Depremler, volkanlar, yeraltındaki patlamalar veya bir madendeki tünellerin çökmesi, deprem dalgaları ya da daha genel adıyla sismik dalgaların oluşmasına neden olur. Dört çeşit deprem dalgası vardır. Bu dalgaların hareket hızı birbirinden farklıdır. Ama tüm deprem dalgaları maddesel dalgalardır.
En hızlı hareket eden deprem dalgalarına P dalgaları denir. P İngilizce primary (ilk veya birincil) anlamındadır, çünkü uzakta meydana gelen bir depremden bir sismografa ulaşan ilk dalgalar bunlardır. Yeryüzünün yüzeyinde P dalgalarının hızı saniyede 5 km ile 8 km arasındadır. Gezegenimizin derinliklerinde ise, basınç ve özkütle daha fazla olduğu için, p dalgaları 13 km/saniye hıza kadar ulaşabilir.
P dalgaları kayaların içinde, tıpkı sesin havada hareket ettiği gibi hareket eder. Yani P dalgaları da basınç dalgalarıdır, dolayısıyla bunlar boyuna dalgalardır. P dalgaları bir noktadan geçerken bu noktadaki madde önce ileri sonra geri hareket eder. Aşağıdaki resimde P dalgalarının hareket ederken bir akordiyon gibi sıkışıp açıldığını görüyoruz. Dalganın ilerleme yönüyle parçacığın titreşim yönü aynı, yani p dalgaları boyuna dalgalar.
P dalgaları, tıpkı ses dalgaları gibi, katılarda, sıvılarda ve gazlarda hareket edebilir. Bu özellik, P dalgalarıyla diğer deprem dalgaları arasındaki önemli farklardan biridir. Diğer deprem dalgaları genellikle sadece katılarda yani kayalarda hareket eder.
En hızlı hareket eden deprem dalgalarının ikincisi S dalgalarıdır. S dalgalarının adı ingilizce secondary (ikincil) kelimesinden gelir. Bu dalgalar uzaktaki bir depremden bir sismografa p dalgalarının ardından ikinci ulaşan dalgalardır. S dalgaları sadece katılarda hareket edebilir, sıvılarda ve gazlarda hareket edemez.
Genellikle S dalgaları, P dalgalarının %60’ı kadar hızlıdır. Dolayısıyla yeryüzünün yüzeyinde yayılma hızları saniyede 3 km ile 4,8 km arasındadır. S dalgaları enine dalgalardır. Aşağıdaki resimde S dalgalarının hareket ederken parçacıkların dalganın hareket yönüne dik şekilde, halı silkeler gibi yukarı aşağı titreştiğini ve görüyoruz.
Başlangıçta bir depremin enerjisi, depremin yeryüzünün derinlerindeki kaynağından P ve S dalgaları halinde hareket eder. Ama bu enerji yüzeye ulaştığında iki farklı dalga çeşidi olarak yayılabilir.
Depremin enerjisini bir havuzun dibinden yükselen bir hava baloncuğu olarak düşünebiliriz. Yüzey dalgaları havuzun yüzeyindeki su dalgaları gibidir. Yüzeyde dalgalar depremin merkez üssünden yayılır. Yüzey dalgaları genellikle P ve S dalgalarına göre daha fazla zarara neden olur.
Yüzey dalgalarından hızlı hareket edenine, İngiliz bilim insanı A.E.H Love’ı onurlandırmak için, Love dalgaları denmiştir. Love dalgaları yer yüzeyini yanlara doğru hareket ettirir ve yeryüzünde yarılmalara neden olur.
Aşağıdaki resimde Love dalgasının nasıl ilerlediği ve parçacıkların titreşim yönü gösteriliyor.
Siyah noktanın nasıl hareket ettiğine dikkatle bakın.
İkinci tür ve daha yavaş hareket eden yüzey dalgası olan Rayleigh dalgaları ise, 1880’lerde bu dalgaların varlığını öngören John William Strutt’u (Lord Rayleigh) onurlandırmak için onun adıyla anılır. Depremde hissedilen sarsıntıların çoğunun nedeni Rayleigh dalgalarıdır. Aşağıdaki resimde Rayleigh dalgalarının hareket yönü ve parçacıkların titreşim yönü gösteriliyor.
Depremin büyüklüğü ve şiddeti farklı kavramlardır. Depremin şiddeti depremin etkilerine, hissedilmesine ve verdiği zarara göre belirlenir. Depremin şiddetinde fiziksel değişkenler değil gözlenen etkiler esastır. Depremin şiddetini ölçmek için Mercalli ölçeğinde Romen rakamları kullanılır. Örneğin I hissedilmeyen, II zayıf, IV hafif, V orta, VI güçlü, VII çok güçlü ve X ekstrem deprem şiddeti olarak belirtilir.
Depremin büyüklüğü (magnitüd) ise depremin açığa çıkardığı enerjiyi ölçmek için kullanılır. Depremin büyüklüğünü ölçmekte en sık kullanılan yöntem Richter ölçeğidir. Bu logaritmik bir ölçektir. Yani ölçekteki her bir birimlik artış deprem dalgalarının genliğinde 10 katlık, yayılan enerjide yaklaşık 32 katlık artışa karşılık gelir. Örneğin, 2 ve 4 büyüklüğündeki iki depremin arasındaki büyüklük farkı 4-2 = 2’dir. Ama enerjileri arasındaki fark 322 = 1024’tür. Yani 4 büyüklüğündeki bir deprem 2 büyüklüğündeki bir depreme göre yaklaşık 1000 kat daha fazla enerji açığa çıkarır.
Yer bilimciler depremlerin yeryüzünün neresinde ve hangi derinlikte gerçekleştiğini deprem dalgalarını kullanarak bulurlar. Bunun için yeryüzünün çeşitli yerlerine yerleştirilmiş binlerce sismografın gönderdiği verileri kullanırlar.
Ayrıca deprem dalgaları gezegenimizin iç yapısının özelliklerini belirlemekte de kullanılır. Örneğin, P ve S dalgalarının yeryüzünün içinden geçip tekrar yüzeye ulaşmaları arasındaki zamanı hesaplayarak, Dünya’nın katmalarının ne kadar derinde ve ne kadar kalınlıkta olduğunu belirleyebiliyoruz.
Deprem dalgaları, Dünya’nın katmanlarının türü ve özkütlesi hakkında da bilgiye sahip olmamızı sağlıyor. Örneğin, 2900 km ile 5150 km arasındaki derinliklerde meydana gelen depremlerden sismografların yalnızca P dalgalarını algıladıkları ama hiç S dalgası algılamadıklarını biliyoruz. Bilim insanlarına göre bu Dünya’nın dış çekirdeğinin sıvı olduğuna yönelik önemli bir kanıt.
Patlamalar da sismik dalgalara neden olduğu için, bomba testleri de algılanabiliyor.
Deprem dalgasını tanımlar.
Cisim dalgaları, yoğunluk ve modülüs (katılık) açısından malzeme özellikleri tarafından kontrol edilen yollar boyunca Dünya'nın içinde hareket eder. Yoğunluk ve modül ise sıcaklığa, kompozisyona ve malzeme fazına göre değişir. Bu etki, ışık dalgaları'nın kırılmasına benzer. İki tür parçacık hareketi, iki tür cisim dalgasıyla sonuçlanır: Birincil ve İkincil dalgalar.
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası