;t edir. Mü&#;llif ideyas&#;n&#;n çatd&#;r&#;lmas&#;nda yaln&#;zca model kimi i&#;l&#;n&#;n na&#;&#;l motivi &#;s&#;rl&#; tam &#;&#;kild&#; qaynay&#;b-qar&#;&#;a bilmir. Bu &#;&#;kild&#; roman-mif janr&#;ndan dan&#;&#;maq olmaz. ⌠A&#; qoç, qara qoç■ &#;s&#;rind&#; mif m&#;tninin romanda özünü büruz&#; verm&#;si situasiya il&#; ba&#;l&#;d&#;r, individual xarakter da&#;&#;y&#;r, mü&#;llif fikrinin çatd&#;r&#;lmas&#;nda vasit&#;d&#;n ba&#;qa bir &#;ey deyildir.

XX &#;sr &#;d&#;biyyat&#; adresat&#; daima mifik situasiya iç&#;risind&#; saxlama&#;a çal&#;&#;&#;r. Bir sözl&#;, mif müasir dü&#;ünc&#; t&#;rzinin özün&#; çevrilir. O art&#;q poetikan&#;n bir hiss&#;si olmaqdan ç&#;x&#;b, ontoloji mahiyy&#;t qazan&#;r. Bel&#;likl&#;, mif özünd&#; iki dünyagörü&#;ünü empirik v&#; qeyri-empirik reall&#;&#;&#; bütövl&#;&#;dirir. Buna ba&#;qa sözl&#; fiziki v&#; metafiziki reall&#;&#;&#;n birl&#;&#;m&#;si d&#; dem&#;k olar. Problem&#; bel&#; baxanda mifik dünyagörü&#;ünün çox layl&#;, çox qatl&#; proses oldu&#;una &#;min oluruq. Bu çox qatl&#;l&#;&#;&#;n &#;n üst √ empirik q&#;bul edil&#;n hiss&#;sind&#; insanlar&#;n real h&#;yat t&#;rzi, m&#;&#;&#;uliyy&#;ti dayan&#;r. Biz bu qat&#; &#;üurlu &#;&#;kild&#; q&#;bul v&#; izah ed&#; bildiyimiz halda, qeyri-empirikliyi anlamaqda ç&#;tinlik ç&#;kirik, bu da t&#;bii prosesdir, çünki bu halda t&#;ht&#;l&#;üur hadis&#;si il&#; qar&#;&#;-qar&#;&#;ya g&#;lirik. Müasir elm t&#;ht&#;l&#;üur hadis&#;l&#;rini izah etm&#;kd&#; maraql&#; olmasa da insan canl&#; orqanizm kimi t&#;bi&#;tin bir parças&#; oldu&#;unu öz genetik faktoru il&#; hiss edir. T&#;ht&#;l&#;üur hadis&#;si zaman&#; informasiyan&#;n verilm&#;si somatik strukturlarla &#;laq&#;lidir. M&#;hz bu s&#;b&#;bd&#;n d&#; t&#;ht&#;l&#;üur anlay&#;&#;&#; bioloji, geoloji, kosmik v&#; s. faktorlarla &#;laq&#;lid&#;r. Burada h&#;mçinin informasiyan&#;n ötürülm&#;si prosesi d&#; gedir ki, bunun da da&#;&#;y&#;c&#;s&#; m&#;hz insand&#;r. Genetik yadda&#;da minillik tarixl&#; müasir dünya aras&#;nda el&#; bir böyük m&#;saf&#; qoyulmur. XX &#;srin böyük möcüz&#;l&#;rind&#;n say&#;lan Vanqa, Cuna fenomeni haqq&#;nda dan&#;&#;d&#;&#;&#;m&#;z t&#;ht&#;l&#;üur hadis&#;sinin, mifik yadda&#;&#;n göst&#;ricisidir. funduszeue.infovker ⌠Mifin m&#;ntiqi■ &#;s&#;rind&#; yaz&#;rd&#;: ■t&#;x&#;yyüld&#;n ötrü sa&#;lam dü&#;ünc&#; dünyas&#;ndan f&#;rqli gerç&#;klik sistemi mövcuddur.■

