Bulgaristan Avrupa Ülkesimi

'te küçük bir Lüksemburg kasabasında kurulmasından bu yana Schengen Bölgesi, Avrupa entegrasyonunun en sembolik ve somut sonuçlarından biri haline geldi. Bölge halkı pasaport taşımaya veya sınır kontrollerine ihtiyaç duymadan sınırlar arasında seyahat etti.

Başlangıçta Avrupa Birliği'ne (AB) paralel olarak kurulan Schengen, sonrasında bloğun yasalarına dahil edildi.

Bölge şu anda 22'si AB ülkesi olmak üzere 26 ülkeyi ve yaklaşık milyon Avrupalı'yı kapsıyor.

Ancak 'de AB'ye katılan Romanya ve Bulgaristan gibi üyeler henüz pasaportsuz seyahatin avantajlarından yararlanamıyor.

Zorlu kabul sürecinde iki ülkenin de on yılı aşkın süredir kuyrukta beklemesi hayal kırıklığı yaratıyor. 

Schengen'e katılım, ortak kuralların uygulanmasını, dış sınırların düzgün bir şekilde yönetilmesini, güvenlik bilgilerinin paylaşılmasını ve etkin polis işbirliğini gerektiriyor. 

Her iki ülke de gerekli kriterleri yıllar önce yerine getirdiklerinde ısrar ediyor. 

Avrupa Birliği Konseyi "engeli"

Avrupa Komisyonu da adayların tüm teknik koşulları yerine getirdiğini defalarca teyit ederken, Avrupa Parlamentosu iki ülkenin kabul edilmemesini "ayrımcılık" olarak eleştiriyor. 

Bu iki önemli kurumun tam desteğini almalarına rağmen iki ülkenin bir de 27 AB ülkesinin bakanlarını bir araya getiren Avrupa Birliği Konseyi'nin yeşil ışığını alması gerekiyor. Süreç de burada tıkanıyor. Zira onayın çıkabilmesi için eksiksiz tüm üyelerin kabul oyu kullanmamaları gerekiyor. Bu da tek bir "hayır "ın tüm süreci fiilen dondurabileceği anlamına geliyor.

Örneğin yılında Fransa, Almanya, Finlandiya, İsveç, Hollanda ve Belçika, iki ülkedeki yolsuzluk, organize suç ve yargı reformlarıyla ilgili endişeler nedeniyle oylamada "hayır" oyu kullanmıştı. 'te patlak veren göç krizi ise kabul umutlarını daha da azalttı. Sadece Covid krizinin ardından rüzgar tersine dönmeye başladı.

Bu yılın başlarında Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Bulgaristan ve Romanya'nın katılımı için kapıyı açarken, kriz zamanlarında bakanlar düzeyinde bir Schengen Konseyi kurmak da dahil olmak üzere pasaportsuz bölgede reform planlarını açıkladı.

Bu açıklamadan kısa süre sonra da Almanya Şansölyesi Olaf Scholz üyelik sürecine desteğini dile getirdi ve Romanya ve Bulgaristan'ın "tam üye olmaları" için çalışacağını açıkça taahhüt etti.

"Schengen Avrupa Birliği'nin en büyük başarılarından biridir ve bunu korumalı ve geliştirmeliyiz. Bu, aynı zamanda, kalan pürüzleri de gidermek anlamına geliyor" dedi.

AB'nin önemli iki ülkesindeki bu tavır değişikliği sürecin hızlanması ve diğer isteksiz ülkelerin tavırlarında değişikliğe gitmelerinde çok önemliydi.

Euronews'e konuşan yetkililer Finlandiya, İsveç ve Danimarka'nın da aynı şekilde tutumlarını yumuşattığını ancak İsveç'te yeni bir sağcı hükümet kurulduğunu ve Danimarka'da da önümüzdeki ay seçimlerin yapılacağını söyleyerek pozisyonların değişebileceğinin işaretini verdi. 

Ekim ayında Avrupa Parlamentosu, 'den bu yana beşinci kez Bulgaristan ve Romanya'nın AB'ye derhal kabul edilmesini onaylamaları için yeni bir karar aldı.

Parlamenterler yasal bağlayıcılığı olmayan metinde "Parlamento, aradan geçen 11 yılda Konsey'in bir karar alamamış olmasından dolayı dehşete düşmüştür" ifadelerine yer verdi.

Ancak sadece birkaç gün sonra Hollanda Parlamentosu Bulgaristan ve Romanya'da yolsuzluk ve organize suçların yaygınlığının "Hollanda'nın ve tüm Schengen Bölgesi'nin güvenliği için bir risk" oluşturduğunu savunarak Başbakan Mark Rutte hükümetini daha fazla soruşturma yapılana kadar başvuruları veto etmeye çağırdı.

Bugüne kadar Bulgaristan ve Romanya, yılında başlatılan ve yargı sistemi, yolsuzlukla mücadele ile kara para aklama ile mücadeleye ilişkin reformların uygulanmasını değerlendiren bir süreç olan İşbirliği ve Doğrulama Mekanizması (CVM) kapsamında bulunuyor. 

AB Dönem Başkanı Çekya'dan son deneme

Bu ülkeler, Uluslararası Şeffaflık Örgütü tarafından her yıl yayınlanan Yolsuzluk Algı Endeksi'nde en alt sıralarda yer alan AB üyesi ülkeler olmakla birlikte, puanları uzun süredir Schengen üyesi olan Macaristan ve Yunanistan'dan çok da uzak değil.

Halihazırda AB Konseyi dönem başkanlığını yürüten Çekya, Schengen genişlemesini en önemli önceliklerinden biri haline getirdi.

Ancak zaman daralıyor. Zira Prag'ın uzun süredir askıda olan bu konuyu oylamaya sunması için muhtemelen son şansı, adalet ve içişleri bakanlarının bir araya geleceği 9 Aralık'ta olacak.

Sadece oybirliğiyle alınacak bir kararla iki ülke Schengen'e kabul edilebilir.

Bağımsızlığını ilan ettiğinden beri Avrupa Birliği (AB) ve NATO’ya üye olmayı stratejik bir hedef olarak belirleyen Kuzey Makedonya, yılı Kasım ayında AB üyeliğinde aday ülke statüsü kazanırken, söz konusu statünün kazanılmasının ardından 15 yılı aşkın bir süre geçmesine rağmen AB üyelik müzakerelerinin başlatılması için halen tarih alamadı.

Bulgaristan, 'de iki ülke arasında imzalanan dostluk, iyi komşuluk ve işbirliği anlaşmasının şartlarını yerine getirmediği gerekçesiyle Kuzey Makedonya’nın AB üyeliğine karşı çıkıyor.

Bu stratejik hedeflere ulaşma yolunda sürekli engellerle karşılaşan Kuzey Makedonya, güney komşusu Yunanistan ile yaşadığı isim sorunu nedeniyle yılında Bükreş’teki NATO zirvesinde Yunanistan tarafından veto edilmiş, böylece ittifaka üye olamamıştı. Bu adım Kuzey Makedonya’nın AB entegrasyon sürecinde de bir engel olarak önüne çıkmıştı.

Söz konusu olaydan tam 10 yıl sonra, Kuzey Makedonya ve Yunanistan siyasileri Birleşmiş Milletler (BM) öncülüğünde Prespa Anlaşmasını imzalayarak yıllardır süren isim sorununa nokta koydu. Bu kapsamda “Makedonya” ismini “Kuzey Makedonya” olarak değiştirdikten sonra Yunanistan artık Kuzey Makedonya’nın Avrupa entegrasyonu yolunda engel olmaktan çıktı; Kuzey Makedonya da bu sayede yılı Mart ayında NATO’nun üyesi oldu.

Bulgaristan, AB üyeliği için Kuzey Makedonya’nın yerine getirmesi gereken ve birçoğu ülke ve vatandaşların kimlikleri ile tarihi meseleleri içeren 20 civarında şart öne sürüyor.

Kuzey Makedonya’nın stratejik hedeflerine ulaşmasında komşu engeli

Kuzey Makedonya AB ile üyelik müzakerelerine bir adım daha yaklaşmışken bu sefer doğu komşusu Bulgaristan, yılında iki ülke arasında imzalanan dostluk, iyi komşuluk ve işbirliği anlaşmasını anımsatarak Sofya’nın ısrar ettiği şartların yerine getirilmediği gerekçesiyle Kuzey Makedonya’nın önüne engel çıkarıyor.

yılının Ağustos ayında iki ülke hükümetleri arasında düzenlenen toplantıda Kuzey Makedonya Başbakanı Zoran Zaev ve Bulgaristan Başbakanı Boyko Borisov tarafından dostluk, iyi komşuluk ve işbirliği anlaşması imzalanmıştı. Anlaşma kapsamında tarihi konular ve eğitim gibi meseleler için Ortak Uzman Komisyonu da kurulmuştu.

Yunanistan ile de yılında anlaşmaya varmasının ardından Kuzey Makedonya bu kez iki ülke arasındaki tarihi ve kimlik meselelerinin çözülmesi yönünde Bulgaristan’ın baskılarını hissetmeye başladı. Bulgaristan meclisi yılının Ekim ayında AB’nin Kuzey Makedonya ile müzakereleri başlatması yönündeki deklarasyonunu onayladı. Bu deklarasyonda, “Avrupa entegrasyonuna yönelik destek, tarihi olaylar, belgeler ve eserler ile Bulgar tarihindeki şahsiyetlerin rolü ve görüşlerinin zararına olmamalıdır” ifadeleri yer alıyor.

AB üyesi olabilmesi için Kuzey Makedonya’nın yerine getirmesi gereken ve aralarında “Makedon dili” ve “Bulgar faşist işgalcisi” ifadelerinden bahsedilmemesi meselesi de bulunan 20 civarında şart bulunuyor. Şartlar, ülke ve vatandaşların kimlikleri ile tarihi meseleleri içeriyor.

Bulgaristan’ın, Kuzey Makedonya’nın AB üyeliğini desteklemek için talep ettiği bu şartlar, yılı Ekim ayında Fransa’nın AB’nin genişlemesine karşı çıkması ve üyelik müzakereleri için yeni metodoloji talep etmesi meselesinin ardından gölgede kaldı. Söz konusu yeni metodolojinin onaylanmasının ardından geçen yılın Mart ayında AB Kuzey Makedonya ve Arnavutluk’la üyelik müzakerelerinin başlatılması kararı aldı, ancak bu yönde herhangi bir tarih belirlenmedi.

Kuzey Makedonya AB üyelik müzakerelerinin başlatılması süreci eşiğindeyken, Bulgaristan yılı Eylül ayında AB ülkelerine mektup göndererek, Kuzey Makedonya’daki “Bulgar karşıtı devlet ideolojisi” hakkında tarihi gerekçeler sunup Makedon kimliği ve diline yönelik tutumu için destek istedi.

Üyeliğe aday ülkelerin AB’ye çözülmemiş sorunlar getirmemesi gerektiği belirtilen mektupta, Üsküp’le olan anlaşmazlıkların çözülmemiş çekişmeler olduğu ve bütün bunların, Kuzey Makedonya’nın üyeliğine ilişkin AB’de karar alma sürecine olumsuz etki edebileceği vurgulandı. Bu durum, Bulgaristan’ın Kuzey Makedonya’nın AB’ye entegrasyonu yolunda bir engel daha oluşturacağı sinyalini vermiş oldu.

Kuzey Makedonya Başbakanı Zoran Zaev 6 Kasım ’de yaptığı açıklamada, AB Daimi Temsilciler Komitesi (COREPER) toplantısında Bulgaristan’ın, Kuzey Makedonya’nın AB üyelik müzakerelerinin başlatılmasına yönelik müzakere çerçevesinin birinci aşamasını bloke ettiğini ifade etti. Zaev, bu şekilde Kuzey Makedonya ve Bulgaristan arasında varılan dostluk, iyi komşuluk ve işbirliği anlaşmasının ikinci maddesinin ihlal edildiğini söyledi.

Bulgaristan’ın bu yöndeki resmi vetosu 17 Kasım ’da yayınlanırken, Bulgaristan Dışişleri Bakanı Ekaterina Zaharieva, ülkesinin Kuzey Makedonya’nın AB katılım müzakere çerçevesini onaylamadığını belirtti. Kuzey Makedonya’nın AB’ye entegrasyon yolunun uzun olduğunu dile getiren Zaharieva, “Bulgaristan düşmanlığı temelli bir ideolojiye dayanan bir devletin AB’de yeri yok” görüşünü paylaştı. Ayrıca Zaharieva, Kuzey Makedonya’nın yılında uzlaştığı resmi dil konusundaki formülü desteklememesi, Bulgaristan ile dostluk, iyi komşuluk ve işbirliği anlaşmasının uygulanması için yol haritasının yerine getirilmemesi ve Kuzey Makedonya’nın Bulgaristan’da sözde Makedon azınlığının bulunmasıyla ilgili iddialarının Bulgaristan’ın veto kararının ana nedenlerinin arasında yer aldığını söyledi.

Diplomatik temaslar

Bulgaristan’ın bu kararının ardından iki ülke arasındaki diplomatik müzakereler devam etti ancak Bulgaristan Aralık ’de yapılan AB Liderler Zirvesinde bile bu yöndeki müzakere çerçevesine onay vermedi. Öte yandan, Kuzey Makedonya’da iktidarda bulunan siyasiler, bu yönde bir çözümün var olduğuna dair iyimser görüş sergiliyor.

Kuzey Makedonya Başbakanı Zoran Zaev Bulgar medyasına yaptığı açıklamada, toprak iddiasında bulunmadıklarını, içişlerine karışmayacaklarını ve azınlıklara yönelik talepleri olmadığına dair bir evrak gönderdiklerini ifade etti.

Kuzey Makedonya Dışişleri Bakanı Buyar Osmani sorunun giderilmesi için Üsküp ve Sofya arasında diplomatik bir kanalın mevcut olduğunu, çözümün ise Dostluk, İyi Komşuluk ve İşbirliği Anlaşmasına olan güvenin geri getirilmesinde yattığını kaydetti. Ayrıca, Kuzey Makedonya hükümeti geçen yılın Aralık ayında, iki ülke arasında tarih ve kimlik alanındaki açık meselelerin çözüme kavuşması için eski Başbakan Vlado Buçkovski’yi Bulgaristan Özel Temsilcisi olarak görevlendirdi.

Geçtiğimiz dönemde Bulgaristan’ı ziyaret edip ilgili yetkililerle görüşen Buçkovski, sürecin önündeki engeli kaldıracak ve aynı zamanda Avrupa değerleri ruhuna uygun olacak bir çözüme ulaşılmasının mümkün olduğunu belirtti. Bu yönde ek süreye ihtiyaç duyulabileceğinin altını çizen Buçkovski, doğru yolda olduklarını ifade etti.

Kuzey Makedonya Dışişleri Bakanlığı, Dostluk, İyi Komşuluk ve İşbirliği Anlaşmasının uygulanmasına yönelik eylem planını yılı sonlarına doğru Bulgar tarafına ilettiklerini açıkladı. Osmani ve Zaharieva tarafından yapılan görüşmelerde görüş, fikir ve uygun öneri paylaşımında bulunulması hususlarında uzlaşı sağlandı.

Kuzey Makedonya hükümeti: Bulgaristan’ın vetosu jeostratejik bir hata

Bulgaristan’ın Kuzey Makedonya’nın Avrupa entegrasyonunu engelleme kararına tepki gösteren Kuzey Makedonya hükümeti yetkilileri, söz konusu kararı “sorumsuz ve jeostratejik hata” olarak nitelendirerek Kuzey Makedonya’nın geleceğinin Avrupa’da olduğunu vurguladı.

Hükümet organları tarafından yapılan açıklamalarda “Makedon ulusal kimliği, müzakere konusu olmadı, müzakere konusu değildir ve olması mümkün değildir. Makedon halkı ve Makedon dili, Makedon kimliğinin sütunlarıdır. Bunlar geçmişten gelmektedir ve bizim Avrupa’daki geleceğimizin de sütunlarıdır. AB’nin stratejik hedefi olan genişleme sürecini AB üyesi olan Bulgaristan durdurdu. Burada sorumsuz ve ağır bir jeostratejik hata söz konusu,” ifadeleri kullanıldı.

Öte yandan, ülkedeki İç Makedon Devrimci Örgütü-Makedonya’nın Ulusal Birliği Demokratik Partisi (VMRO-DPMNE) öncülüğündeki muhalefet ise “Makedon kimliğinin geleceği için müzakere edeceğini” söyleyerek Başbakan Zaev’in istifasını talep eden protestolar düzenledi.

Yeni bir kriz ihtimali

AB ülkeleri arasında birçok diplomatik girişime rağmen Kuzey Makedonya ile Bulgaristan arasındaki açık meselelerin çözümü ufukta görünmüyor. Avrupa entegrasyonu ve reform ihtiyacına olan bağlılığını sürdürdüğünü dile getiren Kuzey Makedonya hükümeti, Bulgaristan’la olan sorunun çözüme kavuşturulması için müzakerelere hazır olduğunu ifade ediyor. Ancak, sürecin ne şekilde işleyeceğine dair Bulgaristan tarafından henüz net sinyaller verilmiyor.

Bulgaristan ve Kuzey Makedonya arasındaki sorunun çözümüne dair ilkbahara doğru ilerleme kaydedileceği şeklinde bir umut bulunuyor. Bu dönemde Bulgaristan’da yapılacak genel seçimlerin ardından Bulgaristan’daki siyasi durumun dengelenmesi, bu sayede de komşu ülke Kuzey Makedonya ila açık sorunların çözüme kavuşturulmasına daha fazla odaklanması bekleniyor.

Bulgaristan’ın Kuzey Makedonya’ya yönelik vetosu, muhalefetin ara sıra düzenlediği protestolar, yeni tip koronavirüs (Kovid) salgınının oluşturduğu krizle mücadele ve ekonomik gerileme, Kuzey Makedonya’nın halihazırda bulunduğu karmaşık durumu daha da karmaşık hale getiren şeylerden birkaçı. Söz konusu koşulların öngörülebilir bir vakitte değişmemesi durumunda Kuzey Makedonya’nın yeni bir siyasi krize sürüklenmesi an meselesi.

Mütercim: Furkan Abdulla​​​​​​​