Otizm Ile Ilgili Materyaller

Yardımlı iletişim olarak da bilinen kolaylaştırılmış iletişim (FC: Facilitated Communication), sözel iletişim kuramayan otizmli çocuklarla kullanılan bir alternatif iletişim yöntemidir. Bu yöntem, çocuğun mesajının, biryardımcınm fiziksel desteğiyle yazılı hale getirilmesidir. Yardımcı, çocuğun elinden ya da bileğinden tutarak çocuğun klavye üzerinde yazı yazmasına yardımcı olur. Bazı sistemlerde çocuğun yazdıkları sözlü hale dönüşür. Bu yöntemin kullanılabilmesi için otizmli çocuğun okuma-yazma bilmesi gerekir. Yardımcının çocukla doğrudan kontağı olduğu için, istemeden de olsa iletişimi etkileyebileceği, çocuğu kendi doğrultusunda yönlendirebileceği, bu iletişim yönteminin şiddetle eleştirilmesine neden olmuştur. Yapılan araştırmalarda, çocuğu tanımayan yardımcıların desteğiyle anlamlı cümleler üretilemediğini göstermektedir. Dolayısıyla, yazılan mesajların çocuktan çok yardımcıya ait olduğu düşünülmektedir.

1994 yılında Amerikan Psikologlar Birliği bu yöntemin bilimsel olmadığı yönünde bir görüş yayımlamıştır. Günümüzde, bu konuda daha fazla araştırma yapılmasına gerek olmadığı çünkü yapılan araştırmaların yöntemin etkisizliğini göstermede ikna edici olduğu kabul edilmektedir.

Kaynaklara örnekler:

NAC (2009). National Standards Report. ABD: NAC.

Yöntemin Değerlendirmesi:

Zayıf: Bu yöntemin otizmli çocuklar üzerinde olumlu etkileri olduğunu gösteren deneysel araştırma henüz yoktur ya da yapılan deneysel araştırmalar bu yöntemin otizmli çocuklar üzerinde herhangi bir olumlu etkisi olmadığını göstermiştir.

Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından otizm spektrum bozukluğu bulunan öğrencilerimizin verimli zaman geçirmelerine katkıda bulunmak, onların zihinsel yeteneklerini geliştirmek amacıyla etkinlik kitabı hazırlandı.

Genel Müdürlükçe alanında uzman akademisyen ve öğretmenlerden oluşan bir ekip tarafından titizlikle hazırlanan ve ilerleyen süreçte farklı etkinlikleri de içeren kitaplarla geliştirilmesi planlanan etkinlik kitabı görsel algı ve dikkat geliştirme olmak üzere iki bölümden oluşuyor.

Görsel algı kısmında, bu öğrencilerin eğitiminde öğretmenlerin temel unsur olarak ele aldığı kavrama, yorumlama, anlama yeteneğini pekiştirici etkinliklere yer verilmiştir. Görsel eşleme, ayırt etme ve sınıflandırma alt amaçlarına yönelik hazırlanan görsel algı etkinlikleri hazırlanırken basitten karmaşığa, somuttan soyuta doğru bir yol izlenmiş, gerçek nesneler kullanılarak doğal yaşamdan örnekler verilmiştir.

Dikkat geliştirme kısmında ise çeşitli alıştırmalarla bireyin odaklanma süresini ve yeteneğini geliştirmek amaçlanmıştır. Bu anlamda kitapta, otizmli çocukların gelişimsel ihtiyaçlarıyla bağlantılı olacak şekilde kaba ve ince motor becerilerini; sözel becerilerini, dikkat geliştirebilme ve sürdürebilme, mantık yürütme, problem çözme ve çözümleme yeteneklerini geliştirecek etkinliklere yer verilmiştir. Tüm içerikler, özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin gelişim düzeyleri dikkate alınarak sıralanmış ve mantıksal açıdan tüm aşamaları sistematik şekilde kurgulanmıştır.

Basımı yapılarak 81 ildeki özel eğitim okullarına gönderilen, tüm özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerinin kolaylıkla kullanabileceği ''Otizm Spektrum Bozukluğu Bulunan Öğrenciler İçin Etkinlik Kitabı''na dijital olarak erişmek için Tıklayınız.

(STİP) Sembol Temelli İletişim Programı

Bu program otizmli bireyler için geliştirilmiş ve sembollere dayalı bir çerçevede verilmiştir. Program obje sürekliliği ve temel beceri kapsamında olan gerçek eşleme çalışmasıyla başlar. Dolayısıyla ağır düzeyde gerilik gösteren çocuklar da programdan yararlanmakta ve ilerleme göstermektedirler. Doğrudan resimli kartlarla iletişim kurmayı öngören alternatif iletişim sistemlerinde düşük zihinsel performansa sahip olan çocuklar resim ayırt etme aşamasında uzun süre kalabilir, hatta bir kısmı bu aşamayı geçemeyebilir. Oysa STİP’te böyle bir olumsuzluk söz konusu değildir. Çünkü çocuk, gerçek nesne eşleme basamağını geçtikten sonra resimli kartları eşlemeyi, daha sonra ise gerçek nesneleri resimli kartlarıyla eşleme basamağına geçer ve bu basamağı da kısa sürede başarı ile sonuçlandırır.

