Taspar Kağan

kaynağı değiştir]

Ana madde: İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı

yılında Asena (ya da Aşina) ailesinden Kutluk Kağan, Çin'in kuzeyine yerleşmiş Türk boylarını yeniden toparlamayı başardı. Çin, Kitan ve Dokuz Oğuzlar (Uygurlar) ile yapılan savaşlar sonucunda Ötüken ormanında Göktürk Kağanlığı yeniden güçlendi. Kutluk, ili (devleti/ulusu) yeniden derlediği için İlteriş adını aldı.

'de ölen İlteriş'in yerine kardeşi Kapgan kağan oldu. Devlet kurulduğundan beri kağanlık danışmanı olan Tonyukuk'un da bulunduğu Kitan'a Tatabılara, Basmillara, Çiklere, Azlara, Bayırkulara, Türgişlere/On Oklara (Batı Göktürk budunu, Kitabelerde sürekli Türgiş Kağanı Türküm, budunum idi ifadeleri bununla ilgilidir), Kırgız ve Dokuz Oğuzlara yapılan seferlerle II. Göktürk Kağanlığı'nın sınırları Okyanus'tan Mâveraünnehir'deki Temir Kapığ (Demirkapı)'ya kadar ulaştı. İpek Yolu'nun büyük bir kısmı denetim altına alınmış oldu.

Kapgan'ın, Bayırkuların kurduğu bir pusuda öldürülmesi üzerine Göktürk Kağanlığı'nın başına oğlu İnel (ya da Ünal) geçti. Ancak Kutluk'un oğlu Bilge'yi, İnel'in kağanlığını kabul etmedi. Boy begleri (beyleri) Bilge'yi kağan ilan etti. İnel kabul etmese bile öldürüldü. Yeni kağan başa geçince kardeşi Kül Tigin'e ordunun komutanlığını verirken, Tonyukukavezirlik görevini verdi. Onun dönemi de amcası dönemindeki gibi devletin egemenliğindeki boyların başkaldırılarıyla geçti. Çin'in desteklediği Uygur-Karluk-Basmıl bağlaşmasının Ötüken'e yönelik sürekli saldırıları, İpek Yolu'nun kilit noktası olan Çungarya^{[kaynak belirtilmeli]}'nın Çin'in denetimine geçmesi ve batıda On Ok budunu hakimiyetine alan Türgişler'in gün geçtikçe güçlenmesi neticesinde II. Göktürk Kağanlığı çöküşe sürüklendi. Bilge Kağan'ın, danışmanı Tonyukuk'u ve küçük kardeşi Kül Tigin'i kaybetmesinden sonra zehirlenerek^{[kaynak belirtilmeli]} öldürülmesi üzerine yerine geçen Tengri Kağan çocuk yaştaydı. Onun kağanlığına karşı gelen Ozmış da ülkeyi toparlayacak güçte değildi. Uygurlar, 'te Ötüken'e girerek Göktürk Kağanlığı'na son verdiler.

İlteriş Kağan'ın saltanatı ( - )[değiştir kaynağı değiştir]

yılında artan isyanlar ve dış baskılar sonucunda İşbara Kağan, Çin hâkimiyetini kabul etmek zorunda kalmış ve Çin'den yardım istemiştir. Doğu Göktürk Kağanlığı'nı hakimiyet altına alan Çin'in asıl amacı Çin için tehlike olan Türkler de dahil olmak üzere bütün Türkistan halklarını Çinlileştirmekti. Bu nedenle Çin, Doğu Göktürkleri Çince konuşmaya, Çinliler gibi giyinmeye ve Çin adetlerini kabul etmeye mecbur etmiştir. Bu nedenle İşbara Kağan, bu mesele hakkında yılında Çin imparatoruna mektup yazmıştır. İşbara Kağan, Çin imparatoruna yazdığı mektupta şöyle demektedir&#;: "Size bağlı kalacak, haraç verecek, kıymetli atlar hediye edeceğim. Fakat dilimizi değiştiremem, uzun saçlarımızı kestiremem, halkıma Çin elbiseleri giydiremem. Adetlerinizi, kanunlarınızı almama imkan yoktur. Çünkü bu bakımdan bütün milletim hassasiyetle çarpan tek yürektir"

Tardu'ya karşı savaşamayacağını gören İşbara Kağan, İmparator Yang Jian'ın bir vasalı olmayı kabul etti. Yönetimi kardeşi Baga Kağan'a bırakarak tahttan feragat etti.^[81] Aynı yıl öldü.

Baga Kağan'ın saltanatı ()[değiştir kaynağı değiştir]

Se Yabgu Kağan'ın ölümü ve Doğu Göktürk Kağanlığı'nın düşüşünden sonra Batı Göktürk Kağanlığı Çin'in hedefi haline geldi. Se Yabgu Kağan'dan sonra başa Bağaşa Tulu Kağan gelmesine rağmen bir yıl sonra hastalandı ve öldü.^[] Bağaşa Tulu Kağan'dan sonra kardeşi^[]İşbara Teriş Kağan iktidara geldi.^[] Saltanatı sırasında Çin'in etkisi arttı ve boylar isyan etti. Bu karışıklığı fırsat bilen Çin ordusu kağanı öldürdü. İşbara Teriş Kağan'ın ölümünden sonra doğuda Nuşibi kolunun desteklediği İl-Kullıg İşbara Kağan ve batıda ise Tulu kolu tarafından desteklenen Doğu Göktürk Kağanlığı'ndan İl Kağan'ın oğlu Yukuk Şad başa geldi. Birkaç yıl sonra Hazar Kağanı Ériş Kül Kağan da kendisini Batı Göktürk Kağanı ilan etti. İl-Kullıg İşbara Kağan ile Yukuk Şad arasındaki mücadelenin ardından yılında İli Nehri Antlaşması imzalandı. Bu barışa göre İli Nehri'nin kuzeyi Yukuk Şad ve ona destek olan Tulu boylarına güneyi ise İl-Kullıg İşbara Kağan ve onu destekleyen Nuşibi boylarına verildi. Ancak bu barış uzun sürmedi. 'de Tulu boyları Yukuk Şad'ı desteklemeyi bıraktı ve Nuşibiler bundan yararlanarak Yukuk Şad'ı yendi. Yukuk Kağan Kunduz şehrine kaçtı ve orada öldü.^[] Bazı tarihçiler tarafından ilk Hazar kağanı olduğu iddia edilen^[] Eriş Kül Kağan da kağanlıkta hak iddia etti ancak 'de İl-Kullıg İşbara Kağan tarafından öldürüldü. İl-Kullıg Kağan, yılına kadar saltanatına devam edebildi. Hükümdarlığı sırasında Çin ile savaşmaya çalıştı. Türgiş ve Karlukları birleştirmeyi başarsa da Çin ile savaşta zafer kazanamadı. İl-Kullıg İşbara Kağan esir düşerek Çangan'da tutsak edildi ve böylece Batı Göktürk Kağanlığı yıkılmış oldu.^[]

İkinci Doğu Göktürk (Kutluk) Kağanlığı ()[değiştir

nest...

2117 2118 2119 2120 2121