Konvülsiyon Ne Demek Tıp

Konvülsiyon Nedir?

Halk arasında havale veya nöbet olarak bilinen konvülsiyon, bir grup nöronun aşırı uyarılması sonucunda ortaya çıkan geçici nörolojik işlev bozukluğudur. Çırpınma ve kasılmalarla kendini gösteren anormal hareketler, bilinç kaybı, nefes alamama, sinir sistemi fonksiyonlarında bozuklukla ortaya çıkan bir klinik durumdur. Konvülsiyon birdenbire başlar ve genelde birkaç saniyeden dakikaya kadar sürebilen, bazen çok daha uzun sürebilen bir durumdur.

Konvülsiyonlar jeneralize (tüm beyne yayılan) ve parsiyel ( fokal, beyinde bazı bölgelere yayılan, bütünü kapsamayan) olmak üzere iki şekilde sınıflandırılırlar.

Jeneralize konvülsiyonlar; 

• Tonik konvülsiyon: Hasta kaskatı kesilir, kasların kasılı bir haldedir.
• Klonik konvülsiyon: Kasların kasılıp gevşemesiyle devam eden durumdur, birkaç dakika sürer ve azalarak biter.
• Miyoklonik konvülsiyon: Kasların ani, kısa süreli ve hızlı olarak kasılmasıyla gerçekleşir. Sarsılma, ani sıçramaya benzer şekildedir.
• Atonik konvülsiyon: Bu tipte kaslarda ani bir tonusu, gerginlik kaybı olur. Aniden düşmeye sebep olabilir.
• Tonik-klonik konvülsiyon (grand mal nöbetler): Önce kollarda ve bacaklarda sertleşme, kasılma olur (tonik faz) ve ani bilinç kaybı ile devam eden ritmik sarsılmalarla (klonik faz) meydana gelir.
• Absans konvülsiyonlar: Genellikle dalıp gitme veya donup kalma şeklinde, kısa süreli bilinç kaybı ile karakterizedir.

 Parsiyel konvülsiyonlar;

• Kompleks parsiyel konvülsiyon: Bu tipte sıklıkla öncesinde aura denilen korku, algıda bozukluk, kötü koku gibi bir durum vardır. Ardından bilinç değişebilir, çiğneme, yutma, yutkunma, ellerini amaçsızca oynatmak gibi tiklere benzeyen tekrarlayan hareketler gözlenebilir.
• Basit parsiyel konvülsiyon: Bilinçte değişiklik gözlenmez, el ve yüz kaslarında anormal seğirme tarzı hareketler, uyuşukluk görülebilir. Sersemlik, algı ve hafıza sorunları olabilir.

İlk iki yaşta görülme sıklığı diğer yaş gruplarına göre daha fazladır. Çocuklarda daha sık görülmesinin nedeni beyin gelişiminin tamamlanmamış olmasıdır ve sıklıkla ateşli hastalıklar neden olur. 

• Çocukluk çağı nörolojik hastalıklarında en sık görülen hastalık konvülsiyonlardır.
• Konvülsiyonlar febril (ateşli) ve afebril (ateşsiz) olmak üzere iki tipte görülebilir.
• Konvülsiyon tiplerinden de en sık görüleni febril konvülsiyondur. En sık 6 ay-5 yaş arası görülür ve erkek çocuklarda kız çocuklara oranla daha fazla gözlenir.
• Afebril dediğimiz ateşsiz durumlarda da konvülsiyon görülebilir ve halk arasında soğuk havale diye bilinir.
• Konvülsiyonlar altta yatan bir sinir sistemi hastalığı veya belirti olarak başka bir hastalığı düşündürebileceği için erken tanı ve tedavi önemlidir.

Konvülsiyon Belirtileri Nelerdir?

Klinik belirtiler konvülsiyon tipine göre değişmektir. 

Genel anlamda belirtiler;

• Ateş, terleme, sararma
• Vücutta titreme, çırpınma hareketi
• Gözün bir yere kenetlenmesi, anormal göz hareketleri, gözün dönmesi, gözün kararması
• Dişleri sıkıp kenetleme
• Ağızdan köpük, tükürük veya salya gelmesi
• Apne (solunumda geçici durma)
• Vücudun kaskatı kesilmesi, kaslarda spazm
• Pedal çevirme, yüzme, kürek çekme, adımlama tarzında hareketler
• Ani öfke veya kahkaha gibi duygu değişimleri
• Mesane veya bağırsak fonksiyonunda bozulma olabileceği için idrar kaçırma veya dışkılama
• Bilinçte bulanıklaşma veya bilinç kaybı, nöbet sonrası olanları hatırlayamama

Kişiler aniden yere düşebilir ve buna bağlı olarak yaralanmalar olabilir. Küçük çocuklarda bazen belirtiler anlaşılamayabilir.

