Cülus Bahşişi Yasallaştıran
Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi Ders Notu
OSMANLI DEVLETİ ( YÜKSELME DÖNEMİ)
1- Osmanlı devleti Belgrat’ın fethi ile orta Avrupa’nın kalbini ele geçirmiş ve sonucunda Avrupa fetihleri için bir askeri üs elde etmiştir.
2- Kanuni Sultan Süleyman döneminde Hindistan’ı işgal ederek bölgedeki Müslümanlara zarar veren ve Baharat Yolu ticaretini engelleyen Avrupa devleti Portekiz’dir.
3- Sokullu Mehmet Paşa döneminde geliştirilen Süveyş Kanalı Projesi ile Osmanlı vergi gelirlerini arttırmak, Baharat Yolu ticaretini canlandırmak, Akdeniz ve Kızıldeniz’i birleştirmek, Portekiz’in Müslümanlar üzerindeki baskısına son vermek istemiştir.
4- 2. Bayezid dönemi, Osmanlı’da yükselme dönemi içinde bir duraklama sürecidir. Bunun nedeni bu dönemde fetihlerden çok iç isyanların yaşanmasıdır.
5- 2. Mehmet’in son seferi Otranto seferidir.
6- 2. Bayezid’in kardeşiyle yaşadığı iktidar mücadelesi tarihe Cem Sultan Olayı olarak geçmiştir.
7- 2. Bayezid İspanya’da yaşayan Müslümanların Kuzey Afrika’ya, Yahudilerin ise İstanbul’a yerleşmelerine yardımcı olmuştur.
8- İstanbul’un fethi öncesi Fatih Sultan Mehmet’in aldığın önlemlerden birisi de bazı beylik ve devletler ile dostluk antlaşması imzalamasıdır. Bu devletler: Sırbistan, Macaristan, Venedik, Karamanoğullarıdır.
9- Osmanlıyı Tuna Nehrinin öteki yakasına geçiren padişah Kanuni Sultan Süleyman’dır.
10- Halifelik Osmanlı’ya geçince devletin teokratik yapısı güçlenmiş ve Osmanlı padişahları İslam’ın lideri olmuştur.
11- Kanuni Sultan Süleyman’ın katıldığı son savaş Zigetvar savaşıdır.
12- 2. Mehmet İstanbul’u fethetmiş ama Ortodoks kilisesinin varlığını korumuştur. Aynı şekilde Kanuni Sultan Süleyman Müslümanların halifesi olduğu halde Avrupa’da ortaya çıkan yeni mezhepleri desteklemiştir. Bunların sebebi Hıristiyan birliğini parçalamak ve Katoliklere karşı güç oluşturmaktır.
13- Osmanlı devleti İstanbul’u fethetmeden önce Bizans halkının gönlünü fethetmiştir diyen bir araştırmacı İstimalet politikasından bahsetmektedir.
14- Kanuni döneminde çıkan Canberdi Gazali isyanı Memluk Devletini tekrar canlandırmayı amaçlamıştır.
15- Anadolu’da celali isyanlarına başlangıç oluşturan Bozoklu Celal Ayaklanması 1. Selim(Yavuz) döneminde oldu.
16- Kanuni döneminde Malta Adasının alınmasının ve Trabusgarp’ın ele geçirilmesinin sebebi Akdeniz’de üstünlük sağlama isteğindendir.
17- Kanuni döneminde Fransa’ya kapitülasyon verilmesinin sebebi Akdeniz ticaretini canlandırmak ve Avrupa’daki Hıristiyan birliğini parçalamaktır.
18- Osmanlıda balyos adı verilen sürekli elçi bulundurma hakkını ilk kez Venedik elde etmiştir.
19- Osmanlı Gedik Ahmet Paşa döneminde Kırım’ı alarak Karadeniz’i Türk gölü haline getirmiştir.
20- Rumeli Hisarı(Boğazkesen Hisarı) 2. Mehmet tarafından yaptırılmıştır.
21- Osmanlının İran’la imzaladığı ilk antlaşma Amasya Antlaşmasıdır.
22- Cülus bahşişini ilk kez yasallaştıran Kanuname-i Ali-i Osman 2. Mehmet (Fatih) döneminde hazırlanmıştır.
