FİİLDE ÇATI
Fiillerin özne ve nesneye bağlı olarak kazandığı anlama ve girdiği biçime çatı denir.
Çatı, sadece fiil cümlelerinde aranan bir özelliktir. İsim cümlelerinde hâliyle olmaz.
Fiiller, özne ve nesne alıp almamalarına; belirtilen işin nasıl yapıldığına; işten nesnenin ve öznenin nasıl etkilendiğine göre çatılar ayrılırlar.
Fiil çatılarının oluşmasında hem fiilin anlamı hem de aldığı yapım eki önemlidir.
Çatılarına göre fiiller şunlardır:
1. ÖZNELERİNE GÖRE FİİL (EYLEM) ÇATILARI
Bu başlık altındaki fiillerde özne ve fiil arasındaki ilişki göz önüne alınır.
Öznenin fiille şu ilişkileri olabilir:
a) Etken Fiil
-Etken fiilin belirttiği işi, oluşu, hareketi, durumu ve kılışı yapan öznenin kendisidir.
-Özne gerçek öznedir.
-Dilimizde tüm fiiller kök hâlinde iken etkendir.
-Bu fiiller geçişli de olabilir geçişsiz de.
b) Edilgen Fiil
Gerçek öznesi söylenmeyen (ve bilinmeyen) fiillerdir. *Fiile -°l, -°n ekleri getirilerek yapılır.
* Bu tür fiillerin öznesi sözde öznedir. Yüklemde bildirilen işten etkilenen varlık cümlede özne gibi kullanılır, ama asıl özne söylenmemiştir. Kapı ve araba açma ve yıkama fiillerini yapan değil, bu fiillerden etkilenen varlıklardır.
* Bazı cümlelerde işi yapan tarafından sözüyle ya da -cE ekiyle belirtilebilir.
* Sözde ya da gerçek öznesi olmayan edilgen ve geçişsiz fiiller de vardır:
c) Dönüşlü Fiil
Örnekler:
* Tabiat olayları ile ilgili dönüşlü fiillerde yapma anlamı yerine kendi kendine olma anlamı vardır.
* Bazı fiillerin edilgen şekilleriyle dönüşlü şekilleri farklı ekle yapılır:
* İsme getirilen -lEn ekiyle fiile getirilen -İş ve -lEş eki de dönüşlülük anlamı katabilir:
Dikkat! Edilgen fiille dönüşlü fiil karıştırılabilir:
d) İşteş Fiil
-Fiilde bildirilen işin birden fazla kişi tarafından yapıldığını; işi beraber ya da karşılıklı yaptıklarını bildiren fiillerdir.
-°ş ekiyle yapılır.
Dövüşmek, uçuşmak, gülüşmek, görüşmek
* Ya birlikte ya da karşılıklı anlamı katar.
* Bazı filler ş sesini yapılarında barındırır ve işteşlik ifade ederler. Bunlara anlamca işteş fiiller de denebilir.
* Bazı işteş fiiller bir durumdan başka bir duruma geçmeyi ifade ederler. Bunlarda işteşlik anlamı zayıftır.
Dikkat! Yapısında ş sesi bulunduran bütün fiiller işteş değildir. Bunlara dönüşlü de denebilir.
* Bazı fiiller -lE-ş şeklinde iki ek alarak, bazıları da -lEş şeklinde tek ekle işteş yapılırlar.
* Çoğu nesne alamaz; ama bazı işteş fiiller nesne alabilirler.
2. NESNELERİNE GÖRE FİİL (EYLEM) ÇATILARI
Fiillerin nesne alıp almadıkları, alıyorlarsa hangi özellikleri taşıdığı göz önünde tutulur.
a) Geçişli Fiil
Özellikleri:
Örnekler:
*Cümlede nesne kullanılmamış olsa da bu fiiller geçişlidir.
b) Geçişsiz Fiil
Örnekler:
Dikkat! Bazı fiiller hem geçişli hem geçişsiz olarak kullanılabilirler: gezmek, dolaşmak, geçmek, sürmek, çalmak
c) Oldurgan Fiil
Geçişsiz bir fiile -dİr, -t, -r eklerinden biri getirilerek fiil geçişli yapılırsa buna oldurganfiil denir.
d) Ettirgen Fiil
Örnekler:
Sonuç:
Bütün fiiller çatı bakımından öznesine ve nesnesine göre ayrı ayrı iki özelliğe sahiptir:
Ayrıca bakınız:
FİİLLER (EYLEMLER)
Fiilde Çatı Nedir?
