Tdk Isim Sözlüğü Pdf

TÜRK DİL KURUMUNUN KİŞİ ADLARI SÖZLÜĞÜ’NDEKİ KADIN ADLARININ YAPI BAKIMINDAN İNCELENMESİ Analysis on the Structure of Women's Name in Dictionary of the Person Names of the Turkish Language Association Yrd. Doç. Dr. Kürşat EFE Amasya Üniversitesi [email protected] Özet İnsan zihni, etrafındaki varlıkları adlandırarak bunları sınıflandırmaktadır. Dillerde aynı türden varlıkları kapsayıcı adlar yanında her varlığı birer birer gösteren adlar da mevcuttur. Bütün dillerde adların önemli bir yeri vardır. Adlar; o milletin kültürünü yansıttığı gibi zaman içerisinde başka kültürlerden ne derecede ve nasıl etkilediğini de göstermektedir. Her milletin dünya görüşü, gelenek ve görenekleri, dinî inançları ve bunları uygulama durumları diğer milletlere göre farklılık arz etmektedir. Türk dilindeki kişi adları da geçmişten günümüze çok farklı dinî ve sosyal çevrelerin etkisinde kalmış, bunlara göre de farklılaşmıştır. Bu adlaştırmalarda yabancı kültür etkisi dönem dönem farklılık arz etmiştir. Türk dilinde en eski dönemlerden günümüze kadar farklı farklı kişi adları kullanılmıştır. Eski Türkçe döneminde Çin, Moğol ve Hint kültürünün etkisi söz konusuyken daha sonra Orta Türkçe döneminde, bugün de etkisini devam ettiren Arap ve Fars kültürlerinin etkileri görülmüştür. Bütün dillerin gelişmesi ve zenginleşmesi dil ifadelerindeki inceliklerle ve ayrıntılarla sağlanmaktadır. Dildeki bu tür ifadelerden hareketle dilin ait olduğu milletin dünyayı algılayış biçimi ortaya çıkmaktadır. Bu kullanımlar her dilde farklılaşmaktadır. Türk dili de eklemeli yapı özelliğinden ve türetme gücünden dolayı bu tür kullanımlar bakımından zengindir. Gerek nesneleri gerekse insan adlarını adlandırırken de bu tür incelikten faydalanan Türk dilinde kişi adları oldukça sağlam ve zengindir. Türk kültüründe ad verme geleneği geçmişten günümüze hep önemli olmuştur. Çocukların maddî manevî durumları için dilekler; çocukların doğum yılı, ayı, günü; hayvan adları; bitki adları; tarihî kişiliklerin adları; dinî içerikli adlar vb. kişi adlandırmasında etkili olan unsurlardır. Türk dilindeki kadın adları da bütün bu incelikleri farklı yönlerden yansıtmaktadır. Kadınların ayrıntıcılık ve inceleyicilik özellikleri ile ayrıntı ve incelikleri ifade etme gücü Türkçe kadın adlarının verilişinde de kendisini göstermektedir. Bu çalışmada, Türk Dil Kurumunun Genelağ ortamındaki Kişi Adları Sözlüğü’ndeki kadın adları esas alınmıştır (TDK). Çalışma, kurumun tarihli Genelağ sitesindeki son kayıtlara göre yapılmıştır. Bu çalışmada sadece Türkçe kadın adları sadece şekil bakımından incelenmiş ve buna göre örnekler Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Amasya Üniversitesi ● Mayıs ● Amasya Kürşat EFE verilerek bir sınıflandırma yapılmıştır. Anlam bakımından genel sınıflandırma yapılmış ama örnekler verilmemiştir. Anahtar Kelimeler: Türk Dili, adlandırma, kişi adları, kadın adları, kelime yapısı. Abstract The human mind classifies them by naming the beings around them. There are also names in the languages that show the names of the same species as well as names of each one. Names have an important place in all languages. Names; It reflects the culture of the nation as well as how it influences over time and from other cultures. The worldview, tradition and customs of each nation, their religious beliefs and their application situations differ according to other nations. The names of the people in the Turkish language are also influenced by the very diverse religious and social circles of the past and differentiated accordingly. In these nomenclatures, the influence of foreign cultures differed periodically. In the Turkish language, different names of people from different periods were used. While the influence of Chinese, Mongolian and Indian cultures was mentioned in the Old Turkish period, the influences of the Arab and Persian cultures that continued its influence during the Middle Turkish period were observed. The development and enrichment of all tongues is provided with the details and details of language expressions. With such expressions on the back, the way in which the nation that the language belongs to perceives the world is emerging. These uses vary on every level. The Turkish language is also rich in such uses due to its joint structure and its power of derivation. While the names of objects and human names are used, the names of the people who use this kind of fineness are very strong and rich. The tradition of giving names in Turkish culture has always been important from the past. Wishes for the material spiritual status of children; the year of birth, month, day of the children; animal names; plant names; names of historical personalities; religious names, etc. are effective elements in person naming. The names of women in Turkish language reflect all these subtleties in different directions. The power of expressing details and subtleties with the elaborate and inquisitive qualities of women also manifests itself in the giving of Turkish female names. In this study, the names of women in the Dictionary of Person Names in the context of the Turkish Language Institution were taken as basis. The study was conducted according to the latest records of the institution's General Agenda site dated In this study, female names were examined only in terms of shape and a classification was made by giving samples accordingly. A general classification has been made in terms of meaning, but no examples have been given. Keywords: Turkish Language, naming, person names, women names, word structure. 1. GİRİŞ Kişi adları, insanın kültürel ve bireysel kimliğini yansıtmaktadır. Bir milletin varoluş nedenlerini, geçmişini, kültürel özelliklerini, dini inancını ve hayata bakış açısını her yönüyle yansıtan kişi adlarının morfolojik değerleri yanında ontolojik değerleri de söz konusudur. Yaşanılan mekânın, zamanın, Sayfa ailenin, dinî ve etnik grubun izleri kişi adlarında kendisini gösterir. Bir kişi Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Amasya Üniversitesi ● Mayıs ● Amasya Türk Dil Kurumunun Kişi Adları Sözlüğü’ndeki Kadın Adlarının Yapı Bakımından İncelenmesi adının anlamı, sadece seslerin diziliminden ibaret değildir. Ait olunan kültürün bu adlara yüklediği dinî, millî, tarihî ve mitolojik çağrışımları söz konusudur. Kişi adları, hem kişisel hem de toplumsal olarak adeta var olmanın belirtisidir. Gerek morfolojik ve gerekse anlambilimsel çalışmalarla bu belgenin hem bireysel hem de toplumsal çağrışım değerleri gün yüzüne çıkarılmalıdır. Sözcük, bir ya da birden çok ses birimin oluşturduğu, yazıda iki boşluk arasında yer alan, çoğu kez anlamsal bir birim oluşturan, söylemde belli bir biçimsel birlik sunan, çeşitli dizimsel kullanımlarında biçimce ya hiç değişmeyen ya da -bükünlerde olduğu gibi- bir bölümüyle değişim gösteren eklemli ses ya da sesler öbeği olarak tanımlanmaktadır (Vardar, ). Bunun yanında bazı dil bilimcilerin sözcük yerine anlam birim, dizim ve birleşke birim kavramlarını kullandıkları görülmektedir (Günay, 26). Sözcük bilim, (lexicologie, lexicology, wortkunde), dilin söz varlığını, yani sözcüklerini, türetmede görev alan biçimbirimlerini, bileşik sözcük, deyim, atasözü, kalıplaşmış söz gibi ögelerini incelemeye yönelen, bu ögelerin kökenlerini oluşumlarını araştırarak biçim ve anlam açısından gelişmelerini saptamaya çalışan bir dil bilim dalıdır (Aksan, 13). Sözlüklerin hazırlanmasında sözlük biliminden yararlanılır ve sözlük bilimi uygulamaları dil biliminin bir alanı olarak kabul edilir. Sözlük bilim, bir dildeki sözlüksel birimleri, başka bir deyişle, anlam birimlerin sözlük birim niteliği taşıyanlarıyla dil bilgisel olmayan ve sözlük birimler gibi işlem gören çeşitli birleşimleri dil bilim yöntemleriyle inceleyen, bu arada sözlük yapımının kuramsal yanlarını da ele alan bir dil bilim dalıdır (Kıran, ). Kişi Adları Sözlüğü erkek ve kız adlarının çeşitli kaynaklardan taranmasıyla hazırlanmış bir sözlüktür. Kişi Adları Sözlüğü, şu anda deneme amaçlı olarak kullanımdadır. Eleştiriler, katkılar ve sözlükte bulunamayan adlar, Kişi Adları Sözlüğü Çalışma Grubu’nca gerekli araştırmalar yapıldıktan sonra sözlüğe eklenmektedir. Sözcükler, deyimler, atasözleri, terimler, kalıplaşmış sözler, mecazlar ve yan anlamlar bir dilin söz varlığını oluşturmaktadır. Söz varlığını oluşturan bu unsurların özellikleri kullanım aşamasında zenginlik kazanır. Sözlükler, bir milletin var oluşundan bugüne kadarki kültür unsurlarının donmuş kalıplarıdır. Bir milletin duygu ve düşünce varlığı sözlüklerde saklıdır. Kişi Adları Sözlüğü de bu bakımdan büyük önem taşımaktadır. Gerek tarama ve sözcük ekleme gerekse basım aşamasında örneklerle açıklamaların doğruluğu kontrol edilmeli, sözlük hazırlama kuralları göz ardı edilmemelidir. Kişi adları; adı verenin karakteri, zevkleri, eğilimleri, dünya görüşü, içinde bulunduğu toplumun yapısı, kültürü, dili, gelenekleri vb. ile ilgili bilgiler verir. Bu sebepten kişi adları; toplum bilimi, halk bilimi, kültür tarihi, dil bilimi gibi pek çok bilim dalının da konusu olmuştur (Karahanlı, ). Ad verme Türk kültüründe önemli bir yere sahiptir. Ad verilirken çeşitli dinsel etkinlikler yapılır, Kıpçak Türklerinden olan Nogaylarda toy yapılarak kutlanmaktadır (Akbaba, ). Türklerde eski dönemlerde çocuklara Sayfa Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Amasya Üniversitesi ● Mayıs ● Amasya Kürşat EFE yaşlarına kadar ad verilmez, ad verirken çocuğun yaptığı bir davranış dikkate alınırdı (Kalafat, ). Türk edebiyatının en önemli eserlerinden Dede Korkut hikâyelerinde bu duruma pek çok örnek bulunmaktadır. Eski kaynaklarda, yani yazıtlarda, belgelerde, tarihlerde korunan adların her biri bir dil yadigârı olup seslerin ve eklerin tarihi bakımından pek önemlidir. İslamdan önce çoğu zaman yarı göçebelik karakteri taşıyan eski Türk kavimlerinin ataerkil (pariarkal) cemiyetinde ve özellikle Müslüman olduktan sonra da kadınların toplumsal durumu tarihsel kaynaklarda anılacak kadın adları bırakmaya elverişli değildi. Kadın ve erkek adları arasındaki temel fark şudur: Oğlanlara oranla kızlara ancak ikinci derecede önem verilmesi sebebiyle maji’ye (insanlığın en eski öğretisi) ait olan kavramlardan meydana gelen ussal etkenlerin daha az rol oynadıkları, aynı zamanda duygulu etkenlerin oğlan adlarına oranla daha büyük rol oynadıkları tabiî görünmektedir (Rásonyi, 66). Gerek kadın adları gerekse erkek adları doğrudan sözcük biliminin alt dalı olan ad biliminin kapsam alanına girmektedir. Ad bilimi; canlıların ve kavramların, kısaca çevremizde gördüğümüz ve algıladığımız her şeyin adıyla ilgilenen bilimin adıdır. Bir dilin söz varlığını inceleyen leksikoloji (sözcükbilim) ile doğrudan ilgili olan ad bilimi (onomastique, onomastics, namenkunde, onomasilogie, onomasiology, bezeichnungslehre), dil biliminin önemli bir çalışma alanıdır (Sakaoğlu, 9). Ad bilimi çalışmaları bir dilin kavramlar dünyasına ışık tutmakta, adlandırma yollarının belirlenmesini sağlamaktadır (Aksan, ). Doğan Aksan, ad bilim (onomastique, onomastics, namenkunde; onomasiologie, onomasiology, bezeichnungslehre) çalışmalarını şu şekilde açıklamıştır: 1. Anlambilimle yakınlığı olan, ancak yöntem bakımından ondan ayrılan ve sözcük-kavram ilişkisine önem veren bilim dalı. Bu daldaki çalışmalarda herhangi bir kavramdan (örneğin güzellik, balık, zaman) hareket edilerek bu kavramın herhangi bir dilde nasıl anlatım bulduğu ve anlatımda hangi etkenlerin rol oynadığı incelenir. Bu alana geniş adbilim adını verebiliriz. Çünkü ele alınan sözcükler genellikle dilbilgisinde ad (substantivum) sayılan ögelerdir ve bu bilimin bu türü doğrudan doğruya adlara yönelir. 2. Genellikle her dilde özel ad sayılan ögeler üzerinde duran ve özel adları köken bilgisi, tarihsel gelişme yönünden ve çeşitli dil ve kültür sorunları açısından inceleyen bilimdir. Yer adları üzerinde duran dalı (yeradbilim, toponymie ya da toponomastique) olduğu gibi, kişi adları, coğrafya adları üzerinde çalışan dalları da vardır. Örnek olarak nehir, ırmak, göl gibi su adları üzerinde duran hydronymie, dağ adlarını inceleyen horonymie dallarını gösterebiliriz. Bu alanın çeşitli sorunları lehçebilimle geçişme hâlindedir (Aksan, 32). Almancada birinci türden çalışmalar için bezeichnungslehre kullanılmaktayken Sayfa ikinci türden çalışmalar için namenkunde teriminin kullanıldığını ifade eden Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Amasya Üniversitesi ● Mayıs ● Amasya Türk Dil Kurumunun Kişi Adları Sözlüğü’ndeki Kadın Adlarının Yapı Bakımından İncelenmesi Doğan Aksan, ikinci gruptaki ad bilimi çalışmalarını çeşitli alt dallara ayırmıştır. Bu alanlar zamanla ayrı bir araştırma dalı olmuş ve adbilimin özel adlarla uğraşan türünün farklı ad bilimleri (dalları) meydana gelmiştir. Ad bilimin özel adları konu alan türünde, yer adları bilimi (toponymie, toponymy) ile yer adları, coğrafya adları (hydronymie, hydronymy) bilimi ile akarsu adları ve dağ adları, kişi adları bilimi (anthronoponymie, anthroponymy) ile kişi adları, soyadları ve takma adlar ele alınıp incelenmektedir (Aksan, ). Her Türk boyunun kendi lehçesi ile verdiği kız ya da erkek adlarının sayısı yüz binlercedir. Hunlardan, Kök Türklerden, Uygurlardan, Kıpçak/Kumanlardan vb. Türk boylarından günümüze ulaşabilenleri sayısı oldukça fazladır. Büyük Macar Tarihçi ve Türkoloğu Laszló Rásonyi’nin “Tarihte Türklük” adlı eseri ile özellikle Kuman kişi adları üzerine yazdığı makaleler birer ad bilim (onomastik) kaynakçasıdır. Türk kişi adları olduğu kadar, yer, su, nehir, deniz, göl ve dağ adları da çok ilgi çekicidir (Gülensoy, ). Türklerde isim koyarken etkili ve belirleyici olan gelenek, görenek, kabul ve psikolojik etkenler çeşitli çalışmalarda ayrıntısıyla ele alınmıştır (Örnek, ; Rásonyi, ). Anlam bakımından kişi adları seçilen çocuğun daha önceki kardeşlerinin yaşayıp yaşamaması, çocuğa mutluluk, başarı, iyi bir hayat tarzı, iyi karakter özelliği dilenmesi, artık çocuk istenmeyişi, yeni doğmuş çocuğun göze çarpan bir özelliği, doğumdan sonra ilk göze çarpan veya işitilen nesne veya hayvan, ana babanın işittiği veya söylediği bir söz, çocuğun doğduğu yer, gün, ay, mevsim, doğum zamanında hava ve gökyüzünün durumu, bazı kişilere karşı duyulan hayranlık, şükran ve minnet duyguları gibi pek çok durum etkilidir. Totem adları, dilek adları, tesadüfî adlar, dinî adlar, görkemli adlar gibi kişi adlarının kaynakları vardır (Akbaba ). İnsanların çocuklarına ad verirken aile büyüklerinin adlarını yaşatmak için ad verme geleneği de varlığını sürdürmektedir. Genellikle Arapça ya da Farsça olan bu adlar belki bir nesil sonra ortadan kalkacaktır ama Türk kişi adlarının sürekliliği açısından sakıncalıdır. Bazı kişiler anlamlarını hiç bilmedikleri adları ya beğendikleri için ya da özenti olarak çocuklarına takmaktadırlar. Dinî inanışları bakımından Arapça adları tercih edenlerin bazıları Kurân-ı Kerim’de geçen Arapça Aleyna, Ahat, Samet gibi sözcükleri ya da Arap coğrafyasında bulunan Uhut, Medine vb. gibi şehir, dağ, ova, nehir vb. adlarını çocuklarına vermektedirler. Artık Arap adları içinde bile bulunmayan Ebu Hureyre gibi söylenmesi zor adları Türklerin kullanmaktan kaçınmaları gerekir. Zira Müslümanlık başka, Araplaşmak başkadır (Gülensoy ). Günümüz Türk insanının ad tercihleri ne dinî inanış ne siyasî görüşlere göre belirleniyor demiştik. Bunların yanında moda adlar da bulunmaktadır. Meselâ, geçtiğimiz birkaç yıl içinde erkekler için Efe, kızlar için Ece adları ön sıralarda idi. Şimdilerde Ege ve Eylül adları modadır. Türk kişi adları Sayfa gerçekten hem güzel, hem anlamlı hem de estetiktir. Söylenişleri ile birlikte Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Amasya Üniversitesi ● Mayıs ● Amasya Kürşat EFE müzikalitesi de çekicidir. Onun için her Türk, yeni doğan kız ya da erkek çocukları için Türkçe adları tercih etmeli, övünerek kullanmalıdır (Gülensoy ). Kişi adları, şekil ve yapı bakımından basit, türemiş ve birleşik olarak yapısal farklılık göstermektedir. Bu çalışmada kişi adları sadece şekil bakımından incelenmiş ve buna göre örnekler verilerek bir sınıflandırma yapılmıştır. Anlam bakımından genel sınıflandırma çıkarılacak olursa şöyle bir genel sınıflandırma ortaya çıkabilir: Kişi adları veriliş özelliklerine göre; • Dinî hassasiyetle ve din büyüklerinin adlarını yaşatmak amacıyla verilen adlar • Çocukların kişisel özellikleri için verilen adlar • Çocukların sağlıklı, mutlu ve başarılı olmalarını dileyen adlar • Cesaret ve güç amaçlı doğadan insana ad aktarması yoluyla verilen hayvan adları • Ait olunan milletin tarihî şahsiyetlerin hatırasını yaşatmak ve çocuğun bu şahsiyete benzemesi amacıyla verilen adlar • Çocukların doğdukları yıla, aya veya güne göre verilen adlar şeklinde bir sınıflandırmaya tâbi tutulabilir. 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE TDK Kişi Adları Sözlüğü, deneme amaçlı olarak kullanımdadır. Kişi Adları Sözlüğü erkek ve kız adlarının çeşitli kaynaklardan taranmasıyla hazırlanmış bir sözlüktür. Sözlükte kız, erkek olmak üzere toplam ad bulunmaktadır (20 Aralık ). Çalışmamızda da kız adı incelendi. Sözlük bilimi, anlamlı birimlerin ve birim birleşmelerinin bilimidir. Sözlük bilimi kelime anlam bilimini (semantik) kapsadığı gibi biçim bilimini (morfoloji) de kapsar. Sözlük biliminde, madde başında verilen kelimelerin temel, yan ve mecaz anlamları gösterilir. Sözcük anlamları ve sözcük ilişkilerini incelerken anlam biliminden faydalanılır. Dildeki kelimelerin ek ve kök yapısını incelemede de morfolojiden yararlanılır. Türkçe son ekli eklemeli bir dildir (Ergin, b: 7). Türkçede kelime türetimi, kelime kök ve gövdelerine belirli yapım ekleri getirilmek suretiyle yapılmaktadır. Kök, kelimelerin bütün yapım ve çekim eklerini çıkardıktan sonra ayrılamayan ve esas (temel) anlamı taşıyan bölümüdür (Korkmaz ). Kelime kök ve gövdelerine getirilerek yeni kavramların yansıtılmasını, kavramlara karşılık yeni kelimeler yapılmasını sağlayan ek”lere yapım eki denir (Korkmaz, ). Sadece çekim görevini yüklenen ve kelimenin anlamına etki etmeyen, kelimenin diğer kelimelerle ilişkisini Sayfa sağlayan eklere de işletme eki adı verilir. Yapım ekleri kelime kök ve Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Amasya Üniversitesi ● Mayıs ● Amasya Türk Dil Kurumunun Kişi Adları Sözlüğü’ndeki Kadın Adlarının Yapı Bakımından İncelenmesi gövdesinin anlamını değiştiren eklerdir. Bunlar, isimden isim türetme, fiilden isim türetme, isimden fiil türetme, fiilden fiil türetme olmak üzere dört farklı şekilde oluşmaktadır. “Kökler dilin oluşma devrinde yaratılmış olan anlamlı öğelerdir. Yeni kök yapılamaz.” (Korkmaz, ). Bu durum önemli bir sınırlılık gibi görünse de Türkçede bulunan ’den fazla yapım eki (Korkmaz, ) ve bir köke birden fazla yapım ekinin eklenebilmesi, Türkçenin zenginliğini ortaya koymaktadır. Bütün Türk lehçe ve şiveleri gibi Türkiye Türkçesinin de kişi adlandırmalarında da kelime türetiminin zenginliği ve sistematik bir yapısı görülmektedir. Bu çalışma, TDK’nin Kişi Adları Sözlüğü’ndeki kadın adlarının yapısal durumunu belirleyecek, kelime türetimi bakımından nasıl bir sistematik yapıya sahip olduklarını ortaya koyacaktır. Çalışma, ad bilimi, sözcük bilimi ve sözlük bilimi ilgili alanlarına girdiği kadar esas itibariyle sözcüklerin kök, gövde ve eklerinin yapısını, türeme yollarını, çekim biçimlerini konu alan morfoloji (şekil bilgisi) alanının ilgi dâhilindedir. “Şekil bilgisi bir dilin kök kelimelerini, eklerini, köklerle eklerin birleşme yollarını, eklerin anlam ve görevlerini, türetme ve çekim özelliklerini ve şekille ilgili öteki konularını inceleyen gramer dalıdır. Şekil bilgisini temel ögeleri kelime kökleri ve ekleridir. Her dilde olduğu gibi Türkçede ve Türkiye Türkçesinde de şekil bilgisinin kendine özgü birtakım özellikleri vardır. Bu özelliklerin bir kısmı dilin yapısından bir kısmı da işleyişinden gelen özelliklerdir. Yapı özelliklerinin başında Türkçenin eklemeli (funduszeue.infoinierende Sprache, Fr. Langue agglutinantes; İng. Agglutinating language; Osm. Iltisaklı dil, esline-i iltisakıyye) bir dil oluşu gelir.” (Korkmaz, ). Bir ad başka bir adla ilgi durumu eki alarak veya almadan bir anlam bağı oluşturduğunda ad tamlaması dediğimiz kelime grubu ortaya çıkar. Burada birinci ad tamlayan, ikinci ad tamlanan niteliğindedir. Arada ilgi durumu ekinin kullanılıp kullanılmamasına veya tamlayanın da bir ad tamlaması olup olmamasına göre ad tamlamaları 1. Belirtili ad tamlaması, 2. Belirtisiz ad tamlaması ve 3. Zincirleme ad tamlaması olmak üzere üç gruba ayrılır (Korkmaz, ). 3. YÖNTEM Model Araştırma, tarama modeline dayalı betimsel bir çalışmadır. Veriler doküman incelemesi yoluyla elde edilmiştir. Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen kavram, olgu ya da olaylar hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar. Bu makalede adlar yapısal (morfolojik) tahlil ve köken (etimolojik) bakımından tahlil edilmiştir; anlamsal (semantik) ve kültürel açıdan tahlil yapılmamıştır. Çalışma Evreni Çalışma kapsamında kız adları incelenmiştir. Bu adlar ‘Bulgular’ Sayfa bölümünde topluca sunulmuştur. Bu çalışmada, TDK’nin Kişi Adları Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Amasya Üniversitesi ● Mayıs ● Amasya Kürşat EFE Sözlüğü’ndeki kadın adlarının yapısı ele alınmış; adlar dil bilimsel yapı ve köken bakımından incelenmiş ve sınıflandırılma yapılmıştır; anlam bakımından incelenme ise başka bir çalışmaya bırakılmıştır. Anlam bakımından sadece kadın ve erkek adı olarak ortak kullanılan adlar listelenmiştir. Kişi adlarının köken ve yapısı TDK Kişi Adları Sözlüğü’nden elde edilmiştir. Çalışmaya, bu görüş ve önerilerden alınan geribildirimler ışığında son şekli verilmiştir. Adların şekil bakımından “basit, türemiş ve birleşik” yapılı olmak üzere üç ana bölümde incelemesi yapılmıştır. Basit ve türemiş yapılılar “Tek Kelimeden Oluşan Kadın Adları” başlığında verilmiştir. Çalışmamızda kelime grubundan oluşan kadın isimleri, “Birleşik Kelimeden Oluşan Kadın Adları” başlığında “İki Türkçe Kelimeden Oluşan Birleşik Kişi Adları” alt başlığında “isim tamlaması, sıfat tamlaması, sıfat-fiil grubu, isnat grubu, cümle biçiminde kurulanlar” şeklinde sınıflandırılmıştır. 4. BULGULAR 4. 1. Tek Kelimeden Oluşan Kadın Adları 4. 1.a. 1.b. 2. Birleşik Kelimeden Oluşan Kadın Adları: a. İsnad Grubu Şeklinde Oluşanlar Adıbelli Adıgüzel Ünübol Sayfa Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Amasya Üniversitesi ● Mayıs ● Amasya Türk Dil Kurumunun Kişi Adları Sözlüğü’ndeki Kadın Adlarının Yapı Bakımından İncelenmesi b. 2.c. Belirtisiz İsim Tamlaması Şeklinde Oluşanlar Ayışığı Günçiçeği İlbike (Tansesi) Tanyol (Günçiçek) Ayışını İlbilge Tanyel (Tanyolu ) Güntan Aytan İldeniz (Tanyeli) Ülkühan Hanbegüm (Aytanı) Kırçiçek Tanyer (Ülkühanı Hanbike (Kırçiçeği) Ayyarkın (Tanyeri) Hankız Sevgihan Ayyarkın Tanyıldız (Hankızı) Sırmahan Çalıkuşu Tanses Denizhan d. 2.e. Cümle Şeklinde Oluşanlar e 2.e İsim Cümlesi Şeklinde Oluşanlar Aybir Balsarı Göksen Özben Aydolu Biriz Gürsen Senay Aydolun Birsen İlksen Sengün Ayduru Birtek Kızımay Sonsen Aysın Gökben Nemutlu Teksen 5. YORUM ve TARTIŞMALAR Türkiye Türkçesi esas alınarak çalışma kapsamı TDK’nin Kişi Adları Sözlüğü’ndeki kadın adları ile sınırlı tutulmuştur. Sözlük taranmış, veriler Sayfa ortaya konulmuştur. Kadın adları yapılarına göre tek kelimeden oluşanlar, iki Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Amasya Üniversitesi ● Mayıs ● Amasya Türk Dil Kurumunun Kişi Adları Sözlüğü’ndeki Kadın Adlarının Yapı Bakımından İncelenmesi kelimeden oluşanlar ve cümle şeklinde oluşanlar olarak üç genel grupta sınıflandırılmıştır. Özellikle Türkçe kökenli kelimeler üzerinde durulmuş, kullanımı sık olan yabancı kökenli kelimeler de incelenmiştir. Bunlar da ayrı sınıflandırmalara tâbi tutulmuştur. Kadın adlarındaki sistematik ve mantıksal yapının oldukça dikkat çekici olduğu görülmüştür. 6. Sonuç ve Öneriler Her milletin duygu ve düşünce sistemi kullandığı dilde yansımaktadır. Bunun en iyi göstergesi ise adlardır. Adlar; sosyal ve kültürel yapıyı doğrudan yansıtan dil göstergesidir. Coğrafya, dinî kabuller, yakın milletlerle ilişkiler ve içinde bulunulan zamanın kültürel unsurları bu dil göstergelerinde etkisini doğrudan göstermektedir. TDK’nin Kişi Adları Sözlüğü’ndeki kadın adları incelendiğinde kız çocuklarına ad verme yollarının çeşitlilik taşıdığı, çokanlamlılık gösterdiği görülmüştür. Türkiye Türkçesi, kelime türetme yollarının soyut ve somut kavramları adlandırmada oldukça gelişmiştir. Gerek kadın gerekse erkek adlarının adlandırılmasında belirli mantık zinciri dâhilinde düzgün bir sistematik yapının olduğu ve özellikle somut nesnelerden ve doğadan yararlanıldığı belirlenmiştir. Türkiye Türkçesinde kullanılan kadın adları üç ana bölümde oluşmuştur. Basit yapılı kadın adları, türemiş ve birleşik kelimelere göre fazla kullanılmıştır. Türemiş kadın adları, “isimden isim” ya da “fiilden isim” yapma ekleriyle kurulmuştur. Birleşik kadın adlarının da “isim tamlaması, sıfat tamlaması, sıfat fiil grubu, tekrar grubu, isnat grubu, cümle biçiminde kurulanlar” şeklinde sınıflandırılması sınıflandırması ortaya çıkmıştır. Genel toplamda kadın adı tespit edilmiştir. Bunlardan ’si tek isimden oluşmuşken kadın adı da ikili yapılardan oluşmaktadır. Tekli yapılarda Arapça isimlerin Türkçeden sonra çokça yer aldığı belirlenmiştir. İkili yapılar Türkçe ile Arapça ve Farsça kökenli kelimelerle birleşen isimler olabildiği gibi Arapça ve Farsça kökenli kelimelerin Türkçe kelimesiz birleşik yapılar oluşturduğu da tespit edilmiştir. Bunların yanında diğer dillerden kelimelere az da olsa birleşik yapılarda rastlanmıştır. Yabancı kökenli isimlerin küçümsenmeyecek sayıda kadın adlarında yer alması gerek Türk dili gerekse Türk kültürü açısından önemli mesajlar vermektedir. Yabancı kökenli kadın adlarının Türkçe olanlardan sayıca fazla olması kültür devamlılığı açısından sakıncalıdır. Türkçenin yapısal ve anlamsal özellikleri adlandırmada güçlü ve estetiktir. Doğan çocuklara -ister kız adı isterse erkek adı verilsin- mutlaka Türkçe adlar verilmelidir. TDK’nin Kişi Adları Sözlüğü’ndeki kadın adlarının gerek açıklamalarında gerekse kökenleri konusunda bazı hatalar olduğu tespit edilmiştir. Fakat bunlar bu çalışmaya dâhil edilmemiştir. Bu tespitlerin kuruma bildirilmesi, çalışma grubunun baştan sona kişi adlarının tamamını kontrol etmesi, bu komisyonun da daha kapsayıcı taramalar yaparak Sayfa sözlüğü genişletmesi ve kurumun da henüz basılmayan bu sözlüğü bir an önce Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Amasya Üniversitesi ● Mayıs ● Amasya Kürşat EFE bilim dünyasına kazandırması gerektiği kanaatindeyiz. Özelde kadın genelde kişi adlarının kökenlerinin araştırılması, Türk dilinin ve kültürünün kaynak ve derinliğini ortaya çıkarması bakımından önemlidir. TEKLİ YAPILAR Türkçe Arapça Farsça Yunanca 19 Moğolca 16 Fransızca 14 Rumca 10 İtalyanca 3 Toplam Tablo 1: Tekli Yapılar Kaynakça Akbaba, Dilek Ergönenç (). Nogay Türklerinde Kişi Adları. Dil Araştırmaları, S. 10, Bahar, s. Aksan, Doğan (). Her Yönüyle Dil - Ana Çizgileriyle Dilbilimi I-II-III. Ankara: TDK Yay. Aksan Doğan (). Türkçenin Zenginlikleri, İncelikleri. Ankara: Bilgi Yayınevi. Ergin, Muharrem (). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları. Erol, Aydil (). Adlarımız. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. Gülensoy, Tuncer (). XXI. Yüzyılda Türkiye Kişi Adlarına Bir Bakış. İdil Sanat ve Dil Dergisi, C. 1, S. 5, (Özel Sayı). Günay, V. Doğan (). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual Yayınları. Kıran, Zeynel- Ayşe Kıran (). Dil Bilime Giriş. Ankara: Seçkin Yayınları. Korkmaz, Zeynep (). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. Korkmaz, Zeynep (). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları. Korkmaz, Zeynep (). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. Sayfa Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Amasya Üniversitesi ● Mayıs ● Amasya Türk Dil Kurumunun Kişi Adları Sözlüğü’ndeki Kadın Adlarının Yapı Bakımından İncelenmesi Örnek, Sedat Veyis (). Türk Halk Bilimi. Ankara. Rásonyi, Laszló (). Türklükte Kadın Adları. Türk Dili Belleten, s. Rásonyi, Laszló (). Tarihte Türklük. Ankara: TKAE Yayınları. Sakaoğlu, Saim (). Türk Ad Bilimi-I. Ankara: TDK Yayınları. Türk Dil Kurumu (). Türkçe Sözlük. Ankara. Vardar, Berke (). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ABC Kitabevi. funduszeue.info?option=com_kisiadlari&view=kisiadlari Sayfa Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında “Kadın” Sempozyumu Amasya Üniversitesi ● Mayıs ● Amasya