Evliya Çelebi Mezarı
kaynağı değiştir]
Bahçesaray'dan önce Eski Yurt, Kırım Yurt'un başkenti idi. Bu nedenle nekropol muhtemelen Moğol döneminin en eski mezarlarını 20. yüzyılın ilk yarısına kadar korumuştur. Bunlar, iki stelli (iki boynuzlu olanlar), yarı gömülü kriptalar ve son olarak kubbeli turbe içeren biçimler şeklinde geleneksel mezarlar yapılarında olabilirler. Pek çok yapıda bir düzine ardışık gömü vardı ve bunlar aile mezarlarıydı . Türbeler, herhangi bir yere inşa edilebilmesine rağmen, erken dönemde çoğunlukla Salacık'da, sonra Eski-Yurt'ta ve daha sonraki dönemde (XVII-XVIII yüzyıllar) han sarayının nekropolünde ve yakın çevresinde inşa edildi . Evliya Çelebi, hanların cenazelerinin yerinden bahsetmektedir. II. Mehmed Girat türbesi, saray dışında gömülen hanların son cenazelerinden biridir. Ayrıca, öldükleri dönemlerde, türbede yer alan tüm hanların iktidardan düşürüldüğü ve Osmanlıların himayesindeki hanlar ile taht mücadelesi için savaştıklarına dikkat edilmelidir [6] .
Bina sekiz yüzlüdür. Duvarları yaklaşık iki metre kalınlığındadır. Biri kuzeydoğu tarafında bir girişe sahip sekiz kemerli niş ve bunların üzerinde orijinal haliyle (şu anda kısmen duvarla örülmüş) sekiz kemerli pencere dizisi vardır. Mermer plakalı metal ızgaralarla çevrilmiş pencerelerdi. Kırım muadillerinin standartlarına göre büyük olan kubbe, yapının içinde sivri kemerler üzerine oturtulmuştur. Bina, kusursuz orantılılık, ölçülü dekor, ciddiyet ve anıtsallık ile karakterizedir. Osmanlı etkisi de göze çarpmaktadır. Analizler, türbe projesinin büyük bir ustaya, muhtemelen Kırım Gözleve'de çalışan Mimar Sinan'ın öğrencilerinden birine ait olduğunu, ancak buna ait yazılı kaynak bulunamadığını göstermektedir [6][9] .
Müzecilik[değiştir kaynağı değiştir]
Mehmed'in en büyük oğlu II.Saadet Giray ve kardeşleri Safa ve Murad Giray, az sayıda taraftarı ile Kırım'dan ayrılarak Nogay kamplarına kaçmışlardı. Ertesi yılın baharında (1585)II. Saadet Giray, Kırım Hanlığı'na karşı ikinci bir sefer düzenledi. Ancak Kırım'a yaklaşırken kendisini Kuzey Donetsk Nehri'ne kadar takip eden Kalga Alp Giray komutasındaki büyük bir Tatar ordusu ile karşılandı. Bu başarısızlıktan sonra, kardeşler ayrıldı. II. Saadet Giray Kumukia'ya, Safa Giray Çerkesya'ya, Murad Giray ise Moskova Çarı Fyodor Ioannovich'in hizmetine girdiği Astrahan'a geldi. Rus devletiyle müzakerelere başlayan Murad Giray , 1586 baharında Çar tarafından büyük bir onurla kabul edildiği Moskova'ya geldi. Eylül 1586'da Astrahan valisi olarak atanan Çareviç Murad Giray , başkentten Astrahan'a gönderildi . Kardeşleri Saadet ve Safa Giray'da, Astrahan yakınlarında bulunabilme izni aldılar. 1586 sonbaharında Safa Giray, ağabeyi II. Saadet Giray'a katılmak için Kumukia'ya geldi. Rus hükûmeti Murad Giray adına her iki prense de elçiler göndererek onları Astrahan'a çağırdı. II. Saadet Giray ailesiyle birlikte Astrahan'a geldi. Ancak kardeşi Safa Giray, Rus hükûmeti ile işbirliği yapmayı reddetti. 1587 sonbaharında Saadet Giray Astrahan'da aniden öldü .
Ölümünün, Osmanlı vatandaşlığına geçmesi konusunda gizli görüşmelerin farkına varan Moskova hükûmetinin emriyle olduğuna inanılınmaktadır. Saadet Giray, aile türbesine gömüldü. Daha sonra II.Saadet Giray'ın en küçük oğlu KalgaŞahin Giray, babasının Ruslar tarafından öldürüldüğünü açıkça iddia etmiştir .
1591 baharında Moskova hükûmetine sadık kalan ve üç kez çar tarafından kabul edilen kardeşlerden ikincisi Murad Giray, üvey oğlu ve yeğeni Kumik Giray ile birlikte Astrahan'da aniden öldü. Rus kronikleri, Kırımlıların kendilerini zehirlediğini yazmaktadır. Kırımlılar da Rus hükûmetini aynı şekilde suçladılar. Murad Giray, babası ve erkek kardeşleriyle birlikte aynı yere gömülmüştür
Bir müddet sonra, üçüncü kardeş Safa Geray yeni Kırım Hanı Nureddin Han tarafından affedilmişti. II. Gazi Giray ise Murad'ın ölümünden sorumlu tuttuğu Moskova'ya karşı taaruzlara devam etti. Rus kuvvetleri baskınlara başarılı bir şekilde karşı koydu. 1591'in sonunda Kırım'a yaptığı seferden döndükten sonra hastalık nedeniyle öldü ve Eski-Yurt türbesine gömüldü .