Dr Hacer Şakar

Uzm. Dr. Hacer Şakar kimdir?, Uzm. Dr. Hacer Şakar Muayenehane Telefon Numarası kaçtır?, Uzm. Dr. Hacer Şakar yorumları, Dahiliye &#; İç Hastalıkları &#; Uşak ilimizde hizmet veren kıymetli doktorumuz Uzm. Dr. Hacer Şakar hakkında bilgi vermek için sizlere detaylı bir yazı hazırladık.. Ayrıca sitemizde Uzm. Dr.Hacer Şakar yorumlarını da bulabilirsiniz.

Unutkanlık, Rektum Kanseri (Kalın Bağırsak Kanseri), İlaç Alerjisi

Uzm. Dr. Hacer Şakar İlgilendiği Hastalıklar

1 İSTANBUL İLİ SINIRLARI İÇERİSİNDE YER ALAN ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİN YAPISAL YÖNDEN İNCELENMESİ Hacer ŞAKAR KOLAY Yüksek Lisans Tezi Biyosistem Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Can Burak ŞİŞMAN

2 T.C. NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ İSTANBUL İLİ SINIRLARI İÇERİSİNDEYER ALAN ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİN YAPISAL YÖNDEN İNCELENMESİ Hacer ŞAKAR KOLAY BİYOSİSTEM MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI DANIŞMAN: DOÇ.DR. CAN BURAK ŞİŞMAN TEKİRDAĞ

3 Doç. Dr. Can Burak ŞİŞMAN danışmanlığında Hacer ŞAKAR KOLAY tarafından hazırlanan İstanbul İli Sınırları İçerisinde Yer Alan Örtüaltı Yetiştiriciliğin Yapısal Yönden İncelenmesi isimli bu çalışma aşağıdaki jüri tarafından Biyosistem Mühendisliği Anabilim Dalı nda yüksek lisans tezi olarak oy birliği ile kabul edilmiştir. Jüri Başkanı : Doç. Dr. Can Burak ŞİŞMAN İmza: Üye : Yrd. Doç. Dr. Murat TEKİNER İmza: Üye : Yrd. Doç. Dr. Erhan GEZER İmza: Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu adına Prof. Dr. Fatih KONUKCU Enstitü Müdürü

4 ÖZET Yüksek Lisans Tezi İSTANBUL İLİ SINIRLARI İÇERİSİNDE YER ALAN ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİN YAPISAL YÖNDEN İNCELENMESİ Hacer ŞAKAR KOLAY Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyosistem Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Can Burak ŞİŞMAN Bu çalışmada İstanbul ili Sarıyer ve Pendik ilçeleri örtüaltı sistemlerinin mevcut yapısal durumu, sorunları ısıtma ve havalandırma sistemlerinin özelliklerinin belirlenmesi ve yörenin ekolojik koşullarına uygun bir sera projesinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla araştırma alanı olarak örtüaltı yetiştiriciliğin % 50,8 ini oluşturan Sarıyer ilçesindeki Gümüşdere Mahallesi ile Pendik ilçesindeki Göçbeyli ve Emirli Mahalleleri seçilmiştir. Araştırma yöresindeki incelenecek işletmeler rastgele örnekleme yöntemi ile işletmelerin alanları, tipleri ve örtü malzemeleriyle ilgili bilgiler yapılan anket çalışmalarıyla, seçilmiştir. Plastik sera ve yüksek tünellerin mevcut durumdaki yapım tekniği ile kuruluşundaki konstrüksiyon şekli ve özellikleri işletmelerde yapılan ölçme, kroki, gözlem ve fotoğraflarla belirlenmiştir. İncelenen örtüaltı sistemlerinin %,7,8 ini oluşturan 10 adedi teksel sera, %38,3&#;ünü oluşturan 49 adedi blok sera ve % 53,9 unu oluşturan 69 adeti ise yüksek tünellerden oluşmaktadır. Araştırma alanında maliyetinin yüksek olması sebebiyle cam örtülü sera bulunmamaktadır. Araştırma yapılan plastik sera ve yüksek tünellerin tamamında projesiz imalat görülmektedir. Yetiştiricilerin %79,7 si plastik sera ve yüksek tünellerini çevrede imalat yapan ustalara kurdurmaktadır. İşletmelerin %71,9 unda ana taşıyıcı malzeme olarak demir kullanılmıştır. Çelik malzeme ise cam örtülü sera olmadığından dolayı kullanılmamıştır. Sonuçta plastik örtülü seraların ve yüksek tünellerin TSE standartlarına uygun ve teknik yönden uygulanabilir projeler haline getirilmesi için örnek cam sera ve plastik yüksek tünel planları AutoCad paket programı ile çizilerek yöredeki üreticilere ışık tutulması amaçlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Plastik Sera, Yüksel Tünel, Örtü malzemesi, Konstrüksiyon , 83 sayfa i

5 ABSTRACT MSc. Thesis INVESTİGATİON OF THE GREENHOUSES İN İSTANBUL İN POİNT OF STRUCTURAL PROPERTİES Hacer ŞAKAR KOLAY Namık Kemal University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Biosystem Engineering Supervisor : Doç. Dr. Can Burak ŞİŞMAN In this study, we aimed to determine the current structural conditions, problems, characteristics of the ventilation and heating system of the greenhouse system in province of Istanbul Sariyer and Pendik, then to develop an appropriate greenhouse project to local ecological conditions. As research area, Gümüşdere district in Sarıyer and Göçbeyli and Emirli districts in Pendik have been chosen, which covers 50,8 % of Istanbul s greenhouse cultivation. We carried out a survey to determine size and type of farms, and greenhouse materials. Examined greenhouses are chosen by random sampling method. Current condition and set up construction, types and features of plastic greenhouses and high tunnels are examined by making measurements, sketches, observations and taking photographs. Of all surveyed greenhouse systems, % (totally10 ) are single greenhouses, % (totally 49) are block greenhouses, and 53 9 % ( totally 69) are high tunnels. It is examined that % of the surveyed plastic greenhouses and high tunnels are constructed without any project. % of growers have made local contractor established plastic greenhouses and high tunnels. Iron is used as the main carrier material in % of the greenhouses. There are no steel used greenhouses, because it is mostly used in glass greenhouses. In examined region there are almost no glass greenhouses. As a result, we aimed to raise technical standards of plastic covered greenhouses and high tunnels to that of Turkish Standards Institute (TSE). To illuminate local growers, we intend to make usable technical project suitable for the research area using AutoCAD software. Keywords : Plastic Greenhouse, HighTunnes, Covermaterial, Construction , 83 pages ii

6 İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET i ABSTRACT ii İÇİNDEKİLER iii ÇİZELGE DİZİNİ v ŞEKİL DİZİNİ vi funduszeue.infoŞ KAYNAK ÖZETLERİ Türkiye de Seracılığın Genel Durumu Seracılıkta Yapısal Sorunlar Konstrüksiyon Çatı açısı ve seraların yönü Sera örtü malzemesi Seralarda çevre koşulları Seralarda havalandırma Seralarda soğutma Seralarda ısıtma ve ısı korunumu MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Araştırma alanının coğrafi konumu Araştırma alanının iklim durumu İstanbul ilinin tarımsal potansiyeli ve örtüaltı tarımı Yöntem BULGULAR VE TARTIŞMA Yörede Seçilen İşletmelerin Değerlendirilmesi Yapısal Özellikler Konstrüksiyon Örtü malzemesi Havalandırma Sulama iii

7 Damla sulama kontrol ünitesi Seralarda drenaj sistemleri Isıtma ve ısı korunumu Karşılaşılan Diğer Sorunlar Sera ve yüksek tünellerin yönü Ürünlerin pazarlanması Yetiştiricilik sorunları Seralarda Bakım ve Onarım SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR TEŞEKKÜR EKLER Ek 1. Anket Formu Ek 2.Örnek Cam Sera Projesi Ek 3: Cam Sera Projesi Metraj Ek 4: Örnek Plastik Yüksek Tünel Projesi Ek 5. Plastik Yüksek Tünel Metraj ÖZGEÇMİŞ iv

8 ÇİZELGE DİZİNİ Sayfa Çizelge Türkiye Cam ve Plastik Örtülü Sera Alanı 5 Çizelge Sarıyer ilçesindeki örtüaltı alanlarının Türkiye ve İstanbul ili ile oransal karşılaştırılması Çizelge Pendik ilçesindeki örtüaltı alanlarının Türkiye ve İstanbul ili ile oransal karşılaştırılması Çizelge İstanbul ilinin uzun yıllar içinde gerçekleşen ortalama iklim değerleri Çizelge İstanbul ilinde sera tarımı yapılan yöreler Çizelge Anket yapılan işletmelerin ilçelere göre dağılımı Çizelge İncelenen seraların kuruluş şekillerine göre dağılımı Çizelge Anket yapılan işletmelerin üretim ve yapım planlama kriterleri Çizelge Anket yapılan işletmelerin örtü malzemesi kullanım özellikleri.. 39 Çizelge Anket yapılan işletmelerin havalandırma özellikleri Çizelge Anket yapılan işletmelerin çatı havalandırması özellikleri.. 45 Çizelge Anket yapılan işletmelerin genel sorunları v

9 ŞEKİL DİZİNİ Sayfa Şekil Seracılığın Son Yıllarda Türkiye deki Gelişimi, (ha) ( ) (Anonim,a) Şekil Şekil İstanbul ili coğrafi haritası (Anonim, ) Şekil İstanbul ili ( ) yılları arası aylık toplam yağış miktarı (kg/m 2 ) Şekil İstanbul ili ( ) yılları arası ortalama sıcaklık ( o C) (Anonim, ) Şekil İstanbul ilinin yılı örtüaltı tarım alanı mevcut durum grafiği ()Hata! Yer işareti tanım Şekil Anket yapılan işletmelerin alanları (m 2 ) Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Yörede incelenen işletmelerin konstrüksiyon tipi adet ve yüzde oranlarıhata! Yer işareti tanım Şekil Yörede incelenen işletmelerin çatı şekli adet ve yüzde oranlarıhata! Yer işareti tanımlanmam Şekil Yay çatılı ahşap ve demir malzemenin beraber kullanıldığı sera sistemi iç görünüşü (Sarıyer / Gümüşdere, ) Şekil Yay çatılı serada ahşap ve demir malzemenin beraber kullanıldığı yüksek tünel sistemi dış görünüşü (Pendik / Göçbeyli, )Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Yay çatılı serada demir ve galveniz malzemenin beraber kullanıldığı sera sistemi iç görünüşü (Sarıyer/ Gümüşdere,) Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Yay çatılı sistem seranın dış görünüşü (Sarıyer / Gümüşdere, ) Şekil Yay çatılı sistem seranın iç görünüşü (Sarıyer / Gümüşdere, ) Şekil Yüksek tünel çatı sisteminin dikmelerle desteklenmesi (Pendik / Göçbeyli ) Şekil Sera ve yüksek tünel konstrüksiyonunu korozyona karşı korumak İçin alınan önlemler. 31 Şekil Korozyona karşı yağlı boya ve antipas kullanımı (Sarıyer / Gümüşdere, ) Şekil Sera ve yüksek tünel konstrüksiyonunun korozyona karşı yenilenme süreleri Şekil Konstrüksiyonda oluşan korozyon (Pendik / Göçbeyli, ) Şekil Yörede incelenen sera ve yüksek tünellerde çatı elemanının birbiri ile birleştiriliş şekli adet ve yüzde (%) oranları Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Yay çatılı sistem serada çatı malzemelerinin kaynakla birleştirilmesi (Sarıyer / Gümüşdere, ) Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Yay çatılı sistem yüksek tünel çatı malzemelerinin bulonlarla birleştirilmesi (Pendik / Emirli, ) Hata! Yer işareti tanımlanmamış vi

10 Şekil Yörede incelenen sera ve yüksek tünellerde metal elemanların birleştiriliş şekli adet ve yüzde (%) oranları Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Yay çatılı sistem serada metal malzemelerinin bulonla birleştirilmesi (Sarıyer / Gümüşdere, ) Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Yay çatılı sistem serada metal malzemelerinin kaynakla birleştirilmesi (Sarıyer / Gümüşdere, ) Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Uygun olmayan malzeme ve yapım tekniğinin kullanılması sonucu yıkılan yüksek tünel (Pendik/Göçbeyli, ) Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Uygun olmayan malzeme ve yapım tekniğinin kullanılması sonucu yıkılan yay çatılı Sera (Sarıyer/Gümüşdere, ) Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Ülkemizde kullanılan plastik örtü malzemesinin sera konstrüksiyonuna çiviyle sabitlenmesi (Sarıyer / Gümüşdere, ) Şekil Ülkemizde kullanılan plastik örtü malzemesinin sera konstrüksiyonuna klipslerle sabitlenmesi (Sarıyer/ Gümüşdere, ) Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Ülkemizde kullanılan plastik örtü malzemesinin yüksek tünel konstrüksiyonuna mandalla sabitlenmesi (Pendik/ Göçbeyli, )Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Plastik örtü malzemesinin çiviyle çakılması sonucunda oluşan yırtılma ve örtü malzemesindeki kirlenme (Sarıyer/ Gümüşdere, ) Şekil Anket yapılan seraların havalandırma açıklıklarına göre değerlendirilmesihata! Yer işareti ta Şekil Plastik örtülü seralarda yan duvar havalandırması (Sarıyer/ Gümüşdere, )Hata! Yer işare Şekil Yüksek tünel sisteminde kapı ve ön arka duvar havalandırması (Pendik /Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Göçbeyli, ) Şekil Plastik örtülü seralarda çatı havalandırması (Sarıyer/ Gümüşdere, )Hata! Yer işareti tanı Şekil Yüksek tünel sisteminde kapı olarak kullanılan açıklıklar (Pendik/ Göçbeyli, Erdemli, ) Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Plastik örtülü seralarda havalandırma açıklıklarının yakınında bulunulan bitkilerin gelişimi (Sarıyer/ Gümüşdere ) Şekil Uygun olmayan havalandırma koşullarında sera örtü malzemesinde oluşan nem yoğunlaşması (Sarıyer / Gümüşdere, ) Şekil Plastik serada damla sulama sisteminin görünüşü (Gümüşdere / Sarıyer, )Hata! Yer işare Şekil Plastik serada damla sulama sisteminin unsurları (Gümüşdere/ Sarıyer, ) Şekil Yüksek tünel sisteminde kötü drenaj koşulları (Pendik / Göçbeyli, ) vii

11 Şekil Yüksek tünel sisteminde iyi drenaj koşulları (Pendik / Erdemli, )Hata! Yer işareti tanıml Şekil Sulama suyunun karşılandığı Riva Deresi ve açılan kuyu (Pendik / Göçbeyli, Emirli, ) Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Plastik örtülü serada kaloriferli ısıtma sistemi (Sarıyer/Gümüşdere, ) Şekil Plastik örtülü serada sıcak hava üflemeli ısıtma sistemi (Sarıyer / Gümüşdere, ) Hata! Yer işareti tanımlanmamış Şekil Plastik örtülü serada sobalı üflemeli ısıtma sistemi (Sarıyer/ Gümüşdere, ) Şekil Plastik örtülü serada çift kat örtü malzemesi kullanımı (Sarıyer/ Gümüşdere, ) Şekil Yüksek tünel sisteminde örtü malzemesinde oluşan deformasyon (Pendik /Göçbeyli, ) Şekil Yüksek tünellerde oluşan deformasyon (Pendik /Göçbeyli, ) Şekil Bakım ve onarım çalışması yapılan yay çatılı sera (Sarıyer/ Gümüşdere, ) viii

