Havale Geçiren Bebeğe Ilk Müdahale

Çocuğunuzun vücudu kasılıp titriyor ve bilinci kapalıysa önce sakin olun. Havale başladıktan sonra durduramazsınız. Suni solunum, kalp masajı yapmayın. Rahat olarak yere yatırın, giysilerini gevşetin

Çocuk Nöroloğu Prof. Dr. Nur Aydınlı ile sohbet ediyorduk. Her zamanki insanı kendisine bağlayan rahatlatıcı ve akıcı konuşmasıyla bizlere çocuklarda havaleyi anlattı. İşte Prof. Dr. Nur Aydınlı’nın, her çocuğu olanı yakından ilgilendirecek havale konusunda anlattıkları:
Havale, beyin hücrelerinin anormal elektriksel uyarısı nedeniyle gelişen istem dışı hareketlere, bilinç kaybına, veya hislere verilen addır. Herkesin bir havale geçirme eşiği vardır. Buna bağlı olarak bazıları daha kolay havale geçirir. Beynin ani normal dışı elektriksel uyarılar çıkarmaya olan yatkınlığı nedeniyle birden fazla havale geçirmeye epilepsi (sara) denir. Beyin hücrelerine zarar veren her şey epilepsiye yol açabilir: Doğum öncesinde, sırasında veya sonrasında gelişen beyin hasarı, beyin iltihabı, tümörü, kanaması, parlayan, yanıp sönen ışıklar, bazı kişilerde epilepsi nöbetini uyarabilir. Bazen genetik nedenler de söz konusu olabilir.

Kısa süren beyne zarar vermez
Havale vücudun bir yerinden başlayıp tüm vücuda yayılabilir, başlangıçta açık olan bilinç sonra kapanabilir. Havale öncesi çocuk bunu hissedebilir, korku hissi, uyku hali gibi durumlar görülebilir. Havale sırasında çocuk kasılabilir, ritmik titremeler olabilir veya gevşeyebilir.
Ayrıca dalma, gülme, tuhaf sesler duyma, ışıklar görme şeklinde de havaleler olabilir. Havale birkaç saniyeden birkaç dakikaya kadar sürebilir. Genellikle 10 dakika içinde kendiliğinden durur. Yarım saatten uzun sürerse beyin oksijensiz kalır, beyin hasarı gelişme olasılığı yüksektir. Kısa süren havalelerin beyne zararının olmadığı kabul edilmektedir. Havale sırasında çocuğun ağzındaki yiyecekler veya kusmuğu nefes borusuna kaçarsa solunum yolları tıkanır.
Havaleyle karışan durumlar vardır. Örneğin küçük çocuklar bazen ağlarken katılır, morarır. Yüzde, ellerde görülen tikler, bayılmalar da havaleyle karışabilir.
Çocukla ve havaleyle ilgili bilgilerin çocuk nöroloğu tarafından değerlen-dirilmesi, çocuğun nörolojik muayenesi tanıda ilk aşamadır. Sonra yardımcı tanı yöntemleri kullanılır. Elektroansefalografi (EEG) beynin elektriksel dalgalarını gösterir, tanıya önemli katkıda bulunur. EEG’yi çocuğun bulgularıyla birlikte değerlendirmek gerekir. Beyin görüntülemesi epilepsinin nedenini saptamada yardımcıdır.

Birden fazla havale: Epilepsi
Epilepside önce ilaç tedavisi uygulanır. Havaleler kontrol altına alınamazsa ilaç ve cerrahi tedavi birlikte denenir. İlacın seçimi havalenin tipine, ilacın yan etkilerine, çocuğun yaşına, başka hastalığı olup olmamasına göre değişir. İlaç bazı çocuklarda havaleleri tam olarak kontrol altına alır, bazılarında ise süresini ve sıklığını azaltır.
Tüm ilaçların yan etkileri vardır. İlaçların faydaları ve zararları iyi tartılıp ondan sonra kullanılmalarına karar verilir. İlaçlar her gün düzenli olarak alınmalıdır. Ortalama iki yıl havalesiz geçtikten sonra ilaçlar yavaş yavaş azaltılarak kesilir. Bu süre epilepsinin altta yatan nedenine, havalelerin kolay ya da zor kontrol altına alınmasına, EEG ve beyin görüntülemesi bulgularına bağlı olarak değişir.
Epilepsisi olan çocukların yaşamları, havaleleri kontrol altına alınabildiyse diğer çocuklardan farklı değildir. Çocuğun öğretmeni, epilepsi ve ilk yardım konusunda bilgilendirilmelidir. Çocuk, okul etkinliklerine katılmaya, tehlikesiz sporları yapmaya teşvik edilmelidir.

3 - 5 DAKİKADAN UZUN SÜRERSE TIBBİ DESTEK ŞART
Bütün vücudu kasılıp titriyorsa ve bilinci kapalı ise şunlar yapılmalıdır:
Sakin olun. Havale başladıktan sonra durduramazsınız. Havale kendi seyrini izleyecektir. Suni solunum, kalp masajı yapmayın.
Rahat olarak yere yatırın, giysilerini gevşetin.
Çevresinden ona zarar verebilecek sert, kesici eşyaları uzaklaştırın. Başının altına yumuşak bir şey koyun.
Yan çevirin, böylece tükürüğü ve kusmuğu ağzından yere akar.
Ağzına hiçbir şey koymayın.
Çocuk arka arkaya havale geçiriyorsa veya havale 3-5 dakikadan uzun sürmüşse tıbbi destek gereklidir.
Çocuk nöroloğunun havaleyi durdurmak için dozunu ayarlayarak verdiği ilacı kullanıp en yakın sağlık kuruluşuna başvurun.
Dalma şeklindeki kısa nöbetlerde, bilincin açık olduğu kısmi havalelerde hiçbir şey yapmaya gerek yoktur. Çocuklar uykuda nöbet geçirirlerse genellikle uyanırlar. Ancak çocuk havale geçirirken kusarsa ve kusmuğu nefes borusuna giderse tehlikeli olabilir.

Artı Gerçek- Kış yaklaşırken özellikle çocuklar arasında, influenza veya diğer virüs salgınlarına bağlı üst solunum yolu veya ishal gibi yüksek ateşle seyreden enfeksiyonların, daha sert geçtiği ve uzun sürdüğü tespiti yapılıyor. Enfeksiyon uzmanları, 2 yıllık pandemi boyunca sık görülmeyen virüs veya bakterilerin yeniden aktif hale geçmesi nedeniyle, bu kışın enfeksiyonlar açısından çok daha zor geçeceğini belirtirken, nöroloji uzmanları çocuklarda yüksek ateşe bağlı ortaya çıkabilen ve halk arasında havale ya da nöbet geçirme olarak bilinen 'febril konvülziyon' konusunda uyarılarda bulundu.

Çocuk Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. İhsan Kafadar, çoğu ailenin yüksek ateş nedeniyle nöbet geçiren çocuklara nasıl müdahale edeceğini bilmediğini söyleyerek, önemli bilgiler verdi.

'İSHAL DE ORTA KULAK İLTİHABI DA HAVALEYE NEDEN OLABİLİR'

Prof. Dr. Kafadar, halk arasında daha çok havale olarak bilinen, tıp dilinde 'febril konvülziyon' adı verilen nöbet tipinin, çocuk acillerde çok sık görüldüğünü belirterek, "Ateşli konvülziyonlar, nöbet tipleri içinde tüm çocukların yüzde 5'inde görülüyor. En sık neden, virütik olaylar. Bunlar da genelde üst solunum yolu enfeksiyonları, nezle, tonsillit (bademcik), farenjit, orta kulak iltihabı, akut gastroenterit yani ishal gibi tablolara yol açıyor. Biz, yaptığımız çalışmalarda soğuk algınlığının, hastalıkların en çok görüldüğü kış aylarında febril konvilzüyonlara daha sık rastlayacağımızı düşünüyorduk ama, gördük ki yaz veya kış mevsimi arasında ateşli havale görülme sıklığı bakımından çok büyük bir fark yok. Çünkü yazın da çok sık karşımıza çıkan ishaller ateşli havalelere neden olabiliyor. Ateşli havale 3 ay ila 5 yaş ya da 6 ay ila 6 yaş arası çocuklarda daha sık görülüyor. Özellikle yeni doğan döneminde hiç nöbet hikayesi olmayan, daha önce ateşsiz nöbet geçirmemiş çocuklarda görebildiğimiz, en önemlisi de beyin zarı ve beyin iltihabına (menenjit) bağlı olmayan nöbet türü" diye konuştu.

'NÖBET KAÇ DAKİKA SÜRÜYOR, TAKİP EDİLMELİ'

Vakaların yüzde 70'inde havalenin, ateşin çıktığı ilk gün görüldüğüne dikkat çeken Prof. Dr. Kafadar, "Sık görüldüğü için önemli. En önemli konu özellikle annenin, ki çocuğun yanında genellikle anne oluyor böyle bir durumda, nasıl davranması gerektiğini bilmesi. O sırada ne yapmak gerekir? En zor olanı, bir annenin böyle bir durumda kesinlikle sakinliğini koruması gerekiyor. Daha sonra da çocuğun, etrafındaki zarar verecek şeylerden uzaklaştırılması. Yani çocuk nöbet geçirirken camın üstüne düşebiliyor, ateşin, sobanın yanına düşebiliyor. İkincisi de çocuğun kasılmalarının olduğu nöbet anında ağzını, ellerini ya da ayaklarını açmaya çalışmamak. Soğan, sarımsak, kolonya gibi şeyler koklatmamak. Çünkü çocuk nöbet geçirdiğinde vücudu kasılırken dili de kasılır, dilinin boğazına kaçması nöbet esnasında pek mümkün değildir. O anda saate bakabilmek de çok önemli. Çünkü daha sonraki tedavileri düzenleyebilmemizde, nöbetin ne kadar sürdüğünü bilmemiz çok fayda sağlıyor" dedi.

'AĞZINI ZORLA AÇMAYIN, ATEŞ DÜŞÜRMEK İÇİN SİRKELİ SU YAPMAYIN'

Ailelerin nöbet geçiren çocukların ağızlarını zorla açmasının yaralanmalara neden olduğunu belirten Prof. Dr. Kafadar, şunları söyledi: "Nöbet anında çocuğun ağzını zorla açmaya çalışmak çocukta diş kırıkları, dil yaralanmalarına neden olabiliyor. Bu, çok büyük bir hata. Çocuk gevşemeye başladıktan sonra, yan yatırıp ağzını açarak dilini çıkarmak gerekli. Kasılma anında bunu denemeyin, çocuğa zarar verirsiniz, kendinize zarar verirsiniz. Parmağı kopan, eklem fonksiyonlarını kaybeden anne babalarımız oldu. Dişleri kırılan, dili zarar gören çocuklarımız oldu. Hatalı ve hiç gerekli olmayan bir şey."

Bir diğer hatanın da sirkeli su ile ateşin düşürülmeye çalışılması olduğunu ifade eden Prof. Dr. İhsan Kafadar, "Ateşin hızlı yükselmesi veya inmesi de nöbete neden olabilen bir etken. Sirkeli su yaptığınız zaman, ateşi hızla düşürdüğünüzü zannedebilirsiniz ama, aynı hızla da yukarı çıkabilir. Yani yararlı olabileceğini düşünürken, tam tersine zarar da verebilirsiniz" şeklinde konuştu.

'ÇOCUĞU BANYOYA GÖTÜRMEYİN KOVAYLA ILIK SU GETİRİN'

Ateş nedeniyle nöbet geçiren çocuğu banyoya götürmek yerine çocuğun yanına bir kova ile (ılık) su getirip bir süngerle boyundan aşağısının yıkanması gerektiğini de vurgulayan Prof. Dr. Kafadar, sözlerini şöyle sürdürdü: "Bu nöbeti durdurmayabilir ama, çocuğu rahatlatır. Çocuk gevşemeye başladıktan sonra da yana doğru çevirmek en doğru harekettir. Çünkü nöbet sonrası bazı çocuklarda kusma sonucu bunun ciğerlere kaçması olabiliyor. Çocuk gevşedikten sonra yana çevirerek bunun önüne geçilebilir. Ağzını da bu aşamada açıp dili dışarı çıkarılabilir. Çocuk, nöbet esnasında çok hızlı nefes alıp verdiği için ağzından köpükler çıkabilir. Bu, endişeye yol açmamalı. Çünkü çocuğun vücudunun kasılması ve titremesine bağlı olarak ağzından hızlı nefes alıp vermesi nedeniyle tükürüğü köpürür. Nöbet sonrası ağız yolundan değil, makat yolundan fitil şeklinde ateş düşürücü vermek daha uygun olacaktır."

'YATKINLIĞI OLAN ÇOCUKTA SONRADAN EPİLEPSİ GÖRÜLEBİLİYOR'

Çocukların neredeyse yüzde 74-75'inde ateşli nöbetlerin büyük bir kısmının ilk 3-3,5 dakikada bittiğini söyleyen Prof. Dr. Kafadar, "3,5 dakikada bitmeyenler ise bizim için daha sıkıntılı durumlara işaret olabilir. Ateşli havale geçiren çocuklara ileriye dönük baktığımızda, yüzde 1 ila 2'sinde epilepsi gelişebiliyor. Ama bu, her havale geçiren çocuğun ileride epilepsi hastası olacağı anlamına gelmiyor. Çocuğun zaten böyle bir yatkınlığı varsa, ateşli havale bunun başlangıç dönemi olarak kabul edilir. Eğer bir çocuğun ailesinde epilepsi hikayesi varsa, 3 ay 5 yaş arası dışında bir yaştayken ateşli havale geçiriyorsa veya bir çocuk çok düşük vücut ısılarında da nöbet geçiriyorsa, takip edilmesi gerekir" diye konuştu. (DHA)

Çocuğum hastalandı; soğuk algınlığı mı, grip mi, yoksa Covid-19 mu?