Diller Nasıl Sınıflandırılır
kaynağı değiştir]
Ana madde: Dil aileleri listesi
Ayrıca bakınız[değiştir [1]
PAÜPETEKUZEM 3. Hafta DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI
[2]
PAÜPETEKUZEM DÜNYA DİLLERİNİN SINIFLANDIRILMASIDiller, her kavmin kendi toplum yapısına göre şekillenmiş özel birer anlaşma sistemi oldukları için dünyadaki kavim sayısınca dil var demektir. Bugün yer yüzünde kaç dil konuşulduğunu kesin bir sayı ile belirtmek güçtür.
[3]
PAÜPETEKUZEM Bu güçlük, yer yüzünün daha yeterince tanınmamış olan bölgelerinde işlenip incelenmemiş veya henüz bir yazı dili durumuna gelememiş birtakım dillerin varlığından ileri gelmektedir. Bunun yanında, bir dile veya dil ailesine bağlılığı henüz kesinleşmemiş bulunan diller de vardır.
[4]
PAÜPETEKUZEM Her şeye rağmen dilbilim alanında yapılan çeşitli tespit ve sayımlara göre, dünyada yaşayan ’den çok dil bulunmaktadır. Bunların bir kısmı milyonlarca insan tarafından konuşulurken bir kısmı yalnızca birkaç yüz insan tarafından konuşulmaktadır.
[5]
PAÜPETEKUZEM Aslında, hangi şekilde oluşmuş olurlarsa olsunlar, bugün yer yüzünde konuşulan dillerin hepsi de az çok gelişmiş birer sistem halindedir. Yaşayan dillerin birbirleri ve bilinen eski diller ile karşılaştırılmalarından anlaşılmıştır ki bugünkü dünya dilleri az sayıda bir takım eski ana dillerin zamanla farklılaşarak dallanmasından ortaya çıkmıştır. Aynı anadillerden gelen diller birbirleriyle akraba sayılmış ve dil ailelerini oluşturmuştur.
[6]
PAÜPETEKUZEM Yeryüzündeki dillerin sayısında olduğu gibi, ana dil konusunda da kesin bir sayı vermek mümkün değildir. Yeryüzünde konuşulan diller özellikle yapı ve köken bakımından gruplandırılarak incelenmektedir. Aynı grupta yer alan diller arasında ses (fonetik), yapı (morfoloji), sözcük (leksikoloji) ve cümle bilgisi (sentaks) bakımlarından ortak özelliklerin olması beklenir.
[7]
PAÜPETEKUZEMKÖKENLERİ BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİKöken bakımından yapılan sınıflandırmada, yukarıda açıklandığı üzere bilinmeyen devirlerde, aynı ana dile bağlanan bir köken akrabalığı söz konusudur. Bu akrabalık, dillerin ses yapısı (fonoloji), şekil yapısı (morfoloji), cümle yapısı (sentaks) ve köken bilgisi (etimoloji) bakımlarından geriye doğru gidildikçe birbirine olan yakınlıkları sonucunda ortaya çıkan bağlılıklardır. Köken akrabalığında kelime hazinesindeki benzerlikler de önemlidir.
[8]
PAÜPETEKUZEM Dil akrabalığı aynı dilleri konuşan milletlerin aynı soydan geldikleri anlamını taşımaz. Aynı soydan gelen ve dilleri akraba olan milletler bulunduğu gibi, ırk bakımından birbirleriyle hiçbir ilişkisi bulunmayan fakat aralarında kültür ilişkisi ve kültür bağı görülen milletler de vardır. Örneğin, Hint-Avrupa dil ailesi içinde yer alan diller, birbirleriyle soy bağı bulunmayan birçok millet tarafından konuşulmaktadır.
[9]
PAÜPETEKUZEM Yer yüzünün aynı kökenden gelen diller, tıpkı bir ağacın gövdesinden dal budak salan kolları gibi belirli dil ailelerini meydana getirmişlerdir. HİNT-AVRUPA DİLLERİ, ÇİN-TİBET DİLLERİ, HAMİ-SAMİ DİLLERİ, ALTAY DİLLERİ, BANTU DİLLERİ, KAFKAS DİLLERİ, FİN-UGOR DİLLERİ, AVUSTURONEZYA DİLLERİ, YERLİ AMERİKA DİLLERİ)
[10]
PAÜPETEKUZEMKökenleri bakımından dünya dillerini incelemeden önce büyük aile teorilerinden de bahsetmekte fayda vardır. NOSTRATİK TEORİSİ:Nostratik teorisi altı dil ailesinin aynı kökten çıktığını ve dolayısıyla bir büyük aile oluşturduğunu kabul eder. Nostratik büyük ailesini oluşturan altı dil ailesi şunlardır: Hami-Sami, Kartvel, Hint-Avrupa, Ural, Dravit, Altay.
[11]
PAÜPETEKUZEMYapılan çalışmalarda (Vladislav İliç-Svitıç) sözcüğün karşılaştırılan dil ailelerinde ve bu ailelere giren dillerde ortak olduğu gösterilmişfunduszeue.infoATİK TEORİSİ:Greenberg tarafından kurulan bu teori; Hint-Avrupa, Ural, Altay, Gilyak, Kore-Japon-Aynu, Çukça ve Eskimo-Aleut dil ailelerinin bir büyük aile oluşturduğunu kabul eder. Bu yedi dil ailesindeki ses ve biçim özellikleri karşılaştırılarak ortak yönler ortaya konmuştur.
[12]
PAÜPETEKUZEMNostratik teorisi ile Avrasyatik teorisi aslında iç içe geçmiş iki teoridir. Merrit Ruhlen teoriler hakkındaki son görüşleri esas alarak yaptığı sınıflandırmada iki teorinin iç içe oluşunu şu tablo ile verir.
[13]
PAÜPETEKUZEMDİL AİLELERİA. HİNT AVRUPA DİLLERİHint-Avrupa Dilleri kuramı M.Ö. üç binlerde Karadeniz’in kuzeyinde konuşulduğu ve bu zamanlarda çeşitli kollara ayrıldığı varsayılan kuramdır. Bu grup coğrafi yaygınlık ve konuşan sayısı bakımından en büyük dil grubudur. Avrupa’nın ( Fince, Macarca, Estonca hariç ) tamamında, Asya’nın önemli bir bölümünde, Amerika’nın büyük bir bölümünde ve Afrika’nın bir bölümünde konuşulur. Hint-Avrupa dillerinin konuşur sayısı yaklaşık 1,4 milyar kişi olarak hesaplanmıştır.
[14]
PAÜPETEKUZEMHint-Avrupa dil grubu iki ana kola ayrılır Asya Kolu2. Avrupa Kolu
[15]
PAÜPETEKUZEM 1. Asya KoluYirmiden fazla dile sahip olan bu grup, kendi arasında Hint ve İran olmak üzere iki büyük bölüme ayrılıra) Hint-Urdu Dilleri:Eski Sanskritçenin devamı olan Bihari, Pencabi, Morathi, Guyarati ve Bengal-Assam dilleri.Günümüzde Hint-Urdu dillerinin En büyük temsilcisi Hintçe, Urduca ve Bengalidir.
[16]
PAÜPETEKUZEM Hintçe Hindistan’da, Urduca Pakistan’da, Bengali ise Hindistan’ın bir kısmı ve Bangledeş’te konuşulur. b) İran Dilleri:Asya kolunun ikinci büyük grubunu İran dilleri oluşturur. İran’daki Fars asıllıların konuştuğu Farsça, Pakistan ve Afganistan’daki Peştunların dili Peştunca, Tacikistanda konuşulan Tacikçe, ve Kafkaslardaki küçük bir grup olan Osetlerin dili olan Osetçe bu dil grubunu temsil eder.
[17]
PAÜPETEKUZEM 2) Avrupa Kolu:Hint-Avrupa dillerinin ikinci grubunu Avrupa kolu temsil eder. Bu kol temel olarak dört alt gruba ayrılır. a) Latin Dilleri: Roma İmparatorluğu’nun Batı Avrupa'yı işgal etmesinden sonra yerli Avrupa dillerinin yerine Latinceye dayalı Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Katalanca ve Romence gibi diller meydana gelmişfunduszeue.info grubun en büyük temsilcisi İspanyolcadır. İspanyolca, İspanya ve Latin Amerika'daki İspanyol sömürgelerinde (Arjantin, Ekvador, Kolombiya, Peru…) konuşulur.
[18]
PAÜPETEKUZEM Portekizce, Portekiz, Brezilya ve Angola’da konuşulur. Fransızca, Fransa, Belçika, Kanada’nın bazı eyaletleri ve eski Fransız sömürgesi olan birçok ülkede (Cezayir, Benin, Burindi…) konuşulur.b) Slav Dilleri: Avrupa kolunun ikinci alt grubunu Slav dilleri oluşturur. Bu grup; Doğu Slav Dilleri, Batı Slav Dilleri ve Güney Slav Dilleri olmak üzere üç alt gruba ayrılır.
[19]
PAÜPETEKUZEM Slav grubunun doğu bölümünü Rusça, Bulgarca; güney bölümünü Sırpça, Boşnakça; batı bölümünü de Lehçe ve Makedonca temsil etmektedir. c) Germen Dilleri: Almanca, İngilizce, Felemenkçe, Danca, ve Norveççeden oluşan gruptur. Almanca Almanya, İsviçre’nin bazı yerleri, Lihtenştayn, Lüksemburg ve Avusturya’da İngilizce İngiltere, ABD, Kanada, Avusturalya, Güney Afrika Cumhuriyeti’nde konuşulur.
[20]
PAÜPETEKUZEM ç) Kelt Dilleri: Bu gruba Galce, Bretonca, İrlanda Galcesi, İskoçya Galcesi girer. Kelt dilleri Roma İmparatorluğu döneminde İngiliz adalarında konuşulan dillerdi. yüzyıldan sonra Germen dillerinin etkisi ve baskısıyla yerini İngilizceye bırakmıştır.
[21]
PAÜPETEKUZEM d) Diğerleri: Yukarıdaki dört grup dışında herhangi bir dil grubuna dahil edilmeyen Avrupa’daki Hint-Avrupa dil grubu içinde ele alınması gereken diller; Baltık dilleri, Yunanca, Arnavutça, ve Ermenicedir. Yunanca, Yunanistan ve Kıbrıs’ta 10 milyondan fazla kişi tarafından konuşulmaktadır. Arnavutça, Arnavutluk’ta ve Balkanlardaki Arnavutlar tarafından konuşulan tarihi eski dönemlere dayanan bir dildir. Ermenice Ermenistan’da ve değişik ülkelerde ikamet eden Ermeni cemaatleri tarafından konuşulmaktadır.
[22]
PAÜPETEKUZEM HİNT-AVRUPA DİL AİLESİASYA KOLU AVRUPA KOLUHİNT-URDU İRAN GERMEN LATİN SLAV DİĞERHİNT FARSÇA ALMANCA İSPANYOLCA RUSÇA YUNANCAURDU PEŞTUNCA İNGİLİZCE FRANSIZCA BULGARCA ARNAVUTÇABENGALİ OSETÇE FELEMENKÇE PORTEKİZCE SIRPÇA İRLANDABİHARİ TALİŞÇE İSVEÇÇE ROMENCE BOŞNAKÇAPANCABİ NORVEÇÇE LEHÇEGUYARATİ MAKEDONCA
[23]
PAÜPETEKUZEMB. ÇİN-TİBET DİL AİLESİGüneydoğu Asya’da yer alan irili ufaklı ’e yakın dilden oluşur. Bu grup Çin ve Tibet dilleri olmak üzere iki alt gruba ayrılır. Bunlardan Çince, Çin’de Mandarin Çincesi adıyla ve Pekin ağzına dayalı bir yazı dili geliştirmiştir. milyon insanın konuştuğu Mandarin Çincesi, dünyada en çok insanın konuştuğu anadildir. Çin’de bunlardan başka Vu, Guangzhu, Day ve Meo-Meo dilleri de çok sayıda insan tarafından konuşulur.
