Suriyelilere Ne Kadar Harcandı

Ekim ayı başında Türkiye’nin ABD ile tartışmalı bir konsensüs içinde Suriye sınırını geçerek başlattığı askeri harekâtın gerekçelerinden biri, “Türkiye’deki 3,7 milyon sığınmacının önemli bir kısmına, oluşturulacak güvenlikli bölgede yerleşim yeri açmak” idi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan sık sık sığınmacılar için Türkiye’nin bugüne kadar 40 milyar dolar harcadığını, Batı’nın ise neredeyse hiç katkıda bulunmadığını ifade ediyor. Gerçekten 40 milyar dolar harcandı mı? Sığınmacılar bu gelirle mi ayakta duruyorlar yoksa çok zor koşullarda Türkiye’de çalışarak mı hayatlarını idame ettiriyorlar? İddia edilen 40 milyar dolar kayıtlarda net görünmüyor. Sadece resmen açıklanan yıllara yayılmış bazı harcamalar var ama toplamı 40 milyar doların çok altında. Bu muğlaklık, anayasal denetim kuruluşu Sayıştay raporlarına da yansımış durumda. 

Suriye’de ’de başlayan iç savaşta yaklaşık nüfusun dörtte biri, 5 milyon Suriyeli, kurtuluşu komşu ülkelere sığınmakta buldu. Türkiye, Suriye krizi mağdurları için “açık kapı politikası” uyguladı, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) koordinasyonunda savaştan kaçan Suriyeli sığınmacılara “geçici koruma” statüsü sağladı, çeşitli yardımlarla destek verdi, uluslararası yardımları koordine etti.

İçişleri Bakanlığı’nın Eylül açıklamasına göre geçici koruma altında kayıtlı bulunan Suriyeli sayısı 3 milyon bin, ülkesine geri dönen Suriyelilerin sayısı ise bin dolayında. 

Suriyeli sığınmacılar konusunda Erdoğan, 19 Şubat ’da Budapeşte Süreci 6. Bakanlar Konferansı açılış yemeğindeki konuşmasında “Sığınmacılar için kendi milli imkânlarımızla harcadığımız rakam, BM kriterlerine göre şu an itibarıyla 37 milyar doları aştı” diyordu. “Barış Pınarı” operasyonundan sonra ise bu tutar artık 40 milyar dolar olarak ifade ediliyor. Erdoğan 10 Ekim’de bir toplantıda özellikle Avrupa Birliği’ni eleştirerek şöyle konuştu: "Ey Avrupa Birliği, bizim ordumuzu işgalci olarak nitelerseniz kapıları açarız milyon mülteciyi size yollarız. Şimdi kalkmış para hesabı yapıyorlar. Siz daha önce söz verdiğiniz parayı verdiniz mi ki? Bugüne kadar 40 milyar dolar harcadık yine harcarız ama kapıları da açarız."

Erdoğan’ın telaffuz ettiği 40 milyar dolarlık harcama hesabının nasıl yapıldığı bilinmiyor. Başta bütçe ve yıllık programlarda bu tutara yaklaşan bir veriye rastlanmıyor. Muhalefet partileri, Suriyeli sığınmacılar için yapıldığı ifade edilen yardımların abartılı olduğunu, sığınmacıların önemli bir kısmının yaşamını ucuz işgücü olarak kendilerinin kazandığını ifade ediyorlar. Örneğin iki yıl önce harcamalar 30 milyar dolar olarak ifade edildiğinde, ana muhalefet partisi CHP’nin lideri Kemal Kılıçdaroğlu şöyle konuşmuştu: “Bu para nereye harcandı şu ana kadar öğrenmiş değiliz. Bakkal bile defter tutarken gelirini giderini yazar. Kimse bilmiyor, adım gibi biliyorum Erdoğan da Yıldırım da bilmiyor.”

Suriyeliler için yapıldığı söylenen harcamalarda kayıt sorunu olduğu, kamu kuruluşlarının hesaplarını denetleyen anayasal kuruluş Sayıştay’ın raporlarına da yansıdı. O dönemde Başbakanlığa bağlı olan AFAD’ın yılı hesaplarını denetleyen Sayıştay, “Ulusal ve uluslararası insani yardımlar kapsamında başlatılan kampanyalar ile toplanan nakdi bağışların harcamalarının muhasebeleştirilmediğini” belirtti. Hazırlanan raporda, “Ulusal ve uluslararası insani yardım harcamalarına ilişkin yönetim ve denetim yetkilileriyle kamuoyuna gerekli bilgilerin sağlanması amacıyla muhasebe sisteminin kurulması gerektiği değerlendirilmektedir” önerisinde bulunuldu. 

Suriyeli sığınmacılara harcanan meblağ, hamasi konuşmalarda yer alanların dışında resmi belgelerde var mı, ne kadar? Cumhurbaşkanlığı Yılı Programı’nda şu bilgiler var: “Türkiye’nin yılında 5,9 milyar ABD Doları olarak gerçekleşen RKY (Resmi Kalkınma Yardımı M.S.) niteliğindeki insani yardım tutarı yılında 7,3 milyar ABD Doları seviyesine ulaşmıştır. yılında ülkemizdeki Suriyelilere yönelik olarak gerçekleştirilen toplam insani yardım tutarı ise 7,2 milyar ABD Dolarıdır.”

Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı’nın (TİKA) Türkiye Kalkınma Programı Yardımları raporundaki verilere göre ise arasında Suriye ağırlıklı olarak gerçekleştirilen RKY tutarı 21 milyar dolara yaklaşmış görünüyor. 

Bu beş yılda 21 milyar dolar olarak açıklanan yardımın yüzde 80’i Suriyeliler için yapılmış olsa, yaklaşık 17 milyar dolar ve her yıl başına 3,4 milyar dolar ediyor. ve yılları için aynı miktar harcama yapıldığı kabul edilip toplama eklense, toplamı 24 milyar doların biraz altında kalıyor. Bu tahmini tutar, 40 milyar dolar harcama iddiasından 16 milyar dolar eksik.

Öte yandan sığınmacı Suriyeliler için ve dönemi için insani yardım, eğitim, sağlık ve işgücü piyasası alanlarında Avrupa Birliği 3 milyar Avro destek sağlamayı taahhüt etmişti. Bu bağlamda 3 milyar Avro 72 proje kapsamında sözleşmeye bağlanmış, bunun 1,94 milyar Avrosu uygulayıcı kurumların hesaplarına aktarılmıştı. Söz konusu anlaşmanın ikinci fazı için öngörülen yılları için beş proje sözleşmeye bağlanarak milyon Avro taahhüt altına alınmıştı.

Son verilere göre sayıları 3,7 milyona yaklaşan Suriyeli sığınmacılardan sadece bin kadarı 25 “barınma merkezinde” yaşarken neredeyse 3,5 milyonu Türkiye’nin değişik il merkezlerinde yaşamlarını kazanarak tutunmaya çalışıyorlar. 

Aldıkları yardımlardan çok, Suriyeliler iş kurarak, işgücü satarak hayatlarını idame ettirmeye çalışıyorlar. Bu konuda Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, CHP İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu'nun yazılı soru önergesini yanıtlarken önemli bilgiler ortaya çıktı. Bakan Pekcan, 26 Şubat tarihi itibarıyla en az bir ortağı Suriye uyruklu olan şirket sayısının 15 bin olduğunu söyledi. Bakan Pekcan söz konusu şirketlerin en fazla İstanbul, Gaziantep, Mersin, Hatay ve Bursa'da, toptan ve perakende ticaret alanında faaliyet gösterdiğini bildirdi. 

​Bakan Pekcan, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nın verilerine göre ise Suriye uyruklu firmalarda 10 bin 46 Suriyeli işçinin istihdam edildiğini belirtti. Pekcan, "Ayrıca 31 Mart tarihi itibarıyla ülkemizde geçerli çalışma izni bulunan yabancı sayısı 96 bin olup, bunlardan 31 bin 'i Suriye uyrukludur” dedi.

Bakanın belirttiği 31 bin dolayında çalışma izni olan Suriyeli işçiler, kayıt dışı çalışanların yanında çok küçük bir sayı. Kayıt dışı istihdamla çok düşük ücretlerle hayatlarını kazanmaya çalışan Suriyeli çalışan sayısının yüz binlerle ifade edilebileceği öne sürülmektedir.

Suriye ile kopan ilişkiler, mülteci akını, ticaretin durması ve güvenlik harcamalarının Türkiye'ye milyar dolara mal olduğu bildirildi. 

CHP Genel Başkan Başdanışmanı ve İstanbul Milletvekili Erdoğan Toprak, “Sadece Suriyelilere harcanan 50 milyar dolar hesap ediliyor. milyar ticaret hacmi kaybı, 50 milyar dolar da bölgedeki güvenliğin askeri boyutunu da koyun, fatura milyar dolar” dedi.

"TİCARET HACMİMİZ KÜÇÜLDÜ"

Erdoğan Toprak, Sözcü'den Başak Kaya'ya yaptığı açıklamada “Suriye ile bozulan ilişkiler bize bugüne kadar milyar dolara mal oldu. milyar dolar ticaret hacminden kaybettik. Yılda bin TIR ile Suriye'ye ve Suriye üzerinden 11 ayrı ülkeye ihracat yapıyorduk. Bu ihracattan da yılda 15 milyar dolar gelir elde ediliyordu” dedi ve şunları söyledi:

"HARCAMAYA DEVAM EDİYORUZ"

“50 milyar dolar da Suriyeli sığınmacılara gitti. En az 50 milyar dolar da bölgede oluşan güvenlik sorunu ile baş edebilmek için askeri boyutlu olarak harcadık. Halen de hem askeri hem de mülteciler için harcamaya devam ediyoruz. Turizmi, diğer iş ilişkilerini ve yatırımları da ekleyin, fatura çok kabarık. Suriye sorunu ancak Esat yönetimi ile diyalog kurularak aşılır. Rus uçağını düşürdük, Rusya ile ilişkiler uzun süre dondu. Suriye ile can ciğerdik, şimdi kanlı bıçaklıyız. Savaş ve sorunların çözümü diplomasi ile kazanılır.”