12 ix

13 funduszeue.infoŞ Seralar, iklim koşullarının açıkta bitki yetiştirmeye elverişli olmadığı dönemlerde, kültür bitkilerinin ekonomik olarak yetiştirilmesini olanaklı kılan, bitkisel üretim için gerekli olan gelişim etmenlerini sağlayabilen içinde hareket edilebilir yapılardır (Sevgican ve ark. ). Ülkemizde seracılık ekolojiye bağımlı olarak gelişme gösterdiğinden seracılık faaliyetleri özellikle güney kıyılarımızda yoğunlaşmıştır. Ancak lı yıllarda plastiklerin sera örtüsü olarak kullanıma girmesi ve büyük illere olan ulaşım sorunlarının giderilmesiyle hızla artmaya başlamıştır. Günümüzde seracılık Akdeniz bölgesi başta olmak üzere Ege, Marmara ve Karadeniz bölgelerinde de yapılmaktadır (Eltez ve Günay , Sevgican). Seralarda yetiştirilen ürünlerin % 97 sini sebze türleri, % 2 sini kesme çiçek ve iç mekan bitkileri ve %1 ini de meyve türleri oluşturmaktadır. Ülkemizde üretim yapılan toplam örtülü alan da dır. Örtülü alanların % 58,5 i cam ve plastik sera şeklindedir. Geriye kalan kısım ise plastik tünellerden oluşmaktadır (Anonim ). Seralar işletme yapısı ve büyüklük açısından değerlendirildiğinde, küçük alanlara sahip aile işletmeleri şeklinde olduğu görülür. Seraların ortalama büyüklüğü m 2 arasında değişmektedir (Sevgican). Örtüaltı yetiştiriciliğinde ülkemizde halen mevcut yapısal sorunların olduğu bilinmektedir. Seraların kurulacağı yerin iklim özellikleri, yetiştirilecek bitki çeşidi ve sera tipleri, projelenme kriterleri dikkate alınarak seçilmemektedir. Bunun sonucu olarak örtü altı iklimi iyi projelenmemiş, teknik yönden yeterli olmayan, yetiştiricilik yönünden bir takım sorunları bulunan, alt yapısı ve mekanizasyon düzeyi yetersiz seralar ortaya çıkmıştır. İstanbul da işletmelerin küçük ölçekli oluşu teknoloji kullanımını sınırlamakta, işletme bünyesinde tarım eğitimi almış bir kişinin istihdamı mümkün olmamakta ve sonuçta babadan veya komşudan öğrenilen şekilde ülke ortalamasının da altındaki koşullarda seracılığa devam edilmektedir (Anonim ). Örtüaltı tarım sektörünün gelişmesi için yeni teknoloji ve tarım teknikleri kullanılarak birim alandan daha yüksek gelir elde etmek mümkündür. Damla sulama uygulaması, yapısal iyileştirmeler, gübreleme etkinliği, sera içi mekanizasyon kullanılabilirliği, kaliteli tohumluk kullanımı ve doğal tarım uygulamaları gibi teknik ve agronomik iyileştirmelerle sebze üretiminin artırılması, buna bağlı olarak da yöre halkı için maddi ve kültürel gelişmeler beklenmektedir. İstanbul ili, iklim koşullarının uygun olmasına rağmen, tarih boyunca bir tarım merkezi olmamıştır. İstanbul üretiminde, tarım hep son sıralarda yer almış; il daima üretim 1

14 merkezi olmaktan çok, tüketimle ön plana çıkmıştır. Buna karşın İstanbul, geçmişte ürettiği az miktarda tarımsal ürünle, kendi gereksiniminin bir bölümünü karşılayabiliyorken; günümüzde tarım alanlarının hızla kentleşmesi ve kırsalda yaşayan halkın daha yüksek yaşam standardı için merkeze yönelmesi nedeniyle, ilde tarımın payı en düşük seviyeye ulaşmıştır (Tekeli ). Günümüzde İstanbul topraklarının %30&#;u tarıma elverişli olmasına rağmen bu alanlar tam değerlendirilmemektedir. Tarımsal üretimde ön plana çıkan ilçeler arasında Çatalca, Silivri, Şile, Eyüp, Beykoz ve Kartal bulunmaktadır. İstanbul ili Sarıyer ilçesi İstanbul&#;un Avrupa Yakası&#;nda yer alan ilçesidir. Güneyde Beşiktaş, güneybatıda Kağıthane ve batıda Eyüp ilçeleri ile doğuda İstanbul Boğazı, kuzeyde Karadeniz ile çevrilidir. Sarıyer İlçesi toplam 38 mahalleden oluşmaktadır. Sarıyer ilçesi Gümüşdere Mahallesi ise tarımsal faaliyetin yoğun olarak yapıldığı bir mahalledir. Pendik ilçesi ise İstanbul ilinin Anadolu yakasında yer almakla birlikte güneydoğuda Tuzla, doğuda Gebze, kuzeyde Şile ve Çekmeköy, batıda Kartal, Sancaktepe ve Sultanbeyli, güneyde ise Marmara Denizi ile çevrilmiştir. Yaklaşık km 2 lik bir alana yayılmış olup 9 km sahil şeridi bulunmaktadır. Pendik ilçesindeki Göçbeyli ve Emirli Mahalleleri de tarımsal faaliyetin yoğun olarak yapıldığı İstanbul ilindeki diğer mahallelerdir. İstanbul ili kış mevsiminde yaz sebzelerini örtü altında yetiştirmek için, gerek ışıklanmanın yetersizliği gerekse ısıtma maliyeti gerektirmesi açısından uygun değildir (Anonim ). İldeki örtü altı faaliyeti yaz sebzelerinin açığa dikilme zamanından bir ay kadar önce ısıtmasız olarak plastik seralarda yetiştirilmesine olanak sağlamaktadır. Ayrıca yaprağı için yetiştirilen sebzelerin kış sezonu boyunca açıkta yetiştirildikleri süreden daha kısa bir zamanda hasat olgunluğuna gelmelerini sağlamaktadır. İstanbul ili ve ilçelerin degece-gündüz sıcaklık farkının ve donlu gün sayısının çok az oluşu sera tarımı için büyük bir avantajdır. Ancak işletmelerin genellikle küçük aile işletmeleri şeklinde olmasından dolayı kış mevsimi süresince üreticilerden elde edilen bilgilere göre ısıtma giderleri çok fazla olmaktadır. Bu çalışmada, İstanbul ili, Sarıyer ve Pendik İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerinden alınan bilgiler ışığında seraların ve yüksek tünellerin yoğunluk kazandığı Sarıyer ilçesi Gümüşdere Mahallesi ve Pendik ilçesi Göçbeyli ve Emirli Mahallelerinde bulunan seralar ve yüksek tüneller incelemeye alınmıştır. Seraların ve yüksek tünellerin fiziksel ve teknik özellikleri öncelikle yapılan anket çalışması ile tespit edilmiştir. Daha sonra yörede seçilen yüksek tünel ve seraların yapım tekniği, kuruluşundaki konstrüksiyon şekli ve özellikleri, işletmelerde yapılan ölçme, kroki, gözlem ve fotoğraflarla belirlenmiştir. 2

15 Elde edilen veriler konunun amacına göre istatistiksel değerlendirmelere tabi tutulmuş, yapısal ve yetiştiricilik yönünden seraların ve yüksek tünellerin mevcut durumu değerlendirilmiştir. Sonuçta, plastik örtülü seraların yöre yetiştiricileri için teknik yönden uygun projeler haline getirilmesi amacıyla öneriler yapılarak, örnek bir cam sera projesi ve bir yüksek tünel projesi yapılmıştır. 3

16 ha 2. KAYNAK ÖZETLERİ Türkiye de Seracılığın Genel Durumu Türkiye de seracılığın geçmişi Avrupa ülkelerine göre oldukça yenidir. Seracılık ülkemizde lı yıllarda Antalya da başlamış olup, lı yılları arasında gelişimi çok yavaş olmuştur. İlk yıllarda seracılık özellikle Antalya ve İzmir civarında yayılma göstermiştir. Bu yıllardan sonra plastiğin örtü materyali olarak kullanılmaya başlaması ile dünyada olduğu gibi ülkemizde de sera alanlarında hızlı bir artış görülmüştür. Sera alanlarında en hızlı artış yılları arasında gerçekleşmiştir; bundan sonraki yıllarda artış devam etmekle birlikte daha yavaş olmuştur lerde sera örtü materyalinde yaşanan çeşitlilik, artışı hızlandırmıştır yılları arasında sera yatırımlarına ve serada yetiştiriciliğine uygulanan% 25 lik kaynak kullanımı ve destekleme fonu teşvikinin olumlu etkileri görülmüştür lı yıllarda seralarda yüksek teknolojinin kullanıldığı modern seralar kurulmaya başlanmış ve seralarımıza topraksız tarım girmiştir li yıllarda ise seralarda sürdürülebilir üretim tekniklerinin ve danışmanlı/ sertifikalı üretimin yaygınlaşmaya başladığı görülmüştür (Tüzel ve ark ). Günümüzde seralarda sebze üretimi yanında meyve üretiminin de artmaya başladığı görülmektedir. Ayrıca otomasyona dayalı, sensor, kablolu/kablosuz iletişim ve yazılım alt yapısına sahip seraların kullanımı da yaygınlaşmaya başlamıştır (Dayıoğlu ). Ülkemizde seracılık özellikle iklimin uygun olduğu sahil kuşağımızda gelişmiştir yılı itibariyle, toplam örtü altı alanlarımız ,8 hektar olup bu alanın hektarı (%24,14) alçak plastik tünel, ,1 hektarı (%) yüksek tünel ,1 hektarı (%46) plastik sera ve ,1 hektarı (%) cam sera alanlarından oluşmaktadır (Anonim ). Türkiye deki seraların % 97 sinde sebze, %2 sinde kesme çiçek ve iç mekan bitkileri ve %1 inde meyve yetiştirilmektedir (Tüzel ve ark. ) r1l r4l r7l r10l r1l yıllar Toplam Alan Alçak Tünel Yüksek Tünel Plastik Sera Cam Sera Şekil Seracılığın son yıllarda Türkiye deki gelişimi, (ha) ( )(Anonim ). 4

17 Türkiye seracılığında son beş yıldaki gelişmeler incelendiğinde, Türkiye de seracılığın yıllık ortalama artış hızının %15 dolayında olduğu görülmektedir. Bu artış hızının diğer ülkeler ile kıyaslandığında birçok ülkeden daha önde olduğu görülmektedir (Tüzel ve Eltez , Sevgican). Çizelge Türkiye cam ve plastik örtülü sera alanı (Anonim) Bölgeler Cam sera Plastik sera Yüksek plastik Alçak plastik Toplam (da) (da) tünel (da) tünel (da) (da) Akdeniz Bölgesi , , , , , Batı Anadolu 54, , , 10, , Batı Karadeniz 6, , , , , Batı Marmara 10, , , 26, , Doğu Karadeniz 1, , , 35, , Ege 6, , , , , Güneydoğu Anadolu , , 46, 94, , Doğu Marmara , , , 74, , İstanbul 11, , , 30, , Tekirdağ 90, 1, , 5, , Kuzeydoğu Anadolu 3, , 64, 5, , Orta Anadolu 80, , , 6, , Ortadoğu Anadolu 0 , 70, 7, , Toplam , , , , , 5

18 Ülkemizde en önemli sera merkezleri iklim (sıcaklık, ışık vb.), arazi ve su kaynaklarının uygun olması nedeni ile tarımsal üretimin yıl boyu sürdürülebilir olmasına imkan sağlayan güney kıyılarımızdır. Çizelge de görüldüğü üzere yılı verilerine göre, Türkiye de örtüaltı alanı dekara ulaşmış olup, bunun dekarı (%24,1) alçak tünel, dekarı (%17,4) yüksek tünel, dekarı (%58,5) ise sera alanlarından oluşmaktadır. Ülkemiz seralarına örtü malzemesi açısından baktığımızda, sera alanlarının dekarı (%21,3) cam sera, dekarı (%78,7) ise plastik sera alanlarından oluştuğu görülmektedir. En geniş örtü altı alanı, toplam örtü altı alanının %79,7 si ile Akdeniz Bölgemizde bulunmaktadır. Bunu (%11,5) ile Ege Bölgesi izlemektedir. Sera tarımı yapılan örtü altı alanının en düşük olduğu bölge ise (%0,35) ile Kuzeydoğu Anadolu bölgesidir (Anonim). Akdeniz ve Ege Bölgesi örtüaltı sebze üretiminin fazla olmasının nedeni, yıl içerisinde her ay üretim yapılabilmesi ve iklimsel koşulların örtü altı tarımına elverişli olması gösterilebilir (Anonim a). Marmara Bölgesi, yılı itibariyle toplam ,3 dekarlık alanıyla ülkemiz örtüaltı yetiştiricilik alanının % 2, 71 sini oluşturmaktadır. İstanbul ili ise ,8 da alan ile Marmara Bölgesi örtüaltı alanının %8,8 ini oluşturmaktadır (Anonim ). Sarıyer ilçesi ,4 da ile İstanbul ili örtüaltı alanının %12,8 sini (Çizelge ), Pendik ilçesi ise da ile İstanbul ili örtüaltı alanının %38 ini oluşturmaktadır (Çizelge ). Çizelge Sarıyer ilçesindeki örtüaltı alanlarının Türkiye ve İstanbul ili ile oransal karşılaştırılması Sera Tipi Türkiye (da) İstanbul (da) Sarıyer (da) Ülke Geneline Oranı (%) Cam , İl Geneline Oranı (%) Plastik , , 57,2 Yüksek Tünel , Alçak Tünel , Toplam , , 12,8 6

19 Çizelge Pendik ilçesindeki örtüaltı alanlarının Türkiye ve İstanbul ili ile oransal karşılaştırılması Sera Tipi Türkiye (da) İstanbul (da) Pendik(d a) Ülke Geneline Oranı (%) İl Geneline Oranı (%) Cam , Plastik , Yüksek Tünel , ,52 50,7 Alçak Tünel , Toplam , , Seracılıkta Yapısal Sorunlar Konstrüksiyon Sera konstrüksiyon malzemesi olarak ülkemizde ahşap, galvanizli demir, çelik ve alüminyum profiller kullanılmaktadır. Geleneksel cam seralarda konstrüksiyon malzemesi olarak çelik profil kullanılmakta, cam iskelete macunla tutturulmaktadır. Macunun zamanla kuruması nedeniyle, yeniden macunlama gerekmekte, serada ısı izolasyonu sağlanamadığı gibi sera çatısı yağmurlu havalarda akmaktadır. Modern seralarda ise iskelet olarak alüminyum kullanılmakta, camlar fitilli klips sistemiyle su ve hava geçirmeyecek şekilde sabitlenebilmektedir (Tüzel ve ark. ). Ülkemizde bazı sera projeleri statik ve mukavemet hesaplamaları yapılmadan hazırlanmaktadır. Bunun sonucunda ya gereğinden çok ya da az malzeme kullanılmaktadır. Birinci durumda serada gereğinden çok gölgeleme olmakta, ikinci durumda ise kötü hava koşullarında seralarda yıkılmalar meydana gelmektedir. Bu durumların ortadan kaldırılması için sera projeleri ilgili standartlar yardımı ile statik ve mukavemet hesapları çok iyi bir şekilde yapılarak hazırlanmalıdır (Üstün ve Baytorun). Avrupa ülkeleri seraları incelendiğinde; Hollanda da yaygın olarak venlo tipi seraların kullanıldığı görülmektedir. Bu seralar hafif konstrüksiyonlu cam seralar olarak bilinmekte olup, çatının bir yüzeyinin uzunluğu 3,20 m, 6,40 m, veya 9,60 m olmaktadır. Venlo tipi seralarda yan duvar yüksekliği 2,40 m ile 2,80 m arasında seçilmektedir. Kolonlar su oluk sistemleri ile birbirine bağlanmaktadır. Kafes kiriş çatı sisteminde ve eğilmeye çalışan taşıyıcı kolonlar arasında optimum kesitler kullanılmıştır. Venlo tipi seralarda yan duvar 7

20 havalandırması yapılmamakta, havalandırma çatı kısmından olmaktadır. Havalandırma sistemlerinde su oluklarından hareket sağlanarak çatı havalandırma sistemleri ile kapakların aşağı veya yukarı açılmaları sağlanmıştır. Böylece çatıda, geniş yüzeye sahip havalandırma açıklıkları elde edilmiş ve eksen etrafında dönerek açılan havalandırma kapakları maksimum havalandırmayı sağlamıştır (Waaijenberg , Saltuk ). Tokgöz ()de yaptığı çalışmada, Akdeniz Bölgesi ve Orta Avrupa seraları ile tüm yıl üretim yapılabilen Kuzey Avrupa seralarının plastik olanlarını incelemiştir. Plastik seralarda görülen olumsuz özellikler aynı araştırmacı tarafından; Avrupa ülkelerinde kullanılan örtü malzemesinin değiştirilmesinde ve montajındaki güçlükler, plastik malzemede oluşan bozulmalar, örtü malzemesinin konstrüksiyona çarpması konularında karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri olarak sıralanmıştır. Zabeltitz () yaptığı çalışmada, plastik örtülü seraların özellikle Akdeniz ülkelerinde yoğun olarak kullanıldığını, bunların konstrüksiyonlarının yörenin iklim özelliklerine göre planlanması gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca havalandırma, ışık geçirgenliği, ısıtma gibi iklimlendirme etmenlerinin kontrolünün, seranın yapım özelliklerine bağlı olduğunu belirtmiştir. Plastik sera örtü malzemesinin ucuz oluşunu, plastik sera alanlarını Akdeniz ülkelerinde fazla olmasına neden olduğunu vurgulamıştır (Zabeltitz, Saltuk ). Cemek ve Demir (), Karadeniz bölgesi seracılığının mevcut durumunu, seraların sorunlarını ve geliştirme olanaklarını belirlemek amacıyla, bölgedeki adet serayı tarım il ve ilçe müdürlükleri ile ön etüt çalışması yaparak belirlemişlerdir. Bu illerde yapılan anket çalışmaları sonucunda elde edilen bilgiler çalışmanın ana materyalini oluşturmuştur. Seracılığın gelişim gösterdiği bu illerden ulaşım kolaylığı, iklim özellikleri, sera tipleri dikkate alınarak Samsun, Ordu, Giresun ve Amasya illeri araştırma alanı olarak belirlenmiştir. Araştırma alanında bulunan 4 il ve 22 ilçede farklı taban alanlarına sahip seralardan adet seçilerek anket uygulanmış, elde edilen değerler ortalama ve yüzde dağılımları dikkate alınarak yorumlanmıştır. Sonuç olarak seraların yapısal yönden önemli planlama eksikliklerinin olduğunu ve seraların önemli bir bölümünde planlama kriterlerine uyulmadığını belirlemişlerdir. Saltuk () yaptığı araştırmada, Mersin yöresindeki plastik örtülü seraların mevcut durumlarını inceleyerek, yapısal özelliklerini ve sorunlarını belirlemeye çalışmıştır. Araştırma yöresi olarak Tarsus, Erdemli, Silifke ve Merkez ilçeleri seçmiş, istatistiksel verilerden ve Tarım İl Müdürlüğünde görevli teknik elemanların görüşlerinden yararlanarak işletmeleri tabakalı örnekleme yöntemine göre belirlemiştir. Araştırma sonucunda incelenen plastik 8

21 seraların %53,3 ünün projesiz olarak imal edildiğini, seraların %55 inin çevrede imalat yapan ustalara kurdurulduğunu, seraların %88,7 sinin blok sera şeklinde yapıldığını ve işletmelerin %71,8 inde ana taşıyıcı malzeme olarak çelik kullanıldığını tespit etmiştir. Araştırmacı ayrıca yörede yaptığı anketlerde, konstrüksiyon şekli olarak %53,5 ini oluşturan 38 serada yay çatılı profil sistemler, %39,4 ünü oluşturan 28 serada yay çatılı borulu sistemler, geriye kalan %7 lik oranda ise kafes kiriş sistemi kullanıldığını belirlemiştir. Güllüler () yaptığı çalışmada Adana ilindeki plastik örtülü seraların mevcut durumlarını inceleyerek, yapısal özelliklerini ve sorunlarını belirlemeye çalışmıştır. Araştırma bölgesi olarak ise seraların yoğunluk kazandığı Seyhan, Yüreğir, Ceyhan, Yumurtalık ve Karataş ilçeleri seçilmiş olup, istatistiksel verilerden ve Tarım İl Müdürlüğünde görevli teknik elemanların görüşlerinden yararlanarak işletmeleri gayeli örnekleme yöntemine göre belirlemiştir. Araştırma sonucunda çalışma yapılan plastik seraların %62,9 unun projesiz olarak imal edildiğini, seraların %37,7 inin çevrede imalat yapan ustalara kurdurulduğunu, seraların %98,74 ünün blok sera şeklinde yapıldığını ve işletmelerin %74,2 inde ana taşıyıcı malzeme olarak çelik kullanıldığını tespit etmiştir. Araştırmacı ayrıca yörede yaptığı anketlerde, konstrüksiyon şekli olarak %11,3 ünü oluşturan 7 serada yay çatılı profil sistemler, %59,7 sini oluşturan 37 serada yay çatılı borulu sistemler, % 25,8 ini oluşturan 16 serada ahşap+ çelik sistemler, geriye kalan %3,2 lik kısmında ise geleneksel kafes kiriş sistemi kullanıldığını belirlemiştir. Yukarıda söz edilen çalışmalardan da anlaşılacağı gibi projesiz örtüaltı sistemleri kurulmamalıdır. Örtüaltı yapılarının konstrüksiyon malzemelerinin seçiminde gerekli statik ve mukavemet hesaplamaları yapılmalıdır Çatı açısı ve seraların yönü Seralara, kuruldukları arazinin şekline, yörenin iklim koşullarına ve çatı şekillerine göre yön verilmektedir. Genel olarak basit ve iki kenarı eşit olmayan çatılı seralar, doğu-batı doğrultusunda kurulurlar. Beşik çatılı seralar ise genellikle kuzey güney doğrultusunda yerleştirilirler. Güneşlenmenin az olduğu bölgelerde, seralar doğu batı doğrultusunda, güneşlenmenin fazla olduğu sıcak bölgelerde ise sıcaklığın etkisini azaltmak amacıyla kuzeygüney doğrultusunda yerleştirilmelidir (Günay ). Elsner ve ark. (a) Avrupa birliği ülkelerinde seraların yapısal ve fonksiyonel karakteristikleri üzerine bir çalışma yapmışlardır. Araştırmacılar doğu-batı yönünde yerleştirilmiş seralarda en yüksek ışınımın öğle saatlerinde seraya ulaştığını belirtmişlerdir. Yapılan çalışmada sera içerisine giren ışık geçirgenliğini sera yönü ve çatı açısına göre Aralık 9

22 ve Haziran aylarında incelemişlerdir. Sonuç olarak en fazla ışık geçirgenliğinin 25 o o asimetrik çatı açısına sahip serada doğu-batı yönünde olduğunu belirlemişlerdir. Aynı araştırmacılar, 35 o lik çatı açısı ve simetrik yapıya sahip seralarda da Aralık ayında doğu - batı yönünde ışık geçirgenliğinin kuzey-güney yönüne göre daha fazla olduğunu belirtmişlerdir. Bunun nedeninin ise, malzemelerin ışınımı yansıtma özelliğine, yaygın ve doğrudan ışınımın geliş açılarına bağlı olduğunu belirtmişlerdir. Havanın açık olduğu günlerde direk ışınımın, kapalı olduğu günlerde ise yaygın ışınımın fazla olduğunu, 25 o lik çatı açısı ve simetrik yapıya sahip seralarda da, kış aylarında doğu-batı yönünde ışık geçirgenliğinin fazla olduğunu ancak aynı tip serada yaz aylarında kuzey-güney yönünde ışık geçirgenliğinin fazla olduğunu belirtmişlerdir (Elsner ve ark. b). Bireysel olarak yapılan ve doğu-batı doğrultusunda yerleştirilen seraların içine giren ışık miktarı, kuzey-güney doğrultusundaki seralara göre kışın ortalama % oranında daha fazladır. Doğu-batı doğrultusunda yönlendirilen seralarda bitkilerin ışıktan eşit şekilde yararlanabilmesi için bitki sıralarının kuzey-güney doğrultusunda yapılması gerekir (Yüksel I) Seraların dar alın yüzeylerini hakim rüzgarın esiş yönüne doğru yerleştirmek, rüzgar basıncını ve yalama yüzeyini azalttığı gibi aynı zamanda ısıtmada tasarruf sağlar (Günay ). Brendenbeck () Hollanda da yaptığı model çalışmalarında günlük ortalama ışınımdan giderek 22 o çatı açısına sahip venlo tipi seralarda yılın farklı zamanlarında ve farklı konumlarında seralara ulaşan ışık geçirgenliği yüzdesini simülasyon modelleri ile hesaplamıştır. Araştırmacı yaptığı hesaplamalarda yaygın ışınımda % 72 lik ışık geçirgenliğini elde etmiştir. Ancak hesaplamalarda örtü malzemesinin kirliliği dikkate alınmamıştır. Pratikte ele alınan ölçüm sonuçları araştırmacının elde ettiği sonuçlardan farklılık göstermemiştir. Örtüaltı sistemlerinde azami güneşlenmeyi sağlamak için örtüaltı sistemlerinin yönlendirilmesinin doğru yapılması gerekmektedir Sera örtü malzemesi Ülkemizde sera örtü malzemesi olarak cam, polietilen, PVC ( Polivinil Klorür) levha, cam elyafı takviyeli polyester ve plexicam gibi malzemeler kullanılmaktadır (Günay , Yüksel ve Filiz ). Soriano ve ark.() İspanya da doğu-batı yönünde kurulmuş plastik seralarda radyasyon geçirgenliği farklılıklarını araştırmışlardır. Araştırmada ışınım ölçümleriyle birlikte 10

23 cam ve plastik örtülerin dayanımını deneylerle belirlemiş, sera örtü malzemesinde enerji korunumu üzerine çalışmalar yapmış, küçük ve büyük ölçekli seralarda araştırma sonucu çıkan sonuçlara göre plastik örtü malzemesini dayanım özelliklerine göre sınıflandırmışlardır. Günay () sera inşaatı ve iklim düzenlemesi bakımından yapılacak harcamaların giderek büyük boyutlara ulaştığını, sera konstrüksiyonundan başlayarak örtü malzemesi, ısıtma teknikleri ve sera içi donanımına kadar birçok konunun yeniden ele alınması gerektiğini vurgulamıştır. Bu nedenle örtü malzemesinin seçimi ve kullanımının da incelenmesi gereken öncelikli etken olduğunu ve örtü malzemesinin amacının yalnızca kaplama olmadığını bildirerek, ağırlığı, çeşitli etmenlere karşı dayanma gücü, ışık ve ısı iletim özellikleri sera maliyetini ve sera içi iklimini büyük ölçüde etkilediğini belirtmektedir. Örtü malzemesi olarak plastiğin kullanılması ülkemizde de giderek yaygınlaşmaktadır. Plastik örtü olarak en yaygın kullanılan materyal, ucuzluğu nedeniyle, polietilen (PE) dir. Son yıllarda piyasada bulunan UV (Ultra Viyole), IR (İnfra Ruj)ve antifog katkılı plastik örtüler, uzun ömürlü olmaları nedeniyle, üreticiler tarafından tercih edilir olmuştur (Sevgican ve ark. ). Plastik örtülerin ömrünün kısa olması, örtü malzemesinin iç yüzeyinde yoğunlaşan nemin bitkilerin üzerine damlaması gibi önemli olumsuzlukları UV+IR+Antifog katkı maddelerinin ilavesi ile düzeltilmiştir. Ülkemizde ların başında kullanılan plastik örtünün ancak bir yıl dayanabildiği bildirilmesine karşın, günümüzde UV katkısı sayesinde örtü ömrü 3 yıla kadar uzatılabilmektedir. Diğer Akdeniz ülkelerinde olduğu gibi plastik örtü kullanımı yaygın olmakla birlikte, bu ülkelere kıyasla, ülkemizde cam sera alanı daha fazladır. Ülkemizde cam fiyatlarının daha düşük olması, işçiliğin ucuz olması ve yağışlı günlerin fazla olması cam örtü malzemesinin de tercih edilmesine neden olmaktadır (Tüzel ve ark. ). Çolak ve Şahin ( I) yaptıkları bir çalışmada cam, CTP (Cam Takviyeli Polyester) ve PE örtü malzemeleri ile örtülü sera sıcaklıklarını karşılaştırmışlar ve cam örtü malzemesi kullanılan seralarda sıcaklığın daha yüksek olduğunu tespit etmişlerdir. Sera içi sıcaklığının oluşmasında CTP ve PE örtü malzemelerinin başarıları arasında ise önemli bir fark bulamamışlardır. Antalya koşullarında yapılan bir çalışmada dört değişik çilek çeşidi; cam sera, plastik sera ve açıkta denenmiştir. Çalışma sonucunda cam seranın plastik seraya göre gün, açıkta yetiştiriciliğe göre ise gün, plastik seranın da açıkta yetiştiriciliğe göre günlük bir erkencilik sağladığı saptanmıştır (Taşgın ve Pekmezci ). 11

24 Örtü malzemesi seçilirken sera kurulacak yerin iklim özellikleri dikkate alınmalıdır. Çünkü özellikle dolu şeklindeki yağışlar, sera örtülerinin zarar görmesine; fazla miktarda yağan kar da sera çatılarının çökmesine neden olabilir (Köse ). Seralarda kullanılan örtü malzemelerinden plastik, cam veya bunların birlikte kullanılması durumunda, ışık ve sıcaklık geçirme özellikleri oldukça farklı olmaktadır. Plastik malzemenin sıcaklık geçirgenliği cama oranla daha yüksek, fakat cam malzemenin de ışık geçirgenliği plastik örtüye göre daha yüksektir. Plastik malzemelerin sıcaklık geçirgenliklerinin yüksek olması, kışın örtü altında cam örtüye göre daha soğuk bir ortam oluşturur. Yaz aylarında ise bitkilerin terlemeleri sonucu sera örtü elemanı üzerinde su damlacıkları meydana gelir ve bu durumda ışığın sera içine girmesini olumsuz yönde etkiler (Yüksel ). Sera örtü malzemesinden ısı kaybı, esas olarak iki şekilde gerçekleşmektedir. Birincisi; sera içinden konveksiyonla örtünün iç yüzeyine ulaşan ısı enerjisi, konveksiyonla dış ortam havasına taşınır. İkincisi; sera toprağından radyasyonla yayılan ısı enerjisi örtü iç yüzeyine ulaşır. Buraya ulaşan ısı radyasyonunun bir kısmı geriye yansırken bir kısmı örtüden geçerek sera dışına yayılır. Isı kaybı gerçekleşme yollarından birincisinde örtünün ısı iletim katsayısı, ikincisinde uzun dalga boylu ışınları geçirme oranı, yani örtünün radyometrik özellikleri etkili olmaktadır (Silva ve ark). Örtü malzemesinin çeşidinin yanında, tek veya çift kat olması da ısı kayıplarını etkiler. Plastik sera yapılarında kayda değer en önemli gelişme polietilen örtünün arada hava boşluğu bırakılacak şekilde çift katlı olarak örtülebilmesidir. Bırakılan bu boşluk örtme işleminden sonra şişirilerek tüm sera yüzeyinde bir hava yastığı oluşmasını ve böylece iyi bir ısı yalıtımını mümkün kılmaktadır. Yoğunlaşma dönemlerinde yüksek teknolojiyle üretilen bazı polietilen malzemeler % 30 oranında daha fazla fotosentetik aktif ışınım(par) ve % 45 oranında daha fazla kızıl ötesi enerji aktarımını sağlayabilmektedir. Bunun sonucu olarak ısınma giderleri büyük oranda azalmaktadır (Kürklü ve Çağlayan ). Pieters () in yaptığı çalışmada, örtü yüzeylerinde meydana gelen yoğunlaşmanın, örtünün PAR geçirgenliğini % 23, diffüz ışık geçirgenliğini ise % 15 kadar azalttığı ölçülmüştür. Kontrollü cam sera koşulları, dikim zamanları arasında önemli fark olmaksızın dikimden çiçek tomurcuklarının görülmesi ve dikimden çiçeklenmeye kadar geçen süreleri plastik sera koşullarında büyütülen bitkilere göre önemli ölçüde kısaltmıştır. Buna karşın, bitki boyu, çiçeklenen sürgün sayısı, çiçekli sürgün boyu ve çiçeklenme kalitesi açısından en iyi sonuçlar plastik serada yetiştirilen bitkilerden elde edilmiştir (Karagüzel ). 12

25 Sera örtü malzemelerinin birçoğunun ısıl ışınım geçirgenliği düşüktür. Bu nedenle, ısıl ışınımla oluşan ısı kaybı seranın enerji dengesinde önemli bir etmen değildir. Serada plastik örtü yüzeyinin yoğunlaşma damlacıklarıyla kaplanması durumunda, o C sıcaklık aralığında suyun ışınıma karşı geçirimsiz olması nedeniyle ışınım geçirgenliği önemli oranda azalır (Walker ve Walton ). Cemek ve Demir () in farklı plastik film kaplama materyalleri üzerinde yaptıkları bir çalışmanın sonuçlarına göre; kuru durumdaki bütün plastik filmler ıslak durumdaki plastik filmlerden daha fazla ışık iletimine sahiptir. PE nin ışık iletimi en yüksekken, çift katlı polietilenin (D-Poly) ışık iletimi en düşük olarak bulunmuştur. Kir nedeniyle ışık transferindeki ortalama kayıp % 9 15 arasındadır. Örtü materyalini konstrüksiyona tutturmak için eskiden cam seralarda macun, plastik seralarda çivi kullanılırken, günümüzde sert veya yumuşak plastikten klips kullanımına geçilmiştir. Plastik klips kullanımı özellikle plastik örtülü seralarda yırtılma riskini önemli düzeyde azaltmıştır (Sevgican ve ark. ) Seralarda çevre koşulları Abou-Hadid ve ark. () ılıman kış koşulları altında plastik serada ve açık tarla koşullarındaki günlük hava sıcaklığı ve oransal nem konusunda yapmış oldukları araştırmada içeride ve dışarıda hava sıcaklığı ve oransal nemi saat aralıklarıyla kaydetmişlerdir. Serada hibrit sivri biber yetiştirilmiştir. Elde edilen verilerden plastik serada kaydedilen hava sıcaklığının güneşin batışından saat sonra dış hava sıcaklığın altına düşmeye başladığı ve güneş doğduktan saat sonraya kadar serada sıcaklık düşüşünün devam ettiğini saptamışlardır. Bu sonuç hemen hemen tüm deneme süresince devam etmiştir. Dış sıcaklıkla iç sıcaklık arasındaki bu olumsuz durumun açıklanmasında bazı çevre koşullarının etkisi olduğunu bildirmişlerdir. Baytorun ve ark. () seralarda bitki gelişimi için gerekli radyasyon, sıcaklık ve nem değerlerini aşağıdaki şekilde özetlemişlerdir. 1. Bitkilerin dondan zarar görmeleri nedeniyle, seralardaki en düşük sıcaklığın 0 C nin üzerinde olması zorunludur. Aylık minimum ortalama sıcaklığın 7 C nin üstünde olması durumunda, günlük düşük sıcaklık riskleri göz ardı edilebilir. 2. Seralarda bitkiler 17 o C 22 C ye adapte olmuşlardır. Sera etkisi dikkate alındığında günlük ortalama sıcaklığın 12 o C 22 o C arasında olması gereklidir. Günlük ortalama sıcaklık 12 C nin altında olduğunda seralar, gece saatlerinde ısıtılmalıdır. Bu değerin 22 C nin üstüne çıkması durumunda ise, seralarda soğutma yapılmalı veya seralar boş bırakılmalıdır. Günlük ortalama sıcaklığın 12 o C ile 22 o C arasında bulunması durumunda, 13

26 seralarda uygun ve yeterli bir havalandırma ile optimum koşulların sağlanması mümkündür. 3. Serada maksimum sıcaklık kesinlikle C nin üstüne çıkmamalıdır. funduszeue.infoım, Aralık ve Ocak aylarındaki minimum güneşlenme süresi saat olmalıdır. 5.Günlük radyasyon Whm -2 gün -1 olmalıdır. Seralarda kullanılan örtü malzemesinin geçirgenliği % 50 kabul edildiğinde bu değer serada Whm -2 gün -1 olmaktadır. funduszeue.info sıcaklığı en az 15 o C olmalıdır. funduszeue.info oransal nem değerleri % arasında olmalıdır Seralarda havalandırma Havalandırmadan, seranın iç havasıyla dışarıda ki atmosfer havasının değiştirilmesi anlaşılır. Seraların havalandırılması yalnız seraların serinletilmesi amacıyla ve yazın yapılmaz. Seraların havalandırılması yazın fazla, kışın da az olarak ve farklı amaçlar için yapılmaktadır (Yüksel ). Havalandırmadaki esas amaç sera sıcaklığının belirli bir değerin üzerine çıkmasını engellemek olduğu için havalandırma sistemleri buna göre tasarlanmış olmalıdır. Pratik olarak havalandırma sistemlerinin etkinliği sera içi ve sera dışı sıcaklık farklılığının yaratılması ile ifade edilmektedir. Fakat bu ölçü serada bir çok faktöre bağlı olduğundan bir kriter olarak ele alınamamaktadır. Sera havalandırma sistemlerinin etkinliğinin belirlenmesinde diğer etkili bir kriter hava değişim oranıdır. Sera havalandırması bir kütle değişimidir. Bu değişimin oluşabilmesi için enerjiye gereksinim vardır. Bu enerjide seraların değişik yüzeylerinde oluşan basınç farklılıklarından sağlanmaktadır. Ortaya çıkan basınç farklılığına göre havalandırma, doğal ve zorunlu havalandırma olmak üzere ikiye ayrılır (Baytorun). Brun ve ark. () Akdeniz iklimine uyarlanmış yeni bir seranın yetiştirme ortamları ile ilgili olarak yapmış oldukları araştırmalarında, seranın havalandırma kapakları çatı bölgesinde olup çatıyı tamamen kaplar konumda bulunmaktadır. Alışılmış deneme metotlarının kullanıldığı araştırmada, yaz ve bahar aylarında sera içi sıcaklığı fazla olduğunu, kış aylarında ise sera içerisinde yetersiz ışık koşullarının ortaya çıktığını saptamışlardır. Ülkemiz seralarında özellikle çatı havalandırması istenilen düzeylerde değildir. İyi bir sera havalandırması için çatı havalandırmasının sera taban alanın % 20 si kadar büyüklükte olması istenirken ülkemiz seralarında bu oran % arasında değişmektedir (Sevgican). Çolak (b) Muğla ili Fethiye ilçesinde Kuzey Güney yönünde kurulmuş, m 2 alana sahip, yan yüksekliği m, mahya yüksekliği m olan serada; Sera içi sıcaklık, çiğlenme sıcaklığı ve oransal nem deseni üzerine bir araştırma yapmıştır. Havalandırma açıklıkları tüm yanlarda ve mahyanın her iki tarafında sürekli pencere şeklindedir. Serada iyi 14

27 bir havalandırma sağlamak amacıyla, gölgeleme ikinci planda düşünülerek bitki sıraları Doğu Batı yönünde yerleştirilmiştir. Serada soba ısıtma sistemi mevcuttur. Sera dışı ve içi sıcaklık, oransal nem ve çiğlenme sıcaklıkları ölçümleri, 9 Ocak 5 Mart tarihleri arasında, sensörler ile 30 dakikada bir yapılmış ve kaydedilmiştir. Araştırmada, değerlerin ortalamaları alınarak gece ve gündüz oluşan ortalama sıcaklık, çiğlenme sıcaklığı ve oransal nem değerleri bulunmuştur. Bu değerler, ölçekli sera kesit planı üzerine, ölçüldükleri konumlara uygun olarak yerleştirilmiş ve bu değerlerden yararlanarak, sera içi sıcaklık, oransal nem ve çiğlenme sıcaklık dağılım desenleri hazırlanmıştır. Araştırmacı, günlük ve gecelik ortalama sera içi sıcaklık değerlerinin, toprak seviyesinden itibaren çatıya doğru yükseldiğini, bu sıcaklık değişiminin, gündüze göre daha düşük olduğunu, çiğlenme sıcaklığı değerlerinin, bitki yoğunluğunun en fazla olduğu blok merkezlerinde en yüksek değerlere ulaştığını, belirtmiştir. Bu sonuçlara göre, seralarda mutlaka ısıtma yapılmasını ve düşük maliyetle ısıtma yapmak için ise, ısı dağıtım sisteminin toprak yüzeyine yakın yerleştirilmesi gerektiğini belirtmiştir Seralarda soğutma Seralarda sıcak günlerde sera içi sıcaklığının çok yükselmesini engellemek amacıyla soğutma işlemi yapılması gerekmektedir. Seraların soğutulmasında gölgeleme, yağmurlama, makinelerle ve su şelalesi ile soğutma gibi yöntemler kullanılmaktadır (Filiz ). Çolak (a) bazı sera soğutma sistemlerinin etkenliğinin belirlenmesi üzerine yaptığı araştırmada, 3 farklı soğutma sisteminin etkinliğinin belirlenmesi amacıyla 4 adet PE örtülü sera kullanmıştır. Seralardan biri kontrol olarak bırakılmış, diğerlerinde % 30 gölgeleme yapılmıştır. Araştırmada en düşük sera içi sıcaklığı Pad+Fan soğutma sisteminde, en düşük oransal nem ise soğuk hava üflemeli soğutma sisteminde elde edilmiştir. Tüm seralarda elde edilen iç sıcaklık değerleri ile çevre sıcaklığı arasındaki ilişki önemli bulunmuştur. Tekinel ve ark. () Çukurova koşullarında seralarda ıslak yastıklarla soğutma olanakları üzerine araştırma yapmışlardır. Araştırmada, Çukurova koşullarında su yastıklarının etkenliğinin belirlenmesi ve sıcak yaz günlerinde, sera içi sıcaklığının su yastıkları (Pad-Fan) sistemiyle düşürülmesi incelenmiştir. Su yastıkları sistemiyle soğutmada, buharlaşan ısının ancak soğutma sınır sıcaklığına kadar olan kısmı ve dışarıdan seranın içerisine emilen havanın nemi alınabilmektedir. Soğutmada, 45 o C de doygun havanın doyum noktasına olan farkının her % 10 u için hava sıcaklığı 1 o C düşürülmektedir. Seraların su yastıklarıyla soğutulmasında sistemin etkenliği dışarıdan emilen havanın içerdiği nemin bir fonksiyonu olarak ortaya çıkmıştır. 15

28 Çoşkun ve Filiz () araştırmalarında Akdeniz iklim kuşağında yer alan ülkemizde, kış dönemi dışında yazında etkin bir şekilde üretime katkıda bulunabilmesi için gerekli klima sistemlerinden, aktif soğutma sistemleri içinde yer alan Pad+Fan sistemi üzerinde durmuşlardır. Bu uygulamayla birlikte güneşin radyasyon etkisini azaltıcı gölgeleme sistemi de kullanılarak, her iki sistemin etkisi birlikte değerlendirilmiştir Seralarda ısıtma ve ısı korunumu Günümüzde enerji, kullanımındaki artışa paralel olarak üretim miktarı aynı oranda artırılamadığı için fiyatı giderek artan bir ihtiyaçtır. Isıtma harcamaları, bazen üretim masraflarının % 65 ine kadar ulaşabilmektedir. Bu gerçek, ülkemizdeki seraların ısıtılmaması sonucunu doğurmakta, ısıtılmayan seralarda ise ürün kalite ve kantitesini istenilen düzeye getirmek mümkün olmamaktadır (Çolak b). Yüksel ve ark.() Tekirdağ da cam seralarda ısı gereksiniminin belirlenmesi üzerine araştırma yapmışlardır. Isı gereksiniminin belirlenmesi amacı ile, örtü altı, dış hava sıcaklık ve nem değerleri ölçülmüştür. Araştırmada, üç ayrı yöntemle sera için gerekli olan ısı gereksinmeleri hesaplanmıştır. Bu yöntemler DIN , RIETSCHEL-RAIB ve ARINÇ yöntemidir. Araştırmada, DIN ve ARINÇ metodu birbirine yakın sonuçlar vermesine karşılık, RIETSCHEL-RAIB metodu üç katı fazla değer vermiştir. Bu konudaki diğer çalışmalardan da ortaya çıkan sonuç, uygun olan yöntemin DIN olduğudur. Seralar için ısı gereksinmesinin hesaplanmasında ortaya çıkan sonuçlara göre, Tekirdağ ili ve çevresinde sera yetiştiriciliğinde ısıtma yapılması gerekmektedir. Sera yetiştiriciliğinde, ısı gereksinmelerine dayanılarak yapılan hesaplamalarda sera içi sıcaklığı minimum 12 o C olarak alınmıştır. Sera dışı sıcaklığı ise ölçümlerle elde edilen değerlerin en düşük dereceleri alınarak hesaplanmıştır. Araştırma materyalini oluşturan seralarda toplam yakıt miktarı ve giderleri Mart ayında geçerli olan fiyatlara göre hesaplanmıştır. Sonuç olarak, çift ürün yetiştiriciliği yapıldığı takdirde, cam serada yakıt giderlerinde %30 azalma olduğu gözlenmiştir. Tekinel ve ark.() ısıtılmayan seralarda ısı örtüsü ve farklı su şilteleri kombinasyonunun etkenliğinin belirlenmesi üzerine yaptıkları araştırmada, tek katlı camla kapalı, Alman norm esasına göre yapılmış 3 ayrı bölmeden oluşan sera kullanılmıştır. Araştırmada, farklı su şilteleri, yalıtım maddeleri ve motor yağı kullanılarak sistemin enerji depolama kapasitesi arttırılmaya çalışılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre su şiltelerinin kullanılmasıyla o C lik, ısı örtüleriyle o C lik, her iki sistem birlikte kullanıldığında ise o C lik sıcaklık farkı sağlanabilmiştir. Ayrıca su şiltelerinin enerji depolama kapasitelerinin arttırılması için şilte ile yalıtım malzemesi arasına motor yağı sürülerek su sıcaklıkları 1 o C 16

29 arttırılabilmiştir. Bu işlem sonucunda 30l/m 2 lik sistemde enerji depolama randımanı % 19,35 olarak bulunmuştur. 3. MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Araştırma materyalini, İstanbul ili sınırları içinde yer alan ve seracılığın yoğun olarak yapıldığı, Sarıyer ve Pendik ilçelerinde ilkbahar ve sonbahar sebze yetiştiriciliği yapılan aile işletmeleri şeklimdeki işletme sahipleri ile yapılan anketler oluşturmuştur. Materyali oluşturan seralar ve yüksek tüneller tam şansa bağlı tesadüfü örnekleme yöntemine (Düzgüneş ve ark. ) göre belirlenmiştir Araştırma alanının coğrafi konumu İstanbul ili 41 Kuzey enlemleri, 29 Doğu boylamları arasında kalmakta ve İstanbul il toprakları toplam 5, km 2 lik bir alanı kaplamaktadır. İli kuzeyde Karadeniz, doğuda Kocaeli Sıradağlarının yüksek tepeleri, güneyde Marmara Denizi ve batıda ise Ergene Havzasının su ayrım çizgisi sınırlamaktadır (Şekil ).İstanbul ili 39 ilçe mahalleden oluşmaktadır (Anonim, a). Sarıyer ilçesi yaklaşık olarak 41 derece kuzey enlemi ile 29 derece doğu boylamının kesiştiği noktada bulunmakta, mücavir ve yoğun yerleşik alan toplamı ha dır. Sarıyer ilçesi yüzölçümü km 2 olup toplam 39 mahalle bulunmaktadır. Sarıyer, İstanbul&#;un Avrupa Yakası nda yer alan ilçedir. Güneyde Beşiktaş, güneybatıda Kağıthane ve batıda Eyüp ilçeleri ile doğuda İstanbul Boğazı, kuzeyde Karadeniz ile çevrilidir. Şehir merkezinin denizden yüksekliği 75 m funduszeue.info,40 Kuzey Enlemi 29 Doğu Meridyeni üzerinde yer alan İstanbul ilinin doğu yarısında yer almakla birlikte Güneydoğu&#;da Tuzla doğuda Gebze, kuzeyde Şile ve Çekmeköy, batıda Kartal, Sancaktepe ve Sultanbeyli, güneyde ise Marmara Denizi ile çevrilmiştir. Yaklaşık km 2 lik bir alana yayılmış olup 9 km sahil şeridi bulunmaktadır. 17

30 Şekil İstanbul ili coğrafi haritası (Anonim, a) Araştırma alanının iklim durumu İstanbul&#;un iklimi, Karadeniz iklimi ile Akdeniz iklimi arasında geçiş özelliği gösteren bir iklim olup, yazları sıcakvenemli; kışları soğuk,yağışlıvebazenkarlıdır. Nem yüzünden, hissedilen sıcaklık daha fazladır. Kış aylarındaki ortalama sıcaklık 2 C ile 9 C civarındadır ve genelde yağmur ve karla karışık yağmur görülür. Yaz aylarındaki ortalama sıcaklık 18 C ile 28 C civarındadır ve genelde yağmur ve sel görülür. En sıcak aylar Temmuz ve Ağustos aylarıdır ve ortalama sıcaklık 23 C dir. En soğuk aylar da Ocak ve Şubat aylarıdır ve ortalama sıcaklık 5 C&#;dir. İstanbul&#;da yıllık ortalama sıcaklık 13,8 derecedir (Çizelge , Şekil , Şekil ). 18

31 Toplam yıllık yağış ,9 mm&#;dir ve tüm yıl boyunca görülür. Yağışların %38&#;i kış, %18&#;i ilkbahar, %13&#;ü yaz, %31&#;i sonbahar mevsimindedir. Yaz en kuru mevsimdir, ama Akdeniz iklimlerinin aksine kurak mevsim yoktur. Şehir oldukça rüzgârlıdır; rüzgârın ortalama hızı saatte 17 km olup hakim rüzgar Poyraz dır (Anonim b). Sarıyer ilçesinin ise İstanbul gibi, bütününü belli bir iklim tipi içinde değerlendirmek çok zordur. İlçe coğrafi konumu ve fiziki coğrafya özellikleri nedeniyle aynı enlemdeki birçok yerleşimden farklı özellikler taşımaktadır. Boğaziçi, Akdeniz ve Orta Avrupa, Kuzey bölgesi ise Batı Karadeniz iklimi karakterindedir. Sahil şeridinde mevsimine göre değişen antisiklon ve siklon hava akımları bölgeye kuru ve durağan hava şartları, depresyonlar ise bol yağış getirmektedir. Bölgede kış mevsiminde yağış fazla, yaz aylarında ise rüzgarlar sabit, yağışlar azdır. İlçe sınırları içerisindeki ortalama sıcaklık +20 derece, ölçülebilen en yüksek sıcaklık ise +40 derecedir. Yılda ortalama kg yağmurun düştüğü ilçede, kışın kar gün yerde kalmaktadır. Bu bakımdan ilçede tarımsal faaliyetler yıl boyunca devam etmektedir. Pendik te Marmara iklimi etkileri görülür. Kış aylarında Balkanlar ın soğuk havası ile Karadeniz in yağışlı havası etkisini gösterir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık geçer. Pendik in yıllık ortalama nem oranı % 73, sıcaklığı ise 14,1 C. Kışın ortalama sıcaklık 5,6 derece yazın ortalama sıcaklık 28,6 derecedir. Yılda metrekareye ortalama kilogram yağış düşmekle birlikte hâkim rüzgârlar Poyraz ve Lodos tur. Çizelge İstanbul ilinin uzun yıllar içinde gerçekleşen ortalama iklim değerleri ( ) (Anonim b) AYLAR Ort. Ort. En Ort. En En yüksek En düşük Aylık top ort. funduszeue.infoğışlı sıcaklık yüksek düşük sıcaklık sıcaklık Yağış Mik. gün sayısı C sıcaklık C sıcaklık C C (kg/ m 2 ) C Ocak 5,6 8,5 3,2 22, ,30 17,50 Şubat 5,7 9,0 3,1 23,,4 77,30 15,20 Mart 7,0 10,8 4,2 29,,8 71,80 13,80 Nisan 11,1 15,4 7,7 33,,4 44,90 10,40 Mayıs 15,7 20,0 12,1 34,50 3,0 34,10 8,10 Haziran 20,4 24,5 16,5 40,00 8,5 34,00 6,00 Temmuz 22,8 26,5 19,5 41,50 12,0 31,60 4,20 Ağustos 23,0 26,7 20,0 39,60 12,3 39,80 4,90 Eylül 19,7 23,6 16,8 36,60 7,1 57,90 7,30 19

32 Aylık funduszeue.infoğış Mik. Ort. (kg/m2 Ekim 15,6 19,1 13,0 34,00 0,6 87,70 11,20 Kasım 11,4 14,7 8,9 26,,2 ,30 13,30 Aralık 8,0 10,8 5,5 25, ,60 17,30 Yıllık ort. 13,8 17,5 10,9 32,21 0,64 67,35 10, r5l r4l r4l r3l r2l r2l r4l r3l r3l r5l r4l r3l r2l r2l r2l r2l r2l r1l r1l r1l Aylar Şekil İstanbul ili ( ) yılları arası aylık toplam yağış miktarı (kg/m 2 )(Anonim, b) 20

33 Ortalama sıcaklık oc r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l Aylar Şekil İstanbul ili yılları arası ortalama sıcaklık ( o C) (Anonim, b) İstanbul ilinin tarımsal potansiyeli ve örtüaltı tarımı İstanbul ilinde toplam ,40 dekar tarım arazisi bulunmaktadır. Bu alanın %91,3ü dekar ile tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin alanı, %0,23 ünü dekar ile nadas alanı, %4,7 sini dekar ile sebze bahçeleri alanı, %3,7 sini dekar ile meyveler, içecek ve baharat bitkilerinin alanı ve %0,07 sini ,40 dekar ile süs bitkileri alanı oluşturmaktadır. İstanbul ilinde ,85da lık alanda örtü altı tarımı yapılmaktadır (Çizelge , Şekil ). Bu alanın%0,7 sini 11,3 dekar ile cam seralar, %22,3 ünü ,4 dekar ile plastik seralar, %75 ini ,2dekar ile yüksek tüneller ve %2 sini 30,95 dekar ile alçak tünellerden oluşmaktadır. (Anonim, ). İlçe Çizelge İstanbul ilinde sera tarımı yapılan yöreler (Anonim, ) Top. Örtüaltı Tarım Alanı (da) Top. Cam Sera Alanı (da) Top. Plastik Sera Alanı (da) Top. Yüksek Tünel Alanı (da) Top. Alçak Tünel Alanı (da) Beykoz ,,3 13,00 - Eyüp 45,,

34 SERA VE YÜKSEK TÜNEL ALANı ( DA) Kartal 13, ,35 - Pendik , ,00 - Sarıyer , Tuzla 95, ,95 - Çatalca 93, ,60 - Silivri , ,00 0,95 Şile 68, ,00 0 Arnavutköy , ,00 30,00 Çekmeköy 65, ,20 - Sancaktepe 16,30 11,3 2,9 2,10 - TOPLAM ,85 11,3 ,4 ,20 30, r11l r8l r5l r2l r10l r7l r4l r1l Örtüaltı Tarım Alanı (da) Cam Sera(da) Plastik Sera (da) Y.Tünel (da) A.Tünel (da) İLÇELER Şekil İstanbul ilinin yılı örtüaltı tarım alanı mevcut durum grafiği () Yöntem Araştırma, büro çalışmaları ve arazi çalışmaları olmak üzere iki aşamada yürütülmüştür. Büro çalışmalarında öncelikle araştırmanın planlanabilmesi için İstanbul ili Kırsal Kalkınma ve Örgütlenme Şube Müdürlüğü nün, Sarıyer ve Pendik İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerinin Bitkisel Üretim Birimi nin yılı sera varlığı ile ilgili çalışmaları incelenmiş, Sarıyer ve Pendik ilçesine ait sayısal bilgiler toplanarak ön etüt çalışması yapılmıştır. Yapılan değerlendirmeler sonucunda; Sarıyer ve Pendik ilçelerinde 22

35 örtüaltı yetiştiriciliğinin gelişme gösterdiği ve örtüaltı varlığı olarak İstanbul ilinin %50,8 ini temsil ettikleri belirlenmiş ve araştırma bu ilçelerde yürütülmüştür. Sarıyer ilçesi İstanbul ili plastik sera varlığının %57,2 sini, Pendik ilçesi ise İstanbul ilinin yüksek tünel varlığının %50,7 sini oluşturmaktadır. Tarımsal araştırmalarda popülasyonların çoğunluğu normal dağılım gösterirler. Belirlenecek örnek hacmi, örnek dağılımının ilgili popülasyona ait dağılımı temsil edecek sayıda olması gerekir. Bunu belirleyecek olan temel faktör ise, popülasyonun incelenen özelliğidir. Ancak en az 30 birimlik bir örneğin normal dağılım gösterdiği kabul edilmektedir (Parsons, ; Çiçek ve Erkan ). Bu nedenle tarımsal araştırmalarda 30 ve daha fazla örnekle çalışılması gerekir. Nitekim, çok farklı konularda, farklı bölgelerde yürütülen araştırmalarda örnek sayısının genellikle arasında değiştiği görülmektedir (Çiçek ve Erkan ). Bu sebeple araştırma alanı olarak Sarıyer ilçesi Gümüşdere Mahallesi ve Pendik ilçesi Göçbeyli ve Emirli Mahalleleri nde bulunan sera taban alanı m 2 arasında değişen yetiştirme alanlarına sahip sera ve yüksek tünellerden adeti tesadüfi olarak seçilmiştir. Çizelge Anket yapılan işletmelerin ilçelere göre dağılımı İlçesi Mahallesi İncelene sera ve yüksek tünel sayısı Sarıyer Gümüşdere 59 Pendik Göçbeyli/ Emirli 69 Bu bilgiler ışığında arazi çalışmalarına başlanmıştır. Arazi çalışmaları sırasında üreticilere uygulanan anketlerle (Ek-1), üreticilerin karşılaştığı genel sorunlar belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca, İstanbul ili Sarıyer ilçesi Gümüşdere Mahallesi ile Pendik ilçesi Göçbeyli ve Emirli Mahalleleri yöresindeki yüksek tünel ve plastik sera işletmelerinin yapısal ve teknik yönden mevcut durumunu, karşılaşılan sorunlarını ortaya koymak ve bu sorunlara uygun çözüm önerilerini belirlemek amacıyla; seraların ve yüksek tünellerin konstrüksiyon ve örtü malzemesi özellikleri, boyutları gibi yapısal özellikleri ile, uygulanan havalandırma sistemleri, sulama ve drenaj koşulları, ürün deseni gibi sistem, ekipman ve yetiştiricilik özellikleri yapılan ölçüm kroki ve gözlemlerle belirlenmiştir Bu ilçelerde yapılan anket çalışmaları, gözlem ve ölçümler sonucunda elde edilen bilgiler ve ortalama ve yüzde dağılımları dikkate alınarak yorumlanmıştır. 23

36 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Yörede Seçilen İşletmelerin Değerlendirilmesi İstanbul ili Sarıyer ilçesi Gümüşdere Mahallesi ve Pendik ilçesi Göçbeyli ve Emirli Mahallelerindeki tesadüfi örnekleme ile adet sera ve yüksek tünel seçilmiştir. (Şekil ). Gümüşdere Mahallesi üreticilerin kullanmış oldukları araziler hazine arazisi olup, Milli Emlak a ecri misil ödemek suretiyle arazileri kullanmaktadırlar. Seçilen işletmelere uygulanan anketlerde, seraların ve yüksek tünellerin yapısal özellikleri ile yörenin sera ve yüksek tünel konstrüksiyon özellikleri şekil ve çizelgeler halinde değerlendirilmiştir r5l r4l r4l r3l r2l r2l İşletme Sayısı Yüzde (%) r1l r1l 24

37 Şekil Anket yapılan işletmelerin alanları (m 2 ) Yörede çalışılan plastik seraların ve yüksek tünellerin tamamında plastik örtü malzemesi kullanılmıştır. Anket uygulanan işletmelerin %7,8 ini oluşturan 10 adedi bireysel sera %38,3&#;ünü oluşturan 49 adedi blok sera ve % 53,9 unu oluşturan 69 adeti ise yüksek tünellerden oluşmaktadır (Çizelge ). Araştırma alanında maliyetinin yüksek olması sebebiyle cam sera bulunmamaktadır. Bu değerlendirme sonuçlarına göre, çalışma yapılan yörelerde ilk yatırım maliyetinin düşük olmasından ve çevreden örnek alınması sebebiyle, plastik örtülü seralar ve yüksek tüneller tercih edilmiştir. Çizelge İncelenen seraların kuruluş şekillerine göre dağılımı Örtü Malzemesine Göre Sera Tipi Kuruluş Şekline Göre Örtüaltı Tipi Toplam Bireysel Sera Bölmesiz Blok Sera Yüksek Tünel Adet % Adet % Adet % Adet % Plastik , , Toplam 10 7, , , İncelenen işletmelerin %6,3 ünü oluşturan 8 serada süs bitkileri yetiştiriciliği geriye kalan %93,7 sini oluşturan sera ve yüksek tünelde ise ilkbahar ve sonbahar sebze yetiştiriciliği yapıldığı tespit edilmiştir. Sera projesini kamu kuruluşundan sağlayan işletmecilerin oranı %3,1 gibi bir oranda kalmaktadır. Bunun nedenleri arasında arazilerin hazine arazisi olması ve üreticilerin kullandıkları araziler için ecri misil ödemeleri sayılabilmektedir. %16,4 oranındaki üretici ise işletmenin kendi fikri olduğunu belirtmektedir. İşletmelerin %80,5 i çevreden örnek alınarak kurulmuştur. İstanbul ili Sarıyer ilçesi Gümüşdere Mahallesi, Pendik ilçesi Göçbeyli ve Emirli Mahallelerinde Akdeniz bölgesindeki imkanların olmaması, işletmelerin genellikle küçük aile işletmesi şeklinde olması ve üreticilerin maddi imkanlarının çok iyi olmamasından dolayı mühendislerin hazırladığı projelerle kurulan sera ve yüksek tünel bulunmamaktadır (Çizelge ). 25

38 Çizelge Anket yapılan işletmelerin üretim ve yapım planlama kriterleri Örtüaltı Tipi Örtüaltı Sayısı Yüzde (%) Plastik Sera 59 46,1 Yüksek Tünel 69 53,9 Toplam Yetiştiricilik Şekli Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde (%) Süs Bitkileri Yetiştiriciliği 8 6,3 İlkbahar ve Sonbahar Yetiştiriciliği ,7 Toplam İşletmelerin projesi var mı? Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde (%) Var 0 0 Yok Toplam Nasıl İnşa Edilmiş? Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde (%) İşletme Sahibinin Fikri 21 16,4 Çevreden Örnek Alınmış ,5 Mühendis Hazırlamış 0 0 Kamu Kuruluşundan Sağlanmış 4 3,1 26

39 Toplam Yapısal Özellikler Konstrüksiyon Sera yapımında kullanılan demir, ahşap, beton, alüminyum alaşımları özellikleri gereği; küçük veya büyük kesitlerle kullanılmakta ve bu kesitlerin büyüklüğü oranında seranın içine giren ışık miktarı azalmaktadır. Kolonların kesitlerini daraltmak için bazen çatı mahyasından ek dikmeler konulursa da, bu dikmeler serada fazla gölgelendirme yaptığı ve çalışma alanını daralttığı için istenmez (Yüksel, ).Konstrüksiyonda, ilk yatırım giderlerinin yüksek, işletmelerin küçük aile işletmesi şeklinde olması ve arazilerin hazine arazisinden oluşmasından dolayı herhangi bir desteklemeden faydalanamayan yöre halkı çelik malzemenin uzun yıllar kullanılabilmesine rağmen bunun yerine demir malzemeyi tercih etmişlerdir (Şekil ). 27

40 r5l r5l r4l r4l r4l r4l r3l r3l r2l r2l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l r1l Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde (%) Demir Ahşap Ahşap+Demir(Karma) Demir+Galveniz(Karma) Galveniz Toplam Şekil Yörede incelenen işletmelerin konstrüksiyon tipi adet ve yüzde oranları r5l r5l r4l r4l r4l r4l r4l r3l r2l r2l r1l r1l r1l r1l Sera ve Yüksek Tünel Sayısı r1l r1l Yüzde (%) Yay Çatılı Sistem Yay Çatılı Kutu Profil Sistem Ahşap+Demir Toplam Şekil Yörede incelenen işletmelerin çatı şekli adet ve yüzde oranları Yörede yapılan anketlerde, konstrüksiyon malzemesi olarak %3,1 ini oluşturan 4 serada yay çatılı kutu profil sistemler, %75 ini oluşturan 96 serada ve yüksek tünellerde yay çatılı sistemler %0,8 ini oluşturan 1 serada ahşap sistem ve %21,1 ini oluşturan 27 sera ve yüksek tünellerde ahşap ve demir malzemenin beraber kullanıldığı sistemlerinin olduğu belirlenmiştir (Şekil ) li yıllara kadar ilk yatırım masrafının düşük olmasından dolayı, plastik örtülü seralarda konstrüksiyon malzemesi olarak kullanılan ahşap, dayanıksız olması ve örtü malzemesini tutturmak için kullanılan çivilerin plastik örtüyü yırtması nedeniyle, son yıllarda tercih edilmemekte olup kullanımı yok denecek kadar azalmıştır. Günümüzde cam ve plastik örtülü seralarda, demir ve galvanize edilmiş çelik profiller kullanılmaktadır. İncelenen işletmelerin %21,1 ini oluşturan 27 sera ve yüksek tünellerde demir ve ahşap malzeme beraber kullanılmıştır (Şekil , Şekil ). Ahşap malzemenin tercih edilmemesine neden olarak, maliyetinin yüksek olması, işletme içerisinde neme bağlı olarak 28

41 çok kısa sürede çürümesi ve bitkilere fungal hastalıkları kolayca bulaştırması gösterilmektedir. İşletmelerde üretim maliyetini düşürmek için kolonlarda demir, çatıda ise galveniz ve demir malzemenin beraber kullanıldığı inşaat sistemlerine rastlanmaktadır. Bu sistemlerde yan duvarlar demir, çatı sistemi galveniz olabilmektedir. Bu şekildeki seralar çalışma yapılan seraların % 2,3 ünü oluşturmaktadır (Şekil ). Genellikle çalışma yapılan seralarda ve yüksek tünellerde, kolonlar ve çatı sistemlerinde maliyetin daha düşük olmasından dolayı %71,9 ile demir malzeme birinci sırada kullanılmıştır. İncelenen işletmelerin %79,7 sini oluşturan işletmede konstrüksiyon malzemesinin sağlanması için herhangi bir usta ile anlaşıldığı, geriye kalan %21,3 ünü oluşturan 26 işletmede ise yapımcı firma ile anlaşıldığı üreticilere uygulanan anketler neticesinde belirlenmiştir. İşletme sahipleri sera veya yüksek tünel yaptırmak istedikleri zaman usta ile anlaştıklarını, malzemenin kendileri tarafından veya yapan usta tarafından alındığını ve işçilik ücreti karşılığında yaptırdıklarını belirtmişlerdir. Firmaların imalatının ise atölyede yapıldığı, malzeme korozyona karşı galvanizle kaplandıktan sonra montaj için araziye nakledildiği belirlenmiştir. Şekil Yay çatılı ahşap ve demir malzemenin beraber kullanıldığı sera sistemi iç görünüşü (Sarıyer / Gümüşdere, ) 29

42 Şekil Yay çatılı serada ahşap ve demir malzemenin beraber kullanıldığı yüksek tünel sistemi dış görünüşü (Pendik / Göçbeyli, ) Şekil Yay çatılı serada demir ve galveniz malzemenin beraber kullanıldığı sera sistemi iç görünüşü (Sarıyer/ Gümüşdere,) Yay çatılı profil sistemlerin, diğer sera tiplerine göre, güneş ışınımlarının sera içerisine ulaşmasında daha etkin, metal elemanların mukavemeti açısından daha sağlam ve örtü malzemesinin konstrüksiyona montesinin daha kolay olduğu üreticiler tarafından belirtilmiştir. Çatı sistemi olarak da işletmelerin %99,2 sinde yay çatının tercih edildiği görülmüştür(şekil , Şekil ). 30

43 Şekil Yay çatılı sistem seranın dış görünüşü (Sarıyer / Gümüşdere, ) Şekil Yay çatılı sistem seranın iç görünüşü (Sarıyer / Gümüşdere, Pendik ilçesi Göçbeyli Mahallesinde bulunan yüksek tünellerde uygun olmayan konstrüksiyon malzemesinin kullanıldığı görülmüştür. Bundan dolayı rüzgar ve kar yükünün çatı malzemesinde oluşturmuş olduğu etkilerin azaltılabilmesi için tünel çatısının, içeriden ağaçtan dikmelerle desteklendiği tespit edilmiştir (Şekil ). 31

44 Şekil Yüksek tünel çatı sisteminin dikmelerle desteklenmesi (Pendik / Göçbeyli, ) Yörede yapılan anketlerde, konstrüksiyon malzemelerini korozyona karşı korumada %3,9 unu oluşturan 5 serada galvanize profillerin kullanıldığı, %76,6 sını oluşturan 98 sera ve yüksek tüneller de antipas koruyucu kullanıldığı, geriye kalan %19,5 inde ise yağlı boya kullanılarak önlem alındığı gözlemlenmiştir (Şekil , Şekil ) r5l r5l r4l r4l r4l r3l r2l r2l r1l r1l r1l r1l Sera ve Yüksek Tünel Sayısı r3l r1l r1l r4l Yüzde(%) Antipas Sürerek Galvenize Malzeme Kullanarak Yağlı Boya Kullanarak Toplam Şekil Sera ve yüksek tünel konstrüksiyonunu korozyona karşı korumak için alınan önlemler 32

45 Şekil Korozyona karşı yağlı boya ve antipas kullanımı (Sarıyer / Gümüşdere, ) İncelenen işletmelerin %77,3 ünü oluşturan 99 sera ve yüksek tünelde metal malzemeyi korozyona karşı koruma önleminin bir defadan sonra yapılmadığı (Şekil ), %19,5 ini oluşturan 25 sera ve yüksek tünelde 5 yılda bir yapıldığı, geriye kalan %3,2 sini oluşturan 3 sera ve yüksek tünelde ise 3 yılda bir önlem alındığı belirlenmiştir (Şekil ) r5l r5l r4l r4l r3l r2l r2l r1l r1l r1l r1l r4l Sera ve Yüksek Tünel Sayısı r1l r1l r4l r3l Yüzde (%) Üç Yılda Bir Beş Yılda Bir Bir Defadan Sonra Yapılmıyor Toplam Şekil Sera ve yüksek tünel konstrüksiyonunun korozyona karşı yenilenme süreleri 33

46 Şekil Konstrüksiyonda oluşan korozyon (Pendik / Göçbeyli, ) Kolonları birbirine bağlayan çatı elemanlarının birbiri ile birleştiriliş şeklinde ilk sırayı % 60,2 ile kaynak almaktadır (Şekil , Şekil ). Bunu sırasıyla % 26,6 ile karışık (kaynak+ cıvata) ve % 13,2 ile bulon izlemektedir (Şekil ) r5l r5l r4l r4l r4l r3l r2l r3l r2l Bulon(Civata) la Bağlama Kaynak Karışık(Kaynak+Civata) r2l r1l r1l r2l r1l r1l Toplam r1l Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde(%) Şekil Yörede incelenen sera ve yüksek tünellerde çatı elemanının birbiri ile birleştiriliş şekli adet ve yüzde (%) oranları 34

47 Şekil Yay çatılı sistem serada çatı malzemelerinin kaynakla birleştirilmesi (Sarıyer / Gümüşdere, ) Şekil Yay çatılı sistem yüksek tünel çatı malzemelerinin bulonlarla birleştirilmesi (Pendik / Emirli, ) 35

48 Metal elemanlarının birleştirilmesinde ise %32 bulon (Şekil ), %15,6 sında kaynak (Şekil ) ve %52,4 ünde ise karışık (kaynak ve civata) uygulamaları yapılmaktadır (Şekil ) r5l r5l r4l r4l r3l r3l r2l r2l r2l r1l r1l r4l r2l r2l r1l Bulon(Civata) la Bağlama Kaynak Karışık(Kaynak+Civata) Toplam r1l Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde(%) Şekil Yörede incelenen sera ve yüksek tünellerde metal elemanların birleştiriliş şekli adet ve yüzde (%) oranları Şekil Yay çatılı sistem serada metal malzemelerinin bulonla birleştirilmesi (Sarıyer / Gümüşdere, ) 36

49 Şekil Yay çatılı sistem serada metal malzemelerinin kaynakla birleştirilmesi (Sarıyer / Gümüşdere, ) Plastik örtülü seralarda temel duvarının görevi, sera iskeletini oluşturan yapı elemanlarını temele bağlamaktır. Aynı zamanda rüzgarın emici etkisinden oluşan serayı devirmeye ve yerinden sökmeye yönelik kuvvetlere ağırlığıyla karşı koymaktır. Seranın yük taşıyıcı ve seranın yıkılmasına engel olucu yapı elemanı olan kolonların kesit alanlarının uygun ve sağlam olması gerekmektedir. Çatı elemanları projelendirilirken eğilme, burkulma ve sarkı yönünden kontroller yapılmalıdır (Yüksel, ). Saha çalışmaları sırasında incelenen seralarda ve yüksek tünellerde kullanılan temellerin ve çatı elemanlarının yeterli mukavemete sahip olmadığından dolayı seralarda ve yüksek tünellerde yıkılmaların meydana geldiği görülmüştür (Şekil , Şekil ). 37

50 Şekil Uygun olmayan malzeme ve yapım tekniğinin kullanılması sonucu yıkılan yüksek tünel (Pendik/Göçbeyli, ) Şekil Uygun olmayan malzeme ve yapım tekniğinin kullanılması sonucu yıkılan yay çatılı Sera (Sarıyer/Gümüşdere, ) Örtü malzemesi Ülkemizde sera örtü malzemesi olarak cam, polietilen, PVC levha, cam elyafı takviyeli polyester ve plexicam gibi malzemeler kullanılmaktadır (Günay , Yüksel , Filiz ). Sıcak iklim özellikleri taşıyan ülkelerde olduğu gibi, örtü malzemesi olarak plastiğin kullanımı ülkemizde de artmaktadır. Ucuzluğu nedeniyle en yaygın kullanılan materyal, PE dir. Son yıllarda piyasada bulunan UV, IR ve Antifog katkılı plastik örtüler, uzun ömürlü olmaları nedeniyle, üreticiler tarafından daha çok tercih edilmektedir. Örtü materyalini konstrüksiyona tutturmak için eskiden cam seralarda macun, plastik seralarda ise çivi kullanılırken (Şekil ), günümüzde standartlara uygun sert veya yumuşak plastikten yapılmış klips kullanımına geçilmiştir (Şekil , Şekil ). Plastik örtü malzemesinin çıtalarla çakılmasından dolayı, örtü malzemesi çok kısa sürede delinip yırtılmakta ve plastik örtü malzemesinin yüzeyinde oluşan kirlenmeden dolayı ışık geçirgenliğinin zamanla azaldığı görülmektedir (Şekil ). Ayrıca örtü malzemesinin yapı elemanlarına temas eden yerlerinde çürümelerin olduğu görülmektedir. 38

51 Şekil Ülkemizde kullanılan plastik örtü malzemesinin sera konstrüksiyonuna çiviyle sabitlenmesi (Sarıyer / Gümüşdere, ) Şekil Ülkemizde kullanılan plastik örtü malzemesinin sera konstrüksiyonuna klipslerle sabitlenmesi (Sarıyer/ Gümüşdere, ) ŞekilÜlkemizde kullanılan plastik örtü malzemesinin yüksek tünel konstrüksiyonuna mandalla sabitlenmesi (Pendik/ Göçbeyli, ) 39

52 Şekil Plastik örtü malzemesinin çiviyle çakılması sonucunda oluşan yırtılma ve örtü malzemesindeki kirlenme (Sarıyer/ Gümüşdere, ) Araştırılan işletmelerin %45,3 ünü oluşturan 58 adet yüksek tünelde örtü malzemesini konstrüksiyona tutturmak için mandalların kullanıldığı, %33,6 sını oluşturan 43 adet işletmede klipslerin kullanıldığı, geriye kalan %21,1 ini oluşturan 27 adet işletmede ise çivilerin kullanıldığı belirlenmiştir. Yöredeki işletmelerde polietilen, ucuz olması nedeniyle yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Araştırma alanındaki plastik sera ve yüksek tünellerin %57 sinde UV katkılı polietilen, %29,7 sinde polietilen (normal) ve %13,3 ünde ise UV+IR+Antifog katkılı polietilen örtü malzemesi kullanıldığı saptanmıştır. İncelenen sera ve yüksek tünellerin tamamında örtü malzemesi kullanım ömrü 3 yılı geçmektedir(çizelge ). 40

53 Çizelge Anket yapılan işletmelerin örtü malzemesi kullanım özellikleri Örtü Malzemesinin Bağlanma Şekli Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde (%) Çiviyle Çakarak 27 21,1 Klipslerle Tutturarak 43 33,6 Mandalla Tutturarak 58 45,3 Toplam Kullanılan Örtü Malzemenin Cinsi Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde (%) Polietilen UV Polietilen UV+IR+Antifog 17 13,3 Polietilen (normal ) 38 29,7 Toplam Örtü Malzemesini Kullanım Ömrü Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde (%) 3 yıldan fazla Toplam Havalandırma Sera içi havası dış atmosfer koşullarına göre oksijence zengin karbondioksitçe fakirdir. Bundan dolayı sera içi havasının dışarıdaki havayla yer değiştirmesi gerekir. Böylece bitkilerin, bitkisel üretim için gereksindikleri karbondioksit sera içine girmiş olur. Sera içerisinde fazla güneşlenmeyle oluşan yüksek ısının sera dışına atılması için de havalandırma yapılır. Böylece yüksek sıcaklığın neden olacağı bitkisel üretimdeki yavaşlama ortadan kalkmış ve sera içi sıcaklığı dış hava sıcaklığından C fazla olabilir. Sera içindeki oransal nemin de dengelenmesi havalandırmayla sağlanabilir. Sera içinde fazla nem, bitkilerde bazı hastalık etmenlerinin ortaya çıkmasına neden olabildiği gibi bitkilerin terleme yapmasına da engel olur. Terlemesi duran bitki topraktan su ve besin maddesi alamadığı için bitkisel madde üretimi de durur (Yüksel, ). Seralarda havalandırma sistemi olarak doğal ve mekanik olmak üzere iki tip havalandırma yöntemi kullanılır. Doğal havalandırma sera içi havasının sera dışı havası ile sera kapakları yardımıyla ve doğal olarak yer değiştirilmesiyle sağlanır. 41

54 Araştırma alanındaki seraların %5,5 ini oluşturan 7 serada çatı ve ön arka duvar havalandırması yapılmaktadır. %35,1 ini oluşturan 45 adet sera ve yüksek tünelde kapı ve yan duvardaki havalandırma boşluklarını açarak, % 59,4 ünü oluşturan 76 sera ve yüksek tünelde ise kapı ve ön arka duvar havalandırma pencerelerinden yapılmaktadır (Şekil ) r5l r5l r4l r4l r3l r2l r2l r3l r2l r2l r2l r4l Çatı Ön Arka Duvar Havalandırma Pencerelerinden Kapı ve Yan Duvardaki Havalandırma Boşluklarını Açarak Kapı ve Ön Arka Duvar Havalandırma Pencerelerinden Toplam r1l r1l r1l Sera ve Yüksek Tünel Sayısı r1l Yüzde (%) Şekil Anket yapılan seraların havalandırma açıklıklarına göre değerlendirilmesi Anket uygulanan sera ve yüksek tünellerin tamamında doğal havalandırma yapılmaktadır. Havalandırma genellikle kapı ve ön arka duvar örtü malzemesi açılarak gerçekleştirilmektedir (Çizelge ). Havalandırma açıklıkları ise % 44,5 ini oluşturan 57 serada saçak altında bulunmaktadır. % 1,6 sını oluşturan 2 serada ise havalandırma açıklığı bulunmamaktadır. Geriye kalan % 53,9 unu oluşturan 69 adet yüksek tünel sisteminde ise yan havalandırma bulunmamaktadır. Örtüaltı sistemlerinde bırakılan havalandırma açıklıklarının nem ve sıcaklığı kontrol altına almada yetersiz kaldığı görülmüştür (Şekil , Şekil ,). 42

55 Çizelge Anket yapılan işletmelerin havalandırma özellikleri Havalandırma Şekli Nedir? Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde(%) Doğal Havalandırma Mekanik Havalandırma 0 0 Toplam Havalandırma Nerelerden Yapılmaktadır? Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde(%) Çatı ve Ön Arka Duvar Havalandırma Pencerelerinden 7 5,5 Kapı ve Yan Duvardaki Havalandırma Boşluklarını Açarak 45 35,1 Kapı ve Ön Arka Duvar Havalandırma Pencerelerinden 76 59,4 Toplam Şekil Plastik örtülü seralarda yan duvar havalandırması (Sarıyer/ Gümüşdere, ) 43

56 Şekil Yüksek tünel sisteminde kapı ve ön arka duvar havalandırması (Pendik / Göçbeyli, ) Ülkemiz seralarında çatı havalandırmasına yeteri kadar önem verilmemektedir. İyi bir sera havalandırması için çatı havalandırmasının sera taban alanının %20 si kadar büyüklükte olması istenirken ülkemiz seralarında bu oran % arasında değişmektedir (Sevgican, ). Çalışma yapılan seralardan 7 tanesinde çatı havalandırması bulunmaktadır. Bu seraların çatı penceresi alanının sera taban alanına oranı (Çizelge ) gösterilmektedir. Çıkan sonuçlara göre çatı havalandırmasının ülke ortalamasının üstünde olduğu ama yeterli olmadığı görülmüştür. Çizelge Anket yapılan işletmelerin çatı havalandırması özellikleri Seranın Taban Alanı (m 2 ) Çatı Havalandırması (m 2 ) Çatı Havalandırmasının Sera Taban Alanına Oranı (%) ,2 6, ,8 4, ,0 6, ,6 5, ,0 6, ,0 6, ,0 5,8 44

57 Şekil Plastik örtülü seralarda çatı havalandırması (Sarıyer/ Gümüşdere, ) Araştırma alanı içerisinde bulunan Pendik ilçesi Göçbeyli ve Emirli Mahallelerindeki yüksek tünel sistemlerinin %31,3 ünü oluşturan 40 adet yüksek tünelde standart bir kapı ve havalandırma boşluğu bulunmamaktadır. Yüksek tünel girişi tamamen kaldırılabilen yüksek tünel ön duvarından sağlanmaktadır ( Şekil ). Şekil Yüksek tünel sisteminde kapı olarak kullanılan açıklıklar (Pendik/ Göçbeyli, Erdemli, ) 45

58 Bu çalışmada, seraların havalandırma açıklıklarının yakınında bulunan bitkilerin gelişiminin ve veriminin düşük olduğu gözlenmiştir (Şekil ). Bu nedenle doğal havalandırma açıklıklarının yerleşimi ve kontrolü, bitkilerin gelişimini olumsuz etkilemeyecek şekilde standartlara uygun olarak tasarlanmalıdır. Şekil Plastik örtülü seralarda havalandırma açıklıklarının yakınında bulunulan bitkilerin gelişimi (Sarıyer/ Gümüşdere ) Uygun olamayan havalandırma koşullarından dolayı sera ve yüksek tüneller içerisinde aşırı nemin oluştuğu görülmüştür. Oluşan nem sonucu zamanla demir konstrüksiyonda deformasyon meydana gelmektedir (Şekil ). Şekil Uygun olmayan havalandırma koşullarında sera örtü malzemesinde oluşan nem yoğunlaşması (Sarıyer / Gümüşdere, ) 46

59 Sulama Sulama bitkilerin gelişmesi için gerekli olan suyun doğal yollarla karşılanamayan kısmının bitki kök bölgesine verilmesi şeklinde tanımlanır. Örtüaltı sistemlerinde yaygın olarak kullanılan sulama yöntemi damla sulamadır. Damla sulama yönteminde temel ilke, bitkide nem eksikliğinden kaynaklanan bir gerilim oluşturmadan, her defasında az miktarda sulama suyunu sık aralıklarla yalnızca bitki köklerinin geliştiği ortama vermektir. Buna bağlı olarak damla sulama yönteminde su çok verimli olarak kullanılabilmektedir. Buna bağlı olarak sulanan bitkilerden daha yüksek ve kaliteli ürün elde edilir. Ayrıca bitkinin ve toprak yüzeyinin ıslanmasının minimum olması nedeniyle, damla sulama ile bitki hastalık ve zararlılarının gelişmesi önlenmektedir. Damla sulama yönteminde, toprak yüzeyinden olan buharlaşma ve dolayısıyla bitki su tüketimi, tüm alanın ıslatıldığı sulama yöntemlerine oranla daha düşük düzeydedir. Bu sulama yöntemiyle sera içerisinde oluşacak nemin azaltılması mümkündür. Yörede incelenen seraların tamamında damla sulama sisteminin kullanıldığı ve üreticilerin %99 unun damla sulamadan herhangi bir şikâyetinin olmadığı belirlenmiştir (Şekil ). Şekil Plastik serada damla sulama sisteminin görünüşü (Gümüşdere / Sarıyer, ) 47

60 Damla sulama kontrol ünitesi Damla sulama kontrol ünitesi, su kaynağı özelliğine bağlı olarak basınç geliştirme birimi (pompa), suyun ve gübrenin süzüldüğü filtreler, basıncın kontrol edildiği basınç ölçerler (manometre), vanalar ve gübreleme tankından meydana gelir(şekil ). Kontrol ünitesinde üç adet filtre vardır. Bunlardan birincisi kaba parçaların kendi ağırlıklarıyla çöktüğü kaba süzgeç (hidrosiklon), ikincisi ince parçaların süzüldüğü kum- çakıl filtre ve üçüncüsü ise kum-çakıl filtreden geçen çok ince parçaların ve gübrenin erimeyen kısımlarının süzüldüğü elek filtredir. Çalışma yapılan işletmelerin %1,56 sını oluşturan 2 serada damlama sulama kontrol ünitesi bulunmaktadır. Bu seralarda süs bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır. Geriye kalan %98,4 lük kısmında ise su elektropomplarla sağlanmaktadır. Elektropomp yardımı ile alınan su, ana boruya takılan filtre yardımı ile süzüldükten sonra lateral boruya oradan da damlatıcılara ulaşmaktadır. Çalışma yapılan alanın %30,46 sını oluşturan Göçbeyli Mahallesi nde bulunan 39 üretici sulama suyunu Riva Deresi nden karşıladıklarından dolayı filtrelerini her sulamadan sonra temizlediklerini belirtmişlerdir. Geriye kalan %67,96 lık kısmını oluşturan 87 üretici ise dinlenmiş su kullandıklarından dolayı filtrelerini gün de bir temizlediklerini belirtmişlerdir. Damlatıcıların ise güneşe çok fazla maruz bırakıldıklarında veya arazinin çapalanması için toplandıktan sonra düzenli bir şekilde muhafaza edilmedikleri zaman her sene yenilenmeleri gerekmektedir. Çalışma yapılan işletmelerin tamamı damlatıcılarını 3 yıldan fazla kullandıklarının belirtmişlerdir. 48

61 Şekil Plastik serada damla sulama sisteminin unsurları (Gümüşdere/Sarıyer, ) Seralarda drenaj sistemleri Drenajı, sulama ya da yağış sularının neden olduğu toprak yüzeyi ve bitki kök bölgesindeki fazla suyun yapay yollarla uzaklaştırılması olarak tanımlayabiliriz. Aşırı su, örtü altında bitki gelişmesini sınırlandırdığı, verimi düşürdüğü ve ısı kaybına neden olduğu sürece sorun oluşturmaktadır (Yüksel, ). Çalışma yapılan Pendik ilçesi Göçbeyli Mahallesinde bulunan 39 adet yüksek tünelde taban suyunun çok yüksek olduğu ve drenaj probleminin olduğu tespit edilmiştir(şekil ). Bitki kök bölgesinde gereğinden fazla nemin bulunması durumunda su moleküllerinin toprak tanecikleri tarafından tutulma gücü artar. Ve de bitkilerin suyu alabilmesi için kökleri aracılığıyla daha yüksek basınç uygulamaları gerekir. Buda bitkinin ürün yapmak için harcaması gereken enerjiyi su almada kullanması demektir. Buna bağlı olarak da elde edilen verim azalmaktadır. Bitki kök bölgesinde kötü drenaj nedeni ile gereğinden fazla su olması durumunda, toprak gözeneklerinde havanın azalması ve suyun artmasına bağlı olarak verim azalır. Toprak gözenekleri içerisinde havanın azalması oksijenin azalmasına neden olur. Bunun neticesinde kök hücrelerinin bölünmesi yavaşlar ve istenilen düzeyde kök gelişimi sağlanamaz. Ayrıca organik materyalleri parçalayarak bitkilerin yararlanabileceği besin maddesine çeviren toprağın faaliyetlerini yavaşlatması ile topraktan bitki besin maddesi alınmasını engelleyen zararlı bileşiklerin ortaya çıkmasına neden olur. Ayrıca yüksek taban suyu örtü altı 49

62 topraklarının tuzlaşmasına, yüksek toprak neminden kaynaklanan bakteriyel ve mantari hastalıklara da neden olur. Şekil Yüksek tünel sisteminde kötü drenaj koşulları (Pendik / Göçbeyli, ) Çalışma yapılan Pendik ilçesi Emirli Mahallesi yüksek tünel sistemlerinde Göçbeyli Mahallesindeki sorun dış drenaj sistemiyle çözülmüştür. Bunun için yetiştirme alanının çevresine cm derinlikte hendekler açılmıştır. Drenaj için açılan hendeğin en altına 5 cm kalınlığında ince kum bunun üzerine 10 cm çapında drenaj borusu yerleştirilmiştir. Drenaj borusunun çevresi ince kumla kapatılmıştır. İnce kumun üzerine çakıl taşları konularak drenaj hendeği doldurulmuştur (Şekil ). Araştırma alanının %46,1 ini Gümüşdere Mahallesi, %30,5 ini Göçbeyli Mahallesi ve geriye kalan %23,4 ünü ise Erdemli Mahallesi oluşturmuştur. Gümüşdere Mahallesinde bulunan 59 adet işletme sulama suyu ihtiyacını yer altı suyundan karşılamaktadır. Göçbeyli Mahallesindeki 39 adet işletme ise sulama suyu ihtiyacını Gebze ilçesi Denizli Köyünden çıkış alan Riva Deresinden sağlamaktadır. Erdemli Mahallesindeki 30 adet işletme ise sulama suyu ihtiyacını açmış oldukları kuyudan sağlamaktadırlar ( Şekil ) 50

63 Şekil Yüksek tünel sisteminde iyi drenaj koşulları (Pendik / Erdemli, ) Şekil Sulama suyunun karşılandığı Riva Deresi ve açılan kuyu (Pendik / Göçbeyli, Emirli, ) 51

64 Isıtma ve ısı korunumu İstanbul ilinde etkili olan iklim koşullarında süs bitkileri yetiştiriciliği yapılan seralarda kaliteli ve yüksek verim alınabilmesi için kış aylarında ısıtma yapılması gerekmektedir. Ancak ısıtma masraflarının çok yüksek olması nedeniyle ülkemizdeki seralarda ısıtma işlemi istenilen düzeyde yapılmamaktadır. Çalışma yapılan seraların % 2,3 ünü oluşturan 3 serada ısı korunumu için önlemlerin alındığı tespit edilmiştir. %0,8 ini oluşturan 1 serada katı yakıtlı kaloriferli ısıtma sistemi,%0,8 ini oluşturan 1 serada üflemeli ve borusuz sera ısıtma sistemi,%0,8 ini oluşturan 1 serada ise sobalı üflemeli sıtma sistemi kullanılmaktadır. Ülkemizde pek az uygulanan kaloriferli ısıtma sisteminin, ilk yapımının pahalı olması yanında işletme masraflarının da yüksek olması kullanımını sınırlandırmaktadır. Buna karşın özellikle sera içerisinde homojen ve yeterli bir ısıtmanın yapılabilmesi sistemin en önemli avantajıdır. Bu sistemlerde sera alanı büyüdükçe sera birim alanına düşen yatırım masrafı azalmaktadır. Bunun için kaloriferli ısıtma sistemlerinin büyüklüğü 2,5 dekardan az olan seralarda uygulanmaması önerilmektedir (Yüksel ). Katı yakıtlı kaloriferli ısıtma sisteminin kullanıldığı sera 5 bloktan oluşmakta olup m 2 büyüklüğündedir. Bir peteğin sera içerisine vermiş olduğu ısı Kkal/h olup serada 5 petek bulunmaktadır. Kalorifer suyu sıcaklığı da, kumanda kutusundan istenilen değerde ayarlanmaktadır. Ortama yakıt miktarı 10 ton ile 30ton arasında değişmektedir. Yakıt olarak kömür ve odun kullanılmaktadır (Şekil ). Şekil Plastik örtülü serada kaloriferli ısıtma sistemi (Sarıyer/Gümüşdere, ) 52

65 Sıcak hava üflemeli sistemin kullanıldığı sera 7 bloktan oluşmakta olup, m 2 büyüklüğündedir. Kullanılan yakıt sıvı yakıt olup, kullanılan yakıt miktarı lt/h dir. Meteorolojiden elde edilen tahminler takip edilerek sistem çalıştırılmaktadır (Şekil ). Şekil Plastik örtülü serada sıcak hava üflemeli ısıtma sistemi (Sarıyer / Gümüşdere, ) Sobalı sıcak hava üflemeli sistemin kullanıldığı sera 3 bloktan oluşmakta olup, m 2 büyüklüğündedir. Soba aracılığıyla ısıtılan hava bir fan yardımıyla sera içerisine basılarak yapılmaktadır. Sıcak hava üfleme kapasitesi m 3 /h dir (Şekil ). Şekil Plastik örtülü serada sobalı üflemeli ısıtma sistemi (Sarıyer/Gümüşdere, ) 53

66 Her üç serada da süs bitkileri yetiştirildiği yapılmaktadır. Bundan dolayı bitkilerin çiçek açma dönemlerinde nemden etkilenmelerinden dolayı ortamdaki nemin kurutulması için üflemeli sistemler tercih edilmektedir. Her üç serada da etkin bir sıtma yerine dondan koruma amaçlı ısıtma yapılmaktadır. Örtü altı yetiştiriciliğinde başlıca amaç, iç ortam sıcaklığını en uygun düzeyde sürdürmektir. Seralarda gerçekleştirilen bitkisel üretimden beklenen en yüksek verimin elde edilmesi için, dış ortam sıcaklığının düşük olduğu dönemlerde seranın ısıtılması gerekir. Enerji fiyatlarının yüksek olduğu günümüzde, sera ısıtma giderleri yükselmekte ve yetiştirilen ürünlerin maliyeti artmaktadır. Esas olarak sezon dışı üretim amacıyla kullanılan seralarda yetiştirilen ürünlerin kalite, miktar ve gelişme süresi bakımından en uygun ortam koşullarının sağlanması için, kışın soğuk dönemlerde ısıtma gereklidir. (Popovski, ). Çalışma yapılan seralarda uygulanan ısıtma sistemlerinin standartlara uymadığı görülmüştür. Buna bağlı olarak da veriminin düşük olduğu üreticiler tarafından belirtilmiştir. Isıtma sadece don etkisinden koruma amaçlı yapılmakta, verimi artırması ve gelişim süresinin kısaltması açısından değerlendirilmemektedir. Isı korunumu için çift kat örtü malzemesi kullanılan seralarda da örtü malzemesi üzerinde yoğunlaşma ve damlama olduğu görülmüştür. Yörede bulunan seraların %93,8 inda ilkbahar ve sonbahar sebze yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu yöntemle oldukça fazla enerji tasarrufu sağlanırken, beraberinde başka sorunlarda ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca çift kat örtü malzemesinin kullanılması ile sera içerisine giren fotosentez için etkili ışınım miktarı azalmakta ve verimde düşmeler meydana gelebilmektedir (Şekil ). Şekil Plastik örtülü serada çift kat örtü malzemesi kullanımı (Sarıyer/Gümüşdere, ) 54

67 Karşılaşılan Diğer Sorunlar Sera ve yüksek tünellerin yönü Çalışma yapılan seraların ve yüksek tünellerin mevcut araziye göre konumlandırıldığı, arazinin topoğrafik özelliklerinden dolayı planlama kriterlerine uyulmadığı gözlenmiştir. Anket yapılan işletmelerin %82,8 ini oluşturan adet sera ve yüksek tünelin uzun ekseninin Doğu-Batı yönünde, %17,2 sini oluşturan 22 adet sera ve yüksek tünelin uzun ekseninin Kuzey-Güney yönünde kurulduğu belirlenmiştir Ürünlerin pazarlanması Çalışma yapılan işletmelerde üreticiler ürünlerini genellikle iç pazarda değerlendirmektedirler. Dış pazara ürün satışı olmamaktadır. Bunun sonucu olarak üreticinin kazancı yeterli olmamakta ve istikrar sağlanamamaktadır. Yöredeki üreticilerin % 78 i ürününü halk pazarlarında kendisi pazarlamakta, geriye kalan %12 lik kısım ise ürününü hale vermektedir Yetiştiricilik sorunları İşletmecilerin yoğun olarak yaşadığı diğer sorunlar ise yetiştiricilik yönünden ortaya çıkan sorunlardır. Bu sorunlar incelenen sera ve yüksek tünellerin %39,8 inde arazinin yeterli olmaması, %43,8 inde sermayenin az olması, %16,4 ünde ise kalifiye iş gücünün olmaması olarak ortaya konulmuştur (Çizelge ). Sera ve yüksek tünel sahiplerinin en çok şikâyetçi olduğu iki ana konu ise havalandırmanın yeterli olmaması (%65,6) ve örtü malzemesinde oluşan deformasyondur (%23,4),( Şekil ). 55

68 Çizelge Anket yapılan işletmelerin genel sorunları İşletmecinin Yatırımla İlgili Sorunları Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde (%) Arazi Yeterli Değil 51 39,8 Sermaye Yeterli Değil 56 43,8 Kalifiye İşgücü Yok 21 16,4 Toplam Seraların veya Yüksek Tünelin Yönü Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde (%) D B ,8 K G 22 17,2 Toplam İşletmede En Çok Şikayetçi Olduğunuz Taraf Nedir? Sera ve Yüksek Tünel Sayısı Yüzde (%) Havalandırma 84 65,6 Isıtma 2 1,6 Örtü Malzemesi 30 23,4 Metal Malzemede Paslanma 4 3,1 Sulama 1 0,8 Şikayetim Yok 7 5,5 Toplam

69 Şekil Yüksek tünel sisteminde örtü malzemesinde oluşan deformasyon (Pendik /Göçbeyli, ) Seralarda Bakım ve Onarım Çalışma yapılan yöredeki plastik sera ve yüksek tünellerde gerekli olan bakım ve onarım çalışmalarına önem verilmediği görülmüştüfunduszeue.info ilçesi Göçbeyli Mahallesindeki yüksek tünellerin ilk kurulumundaki gibi bırakıldığı, yüksek tünellerde deformasyonların başladığı, tespit edilmiştir. Ayrıca konstrüksiyon malzemesinde paslanma, örtü malzemesin de yırtılma olduğu belirlenmiştir. (Şekil ). Ancak Gümüşdere Mahallesinde bulunan seraların Göçbeyli ve Emirli mahallelerinde bulunan yüksek tünellere kıyasla bakım ve onarımına daha fazla dikkat edildiği ve önem verildiği tespit edilmiştir ( Şekil ).Araştırma sonucunda elde edilen verilere göre plastik sera ve yüksek tünel sistemlerinin % ünün T.S.E standartlarına uymadığı anlaşılmıştır. Bu olumsuzlukların ortaya çıkmaması, yetiştirme alanlarının uzun ömürlü ve verimli olabilmeleri için düzenli olarak bakım ve onarım çalışmasının yapılması gereklidir. Şekil Yüksek tünellerde oluşan deformasyon (Pendik /Göçbeyli, ) 57

70 Şekil Bakım ve onarım çalışması yapılan yay çatılı sera (Sarıyer / Gümüşdere, ) Saha çalışmaları sonucunda elde edilen verilere göre, İstanbul ili Sarıyer ilçesi Gümüşdere Mahallesi ndeki seralarda yapı elemanlarının seçimi ve projelendirilmesinde standartlara uyulmadığı görülmüştür. Pendik ilçesi Göçbeyli ve Emirli Mahallelerinde bulunan yüksek tünellerin tamamının yirmi yılı aşkın süre önce kurulduğu, yapı elemanlarının ve örtü malzemesinin seçiminde standartlara uyulmadığı gözlenmiştir. Yörede taban suyu seviyesinin çok yüksek olduğu ve drenaj koşullarının uygun olmadığı tespit edilmiştir. Yüksek tünellerin tamamında yan havalandırma ve çatı havalandırması bulunmamaktadır. Bu sebeplerle tünel içerisinde sıcaklık çok yükselmekte ve nemin yoğunlaşıp terleme yapmasına sebep olmaktadır. Yüksek nem ve yoğunlaşan suyun damlaması, özellikle fungal hastalıkların çıkışına ve hastalık şiddetinin artmasına sebep olmaktadır. Bu olumsuzlukların temelinde üreticilerin, ilk yatırım maliyetini düşük tutmak amacı ile teknik bilgileri dikkate almadan demirci ustalarına, projesiz yüksek tüneller kurdurmaları bulunmaktadır. Daha sonra karşılaşılan bu sorunlar gereksiz malzeme kaybına, gerekli statik ve mukavemet hesapları yapılmadan kurulduğu için uzun vadede büyük masraflara neden olmaktadır. 58

Daha göster

İç Hastalıkları

Bayan, Meslekte 19 yıl

Hacer Şakar Hakkında

Hacer Şakar, İç Hastalıkları uzmanı olarak Manisa Salihli ilçesinde Salihli Devlet Hastanesi isimli sağlık kuruluşunda görev yapmaktadır.

İletişim Bilgileri

Eğitim Bilgileri

Tıp Fakültesi: Ankara Üniversitesi,

Uzmanlık: İç Hastalıkları, Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi,

Randevu Bilgileri

Salihli Devlet Hastanesi Sağlık Bakanlığı'na bağlı bir sağlık kuruluşudur. Hacer Şakar için nolu MHRS telefonu üzerinden veya internet sitesi üzerinden randevu alabilirsiniz. MHRS üzerinden randevu alın.

© funduszeue.info Tüm Hakları Saklıdır.