[24]
PAÜPETEKUZEMÇince Çin ideogramlarına dayalı hece yazısı sistemiyle yazılır. M.Ö. yüzyıla dek inen yazı belgeleriyle dünyanın en eski dillerinden biridir. Dünyada 1,4 milyara yakın insan Çince konuşmaktadır. Tibetçe ve Burmaca yaklaşık 15 milyon insan tarafından konuşulur.
[25]
PAÜPETEKUZEMC. HAMİ-SAMİ DİLLERİ:Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da konuşulan ’den fazla dilden oluşur. Hami ve Sami olmak üzere iki alt gruba ayrılıfunduszeue.infoça, İbranice, Habeşçe, Çad, Berberi ve ölmüş olan Akadça ve Aramca bu grubun başlıca dilleridir.
[26]
PAÜPETEKUZEMD. BANTU DİLLERİ:Orta ve Güney Afrika’da konuşulan Swahili, Zulu, Çuana, Kongo, Mongo, Gondo dilleridir. Bunlar arasında en yaygını Kenya, Uganda, Tanzanya ve Kongo’da konuşulan Swahili dilidir. Afrika’da bundan başka çeşitli dil gruplarına ait diller de yaygın biçimde konuşulur. yüzyıldan sonra sömürgecilik yoluyla gelmiş Avrupa dillerinin etkisi büyüktür.
[27]
PAÜPETEKUZEME. KAFKAS DİLLERİ:Kafkaslar çok sayıda etnik unsurun yaşadığı bölgedir. Bu yüzden bölgede dil birliğinden söz etmek mümkün değildir. Bölgede 60’tan fazla dil konuşulmaktadır. Kafkaslarda karşımıza üç değişik dil grubu çıkmaktadır. 1. Altay Dilleri: Azerbaycan, Karaçay, Balkar, Kumuk, Türkmen Türkçeleri; Kalmuk Moğolcası. 2. Hint- Avrupa Dilleri: Ermenice, İran Dileri, Osetçe ve Talişçe3. Kafkas Dilleri: Gürcüce, Abhazca, Çeçen-Lezgi dilleridir.
[28]
PAÜPETEKUZEMF. AVUSTRONEZYA DİLLERİ:Çin’in güneyindeki anakarada konuşulan yaklaşık bin dilden oluşan bir gruptur. Hindistan’ın doğusu, Malezya’nın adalar bölgesi, Endonezya ve Filipinler bu dillerin konuşulduğu yerlerdir. En önemlileri Tayland’da konuşulan Tay (Siyam) dili, Vietnam dili, Birman dili, Lao dili, Cava dili, Togolog dilleridir.
[29]
PAÜPETEKUZEMG- AMERİKA YERLİ DİLLERİ: Kuzey ve Güney Amerika’da Avrupa dilleri ağırlıklı olarak konuşulan devlet ve eğitim dilleridir. Bunun yanında Amerika yerlilerinin konuştuğu çok sayıda dil de mevcuttur. Bunlar Amerika yerlilerinin Asya’dan getirdikleri ata dilleridir. Bu diller Kuzey, Orta ve Güney olmak üzere 3 gruba ayrılır. Kuzey ve Orta grubu; Atabask, Algokin ve Sui dillerinden oluşur. Bunların sayıları 30’dan fazladır. Güney Amerika’daki Penut yerli dil ailesi, Amerika’nın en fazla konuşuru olan gruptur.
[30]
PAÜPETEKUZEMH. FİN-UGOR DİLLERİ (URAL DİLLERİ):Bu dil grubu Kuzey-batı Avrupa’da konuşulur. Grubun başlıca dilleri Fince, Macarca, Laponca ve Livonya’dır. Bu diller; Finlandiya, Macaristan, Norveç, İsveç ve Rusya’nın bazı bölgelerinde konuşulur. I. ALTAY DİLLERİ:Bu dil grubu, dilbilimciler tarafından önceleri Ural-Altay Dilleri olarak adlandırılan dil ailesinin Altay Dilleri bölümünü teşkil ediyordu.
[31]
PAÜPETEKUZEMSon yıllarda Ural-Altay Dil Ailesi’nin Ural Dilleri bölümü Fin-Ugor Dilleri, Altay Dilleri bölümü de Altay Dilleri diye ayrı ayrı gruplar halinde değerlendirilip her iki grup bağımsız olarak ele alınmaya başlandı; fakat bu diller arasında morfolojik ve sentaks benzerlikleri vardır. Altay Dilleri; Türkçe, Moğolca, Mançu-Tunguzca, Korece ve Japoncanın olduğu bir dil grubudur. Türkçe Altay kolunun en yaygın olan ve en fazla konuşulan dilidir.
[32]
PAÜPETEKUZEM ALTAY DİLLERİ TEORİSİ:Bu teori; Türk, Moğol, Tunguz, Kore ve Japon dillerinin ortak bir kökten çıktığını ve bunların akraba olduğunu kabul eden teoridir. Başlangıçta sadece Türk, Moğol, Tunguz, dillerinin akrabalığı üzerinde durulurken yüzyılın ortalarında ve ikinci yarısında Korece ve Japonca da bunlara katılmıştır. Teoriye göre bu diller ortak bir ata dilden iniyordu. Ortak ata dil farazi bir dildi ve doğal olarak bir adı yoktu. Akrabalık teorisine inananlar bu farazi dile Altay dili adını verdiler.
[33]
PAÜPETEKUZEMAltay dilleri teorisinin başlangıcı yüzyılın otuzlu yıllarına dek gider. Teori henüz modern bir bilim disiplini haline gelmeden önceki ilk çalışmalarda Altay dilleri Ural dilleriyle ve hatta birçok farklı dille birlikte ele alınmış; fakat yüzyılın sonlarından itibaren genellikle Altay dilleriyle sınırlandırılmıştır. Bu dil kuramını savunanlar (Ramstedt, Pope, Radloff Schott…) olduğu kadar itiraz edenler de (Clauson, Doerfer…) olmuştur.