A) Özne - Yüklem İlişkisine Göre Fiiller
Etken fiil: Yapıyorum, Gülüyorsun, Özledim, Geldi
Edilgen fiil: Yapıldı, edildi, çözüldü
İşteş fiil: Karşılaşmak, çatışmak, buluşmak
Dönüşlü fiil: Üzüldü, kırılmış, sevindiler
B) Özne - Nesne İlişkisine Göre Fiiller
1- Geçişli fiil:
Nesnesi olan fiillerdir. ''Neyi'' ya da ''Kimi'' sorusuna yanıt verebilen fiiller, geçişlidir.
Örnekler: Görmek, sevmek, bırakmak, silmek, okumak
2- Geçişsiz fiil:
Nesne almayan fiillerdir.
Örneğin: Üzülmek
Üzülmek fiili, neyi ve kimi sorularına cevap vermediği için geçişsiz fiildir.
3- Oldurgan fiil:
Yutturmak, uyutmak, kızdırmak, sevdirmek, bıktırmak
4- Ettirgen fiil:
Bilmek - Bildirmek
Susmak - Susturmak
Koşmak - Koşturmak
Açmak - Açtırmak
Yemek - Yedirmek
Fiil Çatısı Örnekleri Nelerdir?
A) Etken Fiiller - Örnek Cümleler
1- Annem zeytinyağlı biber dolması ve taze fasulye yemeği yapmış.
Yapmış
2- Adam arabayı yanlış yere park etmiş.
Etmiş
3- Dün tüm gün boyunca kitaplığımı düzenledim.
Düzenledim
4- Siz de bize gelin lütfen.
Gelin
5- Onunla aramızda geçen her şeyi hatırlıyorum.
Hatırlıyorum
B) Edilgen Fiiller - Örnek Cümleler
1- Kentin güvenliği sağlandı.
Sağlamak - sağlanmak.
2- Ev, iki gün boyunca temizlendi.
Temizlemek - temizlenmek
3- Şüpheli tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakıldı.
Bırakmak - bırakılmak
C) İşteş Fiiller - Örnek Cümleler
1- Maalesef fikirlerimiz onunla uyuşmuyor.
Uyuşmak
2- Dün Recai ve arkadaşları ile çarşıda karşılaştık.
Karşılaşmak
3- İki eski dost araya hatırı sayılı kişilerin girmesi ile barıştı.
Barışmak
D) Dönüşlü Fiiller - Örnek Cümleler
1- Seni yıllar sonra tekrar gördüğüme çok sevindim.
Sevmek - sevinmek
2- Kendisine bu şekilde kötü sözler sarf edilmesine çok kırılmış.
Kırmak - kırılmak
E- Geçişli Fiiller
1- Manavdan iki kilo domatesle bir kilo armut aldım.
Aldım
2- Dün akşam televizyonda harika bir aksiyon filmi izledim.
İzledim.
3- Selma'yı evine kadar bıraktım.
Bıraktım
F- Geçişsiz Fiiller
1- Hakkımda böyle düşünmenize çok üzüldüm.
Üzüldüm
2- Ukala insanlar bilgi sahibi olmadıkları konularda bile bilgiçlik taslar.
Taslar
G- Oldurgan Fiiller
1- Attığı yalanlarla bizi ayakta uyutmuş.
Uyumak - Uyutmak
2- Sizin için leziz yemekler pişirdim.
Pişmek - Pişirmek
H- Ettirgen Fiiller
1- İskender Pala, Türk halkına divan edebiyatını sevdirmiştir.
Sevmek - Sevdirmek
2- Bu kaba saba davranışları bıktırdı artık.
Bıkmak - Bıktırmak
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası