Celali Isyanları Nedenleri Maddeler Halinde

kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir

yüzyıl İç ve Dış İsyanları Nedenleri ve Sonuçları

Osmanlı Duraklama Dönemi isyanları genel olarak üç ayrı başlıkta incelenebilir. İstanbul İsyanları, Celali İsyanları ve Eyalet İsyanları.

1. İSTANBUL (Merkez) İSYANLARI

Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul’da çıkan isyanları daha çok Yeniçeri askerleri çıkarmış, zaman zaman ulemalar, medrese talebeleri ve halk da bu isyanlara karışmıştır.

İstanbul İsyanlarının Nedenleri:
1. Merkezi otoritenin bozulması,
2. Tahta yeni geçen padişahların Fatih Döneminden beri ödemesi gelenek olan cûlus bahşişlerini ödememeleri,
3. Yeniçeri Ocağına usule aykırı asker alması,
4. Ulufelerin ödenmesinin gecikmesi,
5. Saray kadınlarının yönetime karışması ve aralarında çevirdikleri entrikalar,
6. Devlet memurluklarına rüşvet ve iltimas ile memur atamaları,
7. İlmiye sınıfının bozulması.

Tüm bu nedenlerle İstanbul’da isyanlar çıktı. Bu isyanlar III. Murat, II. Osman, IV. Murat ve IV. Mehmet Dönemlerinde görüldü.

a. III. Murat Dönemi İsyanları
III. Murat Döneminde yeniçeriler züyuf akçe (değeri düşük akçe) aldıklarını anlayınca isyan ettiler. Şehrin birçok yerinde yangınlar çıkardılar. İsteklerini padişah kabul edince isyan bastırıldı.

b. II. Osman Dönemi İsyanları
1. II. Osman Döneminde Yeniçeri ayaklanmalarının temel nedeni; II. Osman’ın Hotin Savaşı’nda Yeniçerilerin pek isteksiz hareket etmeleri ve artık vazifelerinin gereğini yerine getirmemeleriydi.
2. Ancak Yeniçerilerin Genç Osman’ın ocağı kapatma niyetinde olduğunu anlamaları üzerine İstanbul’da büyük bir isyan çıktı ve maalesef genç padişah Yeniçeriler tarafından öldürüldü. Bu dönem İstanbul isyanlarının en büyüğü bu isyandır.

c. IV. Murat Dönemi İsyanları
1. IV. Murat Döneminde Yeniçeriler iki defa saraya yürüdüler. İlk isyanda IV. Murat’tan Sadrazam Hafız Ahmet Paşa’yı isteyen Yeniçeriler, Ahmet Paşa’yı paramparça ettiler.
2. IV. Murat Döneminde ikinci Yeniçeri isyanını Sadrazam Topal Recep Paşa gizlice düzenlemişti ve bu yüzden Yeniçeriler saraya yürütülmüştü, amaçları IV. Murat’ı tahttan indirmekti ancak bu gizli komployu anlayan IV. Murat Sadrazam Topal Recep’i Yeniçerilerin önüne atmış ve böylece IV. Murat’ın bu sert tepkisiyle isyan bastırılmıştır.

d. IV. Mehmet Dönemi İsyanları
1. Duraklama Döneminin bir diğer isyanı da IV. Mehmet Dönemindeki “Çınar Vakası” yada “Vakay-ı Vakvakiye” olarak bilinen isyandır.
2. Yeniçerililer bu dönemde yönetimde haksızlık yaptıkları gerekçesiyle 30 kadar devlet adamını saraydan alıp Sultan Ahmet Meydanı’ndaki bü­ yük çınar ağacına asarak idam etmişlerdi.

İstanbul İsyanlarının Sonuçları

1. Bu isyanlar Osmanlı Devleti’nin merkezi otoritesini oldukça zayıflattı.
2. Yeniçeriler her an isyan ettiklerinde bir şeyler elde edebileceklerini gördüler. Bu da daha büyük isyanların temelini oluşturdu.

Uyarı: İstanbul’da meydana gelen bu isyanlar rejime ya da yönetime karşı değildir, isyanlar belli şahıslara karşı yapılmıştır.

2. ANADOLU (Celali) İSYANLARI

XVII. yy.’da Anadolu’da çıkan isyanlara daha çok “Celali isyanları&#; denir. Bunun temel nedeni ise, Yavuz Sultan Selim Döneminde ayaklanan Bozoklu Celâl’in adından dolayı bu yüzyıldaki tüm isyanlara genel olarak Celâli İsyanları denmiştir.

Celali İsyanları Nedenleri:
1. XVII. yy.’da Osmanlı merkezi otoritesinin bozulması,
2. Anadolu’da görevlendirilen devlet adamlarının halka iyi davranmamaları ve kadıların görevlerini kötüye kullanmaları,
3. Haçova Savaşı sırasında Yeniçerilerin Anadolu’ya kaçarak eşkiya olmaları,
4. Anadolu’da tımar sisteminin bozulması ve ekonomik sistemin aksaması, bunların sonucunda güven ortamının kalkması,
5. Osmanlı Devleti’nin bu dönemde sürekli olarak İran ya da Avusturya üzerinde durması bu nedenle Anadolu’nun başının boş kalması,
6. İltizam Sisteminin artması ve mültezimlerin halktan vergiler toplaması sonucunda ağır vergiler altında ezilen halkın topraklarını terk ederek şehirlere gelmesi,

Anadolu’da çıkan Celâli İsyanlarından bazıları şunlardır; Deli Hasan, Karayazıcı, Vardar Ali Paşa, Gürcü Nebi&#;”

Celali İsyanlarının Sonuçları:

1. Anadolu’da güven ve huzur bozuldu. Tarımsal üretim oldukça azaldı, ekonomi bozuldu.
2. Köylü “Çift Bozan” oldu.
3. Tımar sistemi bozuldu, halk şehirlere akın etti. Bu yüzden şehirlerin de huzuru bozuldu.

Uyarı: Celâli İsyanları dini bir sorundan kaynaklanmaz bu isyanlar sadece bazı yöneticileri değiştirmeye yöneliktir.

3. EYALET İSYANLARI

1. Osmanlı Devleti’nin XVII. yy.’da merkezi otoritesinin bozulması üzerine merkezden uzak eyaletlerde çıkan isyanlardır. Amaçlarıysa Osmanlı Devleti’nden ayrılmaktır.
2. Suriye, Mısır, Bağdat, Yemen, Erdel, Eşak, Boğdan&#; vs bu isyanlardandır.

Uyarı: Bu isyanlar milliyetçi bir karakter taşımaz.

Celali isyanları nedenleri, dönemi ve sonuçları

Celali İsyanları nedir? Dün ekranlara gelen Muhteşem Yüzyıl Kösem ile birlikte Celali İsyanları araştırılmaya başlandı. Celali İsyanları tarihi haberimizde.

Yayınlanma:

Celali İsyanları ne zaman ve neden oldu? Dün akşam yayınlanan Muhteşem Yüzyıl Kösem dizisi ilk bölümünden sonra Celali İsyanları merak edilmeye başlandı. Celali İsyanları, Yavuz Sultan Selim zamanında başlamış olsa bile Sultan 1. Ahmed döneminde yeniden patlak vermesi ile diziyi seyredenler tarafından araştırılmaya başlandı. Peki Celali İsyanları nedir? Neden ve ne zaman başladı? Celali İsyanlarının sonuçları ne oldu?

CELALİ İSYANLARI NEDİR?

Celali İsyanları ilk olarak Yavuz Sultan Selim döneminde binlerce taraftarı ile ayaklanan Yozgatlı Celal ve taraftarları tarafından başlatılmıştı. Fakat bu isyanlar bastırılmış olsa bile Anadolu’da meydana gelen iç isyanlar ve karışıklıklara Celali İsyanları denildi. Sultan 1. Ahmed döneminde Celali İsyanları tekrar patlak verdi.

CELALİ İSYANLARININ BAŞLANGICI

Celali İsyanları, ve yüzyıllarda, Osmanlı yönetimindeki Anadolu’da toplumsal ve ekonomik yapının bozulmasından kaynaklanan ayaklanmaların tümüne verilen addır. Celali İsyanlarının adı, bu kapsamdaki ayaklanmaların ilkinin önderi olan Şeyh Celal'den gelir. Bozoklu (Yozgat) olan Şeyh Celal, Mehdi olduğunu iddia ederek ’da Osmanlı yönetimine başkaldırdı. Tokat yöresinde başlayan Şeyh Celal ayaklanması, Alevi Türkmenler ve göçebe yaşayan diğer boylar arasında destek buldu ve devletin ağır vergi yükü altında ezilen binlerce çiftçinin de katılmasıyla hızla yayıldı. Ayaklanma aynı yıl kanlı bir biçimde bastırıldı.

CELALİ İSYANLARININ NEDENLERİ

yüzyıl ortalarında Osmanlı Devleti’nde ekonomik ve toplumsal bunalım baş gösterdi. Anadolu ve Akdeniz üzerinden geçen uluslararası ticaret yollarının keşifler sonucunda yön değiştirmesi de bunda etkili oldu. Osmanlı Devleti, bu ticaret yollarının kendi topraklarından geçtiği dönemlerde sağladığı kazancı yitirdi. Öte yandan Avrupa devletlerinin güçlenmesi karşısında fetihlerin durmasıyla ganimet gelirleri de ortadan kalktı. Devlet, gereksinim duyduğu geliri sağlayabilmek için vergileri artırdı. Osmanlı Yönetiminin Babadan-Oğula geçmemesinde titizlikle durduğu tımar sistemi saltanat haline geldi. Oluşan bu yarı-feodal durum, vergileri ödeyemeyen köylülerin topraklarını terk etmesine, kasaba ve kentlere iş için göç etmesine yol açtı. Geçim yolu bulamayanlar ise eşkiyalığa başladılar ya da eşkiyaya katıldılar. Bütün bunların sonucunda Osmanlı toplumsal ve ekonomik düzenin alt üst oldu. İşsizlik ve geçim sıkıntısı, medrese öğrencisinden askerine kadar toplumun bütün kesimlerine yansıdı.

Diğer yandan Osmanlı Devleti’nin güttüğü sunni din politikası yine Alevi Türkmenler’de, göçebeyi yerleşik hayata geçirip vergilendirmeyi amaçlayan yerleştirme politikası diğer göçebe Türkmen ve Yürük boylarında rahatsızlık yaratmaktaydı.

Anadolu’da ilk büyük Celali hareketleri, medrese öğrencilerinin hareketi olarak ortaya çıktı. Medrese öğrencileri ve medrese bitirip iş bulamayanlar Bursa, Konya, Bolu ve Samsun yörelerinde büyük ayaklanmalar başlattılar. Bu ayaklanmalar tarihe Suhte ayaklanmaları olarak geçti. Daha sonra, asker sınıfından levent ve sekbanlar ayaklandılar. Bu arada Osmanlı Devleti’nin yerel yöneticileri, güç kullanarak halktan vergi toplamaya başladılar. Yerel yöneticilerin zulmü merkezi hükümet tarafından önü alınamaz duruma gelince, III. Murat (), III. Mehmet () ve I. Ahmet () soygunlara, yöneticilere ve memurlara karşı köylülerin silahla mücadele etmesini isteyen fermanlar çıkardılar.

CELALİ İSYANLARI VE LİDERLERİ

İlk Celali önderlerinden biri Bolu ve Gerede yöresinde ’de ortaya çıkan Köroğlu Ruşen’di. Köroğlu, soyguncu devlet yöneticilerine ve beylere karşı mücadele etti. Yaşamı ve serüvenleri, halk arasında derin izler bıraktı ve Köroğlu Destanı'na konu oldu.

yüzyılın sonlarına değin Celali ayaklanmaları, daha çok yöresel bir özellik taşıyordu. ’de Sivas ve Maraş bölgesinde çıkan Karayazıcı Ayaklanması, Celali hareketlerinin niteliğini değiştirdi. Sekban askerlerinin komutanıyken ayaklanan Karayazıcı'ya, dirlikleri ellerinden alınan sipahiler, topraklarını terk eden köylüler, işsiz kalan sekbanlar, yönetimden hoşnut olmayan beyler ve paşalar da katıldı. 20 bin kişilik bir ayaklanmacı ordusunu yöneten Karayazıcı, büyük kentlere bile baskınlar düzenleyip çekiliyordu. Karayazıcı üzerine gönderilen Osmanlı ordusu karşısında Tokat’a çekildi ve ’de öldü.

Karayazıcı’nın ölümünden sonra ayaklanmacıların başına kardeşi Deli Hasan geçti. Osmanlı Devleti, Orta Anadolu’ya egemen olan Deli Hasan kuvvetlerini bastıramayınca, onunla anlaşma yolunu seçti. Deli Hasan'ı paşa unvanıyla Bosna beylerbeyğine atadı. Ancak devletin bu tavrı öbür Celali önderlerini cesaretlendirdi. arasında Celali ayaklanmaları bütün Anadolu’ya yayıldı. Tavil Ahmed, Canbulatoğlu ve Kalenderoğlu gibi Celali önderler devlet otoritesini ortadan kaldırdılar. Anadolu'daki köylüler canlarını kurtarmak için yerleşim yerlerini terk ederek dağlara sığınmak zorunda kaldılar. Osmanlı tarihine bu dönem “Büyük Kaçgun” olarak geçmiştir.

Sonunda Osmanlı Devleti, Celalileri kesin olarak ortadan kaldırmaya karar verdi. Sadrazam Kuyucu Murat Paşa büyük bir orduyla 'da Anadolu’ya geçti. yılına kadar giriştiği savaşlarda Celalileri ve adamlarını acımasızca öldürerek cesetlerini açtırdığı kuyulara doldurttu. Bu dönemde öldürttüğü insan sayısı 65 bin civarındadır.

Erzurum beylerbeyi Abaza Mehmed Paşa ’de yeni bir ayaklanma başlattı ve bu ayaklanma ancak 'de bastırılabildi. Sultan I. İbrahim döneminde () Sivas Valisi Vardar Ali Paşa ve Isparta yöresinde Kara Haydaroğlu ile Katırcıoğlu ayaklanmaları çıktı. Ama Osmanlı Devleti, ayaklanmacılara karşı siyasetini belli ölçülerde değiştirdi ve onları denetim altına alma yolunu kullandı. Katırcıoğlu, Karaman beylerbeyliğiyle ödüllendirilerek etkisiz hale getirildi. ’de ayaklanan Abaza Hasan Paşa’ya da devlet görevi verildi. Anadolu’da yüzyıl ortalarından sonra görülen yerel Celali toplulukları da II. Viyana Kuşatması’ndan sonra Avusturya ve müttefiklerine karşı yürütülen savaşlarda asker olarak orduya alındı.

CELALİ İSYANLARININ SONUÇLARI

Celali isyanları, Osmanlı toprak düzenini büyük ölçüde değiştirdi. Ağır vergiler yüzünden ya da “Büyük Kaçgun” sırasında yerlerinden olan çiftçilerin toprakları mültezimlerin ya da yerel yöneticilerin eline geçti. Vergiler yüzünden borca giren köylüler, işledikleri toprakları sonunda tefecilere kaptırdılar. Osmanlı toprak düzeninin belkemiği olan tımar sistemi bozuldu. Büyük nüfus hareketleri ortaya çıktı ve kentlere büyük göçler oldu. Tarımsal üretim geriledi ve kıtlık tarım ürünleri fiyatlarının yükselmesine yol açtı. On binlerce insan yaşamını yitirdi ve pek çok yerleşim yeri yıkıma uğradı.

Türkçe’ye yerleşmiş olan “Celallenmek” deyimi de, Celali isyanlarının günümüze bıraktığı miraslardandır.

askerAvrupaAvusturyaBoluBosnaBursaErzurumHükümetIspartaKaramanKonyaMuhteşem Yüzyıl KösemSamsunSivasTokatTürkmenlerYozgat

nest...

51692 51693 51694 51695 51696