Konvülsiyon Nedenleri Nelerdir?

Yenidoğan döneminde görülen konvülsiyon nedenleri;

• Hipoksik iskemik ensefalopati: İlk 3 gün içinde geçirilen konvülsiyonların en sık nedenidir. Beynin oksijensiz kalması, beyin dokularına kan akımının azalması ile beyinde hasarın oluştuğu klinik durumdur. Ciddi hasar ve ölüme neden olabilir.
• İntrakranial kanamalar: Prematüre bebeklerde beyinde en sık germinal matriks denilen bölge kanar. Konvülsiyonlar ilk iki gün içerisinde gelişir ve yaygın tonik konvülsiyon şeklinde gözlenir.
• Enfeksiyonlar:Sepsis (vücutta bir enfeksiyona neden olan bakterilerin kana karışmasıyla vücutta oluşan yanıtla gelişen hastalık), menenjit (beyin ve omuriliği saran zarların iltihabi), ensefalit (virüslerin beyinde oluşturduğu enfeksiyon), TORCH enfeksiyonları (gebelikte annede bulunabilen veya doğumda bebeğe geçebilen enfeksiyonlar)
• Akut metabolik bozukluklar: İlk 3 gün en sık hipoglisemi(kan şekeri düşüklüğü) en sık nedendir, 3. Günden sonra ise hipokalsemidir (kalsiyum değerlerinin düşüklüğü). Hipomagnezemi, hipernatremi, hiponatremi diğer metabolik nedenlerdir.
• Doğumsal metabolik bozukluklar
• Beynin doğuştan veya gelişimsel anomalileri
• Dejeneratif hastalıklar(hücrelerin zedelenmesine bağlı gelişen hastalıklar)
• Ateşli hastalıklar
• B6 vitamin eksikliği
• İdiopatik konvülsiyonlar (nedeni tam olarak bilinmeyen)

  1 ay-5 yaş arası konvülsiyon nedenleri;

• Enfeksiyonlar ( beyin ve beyin dışı vücut iltihapları)
• Akut metabolik bozukluklar
• Beyinde yapısal bozukluklar
• Toksik nedenler
• Epileptik sendromlar (beyindeki nöronlarda aşırı uyarılmaya bağlı gelişen tekrarlayıcı konvülsiyona neden olan hastalıklar)
• Akut serebral hipoksi (beyin dokusunun oksijensiz kalması)

Diğer yaş gruplarında konvülsiyon nedenleri;

• Ateşlenme, sıcak çarpması
• Epilepsi
• Kafa travması, beyin kanaması, beyin tümörleri, beyin hasarı oluşturan diğer durumlar
• Alkol ve madde bağımlılığı
• Hipoglisemi, hiperglisemi, hipertansiyon, fenilketonüri (fenilalanin adlı proteinin metabolize edilmemesiyle karakterize kalıtsal bir metabolik hastalık)
• Hamilelik zehirlenmesi
• Menenjit, sepsis, vasküler rahatsızlıklar
• MS hastalığı, Huntington hastalığı
• Toksik nedenler, zehirlenmeler, yılan gibi bir hayvan tarafından sokulma
• Böbrek veya karaciğer yetmezliği
• İlaçlar
• Genetik etkenler

Nedeni araştırılırken ateş olup olmadığı, akut bir belirti olarak meydana gelip gelmediği, konvülsiyonun özellikleri, ek başka bir hastalık olup olmadığı, kullanılan ilaçlar, ailede başka bir bireyde bulunup bulunmadığı ve kaza, düşme öyküsü iyice araştırılmalıdır.

Konvülsiyon Teşhisi

Hastanın belirtileri varlığında  bazı yardımcı testler de kullanılarak teşhis konur. Bazı konvülsiyonlarda EEG bulgusu olur, epileptik nöbetlerde de yine EEG yardımcı olabilir. Bunun dışında özellikle bebek ve küçük çocuklarda ateş ile belirtilerin beraberliği  febril konvülsiyonu, ateşsiz görülmesi durumu da afebril konvulsiyonu düşündürür. Konvülsiyonun neden kaynaklandığı bulmamız, tekrarını önlemek ve tedavi etmek için gereklidir. 

Acil yapılan müdahaleden sonra nedenini saptamak için;

• Vital bulgular: Hastanın vücut sıcaklığı, kalp atım sayısı, solunum sayısı, kan basıncı ölçülür.
• Fizik muayene: Genel ve nörolojik muayene değerlendirilir. Meninks irritasyon bulgularına (ense sertliği, brudzinski ve kernig testlerine bakılır), döküntü olup olmadığına bakılır. Menenjit ve ensefalit olup olmadığı araştırılır.
• Kan tetkikleri (tam kan sayımı, kan şekeri, serum  elektrolitleri, enfeksiyon  için kan kültürü, kan gazları )
• Tam idrar tetkiki
• Lomber ponksiyon (belde bulunan omurgalardan veya omurga arasından bir iğne yardımıyla beyin omurilik sıvısı alınma işlemidir. Beyin omurilik sıvısı menenjit ve ensefalit gibi enfeksiyonları dışlamak için bakılabilir)
• Radyolojik görüntüleme (BT, MR, yenidoğan bebeklerde kranial ultrasonografi)
• EEG (elektroensefalografi, beyin dalgalarının aktivasyonunu ölçmek için kullanılır)
• Genetik testler

Konvülsiyon Tedavisi

Konvülsiyon genellikle kendiliğinden dakika içinde sonlanır.

Konvülsiyon sırasında yapılması gerekenler;

• Öncelikle sakin olunmalı, konvülsiyon geçiren kişi rahat bir yere yatırılmalıdır.
• Hastanın üzerindeki giysiler gevşetilmeli, çevresinde zararlı olabilecek eşyalar uzaklaştırılmalıdır.
• Hastanın başı yan çevrilmeli, böylece tükürük ve salyanın ağızdan akması sağlanır. Aksi halde hasta boğulma tehlikesi geçirebilir.
• Ağzına herhangi bir şey sokulmamalıdır.
• Ateşli bir konvülsiyon geçiriliyorsa koltukaltı ve kasık bölgesine ıslak havlu ve çarşaflar konabilir. Eğer bu şekilde hala düşmeyen bir ateş varsa ılık bir duş aldırılabilir. Soğuk su ile duş önerilmez.
• Konvülsiyon dakikadan uzun sürüyorsa ve tekrarlıyorsa tıbbi yardım gerekir. Konvülsiyon geçse bile altta yatan nedenin araştırılması ve tedavisinin yapılması için hastaneye başvurulmalıdır.

Eğer bir saat içerisinde üçten fazla nöbet veya tek bir nöbet üç dakikadan fazla sürerse ilaç tedavisi başlanır. Burada ilk seçilecek ilaç grubu antikonvülsan ilaçlardır. Fenobarbital ilk seçenek olarak kullanılır ve konvülsiyon durmazsa dakika aralıklarla tekrar uygulanır. Eğer durmuyorsa tedaviye fenitoin eklenebilir. Diğer kullanılabilecek ilaçlar da diazepam, lorazepam,primidon, rektal paraldehittir. Yenidoğan bebeklerde kas kitlesi az olduğundan ilaçlar damar yolu veya rektal yoldan uygulanabilir. Yenidoğan bebeklerde B6 vitamin eksikliği olabileceğinden tedaviye cevap vermeyen hastalarda piridoksin denenmelidir.

İlaç tedavisi  yapılan incelemeler sonucunda bir patoloji bulunmazsa sonlandırılır. Nörolojik bir bozukluk varsa EEG normal ise tedaviye devam edilir ve hasta kontrole çağırılır. Nörolojik incelemede hala devam eden bir bozukluk durumunda tedaviye devam edilir. Konvülsiyonların  olmadığı ve bir patolojinin, hastalığın rastlanmadığı durumlarda tedavi kesilir.

Eğer tekrarlayan konvülsiyonlar varsa ve tanı olarak epilepsi (sara) hastalığı belirlendiyse antiepileptik ilaç tedavisi uygulanır. Epilepside ilaçlar bir gün dahi atlanmamalı ve doktor onayı olmadan kesilmemelidir. Bazı epilepsi çeşitleri ilerleyicidir, ilaçlarla bile nöbetler kontrol altına alınamaz bu epilepsilere dirençli epilepsi denir. Dirençli epilepsilerde cerrahi seçenekler, vagal sinir stimülasyonu tedavileri de uygulanabilir.

Konvülsiyon Tedavi Edilmezse

Konvülsiyon genellikle bir iki dakika sürer ve sonrasında kişi normale döner. Eğer tekrarlayıcı konvülsiyonlar  görülüyorsa epilepsi düşünülür. Teşhis için gerekli tetkikler yapıldıktan sonra tedavi planı oluşturulur. Semptom olarak ortaya çıkan bir konvülsiyon varsa altta yatan neden ve hastalık araştırılmalıdır. Altta yatan hastalık tedavi edilmediği takdirde hastalık ilerleyecektir ve hastalığa özgü diğer belirtiler de görülmeye başlar.  

Konvülsiyona Ne İyi Gelir?

Konvülsiyon sırasında iyi bir müdahale yapılması, hastanın çevresindeki zararlı maddelerden uzaklaştırılması, solunum yolunun açık tutulması komplikasyon görülmesini azaltır. Uzun süren konvülsiyonlarda hastaneye başvurunun çabuk olması, erken tanı ve tedavi oldukça önemlidir. Altta yatan bir hastalık varsa tedavinin uygulanması belirti olarak ortaya çıkan konvülsiyonları önleyecektir. 

Epileptik nöbetlerde görülen konvülsiyonlar da düzenli ilaç kullanımı ve düzenli doktor kontrolü ile azaltılır ve hatta ortadan kaldırılabilir. Epilepsi hastalarında bazı krizler televizyon, bilgisayar, telefon ekranı ışıklarından tetiklenebilir ve mümkün olduğunca uzak durmak gerekir. Ayrıca uykusuzluk, fazla kafein ve uyarıcı ilaçlar, stres tetikleyici etmenlerdir. Mümkün olduğunca dikkatli davranmak düzenli ve sağlıklı bir yaşam sürmek önerilir.

Yenidoğan ve küçük çocuklarda ateşli hastalık febril konvülsiyonu tetikleyebilir. Ateşli hastalığın tedavisi, altta yatan hastalıkların tedavisi konvülsiyonu önleyecektir. Erken tedavi oluşabilecek komplikasyonları önlemede yardımcı olur. Febril konvülsiyon sırasında ıslak çarşaf ve havlular, ılık duş aldırılması da faydalıdır.

Konvülsiyona Ne İyi Gelmez?

10 dakikadan uzun süren konvülsiyonlar beynin oksijensiz kalmasına ve hasar oluşmasına neden olur. Erken tedavi edilmeli, tedavi edilmezse beyinde hasar, nörolojik bozukluk, epilepsi gelişebilir. Ateşli konvülsiyonda soğuk duş kesinlikle uygulanmamalıdır. Konvülsiyonlarda altta yatan nedenin belirlenmemesi ve tedavi edilmesi hastalıkta ilerlemeye yol açar. Tedavinin uygulanmaması hastayı kötü etkiler ve kalıcı, ilerleyici hasarlara neden olabilir.

Konvülsiyon İlaçları

Konvülsiyon tedavisinde antikonvülsan ilaçlar kullanılır. En sık  müdahale anında kullanılanları fenobarbital, fenitoin, diazepam, lorazepamdır. Tekrarlayan konvülsiyonda ilaç tedavisinin devamlı kullanımı önerilir. Ancak  devamlı kullanım için epilepsi tanısının konması, tekrar konvülsiyon geçirme öyküsü veya  geçirme riskinin yüksek olması gerekir.

Konvülsiyon Ameliyatı

Eğer tekrarlayan konvülsiyonlar varsa ve epilepsi tanısı konduysa öncelikle ilaç tedavisi başlanır. En az ilacın tek tek veya beraber yeterli dozda ve sürede kullanılmasına rağmen tedavide sonuç alınamıyorsa cerrahi tedavi düşünülür. Eğer konvülsiyon nedeninin bir tümör veya damarsal patoloji olduğu durumlarda da cerrahi seçenek planlanabilir. Epilepsi cerrahisinde en sık kullanılan rezektif beyin cerrahisidir. Bu ameliyatla nöbet ve konvülsiyon oluşturan bölgeye müdahale edilir veya nöbet oluşturan yollar kesilir.

Gebelikte Konvülsiyon

Gebelik zehirlenmesi olarak bilinen preeklampsi konvülsiyona neden olabilir. Preeklampsi hamilelik sırasında yüksek tansiyon ile seyreden ve buna bağlı sorunların görüldüğü durumdur. Preeklampsi çok ciddi sorunlara ve hatta anne- bebek ölümlerine neden olabilir. Tedavi uygulanması sonucunda ve doğum sonrasında konvülsiyon ortadan kalkacaktır.

Epilepsili annelerde gebelikte de konvülsiyon görülebilir. Hamilelik öncesi doktora danışılmalı,  en düşük dozda en az risk içeren ilaç tercih edilmelidir. Hamilelik süresince nöbet sıklığında artış görülebileceği ve bebeğin etkilenme olasılığı hastaya detaylıca söylenmelidir.

Bebeklik Döneminde Konvülsiyon

Yenidoğan bebeklerde konvülsiyon önemli bir sinir sistemi semptomu olabilir. Erken tanı ve tedavi nörolojik hasarı önlemek açısından önemlidir. Beyin gelişimi tamamlanmadığı için konvülsiyona yatkınlık daha fazladır. Konvülsiyon febril (ateşli) ve afebril (ateşsiz, halk arasında soğuk havale) olmak üzere iki şekilde görülebilir.

Yenidoğan bebeklerde klinik olarak dört tip konvülsiyon gözlenir. Bunlar;

• Subtle (gizli) tip: Yenidoğanda en sık görülen nöbet tipidir. Anormal göz hareketleri, göz kırpma,  gözlerin dışa ve yukarı bakması, çiğneme, emme, yutma gibi ağız hareketleri, kürek çekme, pedal çevirme, yüzme, solunumda duraksamalar, kan basıncında ve nabızda değişiklikler görülebilir. EEG bulgusu göstermez.
• Tonik  konvülsiyonlar: Hipoksik iskemik beyin hasarlarında ve kafa içi kanamalarda daha sık görülür. Beynin bir bölgesine sınırlı olarak yani fokal veya tüm beyne yayılan jeneralize türde olabilirler. Jeneralize tip daha sık görülür. Nöbet sırasında alt veya üst  uzuvlarda tonik ekstansiyon(kol ve bacakların dışa doğru itilmesi, eklemlerin düzleşmesi),  asimetrik kasılmalar görülebilir. Daha çok fokal(beynin belirli bir bölgesinde gerçekleşen) tipte EEG bulgusu verebilir.
• Klonik konvülsiyonlar: En sık doğum travmalarına bağlı hasarlar veya metabolik nedenlerle oluşurlar. Vücutta ritmik tekrarlayan kasılmalar görülür. Vücudun belli bir bölgesinde görülebileceği gibi birçok odak bölgesinde olup vücudun değişik bölümleri de tutulabilir. EEG bulgusu görülür.
• Miyoklonik konvülsiyon: Fokal veya jeneralize olabilirler. Başta ve uzuvlarda hızlı kasılmalar görülür.  Daha hızlı olmasıyla klonik nöbetlerden ayrılır . EEG bulgusu vermez.

Febril konvülsiyonlar basit ve komplike olmak üzere ikiye ayrılır. Basit febril konvülsiyon en sık görülen tip olup yaygın tonik-klonik nöbetlerle seyreder, 15 dakikadan kısa sürer, 24 saatte tek nöbet görülür. Komplike febril konvülsiyon ise fokal nöbetlerle seyreder, 15 dakikadan uzun sürer ve 24 saat içinde  birden fazla kez tekrarlayabilir. Febril status denilen durum ise 5- 30 dakikadan uzun süren ve nöbet arasında bilincin açılmadığı durumdur. 

Konvülsiyonun kaynaklandığı hastalık tespit edilmeli ve tedavi planı ona göre düzenlenmelidir. Hastalığın seyri altta yatan nedene göre değişiklik gösterir. Nörolojik inceleme ve EEG normalse taburcu edilmeden tedavi kesilir. Eğer bir anormallik varsa ilaç tedavi devam ettirilir ve kontrole çağırılır.

Konvülsiyon için Hangi Doktora Gidilir?

Hasta konvülsiyon geçirdiği esnada ailesi veya çevredeki kişiler tarafından ilkyardım müdahaleleri yapılıp, aranıp acil yardım istenmeli, en yakın hastaneye başvurulmalıdır. Çocuk ise pediatri bölümüne başvurulmalıdır. Ayrıca uzun süren konvülsiyonlar bebek ve küçük çocuklarda ciddi beyin hasarı, nörolojik hasarlar ve ölüme neden olabileceğinden erken tanı ve tedavi son derece önemlidir.

Yetişkin bireylerde de ilkyardım ve acil müdahaleden sonra nedenin tespit edilmesi açısından ilgili uzmanlık dallarına yönlendirilir. Nörolojik bir problem düşünülüyorsa nöroloji, damarsal bir patoloji düşünülüyorsa kalp damar hastalıklarına, metabolik veya alta yatan bir elektrolit bozukluğu düşünülüyorsa dahiliye uzmanına, enfeksiyonun neden olabileceği düşünülüyorsa enfeksiyon hastalıkları bölümüne başvurulmalıdır.