23- 2.Bayezid döneminde Safavi devletinin Şiiliği yayma amacıyla başlattığı kışkırtmalar sonucu Şahkulu ayaklanması çıkmıştır.
24- İnebahtı deniz savaşında Venedik elçisine ‘’Biz Kıbrısı almakla sizin kolunuzu kestik, siz ise inebahtı’da bizi yenmekle sakalımızı tıraş ettini’’ cevabını veren kişi Sokullu Mehmet paşa’dır ( Laf sok(ullu)muş).
25- Sokullu Mehmet Paşa 3. Murat ve 1. Selim(Kanuni)’ye sadrazamlık yapmıştır.
26- Kanuni Dönemi’nde donanmanın başarıları: Rodos’un fethi, Cerbe Deniz savaşı, Trablusgarp’ın alınması, Preveze deniz savaşı.
27- Sokullu Mehmet Paşa döneminde Kıbrıs alınmıştır.
28- 2. Mehmet döneminde Otlukbeli savaşında Akkoyunlu mağlup edilerek Doğu Anadolu’nun güvenliği sağlandı.
29- Osmanlı topraklarının Kırım ile karadan birleşmesini sağlayan Killi ve Akkerman kalelerinin fethi 2. Bayezid zamanında olmuştur.
30- Günümüzde Türk Denizcilik Günü olarak kutlanan Preveze deniz savaşının kaptanı Barbaros Hayrettin Paşadır.
31- Hint deniz savaşına Piri Reis ve Seydi Ali Reis katılmıştır.
32- Ridaniye savaşı sonrası Yavuz Sultan Selim’e Mekke ve Medine’nin anahtarı teslim edilmiştir.
33- Sokullu Mehmet Paşa döneminde Kıbrıs’ın fethinden sonra Haçlılar İnebahtı’da donanmamızı yaktılar.
34- Yükselme döneminde Fransa ve Venedik’e ticari alanda imtiyazlar tanınmıştır.
35- Cem Sultan ve Şahkulu isyanları 2. Bayezid zamanında çıkmıştır ver dışarıdan desteklenmişlerdir.
36- Sokullu Mehmet Paşa zamanında tasarlanan Don-Volga Kanal Projesi ile Osmanlı Rusya’nın Karadenize inmesini engellemek istemiştir.
37- Irakeyn Seferi, Belgrat Fethi, Mohaç Meydan Muharebesi 1. Süleyman (kanuni) döneminde olmuştur.
Emre YILDIRIM
Tarih Ders Notları
I. Bayezid'in cülus töreni(1389)
II. Mehmed'in cülus töreni(1451)
II. Bayezid'in cülus töreni(1481)
I. Selim'in cülus töreni(1512)
II. Selim'in cülus töreni(1566)
Sultan II. Osman'ın cülus töreni. (1618)
Sultan Abdülmecid cülus töreninde tahtta(1839)
Kaynakça[değiştir Hükümdar- Yasakname: Osmanlı padişahları herhangi birşeyi yasaklayabilirler.Bunada yasakname denir.
Osmanlı devletinde ilk alkol ve tütün yasaklayan ilk padişah I. Ahmet‘tir. - Ferman: Herhangi bir konuda emir verir.
- Adaletname: Herhangi bir bölgedeki haksızlığı giderir.Buna adaletname denir.
- Kanunname : Herhangi bir konuda kanun çıkarır.
- Beratname: Memur atama veya görevden alma.
- Kulluk Hakkı : Devşirme çocuğu öldürür.
- Müsadere: Devlet, memurunun mallarına el koyar.
İlk uygulayan Fatih Sultan Mehmet‘tir.Çandarlı Halil’in bütün mallarına el koydurmuştur.
Kasap Cezası : Kayseri ve Afyon’da kasap açtırıp zararına iş yaptırmaktır. - Padişahın emirlerine Hatt-ı hümâyun denir ve Fermanile duyurulur.
- Hükümdarlık sembollerinde ok ve yay yoktur.Çünkü bu ikisi bağımsızlıktır.
- Dünya tarihinde ilk sultan ünvanını kullanan Gazneli Mahmut‘tur.
- Osmanlı tarihinde ilk sultan ünvanını kullanan Orhan Bey‘dir.Kullandığı ünvan ise, Sultanü’l Guzat‘ır.
- Hüdavendigar, han, padişah I. Murat‘tan itibaren kullanılmaktadır.
- Osmanlıda şehsadeler 12 yaşında sancaklara gönderilir.Yanlarına lala verilir.Çelebi(bilgili şehsade) ünvanını alırlar.
Kütahya, Amasya, Çorum, Çankırı, Manisa, Antalya, Sivas ve Trabzon Anadolu’da ki şehzade sancaklarıyken, Kefe Kırım’da bulunan ve Anadolu dışında olan tek şehzade şehridir.
Rumeli’de şehzade sancağının olmamasında; Savcı Bey İsyanı ve Fetret Devri‘nde Rumeli’de yaşananların etkisi olmuştur. - Sancak Sistemi‘ni kaldırıp, Kafes Sistemi‘ni getiren padişah 3. Mehmet‘tir.
- 1. Ahmet kafes sisteminden gelen ilk padişahtır.
- 1. Ahmet, Ekber ve Erşad sistemini getirdi.Kanuni Esaside Ekberiyet yani yazılı hale getirildi.
Başkentler- Söğüt: Kuruldu.Domaniç yaylağına gitmişlerdir.
- Karacahisar: Osmanlı devletinin ilk feth ettiği yer.
- Bilecik
- Bursa: Orhan bey aldı.
- İznik: Orhan bey aldı.
- Edirne: 1. Murat, Sazlı Dere savaşıyla aldı.
- İstanbul
İstanbul hariç diğer başkentler kuruluş başkentidir.İstanbul yükselme başkenti.
- İlk saray Orhan bey döneminde Bursa’da Bey Sarayı‘dır.
Günümüzde yoktur.
Bursa’nın Yenişehir ilçesinde yıkılmış olan Bey sarayının aynısı yapılmaktadır. - En uzun yönetim sarayı Topkapı’dır.Fatih zamanında yapıldı.
Devlete Verilen İsim- Devlet-i Aliyye: Yüce devlet.
- Devlet-i Muazzama : Büyük devlet.
- Devlet-i Ebed Müddet : Ebedi devlet.
- Saltanat-ı Alem Penah: Cihanın saltanat yeri
- Saltanat-ı Adalet Divanı : Adaletli sultanlık
- Memalik-i Mahruse : Korunmuş memleket
Sancak Sistemi- Başlatan Orhan Gazi
- Sancak sistemi ile ilk tahta çıkan 1. Murat
- Sancak sistemini yasallaştıran 2. Mehmet
- Sancakta yetişerek son tahta çıkan 3. Mehmet
- Sancağa çıkmadan ilk padişah olan 1. Ahmet
- Sarayda şehzadelerin yetiştiği mektebe Şehzadegandenir.
- Kafes sisteminde şehzadelerin kapalı tutuldukları kısma Şimşirlikdenir.
- Osmanlı devletinde padişahlar Eyüp Sultan’da yapılan Cülus Töreni ile tahta çıkmış ve Kılıç Kuşanmışlardır.
- Cülus Bahşişini ilk kez dağıtan padişah 1. Beyazıt’tır.Bu uygulama 2. Mehmet döneminde kanun haline getirilmiştir.
- Halife ünvanının ilk kez resmi olarak kullanımı Küçük Kaynarca Antlaşmasıdır.
Taht Veraseti ve Düzenlemeler- Osman ve Orhan Beyler Dönemi: Ülke hanedanın ortak malıdır.
- 1. Murat Dönemi : Ülke hükümdar ve oğullarının malıdır.
- 2. Mehmet Dönemi : Ülke hükümdarın malıdır.
- 1. Ahmet Dönemi : Ekber ve Erşed Usulü ile tahta hanedanın en büyük ve iyi yetişmişinin geçmesi kuralı getirilmiştir.
- 2. Mahmut Dönemi : Hükümdar yetkileri bir sözleşme ile ilk kez sınırlandırılmıştır.(Sened-i ittifak)
- Abdülmecid Dönemi :Hükümdarın yetkileri bir kanun ile ilk kez sınırlandırılmıştır.
- 2. Abdülhamit Dönemi :Hükümdar yetkileri bir anayasa ile ilk kez sınırlandırılmıştır.
- Yasakname: Osmanlı padişahları herhangi birşeyi yasaklayabilirler.Bunada yasakname denir.
Osmanlı devletinde ilk alkol ve tütün yasaklayan ilk padişah I. Ahmet‘tir. - Ferman: Herhangi bir konuda emir verir.
- Adaletname: Herhangi bir bölgedeki haksızlığı giderir.Buna adaletname denir.
- Kanunname : Herhangi bir konuda kanun çıkarır.
- Beratname: Memur atama veya görevden alma.
- Kulluk Hakkı : Devşirme çocuğu öldürür.
- Müsadere: Devlet, memurunun mallarına el koyar.
İlk uygulayan Fatih Sultan Mehmet‘tir.Çandarlı Halil’in bütün mallarına el koydurmuştur.
- Padişahın emirlerine Hatt-ı hümâyun denir ve Fermanile duyurulur.
- Hükümdarlık sembollerinde ok ve yay yoktur.Çünkü bu ikisi bağımsızlıktır.
- Dünya tarihinde ilk sultan ünvanını kullanan Gazneli Mahmut‘tur.
- Osmanlı tarihinde ilk sultan ünvanını kullanan Orhan Bey‘dir.Kullandığı ünvan ise, Sultanü’l Guzat‘ır.
- Hüdavendigar, han, padişah I. Murat‘tan itibaren kullanılmaktadır.
- Osmanlıda şehsadeler 12 yaşında sancaklara gönderilir.Yanlarına lala verilir.Çelebi(bilgili şehsade) ünvanını alırlar.
Kütahya, Amasya, Çorum, Çankırı, Manisa, Antalya, Sivas ve Trabzon Anadolu’da ki şehzade sancaklarıyken, Kefe Kırım’da bulunan ve Anadolu dışında olan tek şehzade şehridir.
Rumeli’de şehzade sancağının olmamasında; Savcı Bey İsyanı ve Fetret Devri‘nde Rumeli’de yaşananların etkisi olmuştur. - Sancak Sistemi‘ni kaldırıp, Kafes Sistemi‘ni getiren padişah 3. Mehmet‘tir.
- 1. Ahmet kafes sisteminden gelen ilk padişahtır.
- 1. Ahmet, Ekber ve Erşad sistemini getirdi.Kanuni Esaside Ekberiyet yani yazılı hale getirildi.
- Söğüt: Kuruldu.Domaniç yaylağına gitmişlerdir.
- Karacahisar: Osmanlı devletinin ilk feth ettiği yer.
- Bilecik
- Bursa: Orhan bey aldı.
- İznik: Orhan bey aldı.
- Edirne: 1. Murat, Sazlı Dere savaşıyla aldı.
- İstanbul
İstanbul hariç diğer başkentler kuruluş başkentidir.İstanbul yükselme başkenti.
- İlk saray Orhan bey döneminde Bursa’da Bey Sarayı‘dır.
Günümüzde yoktur.
Bursa’nın Yenişehir ilçesinde yıkılmış olan Bey sarayının aynısı yapılmaktadır. - En uzun yönetim sarayı Topkapı’dır.Fatih zamanında yapıldı.
- Devlet-i Aliyye: Yüce devlet.
- Devlet-i Muazzama : Büyük devlet.
- Devlet-i Ebed Müddet : Ebedi devlet.
- Saltanat-ı Alem Penah: Cihanın saltanat yeri
- Saltanat-ı Adalet Divanı : Adaletli sultanlık
- Memalik-i Mahruse : Korunmuş memleket
- Başlatan Orhan Gazi
- Sancak sistemi ile ilk tahta çıkan 1. Murat
- Sancak sistemini yasallaştıran 2. Mehmet
- Sancakta yetişerek son tahta çıkan 3. Mehmet
- Sancağa çıkmadan ilk padişah olan 1. Ahmet
- Sarayda şehzadelerin yetiştiği mektebe Şehzadegandenir.
- Kafes sisteminde şehzadelerin kapalı tutuldukları kısma Şimşirlikdenir.
- Osmanlı devletinde padişahlar Eyüp Sultan’da yapılan Cülus Töreni ile tahta çıkmış ve Kılıç Kuşanmışlardır.
- Cülus Bahşişini ilk kez dağıtan padişah 1. Beyazıt’tır.Bu uygulama 2. Mehmet döneminde kanun haline getirilmiştir.
- Halife ünvanının ilk kez resmi olarak kullanımı Küçük Kaynarca Antlaşmasıdır.
- Osman ve Orhan Beyler Dönemi: Ülke hanedanın ortak malıdır.
- 1. Murat Dönemi : Ülke hükümdar ve oğullarının malıdır.
- 2. Mehmet Dönemi : Ülke hükümdarın malıdır.
- 1. Ahmet Dönemi : Ekber ve Erşed Usulü ile tahta hanedanın en büyük ve iyi yetişmişinin geçmesi kuralı getirilmiştir.
- 2. Mahmut Dönemi : Hükümdar yetkileri bir sözleşme ile ilk kez sınırlandırılmıştır.(Sened-i ittifak)
- Abdülmecid Dönemi :Hükümdarın yetkileri bir kanun ile ilk kez sınırlandırılmıştır.
- 2. Abdülhamit Dönemi :Hükümdar yetkileri bir anayasa ile ilk kez sınırlandırılmıştır.
Cülus Arapça bir kelimedir ve "oturmak" anlamına gelir. Bir padişahın vefatı veya tahttan indirilmesi sonrasında yeni padişahın, tahta çıkma törenidir. Cülus, Babüssade önünde yapılan en önemli ve görkemli törendi. Taht ilk önce Babüssaade önüne çıkartılır. 2. avluda askerler, ulema ve devlet adamları olur. Taht kapının önüne çıktıktan sonra desturla padişah gelip kapının önündeki tahta oturur. Daha sonra devlet adamları kıdemlerine göre gelip padişahın eteğini öpüp padişaha bağlılığını bildirirler. İlk önce şeyhülislam huzura çıkar ancak edep ve gelenek icabı padişahın eteğini öpmez, yalnızca saltanatın devamı için dua eder. Şeyhülislamdan sonra veziriazam ve diğer vezirler, sonra kaptanıderya, defterdarlar, nişancılar, kazaskerler ve ulema padişahın eteğini öper, bağlılıklarını bildirirler. II. Mahmud'un cülusuyla beraber devlet adamları padişahın eteğini öpmez, yanına konulan bir örtüyü öperler. II. Abdülhamid ile beraber artık kimse padişahın eteğini öpmez, yakından veya uzaktan kişi kendisinin dört parmağını öpüp önce kalbine sonra alnına dokunup padişahı selamlarlar. Tören esnasında valide sultan veya haseki sultanlar adalet kulesinden töreni izlerler. Bu süre zarfında tören esnasında padişahın konuşması uygun değildir. Tören bittikten sonra Babüssaade'nin kapıları açılır ve padişah içeri girer. Böylece tahta çıkan kişi resmen padişah olur. Bu tören yapılmadan padişah olunamaz. Daha sonra tellallar bütün payitahtı sokak sokak gezip yeni padişahın tahta çıktığını halka bildirirler. Törenden sonra bütün vilayetlere yeni padişahın tahta çıktığı bildirilir ve ilk cuma namazında padişah adına hutbe okunur. Cülus merasiminin ardından kapıkulu askerlerine cülus bahşişi (cülusiye) dağıtılırdı.[1] İki türlüdür, biri belli ve kanunda belirtildiği gibi bir defaya mahsus olarak verilir, diğeri ise askerlerin ulufelerine zam suretiyle verilmiş olurdu. Tahta çıkan her padişahın; "Kullarımın bahşiş ve terakkileri makbulümdür, derhal verilsin" suretinde bir belgeyi onaylaması gerekiyordu.
Osmanlı tarihinde ilk defa cülus bahşişi, 1389 tarihinde Kosova'da padişah seçilen Yıldırım Bayezid tarafından kapıkullarına verilmiş ve bu usul, Vahdeddin'in cülusuna kadar devam etmiştir.
Cülus bahşişi verilmesi, Fatih Sultan Mehmet tarafından kanun haline getirilmiş, Yavuz Sultan Selim de cülus bahşişinde ödenecek paraları tespit etmiştir.
İlk zamanlar yeni padişahın bir iyiliği olarak dağıtılan bu bahşişler, ilerleyen dönemde devlet geleneği halini almış ve cülus bahşişi almak için padişah değiştirilmesini isteyen asker topluluğunun oluşması gibi sapmalar görülmüştür. I. Abdülhamid ve III. Selim' in cülusları savaş zamanına denk geldiği için bahşiş verilmemiştir[2]