[34]
PAÜPETEKUZEMALTAY DİLLERİNİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ: Ses uyumu vardır. Sözcüklerde cinsiyet yoktur. Artikel (tanımlık) yoktur. Fiil ve isim çekimleri eklerle yapılır. İsim çekiminde iyelik eki kullanılır. Fiil şekilleri zengindir. Sıfatlar isimden önce kullanılır. Önek yoktur, sonek vardır. Sayı sözlerinden sonra çoğul eki kullanılmaz.
[35]
PAÜPETEKUZEM Karşılaştırma +dAn hal eki ile yapılır. İsim tamlamalarında önce tamlayan kullanılır. Sözdizimi Özne+Tümeç+Yüklem şeklindedir. Altay dillerinin hepsi bitişkendir. Kelimeler kök ya da gövdeye belirli ekler getirilerek oluşturulur. Sıfat tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasında hal, cinsiyet ve sayı bakımından uyum yoktur.
[36]
PAÜPETEKUZEMAltay dil ailesi dünyada üçüncü büyük dil ailesidir. Yaklaşık milyona yakın konuşur sayısı vardır. Altay dillerinin konuşulduğu alan yaklaşık 20 milyon km²dir.(ABD’nin iki katından büyük) Türk dilinin konuşulduğu alan yaklaşık 11 milyon km²dir.(Avrupa kıtasından biraz geniş) Altay dillerinin en eski yazıtı 7. yüzyılda () yazılan Çoyrın yazıtıdır.
[37]
PAÜPETEKUZEM YAPILARINA GÖRE DİLLERYapı (morfoloji) bakımından yapılan sınıflamada dünya dilleri üç gruba ayrılmıştır Tek Heceli Diller2. Eklemeli Diller3. Çekimli Diller
[38]
PAÜPETEKUZEM1. Tek Heceli Diller:Bu dillere yalınlayan diller ya da ayrımlı diller de denir. Tipik örnekleri Çince ve Tibetçedir. Vietnam dili, Himalaya dilleri ve Endonezya dilleri de bu gruba girer.
[39]
PAÜPETEKUZEM Bu gruptaki dillerin başlıca özelliği, tek heceden oluşan kelimelerin ek almaması ve çekime girmemesidir. Hiçbir değişikliğe uğramadan kalan kelimeler, cümle içinde yer değiştirmek ve başka kelimelerle yan yana bulunmak suretiyle anlam farkı yaratırlar. Ayrıca Çincede olduğu gibi, bu dillerde vurgu ve tonlama da önemlidir. Tek heceli oldukları için bunlardaki kavram ve anlam farkları, yazıda da belli edilen çok zengin bir vurgu ve tonlama sistemi ile karşılanmıştır. Birçok kavramın ifadesi için kelime birleşimlerinden de yararlanılmıştır.
[40]
PAÜPETEKUZEM 2. Eklemeli Diler:Bu gruptaki diller bağlantılı diller, iltisaklı diller adıyla da anılırlar. Tipik örnekleri arasında Türkçe, Moğolca, Mançuca, Tunguzca gibi Altay dilleri ile Fince, Macarca ve Samoyetçe gibi Ural dilleri vardır. Ufak bazı ayrılıklar ile Japonca, ve bazı Afrika, Asya dilleri de bu gruba sokulmaktadır.
[41]
PAÜPETEKUZEM Bu dillerde, hiç değişmeden sabit kalan tek veya çok heceli kökler ve bunlara eklenen çeşitli ekler vardır. Kelime köklerinin başına veya sonuna eklenen ekler anlam ve görev değişikliği yaparlar. Köklere, kelimeler arasında geçici görev yüklemek üzere getirilen ekler çekim ekleridir: ev + den çıkmak, yol +a bakmak gibi. Köklere sürekli görevler yüklemek üzere eklenen ekler ise, yeni kelimeler türeten yapım ekleridir. Baş kökünden baş+ ak, baş+ kan isimlerinin, baş+ la - mak ve baş+ lat - tır - mak fiillerinin türetilmesi gibi. Türk dili bu grubun en karakteristik örneğidir. Türkçede ön ekleme yoktur.
[42]
PAÜPETEKUZEM Ek daima kök sonuna getirildiği için Türkçe sondan eklemeli bir dildir. Bu grubun diğer bazı dillerinde ise, kök çekime girdiğinde bütünü ile değişir ve tanınmaz hale gelir. Hint-Avrupa dil ailesine giren dillerde bu özellik göze çarpar: İngilizcede “içmek” fiilinin çekimde drink - drank - drunk; Almancada trinken - trank - getrunken şekillerine girmesi gibi.
[43]
PAÜPETEKUZEM 3. Çekimli Diller:Bu gruptaki diller bükümlü diller, tasrifli diller adıyla da anılır. Bu grubun en tipik örneği Arapça ve diğer Hami- Sami dilleri ile Hint - Avrupa dilleridir. Bu gruba giren dillerde tek veya çok heceli kökler vardır. Fakat yeni kelimeler türetirken ve çekim yaparken kelime köklerindeki ünlüler değişir. Böylece, köklerde bir iç kırılma meydana gelir.
[44]
PAÜPETEKUZEM Aynı durum kelimelerin çokluk şekillerinde de görülür. Çekimli dillerin kimisinde kök ünlüleri değiştiği halde, kelime kökü ile türetilen yeni kelime arasındaki ilgiyi gösteren bir bağ vardır. Kelime kökündeki ünsüzlerden oluşan asıl sesler yeni kelimede de korunmuştur. Değişiklik ise ünlülerdedir.
[45]
PAÜPETEKUZEM Çekimli dillerin bu özelliğini şu örnekle gösterebiliriz: ketebe: yazdı, ketebtü: ben yazdım, üktüb: yaz, ketebtüma: siz yazdınız, li-yektüb: yazsın, kâtib: yazan, mektep: okul, mektüb: yazılmış şey, mektup,kitabet: yazma, yazı yazma sanatı gibi. Örnekte görüleceği üzere, türemiş veya çekime girmiş kelimelerde K,T,B, kök ünsüzleri sabit kalmakta, yalnız ünlüler ve diğer bazı gramer unsurları değişmektedir.
[47]
PAÜPETEKUZEMKAYNAKÇA:Akar, Ali, Türk Dili Tarihi, Ötüken Yayınları, Ankara, Ercilasun, A. Bican, Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara,
[1]
PAÜPETEKUZEM 3. Hafta DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI
[2]
PAÜPETEKUZEM DÜNYA DİLLERİNİN SINIFLANDIRILMASIDiller, her kavmin kendi toplum yapısına göre şekillenmiş özel birer anlaşma sistemi oldukları için dünyadaki kavim sayısınca dil var demektir. Bugün yer yüzünde kaç dil konuşulduğunu kesin bir sayı ile belirtmek güçtür.
[3]
PAÜPETEKUZEM Bu güçlük, yer yüzünün daha yeterince tanınmamış olan bölgelerinde işlenip incelenmemiş veya henüz bir yazı dili durumuna gelememiş birtakım dillerin varlığından ileri gelmektedir. Bunun yanında, bir dile veya dil ailesine bağlılığı henüz kesinleşmemiş bulunan diller de vardır.
[4]
PAÜPETEKUZEM Her şeye rağmen dilbilim alanında yapılan çeşitli tespit ve sayımlara göre, dünyada yaşayan ’den çok dil bulunmaktadır. Bunların bir kısmı milyonlarca insan tarafından konuşulurken bir kısmı yalnızca birkaç yüz insan tarafından konuşulmaktadır.
[5]
PAÜPETEKUZEM Aslında, hangi şekilde oluşmuş olurlarsa olsunlar, bugün yer yüzünde konuşulan dillerin hepsi de az çok gelişmiş birer sistem halindedir. Yaşayan dillerin birbirleri ve bilinen eski diller ile karşılaştırılmalarından anlaşılmıştır ki bugünkü dünya dilleri az sayıda bir takım eski ana dillerin zamanla farklılaşarak dallanmasından ortaya çıkmıştır. Aynı anadillerden gelen diller birbirleriyle akraba sayılmış ve dil ailelerini oluşturmuştur.
[6]
PAÜPETEKUZEM Yeryüzündeki dillerin sayısında olduğu gibi, ana dil konusunda da kesin bir sayı vermek mümkün değildir. Yeryüzünde konuşulan diller özellikle yapı ve köken bakımından gruplandırılarak incelenmektedir. Aynı grupta yer alan diller arasında ses (fonetik), yapı (morfoloji), sözcük (leksikoloji) ve cümle bilgisi (sentaks) bakımlarından ortak özelliklerin olması beklenir.
[7]
PAÜPETEKUZEMKÖKENLERİ BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİKöken bakımından yapılan sınıflandırmada, yukarıda açıklandığı üzere bilinmeyen devirlerde, aynı ana dile bağlanan bir köken akrabalığı söz konusudur. Bu akrabalık, dillerin ses yapısı (fonoloji), şekil yapısı (morfoloji), cümle yapısı (sentaks) ve köken bilgisi (etimoloji) bakımlarından geriye doğru gidildikçe birbirine olan yakınlıkları sonucunda ortaya çıkan bağlılıklardır. Köken akrabalığında kelime hazinesindeki benzerlikler de önemlidir.
[8]
PAÜPETEKUZEM Dil akrabalığı aynı dilleri konuşan milletlerin aynı soydan geldikleri anlamını taşımaz. Aynı soydan gelen ve dilleri akraba olan milletler bulunduğu gibi, ırk bakımından birbirleriyle hiçbir ilişkisi bulunmayan fakat aralarında kültür ilişkisi ve kültür bağı görülen milletler de vardır. Örneğin, Hint-Avrupa dil ailesi içinde yer alan diller, birbirleriyle soy bağı bulunmayan birçok millet tarafından konuşulmaktadır.
[9]
PAÜPETEKUZEM Yer yüzünün aynı kökenden gelen diller, tıpkı bir ağacın gövdesinden dal budak salan kolları gibi belirli dil ailelerini meydana getirmişlerdir. HİNT-AVRUPA DİLLERİ, ÇİN-TİBET DİLLERİ, HAMİ-SAMİ DİLLERİ, ALTAY DİLLERİ, BANTU DİLLERİ, KAFKAS DİLLERİ, FİN-UGOR DİLLERİ, AVUSTURONEZYA DİLLERİ, YERLİ AMERİKA DİLLERİ)
[10]
PAÜPETEKUZEMKökenleri bakımından dünya dillerini incelemeden önce büyük aile teorilerinden de bahsetmekte fayda vardır. NOSTRATİK TEORİSİ:Nostratik teorisi altı dil ailesinin aynı kökten çıktığını ve dolayısıyla bir büyük aile oluşturduğunu kabul eder. Nostratik büyük ailesini oluşturan altı dil ailesi şunlardır: Hami-Sami, Kartvel, Hint-Avrupa, Ural, Dravit, Altay.
[11]
PAÜPETEKUZEMYapılan çalışmalarda (Vladislav İliç-Svitıç) sözcüğün karşılaştırılan dil ailelerinde ve bu ailelere giren dillerde ortak olduğu gösterilmişfunduszeue.infoATİK TEORİSİ:Greenberg tarafından kurulan bu teori; Hint-Avrupa, Ural, Altay, Gilyak, Kore-Japon-Aynu, Çukça ve Eskimo-Aleut dil ailelerinin bir büyük aile oluşturduğunu kabul eder. Bu yedi dil ailesindeki ses ve biçim özellikleri karşılaştırılarak ortak yönler ortaya konmuştur.
[12]
PAÜPETEKUZEMNostratik teorisi ile Avrasyatik teorisi aslında iç içe geçmiş iki teoridir. Merrit Ruhlen teoriler hakkındaki son görüşleri esas alarak yaptığı sınıflandırmada iki teorinin iç içe oluşunu şu tablo ile verir.
[13]
PAÜPETEKUZEMDİL AİLELERİA. HİNT AVRUPA DİLLERİHint-Avrupa Dilleri kuramı M.Ö. üç binlerde Karadeniz’in kuzeyinde konuşulduğu ve bu zamanlarda çeşitli kollara ayrıldığı varsayılan kuramdır. Bu grup coğrafi yaygınlık ve konuşan sayısı bakımından en büyük dil grubudur. Avrupa’nın ( Fince, Macarca, Estonca hariç ) tamamında, Asya’nın önemli bir bölümünde, Amerika’nın büyük bir bölümünde ve Afrika’nın bir bölümünde konuşulur. Hint-Avrupa dillerinin konuşur sayısı yaklaşık 1,4 milyar kişi olarak hesaplanmıştır.