İletişim sürecinde alıcı dil becerilerinin olması gerekli bir koşuldur. Çünkü alıcı dil becerileri gelişmeyen çocuk basit ve temel isteklerini herhangi bir biçimde belirtebilir, ancak diğer bireylerin isteklerini anlayamaz ve dolayısıyla sağlıklı bir iletişim süreci hiçbir zaman oluşmayabilir.

Programda iletişimi eğitimci başlatır ve çocuğun karşılık vermesi sağlanır. Çocuk eğitimcinin başlattığı iletişime bağımsız olarak sembollerle cevap vermeyi öğrendikten sonra, sembollerle istekte bulunmak için iletişim başlatmayı öğrenir.

Klasik alternatif iletişim sistemlerinde alıcı dil becerilerini kazandırma çalışmaları yer almaz. Öyle ki, işitsel eşlemeye bile yer verilmez.  Cümle kurma aşamasında oluşturulan sözcükler eğitimci tarafında ifade edilir; ancak çocuğun tekrarlaması için ısrar edilmez. Hatta bu yöndeki ısrarlar yasaklanmıştır. STİP’te ise ilk aşamadan itibaren görsel eşleme ile birlikte işitsel eşlemeye de önem verilir ve gösterilen nesneler sözel ifade ile desteklenir. İlk çalışmalarda temel amaç görsel algı çalışmalarıdır. Bu nedenle çocuğun sözel ifadeleri anlaması beklenmez.

Doğrudan resimli kartlarla iletişim kurmayı öngören alternatif iletişim sistemlerinde birey resimli kartlarda istemeyi öğrenir. Alıcı dil becerileri olmayan bireyler için başkalarını anlamayı kolaylaştırıcı bir uygulama veya yöntem bulunmamaktadır. Oysa STİP’te birey, hem talepte bulunmayı öğrenir, hem de kendisine yöneltilen talepleri anlar; çünkü diğer bireyler de taleplerini görsel sembollerle desteklemektedirler.  Böylece iletişim her iki taraf için de anlamlı hale gelir. Ayrıca her iletişim sürecinde diğer bireyler resimli kartlarla birlikte belirtmek istediklerini sözel olarak da ifade ettikleri için bireyin alıcı dil becerileri de zamanla gelişme gösterir.

Düşük işlevli çocuklar genelde çevrelerinde bulunan nesnelere etiketler koyarak, çağrışım yoluyla daha iyi öğrenirler (Grandin). Bu programda ise öncelikle nesne resimleri belirgin bir şekilde kartlara yansıtılarak çocuklara sunulur, sözel ifadelerle desteklenir ve kartlarda resimlerle birlikte yazılışları verilir. Giderek resimleri silikleştirip resimleri ifade eden semboller (sözcükler) belirginleştirilir. 

Önkoşul Beceriler

1. Çocuğun eğitim almasını engelleyici düzeyde problem davranışının olmaması

2. En az bir dakika istenilen yerde oturma.

Önkoşul Olmayan Beceriler

Aşağıda sıralanan becerilerin çocukta olması gerekmez.

1. Göz teması

2. Alıcı dil becerileri

3. Ses çıkarma

Ve daha üst beceriler…

Program 5 bölümden oluşur.

1. Bölüm dikkat yöneltme ve obje sürekliliği ile ilgili çalışmaları içerir.

2. Bölüm temel eşleme çalışmalarını içerir.

A. Gerçek nesneyi gerçek nesne eşleme

B. Nesne fotoğrafını nesne fotoğrafı ile eşleme

C. Gerçek nesneyi gerçek nesne fotoğrafıyla eşleme

3. Bölüm çocuğa iletişim başlatmayı ve isteklerini resimli kartlarla belirtmeyi öğretme çalışmalarını içerir.

A. Gerçek nesne fotoğraflarını kullanarak talepte bulunma

B. Gerçek nesne resimlerini (çizimlerini) kullanarak talepte bulunma

4. Bölüm konuşma becerileri gelişmeyen ancak yazı sembollerini kullanabilme potansiyeline sahip bireylere yazı sembollerini kullanarak iletişim kurma becerisini öğretme çalışmalarını kapsar.

A. Yazı sembollerini (yazılı sözcükleri) anlama

B. Yazı sembolleriyle (sözcük yazarak) talepte bulunma

5. Görsel planları takip etme

Çalışma Süresi: Her oturum ortalama 10-15 dakika olmalıdır. Günde en az 3, en fazla 6 oturum çalışılmalıdır. İki oturum arasındaki süre ortalama 10 dakika olmalıdır. Haftanın 6 günü çalışılmalıdır.

Kullanılan Nesneler: Çocuğun günlük yaşamda sıkça gördüğü ve kullandığı nesneler kullanılmalıdır. Her oturum için mutlaka pekiştireç listesinden seçilen sosyal, yiyecek veya nesnel pekiştireçler kullanılmalıdır.

İlk iki gün eğitimciye güven duyması için oyun temelli etkinliklere yer  verilmelidir.