Müasir &#;d&#;biyyat nümun&#;l&#;rind&#; mif dramaturgiyan&#;n, lirikan&#;n, epik t&#;hkiy&#;nin janr xüsusiyy&#;tl&#;ri il&#; üzvü &#;&#;kild&#; birl&#;&#;ir. XX &#;srin &#;vv&#;ll&#;rind&#; oldu&#;u kimi h&#;m &#;srin sonlar&#;nda, h&#;m d&#; XXI &#;srin ba&#;lan&#;&#;c&#;nda mif strukturunun dig&#;r janrlara nisb&#;td&#; daha çox romanla birl&#;&#;m&#;sinin s&#;b&#;bi y&#;qin ki, epik t&#;hkiy&#; il&#; &#;laq&#;dard&#;r. Müasir t&#;hkiy&#;nin strukturunda mifoepik süjet müxt&#;lif funksiyalar yerin&#; yetirir. B&#;zi mü&#;llifl&#;r üçün mifoloji süjet v&#; obrazlar arxaik t&#;f&#;kkürl&#; &#;laq&#; qurma&#;&#;n yoludur.

&#;d&#;biyyatda roman-mif janr&#;n&#;n yaran&#;&#;&#; XX &#;srin m&#;hsuludur. Bu dövrd&#; yaranan &#;s&#;rl&#;rd&#; mif süjet, kompozisiya, zaman√m&#;kan anlay&#;&#;lar&#;, obrazlar sistemind&#; d&#; d&#;yi&#;iklikl&#;r&#; yol açd&#;. Mifoloji süjet v&#; obrazlar XIX &#;srd&#; yaranan dram &#;s&#;rl&#;ri v&#; lirika nümun&#;l&#;rind&#; d&#; yox deyildi. Bu m&#;s&#;l&#; &#;traf&#;nda bir çox t&#;dqiqatç&#;lar&#;n müxt&#;lif q&#;na&#;tl&#;ri il&#; rastla&#;&#;r&#;q. Mif poetikas&#; il&#; uzun müdd&#;t m&#;&#;&#;ul olan funduszeue.infonskiy&#; gör&#;, ümumiyy&#;tl&#; XIX &#;srd&#; yaz&#;lan heç bir romanda mifoloji süjet v&#; motiv&#; rast g&#;lm&#;k olmaz. Z&#;nnimizc&#;, bu iddiada t&#;dqiqatç&#; yanl&#;&#;l&#;&#;a yol verir. XIX &#;sr rus &#;d&#;biyyat&#;nda funduszeue.infoevskinin yarad&#;c&#;l&#;&#;&#;nda, el&#;c&#; d&#; dünya &#;d&#;biyyat&#;n&#;n nümun&#;l&#;rini ara&#;d&#;rark&#;n görürük ki, mifik t&#;f&#;kkür, mifoloji obrazlar sistemi h&#;mi&#;&#; müraci&#;t olunan bir sah&#; olmu&#;dur.

Roman janr&#;n&#;n klassik strukturunun pozulmas&#; v&#; yeni roman-mif janr&#;n&#;n t&#;&#;&#;kkülü yeni t&#;f&#;kkür t&#;rzi, yeni dünyagörü&#;ünün t&#;zahürüdür. Dig&#;r janrlardan f&#;rqli olaraq roman daha çox d&#;yi&#;&#; bilm&#;k qabiliyy&#;tin&#; malikdir. Bu xüsusiyy&#;ti ona daima müasir qala bilm&#;k imkan&#; verir. Yuxar&#;da sadalanan c&#;h&#;tl&#;r roman&#;n mövzu, ideya, obrazlar sistemind&#; d&#; ciddi d&#;yi&#;ikliy&#; yol aç&#;r.