[14]
PAÜPETEKUZEMHint-Avrupa dil grubu iki ana kola ayrılır Asya Kolu2. Avrupa Kolu
[15]
PAÜPETEKUZEM 1. Asya KoluYirmiden fazla dile sahip olan bu grup, kendi arasında Hint ve İran olmak üzere iki büyük bölüme ayrılıra) Hint-Urdu Dilleri:Eski Sanskritçenin devamı olan Bihari, Pencabi, Morathi, Guyarati ve Bengal-Assam dilleri.Günümüzde Hint-Urdu dillerinin En büyük temsilcisi Hintçe, Urduca ve Bengalidir.
[16]
PAÜPETEKUZEM Hintçe Hindistan’da, Urduca Pakistan’da, Bengali ise Hindistan’ın bir kısmı ve Bangledeş’te konuşulur. b) İran Dilleri:Asya kolunun ikinci büyük grubunu İran dilleri oluşturur. İran’daki Fars asıllıların konuştuğu Farsça, Pakistan ve Afganistan’daki Peştunların dili Peştunca, Tacikistanda konuşulan Tacikçe, ve Kafkaslardaki küçük bir grup olan Osetlerin dili olan Osetçe bu dil grubunu temsil eder.
[17]
PAÜPETEKUZEM 2) Avrupa Kolu:Hint-Avrupa dillerinin ikinci grubunu Avrupa kolu temsil eder. Bu kol temel olarak dört alt gruba ayrılır. a) Latin Dilleri: Roma İmparatorluğu’nun Batı Avrupa'yı işgal etmesinden sonra yerli Avrupa dillerinin yerine Latinceye dayalı Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Katalanca ve Romence gibi diller meydana gelmişfunduszeue.info grubun en büyük temsilcisi İspanyolcadır. İspanyolca, İspanya ve Latin Amerika'daki İspanyol sömürgelerinde (Arjantin, Ekvador, Kolombiya, Peru…) konuşulur.
[18]
PAÜPETEKUZEM Portekizce, Portekiz, Brezilya ve Angola’da konuşulur. Fransızca, Fransa, Belçika, Kanada’nın bazı eyaletleri ve eski Fransız sömürgesi olan birçok ülkede (Cezayir, Benin, Burindi…) konuşulur.b) Slav Dilleri: Avrupa kolunun ikinci alt grubunu Slav dilleri oluşturur. Bu grup; Doğu Slav Dilleri, Batı Slav Dilleri ve Güney Slav Dilleri olmak üzere üç alt gruba ayrılır.
[19]
PAÜPETEKUZEM Slav grubunun doğu bölümünü Rusça, Bulgarca; güney bölümünü Sırpça, Boşnakça; batı bölümünü de Lehçe ve Makedonca temsil etmektedir. c) Germen Dilleri: Almanca, İngilizce, Felemenkçe, Danca, ve Norveççeden oluşan gruptur. Almanca Almanya, İsviçre’nin bazı yerleri, Lihtenştayn, Lüksemburg ve Avusturya’da İngilizce İngiltere, ABD, Kanada, Avusturalya, Güney Afrika Cumhuriyeti’nde konuşulur.
[20]
PAÜPETEKUZEM ç) Kelt Dilleri: Bu gruba Galce, Bretonca, İrlanda Galcesi, İskoçya Galcesi girer. Kelt dilleri Roma İmparatorluğu döneminde İngiliz adalarında konuşulan dillerdi. yüzyıldan sonra Germen dillerinin etkisi ve baskısıyla yerini İngilizceye bırakmıştır.
[21]
PAÜPETEKUZEM d) Diğerleri: Yukarıdaki dört grup dışında herhangi bir dil grubuna dahil edilmeyen Avrupa’daki Hint-Avrupa dil grubu içinde ele alınması gereken diller; Baltık dilleri, Yunanca, Arnavutça, ve Ermenicedir. Yunanca, Yunanistan ve Kıbrıs’ta 10 milyondan fazla kişi tarafından konuşulmaktadır. Arnavutça, Arnavutluk’ta ve Balkanlardaki Arnavutlar tarafından konuşulan tarihi eski dönemlere dayanan bir dildir. Ermenice Ermenistan’da ve değişik ülkelerde ikamet eden Ermeni cemaatleri tarafından konuşulmaktadır.
[22]
PAÜPETEKUZEM HİNT-AVRUPA DİL AİLESİASYA KOLU AVRUPA KOLUHİNT-URDU İRAN GERMEN LATİN SLAV DİĞERHİNT FARSÇA ALMANCA İSPANYOLCA RUSÇA YUNANCAURDU PEŞTUNCA İNGİLİZCE FRANSIZCA BULGARCA ARNAVUTÇABENGALİ OSETÇE FELEMENKÇE PORTEKİZCE SIRPÇA İRLANDABİHARİ TALİŞÇE İSVEÇÇE ROMENCE BOŞNAKÇAPANCABİ NORVEÇÇE LEHÇEGUYARATİ MAKEDONCA
[23]
PAÜPETEKUZEMB. ÇİN-TİBET DİL AİLESİGüneydoğu Asya’da yer alan irili ufaklı ’e yakın dilden oluşur. Bu grup Çin ve Tibet dilleri olmak üzere iki alt gruba ayrılır. Bunlardan Çince, Çin’de Mandarin Çincesi adıyla ve Pekin ağzına dayalı bir yazı dili geliştirmiştir. milyon insanın konuştuğu Mandarin Çincesi, dünyada en çok insanın konuştuğu anadildir. Çin’de bunlardan başka Vu, Guangzhu, Day ve Meo-Meo dilleri de çok sayıda insan tarafından konuşulur.
