Islami Mizah Dergileri

“Türkiye’de İslamofobi: Mizah Dergilerinde İslam’ın Temsili” konulu araştırma,  dikkat çeken sonuçlara ulaştı. Araştırma, Türkiye’de yayımlanan karikatür dergilerinde İslam ve Müslümanların temsilinde ciddi oranda İslamofobik imge kullanıldığını gösterdi.  

Karikatür dergilerinde yer alan dinî imgeler, mizah yoluyla kitleleri etkileyebiliyor. Bu imgeler zaman zaman bir yandan düşünce özgürlüğü altında dergilerde yer alırken diğer taraftan da dini simge ve sembollere yönelik hakaret ve aşağılama içerebiliyor.   

Dünya genelinde özellikle Charlie Hebdo’nun yaptığı ve Hz. Peygamber (sas)’e yönelik hakaretler içeren karikatürler Müslüman dünyadan gerekli tepki ve tavrı görmüştü. Charlie Hebdo olayı aynı zamanda karikatürler yoluyla da İslamofobik söylemin Batıda hakim kanaat olduğunu göstermişti.   

Peki ülkemizde yayınlanan karikatür dergilerinde İslamofobik imge ve söylemler kullanılıyor mu? Bu sorunun yanıtını “Türkiye’de İslamofobi: Mizah Dergilerinde İslam’ın Temsili” başlıklı araştırma net bir şekilde ortaya koyuyor. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Nurdan Akıner ve Yrd. Doç. Dr. Mustafa Sami Mencet tarafından hazırlanan araştırmada şunlar belirtiliyor:  

Türkiye’de güzel sanatların pekçok dalında İslamofobik imge bulunuyor

Medya, güncel konularda kamuoyunun yönlendirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Batı’daki İslamofobi hakkında birçok çalışma yapılırken Türkiye’de İslamofobinin varlığı henüz tartışma konusu olmamıştır. Ancak Türkiye’nin Batılılaşma süreci boyunca güzel sanatların birçok dalında İslam’a ve Müslümanlara dair imgelerin genellikle olumsuz olduğu görülür.   

35 bin karikatür incelendi. Sonuç: Karikatürlerde İslamofobik söylem hakim

Çalışmada arasında yayımlanan mizah dergilerinden rastgele seçilenler ile günümüzde en çok satan mizah dergileri Leman, Penguen ve Uykusuz’un ’teki tüm sayıları olmak üzere toplamda yaklaşık karikatür içerik analizi ve göstergebilimsel çözümlemeyle incelenmiştir. Elde edilen bulgular İslam veya Müslümanların Batı’daki İslamofobik imgelere benzer bir biçimde sunulduğunu göstermektedir. İslamofobik klişeler genellikle Müslüman bireylerin giyim ve davranışları üzerinden oluşturulmuş ve genellikle Müslüman figürü yobazlık, terörizm, sahtekârlık ve sapıklıkla ilişkilendirilmiştir.   

Türkiye’deki mizah yayıncılığı, başlangıçtan itibaren sekülerizmden yana olmuştur

Türkiye’nin en çok okunan mizah dergilerinde yılında yayımlanan karikatürlerdeki İslam ve müslümanlarla ilgili yaygın olumsuz temsil, Türkiye’nin mizah geleneğinden bağımsız olmayıp Tanzimat döneminden bugüne süregelmektedir. Türkiye’nin Batılılaşma serüveninde sekülerizm / dinin kamusal alanı üzerinde yaşanan tarihsel çatışmanın izdüşümleri mizah dergileri üzerinden net bir biçimde okunmaktadır ve Türkiye’deki mizah yayıncılığı geleneği, başlangıçta olduğu gibi bu konuda daima sekülerizmden yana olmuştur. Mizah teorilerine göre alay yoluyla ideolojik üstünlük kurma, yılında yayımlanan karikatürlerin çoğunluğunda karşımıza çıkmaktadır. Bu karikatürlerde din adamlarıyla veya inançlı kişilerle alay edilmektedir. Yalnızca kişilerle değil doğrudan İslami inançları aşağılayan veya onlarla dalga geçen karikatürler de bulunmaktadır.  

Karikatürlerin yalnızca %8,1’inde İslami simgeler olumlu gösteriliyor

Karikatürlerin yalnızca %8,1’inde İslami simge veya ibadetler olumlu olarak karikatürize edilmiş veya Müslümanlar diğer karikatürlere göre daha sempatik görünmektedir. Olumlu kategoride yer alan karikatürlerdeki sunumlar da genellikle dergilerin kendi karakterlerinin yaptığı ibadetlerden ya da komiklik unsuru taşıyan fakat olumsuz olmayıp sempatik görünen karakter ya da olaylardan oluşmaktadır. 

FETÖ, Leman dergisinde olumlu kategoride !

Ayrıca Leman dergisinde çok sayıda olan bu olumlu kategorilerde yer alan karikatürlerin önemli bir kısmı da Fethullah Gülen ve cemaatine ilişkin olumlu karikatürlerden oluşmaktadır. Böylelikle Leman dergisinin, Ak Parti ve Fethullah Gülen cemaati arasındaki siyasi çekişmede takındığı tavır, İslami içerik bulunduran karikatürlerin içeriğini etkilemiştir.  

Medyanın İslamofobik söylemi, dindar çevrelerin olumsuzluklarla mücadelesini zorlaştırmıştır

Batılılaşma serüveni içerisinde kitle iletişim araçlarının çoğunda, dine dair birçok olgunun olumsuz bir biçimde sunulduğu, dine ait unsurların veya dindarların olumsuz davranışlarının ve çoğunlukla da dini söylemi kullanan siyasetçi veya örgütlerin olumsuz eylemlerinin kasıtlı bir seçimle her zaman gündeme taşınma geleneği mizah dergilerinde bugün de yoğun bir biçimde sürmektedir. Türkiye’de de dindar insanlar, (başta İslam’a mâl edilmiş hurafeler olmak üzere) bu olumsuz durumların Müslümanlıkla ilişkisi olmadığını açıklamaya ya da sessiz kalmaya çalışmış ve her zaman bir suçlanma/savunma pozisyonunda kalmaya mecbur edilmişlerdir. Bu durum da hurafelerle ya da İslam’ın değerlerinin dışında olan, İslami öğretilerin zıddı olan bir takım yanlış uygulamaların devam etmesini ve dindar çevrelerin bu olumsuzluklarla mücadele etmesini zorlaştırmıştır.  

Abstract:

Gülmecenin altına ustalıkla gizlenmiş ideolojik yapıyı; okuyucularına üstünlük, uyumsuzluk veya rahatlatma yöntemlerini kullanarak sunan karikatürler, bir toplumdaki muhalif ve egemen söylemlerin mücadelesinin izdüşümlerini özet ve çarpıcı bir biçimde yansıtabilmeleri bakımından son derece zengin bir araştırma alanıdır. Yaşanan tüm toplumsal değişimlerin, çekişmelerin, siyasi ve ideolojik mücadelenin yansıdığı bir "hayal perdesi" olarak tanımlayabileceğimiz mizah yayıncılığı, pozitivist paradigmadan beslenen Batılılaşma hareketinin etkisiyle doğmuş ve ülkemizdeki serüveni boyunca "dinsel düşünceyi insanlığın, toplumların evriminde ilkel bir düşünce olarak tanımlayan" Aydınlanmacı dünya görüşünün savunucusu olmuştur. Bu cepheden İslam'ın ve Müslümanların nasıl algılandığı ve "hayal perdesine" nasıl ve neden yansıdığının cevaplarının arandığı bu çalışmada, Türkiye'de de İslam'a karşı bir korku ya da nefretin varlığı ve nedenleri sorgulanmaktadır. Çalışmada, ülkemizde yayımlanan ilk mizah dergilerinden bugüne rastgele örneklem yöntemiyle seçilen dergiler ile günümüzde en çok okunan üç mizah dergisinin yılında yayımlanan tüm sayıları olmak üzere toplam dergideki yaklaşık adet karikatür içerik analiziyle taranmış; içeriğinde dini simgelerin bulunduğu karikatürler, İslamiyet'in Batı'yla buluştuğu dönemden sömürgeciliğe, seküler çağdaki paylaşım savaşlarından medeniyetler çatışmasına uzanan bir tarihsel arka planın çerçevesinde, ilgili kitle iletişim ve mizah kuramlarının perspektifinde ve ülkemizdeki Batılılaşma serüveni ekseninde göstergebilimsel çözümleme yöntemiyle incelenmiştir. Elde edilen bulgular karikatürlerde kullanılan klişelerin Batı'daki İslamofobik anlatıya çok yakın Self Oryantalist bir karakterde olduğunu, karikatürlerin tamamına yakınının "dine ait unsurların alaya alınma" ve "siyasi eleştirilerde dini ön plana çıkarma" başta olmak üzere Müslümanlığa ilişkin imgelerin sıklıkla taciz, terör, cinsel sapkınlık, gericilik ve sahtekârlıkla ilişkilendirildiğini göstermektedir.