[24]
PAÜPETEKUZEMÇince Çin ideogramlarına dayalı hece yazısı sistemiyle yazılır. M.Ö. yüzyıla dek inen yazı belgeleriyle dünyanın en eski dillerinden biridir. Dünyada 1,4 milyara yakın insan Çince konuşmaktadır. Tibetçe ve Burmaca yaklaşık 15 milyon insan tarafından konuşulur.
[25]
PAÜPETEKUZEMC. HAMİ-SAMİ DİLLERİ:Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da konuşulan ’den fazla dilden oluşur. Hami ve Sami olmak üzere iki alt gruba ayrılıfunduszeue.infoça, İbranice, Habeşçe, Çad, Berberi ve ölmüş olan Akadça ve Aramca bu grubun başlıca dilleridir.
[26]
PAÜPETEKUZEMD. BANTU DİLLERİ:Orta ve Güney Afrika’da konuşulan Swahili, Zulu, Çuana, Kongo, Mongo, Gondo dilleridir. Bunlar arasında en yaygını Kenya, Uganda, Tanzanya ve Kongo’da konuşulan Swahili dilidir. Afrika’da bundan başka çeşitli dil gruplarına ait diller de yaygın biçimde konuşulur. yüzyıldan sonra sömürgecilik yoluyla gelmiş Avrupa dillerinin etkisi büyüktür.
[27]
PAÜPETEKUZEME. KAFKAS DİLLERİ:Kafkaslar çok sayıda etnik unsurun yaşadığı bölgedir. Bu yüzden bölgede dil birliğinden söz etmek mümkün değildir. Bölgede 60’tan fazla dil konuşulmaktadır. Kafkaslarda karşımıza üç değişik dil grubu çıkmaktadır. 1. Altay Dilleri: Azerbaycan, Karaçay, Balkar, Kumuk, Türkmen Türkçeleri; Kalmuk Moğolcası. 2. Hint- Avrupa Dilleri: Ermenice, İran Dileri, Osetçe ve Talişçe3. Kafkas Dilleri: Gürcüce, Abhazca, Çeçen-Lezgi dilleridir.
[28]
PAÜPETEKUZEMF. AVUSTRONEZYA DİLLERİ:Çin’in güneyindeki anakarada konuşulan yaklaşık bin dilden oluşan bir gruptur. Hindistan’ın doğusu, Malezya’nın adalar bölgesi, Endonezya ve Filipinler bu dillerin konuşulduğu yerlerdir. En önemlileri Tayland’da konuşulan Tay (Siyam) dili, Vietnam dili, Birman dili, Lao dili, Cava dili, Togolog dilleridir.
[29]
PAÜPETEKUZEMG- AMERİKA YERLİ DİLLERİ: Kuzey ve Güney Amerika’da Avrupa dilleri ağırlıklı olarak konuşulan devlet ve eğitim dilleridir. Bunun yanında Amerika yerlilerinin konuştuğu çok sayıda dil de mevcuttur. Bunlar Amerika yerlilerinin Asya’dan getirdikleri ata dilleridir. Bu diller Kuzey, Orta ve Güney olmak üzere 3 gruba ayrılır. Kuzey ve Orta grubu; Atabask, Algokin ve Sui dillerinden oluşur. Bunların sayıları 30’dan fazladır. Güney Amerika’daki Penut yerli dil ailesi, Amerika’nın en fazla konuşuru olan gruptur.
[30]
PAÜPETEKUZEMH. FİN-UGOR DİLLERİ (URAL DİLLERİ):Bu dil grubu Kuzey-batı Avrupa’da konuşulur. Grubun başlıca dilleri Fince, Macarca, Laponca ve Livonya’dır. Bu diller; Finlandiya, Macaristan, Norveç, İsveç ve Rusya’nın bazı bölgelerinde konuşulur. I. ALTAY DİLLERİ:Bu dil grubu, dilbilimciler tarafından önceleri Ural-Altay Dilleri olarak adlandırılan dil ailesinin Altay Dilleri bölümünü teşkil ediyordu.
[31]
PAÜPETEKUZEMSon yıllarda Ural-Altay Dil Ailesi’nin Ural Dilleri bölümü Fin-Ugor Dilleri, Altay Dilleri bölümü de Altay Dilleri diye ayrı ayrı gruplar halinde değerlendirilip her iki grup bağımsız olarak ele alınmaya başlandı; fakat bu diller arasında morfolojik ve sentaks benzerlikleri vardır. Altay Dilleri; Türkçe, Moğolca, Mançu-Tunguzca, Korece ve Japoncanın olduğu bir dil grubudur. Türkçe Altay kolunun en yaygın olan ve en fazla konuşulan dilidir.
[32]
PAÜPETEKUZEM ALTAY DİLLERİ TEORİSİ:Bu teori; Türk, Moğol, Tunguz, Kore ve Japon dillerinin ortak bir kökten çıktığını ve bunların akraba olduğunu kabul eden teoridir. Başlangıçta sadece Türk, Moğol, Tunguz, dillerinin akrabalığı üzerinde durulurken yüzyılın ortalarında ve ikinci yarısında Korece ve Japonca da bunlara katılmıştır. Teoriye göre bu diller ortak bir ata dilden iniyordu. Ortak ata dil farazi bir dildi ve doğal olarak bir adı yoktu. Akrabalık teorisine inananlar bu farazi dile Altay dili adını verdiler.
[33]
PAÜPETEKUZEMAltay dilleri teorisinin başlangıcı yüzyılın otuzlu yıllarına dek gider. Teori henüz modern bir bilim disiplini haline gelmeden önceki ilk çalışmalarda Altay dilleri Ural dilleriyle ve hatta birçok farklı dille birlikte ele alınmış; fakat yüzyılın sonlarından itibaren genellikle Altay dilleriyle sınırlandırılmıştır. Bu dil kuramını savunanlar (Ramstedt, Pope, Radloff Schott…) olduğu kadar itiraz edenler de (Clauson, Doerfer…) olmuştur.
[34]
PAÜPETEKUZEMALTAY DİLLERİNİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ: Ses uyumu vardır. Sözcüklerde cinsiyet yoktur. Artikel (tanımlık) yoktur. Fiil ve isim çekimleri eklerle yapılır. İsim çekiminde iyelik eki kullanılır. Fiil şekilleri zengindir. Sıfatlar isimden önce kullanılır. Önek yoktur, sonek vardır. Sayı sözlerinden sonra çoğul eki kullanılmaz.
[35]
PAÜPETEKUZEM Karşılaştırma +dAn hal eki ile yapılır. İsim tamlamalarında önce tamlayan kullanılır. Sözdizimi Özne+Tümeç+Yüklem şeklindedir. Altay dillerinin hepsi bitişkendir. Kelimeler kök ya da gövdeye belirli ekler getirilerek oluşturulur. Sıfat tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasında hal, cinsiyet ve sayı bakımından uyum yoktur.
[36]
PAÜPETEKUZEMAltay dil ailesi dünyada üçüncü büyük dil ailesidir. Yaklaşık milyona yakın konuşur sayısı vardır. Altay dillerinin konuşulduğu alan yaklaşık 20 milyon km²dir.(ABD’nin iki katından büyük) Türk dilinin konuşulduğu alan yaklaşık 11 milyon km²dir.(Avrupa kıtasından biraz geniş) Altay dillerinin en eski yazıtı 7. yüzyılda () yazılan Çoyrın yazıtıdır.
[37]
PAÜPETEKUZEM YAPILARINA GÖRE DİLLERYapı (morfoloji) bakımından yapılan sınıflamada dünya dilleri üç gruba ayrılmıştır Tek Heceli Diller2. Eklemeli Diller3. Çekimli Diller
[38]
PAÜPETEKUZEM1. Tek Heceli Diller:Bu dillere yalınlayan diller ya da ayrımlı diller de denir. Tipik örnekleri Çince ve Tibetçedir. Vietnam dili, Himalaya dilleri ve Endonezya dilleri de bu gruba girer.
[39]
PAÜPETEKUZEM Bu gruptaki dillerin başlıca özelliği, tek heceden oluşan kelimelerin ek almaması ve çekime girmemesidir. Hiçbir değişikliğe uğramadan kalan kelimeler, cümle içinde yer değiştirmek ve başka kelimelerle yan yana bulunmak suretiyle anlam farkı yaratırlar. Ayrıca Çincede olduğu gibi, bu dillerde vurgu ve tonlama da önemlidir. Tek heceli oldukları için bunlardaki kavram ve anlam farkları, yazıda da belli edilen çok zengin bir vurgu ve tonlama sistemi ile karşılanmıştır. Birçok kavramın ifadesi için kelime birleşimlerinden de yararlanılmıştır.
[40]
PAÜPETEKUZEM 2. Eklemeli Diler:Bu gruptaki diller bağlantılı diller, iltisaklı diller adıyla da anılırlar. Tipik örnekleri arasında Türkçe, Moğolca, Mançuca, Tunguzca gibi Altay dilleri ile Fince, Macarca ve Samoyetçe gibi Ural dilleri vardır. Ufak bazı ayrılıklar ile Japonca, ve bazı Afrika, Asya dilleri de bu gruba sokulmaktadır.
[41]
PAÜPETEKUZEM Bu dillerde, hiç değişmeden sabit kalan tek veya çok heceli kökler ve bunlara eklenen çeşitli ekler vardır. Kelime köklerinin başına veya sonuna eklenen ekler anlam ve görev değişikliği yaparlar. Köklere, kelimeler arasında geçici görev yüklemek üzere getirilen ekler çekim ekleridir: ev + den çıkmak, yol +a bakmak gibi. Köklere sürekli görevler yüklemek üzere eklenen ekler ise, yeni kelimeler türeten yapım ekleridir. Baş kökünden baş+ ak, baş+ kan isimlerinin, baş+ la - mak ve baş+ lat - tır - mak fiillerinin türetilmesi gibi. Türk dili bu grubun en karakteristik örneğidir. Türkçede ön ekleme yoktur.
[42]
PAÜPETEKUZEM Ek daima kök sonuna getirildiği için Türkçe sondan eklemeli bir dildir. Bu grubun diğer bazı dillerinde ise, kök çekime girdiğinde bütünü ile değişir ve tanınmaz hale gelir. Hint-Avrupa dil ailesine giren dillerde bu özellik göze çarpar: İngilizcede “içmek” fiilinin çekimde drink - drank - drunk; Almancada trinken - trank - getrunken şekillerine girmesi gibi.
[43]
PAÜPETEKUZEM 3. Çekimli Diller:Bu gruptaki diller bükümlü diller, tasrifli diller adıyla da anılır. Bu grubun en tipik örneği Arapça ve diğer Hami- Sami dilleri ile Hint - Avrupa dilleridir. Bu gruba giren dillerde tek veya çok heceli kökler vardır. Fakat yeni kelimeler türetirken ve çekim yaparken kelime köklerindeki ünlüler değişir. Böylece, köklerde bir iç kırılma meydana gelir.
[44]
PAÜPETEKUZEM Aynı durum kelimelerin çokluk şekillerinde de görülür. Çekimli dillerin kimisinde kök ünlüleri değiştiği halde, kelime kökü ile türetilen yeni kelime arasındaki ilgiyi gösteren bir bağ vardır. Kelime kökündeki ünsüzlerden oluşan asıl sesler yeni kelimede de korunmuştur. Değişiklik ise ünlülerdedir.
[45]
PAÜPETEKUZEM Çekimli dillerin bu özelliğini şu örnekle gösterebiliriz: ketebe: yazdı, ketebtü: ben yazdım, üktüb: yaz, ketebtüma: siz yazdınız, li-yektüb: yazsın, kâtib: yazan, mektep: okul, mektüb: yazılmış şey, mektup,kitabet: yazma, yazı yazma sanatı gibi. Örnekte görüleceği üzere, türemiş veya çekime girmiş kelimelerde K,T,B, kök ünsüzleri sabit kalmakta, yalnız ünlüler ve diğer bazı gramer unsurları değişmektedir.
[47]
PAÜPETEKUZEMKAYNAKÇA:Akar, Ali, Türk Dili Tarihi, Ötüken Yayınları, Ankara, Ercilasun, A. Bican, Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara,