Sivas 58 Türküleri

Gelin Kitabı Editörler Emine Gürsoy Naskali Aysel Güneş KITABEVI • Gelin Kitabı Editörler Emine Giirsoy Naskali - Aysel Güneş Kapak Tasarım Onur Sönmez Dizgi/İç Düzen Hülya Aşkın Baskı - Cilt Hünkar Organizasyon Ltd. Şti. Balabanağa Mah. Büyük Reşitpaşa Cad. Doğruman İş Merkezi No: 6 Büro: Fatih / İST. Tel: 72 69 Sertifika No: 1. Baskı Adet İstanbul, , V ISBN T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sertifika No: Online Satış funduszeue.info © Bütün yayın hakları “K İT A B E V İ Yayınları”na aittir. Kaynak gösterilerek tanıtım amacıyla ve araştırma için yapılacak kısa alıntılar dışında, yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir şekilde kopya edilemez, elektronik ve mekanik yolla çoğaltılamaz, ya­ yımlanamaz ve dağıtılamaz. I/İTA D C \/İ Yerebatan Caddesi. Evlenme aşamaları belli kural ve kalıpları içerir ve bu aşamalar gelenek, görenek, adet, töre ve tören bakımından oldukça zengin bir içeriğe sahiptir.2 Evlilikle ilgili bu içerik "dü­ ğün öncesi, düğün ve düğün sonrası" olmak üzere planlanan aşamalarda, çeşitli töre ve törenler bütünlüğü içerisinde gerçek­ leştirilir.3 Evlilikle ilgili aşamalarda karşımıza çıkan tüm "töre ve törenlerin", aileler arası akrabalık ilişkilerini "pekiştirmeye" * Bu makale, Cumhuriyet Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyo­ nu tarafından desteklenen, F numaralı B Tipi projesi çerçevesinde yazıl­ mıştır. ** Yrd. Doç. Dr. Özlem Demren, Cumhuriyet Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Halkbilimi Bölümü, Sivas, [email protected] "Geçiş terimi, 'gelenek' teriminin içerdiği anlamlann yanı sıra, "tutucu ol­ mayan bir kültürel süreklilik" anlayışını da içerir (Oğuz, 6). 2 Sedat V. Örnek, Türk Halkbilimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, , s. Pertev N. Boratav, Soruda Türk Folkloru, İstanbul: Koç Kültür Sanat ve Tanıtım Yayınları, , s. • Gelin Kitabı yönelik işlevleriyle birlikte özellikle "düğün kelim esi"4 etrafın­ da birleşmiş oldukları görülür.5 Düğün, "insanları bir araya ge­ tiren, bireyler arasındaki sosyal bağları güçlendiren, ortaklığı pekiştiren; kişilerin birbirlerine ve topluma karşı nasıl hareket etmeleri gerektiğini gösteren; insanları sahip oldukları kültürel mirasın bilincine vardırarak, gelenek göreneklerini, inançlarını, değer yargılarını, törelerini canlandıran; eğlendiren; mutluluk veren fonksiyonlan ile" Türk kültüründe önemli bir yere sahip­ tir.6 Türk evlenme gelenekleri dairesi içerisinde değerlendirebi­ leceğimiz Sivas evlenme gelenekleri de, "düğün" kavramı etra­ fında şekillenen ve buradan serpilen bir işleyişe sahiptir. Sivas evlenme geleneklerinin "düğün" kavramı etrafında şekillenen aşamaları, düğün öncesi, düğün sırası ve düğün sonrası olmak üzere işlevsel bir bütünlük gösterir.7 Bu aşamalar; görücülük, kız isteme, söz, nişan, çeyiz serme, çeyiz yazma, gelin hamamı ve güvey hamamı, düğün, gerdek, duvak, karşılıklı aile ziyaret­ leri, gelinlik etme ve aile içi ilişkileri sürdürme, gibi her biri ri- tüelistik8 içeriğe sahip aşamalar olarak yerine getirilir. Sivas dü­ ğünlerinde "insanların bir araya gelmesini ve birliktelikten kay­ 4 "Düğün" kelimesinin kökeniyle ilgili daha geniş bilgi için bkz. Ali Yakıcı (), "Düğün Kelimesi ve Kültürümüzdeki Yeri Üzerine", Milli Folklor, , Sayı: 11, s. ; Doğan Kaya, "Düğünlerimizle İlgili Terimler ve Bun­ ların Fonksiyonel Özellikleri", Milli Folklor, , Sayı 29, s. Pertev N. Bora tav, Soruda Türk Folkloru, İstanbul: Koç Kültür Sanat ve Tanıtım Yayınları, , s. 6 Gülin Öğüt Eker, "Türk Düğün Geleneği İçinde Karakeçili Türk Düğünü­ nün Ritüel Açıdan Değerlendirilmesi", Milli Folklor, Sayı: 46, , s. 7 Özlem Demren, "Sivas Evlenme Geleneklerinin Sürdürülmesinde Kadınla­ rın Rolü ve Bu Rolleri İcra Etme Biçimleri", IV. Uluslararası Bir Bilim Katego­ risi Olarak Kadm Sempozyumu Bildiriler Kitabı - Sanat ve Tasarım Dergisi Özel Sayı, , C. 1, s. 8 Evlenme gelenekleriyle ilgili aşamaların ritüelistik bir bakış açısıyla değer­ lendirildiği önemli bir çalışma için bkz. Gülin Öğüt Eker, "Türk Düğün Ge­ leneği İçinde Karakeçili Türk Düğününün Ritüel Açıdan Değerlendirilme­ si", Milli Folklor, Sayı: 46, , s. Düğün Gelenekleri • naklanan duygularla hoşça vakit geçirilmesini de sağlayan"9 bir bağlam yaratılır. Evlilikle ilgili her aşamanın törensel bir bütünlükle, birlik­ telik ve paylaşım içerisinde, hoşça vakit geçirilerek yerine geti­ rilmesi önemlidir. Düğün deyince de aklımıza eğlence ve oyun gelir. Düğünün ayrılmaz parçaları olan müzik, oyun ve dans, "eğlence ritleri" olarak10 Sivas düğünlerinde de karşımıza çıkar. Evlenme gelenekleri icra bağlamının her aşamasında eğlencenin önemli bir yeri ve işlevi vardır Sivas düğünlerinde de, evlenmeyle ilgili aşamaların gerçek­ leştirilmesi sırasında çeşitli eğlenceler düzenlenir. Kız ve oğlan tarafı, onların akrabaları, tanıdıkları bir araya gelerek gençlerin birlikteliğini kutlar ve onaylar; bu kutlamalar, topluluğun "eğ­ lence" anlayışına uygun çeşitli etkinliklerle gerçekleştirilir; ritü- el içerik eğlencelerle zenginleşir. Kadınlar ve erkekler genellikle ayrı mekanlarda, kendi aralarında eğlenmeyi tercih ederler. Eğ­ lencelerde uyum ve paylaşım temel unsurlardır. Düzenlenen eğlenceler geleneklerin ayrılmaz birer parçası haline dönüşmüş­ tür; öyle ki eğlence bağlamı kendiliğinden oluşur ve eğlenceye özel zaman ayrılır; bu anlamda, eğlence bağlamına katılan her kişi kültürün yaşatılarak korunmasına ve gelecek nesillere akta- 9 Özlem Demren, "Sivas Evlenme Geleneklerinin Sürdürülmesinde Kadınla­ rın Rolü ve Bu Rolleri İcra Etme Biçimleri", IV. Uluslararası Bir Bilim Katego­ risi Olarak Kadın Sempozyumu Bildiriler Kitabı - Sanat ve Tasarım Dergisi Özel Sayı, , C. 1, s. 10 Gülin Öğüt Eker, "Türk Düğün Geleneği İçinde Karakeçili Türk Düğünü­ nün Ritüel Açıdan Değerlendirilmesi", Milli Folklor, Sayı: 46, , s. 11 "Türk halk eğlenceleri, ölüm dışında, insan yaşamının başlangıcından itiba­ ren her döneminde gerçekleştirilen uygulamalar bütünü, gelenekler bileşke­ sidir. .. .Halk eğlencelerinin kültürün korunmasında ve aktarılmasında, top­ lumsal düzenin devam ettirilmesinde, bireylerin eğitilmesinde ve dolayısıy­ la yetişkinliğe hazırlanması ile sosyal özdenetimin sağlanmasında önemli katkıları bulunmaktadır. Bu eğlencelere katılan bireyler, estetik ihtiyaçlarını karşıladıkları gibi bir grubun üyesi olma mutluluğunu da yaşamaktadırlar" (Özdemir ). • Gelin Kitabı rılmasma katkıda bulunmuş olur. Eğlencelerde var olan mekan kullanılır. Düğünün her aşaması bir eğlenceye dönüştürülür. Düğünü yürütmek için gerekli rutin işler yapılırken bir yandan da düğüne katılanları eğlendirecek icralar gerçekleşir; davul zurna eşliğinde halaylar çekilir; oyun havalanna oynanır; âşık tutulur ve çalıp söyletilir; kadınlar ve erkekler arasında seyirlik oyunlar çıkarılır; çeşitli şakalaşmalar yapılır, eğlendirici oyunlar oynanır, vb. İşte tüm bu süreçte, Sivas düğünlerinde bağlamı içerisinde düğün türküleri de icra edilir. Düğünlerde türkü yakmak, dans etmek, Türk dünyasında yaygın bir gelenektir Türk dünyası sözlü geleneğinde, ezgi ile söylenen halk şiirinin her çeşidine türkü13 denir Türküler dü­ ğünlerin olmazsa olmazıdır; kimi zaman mutlulukla coşturan, kimi zaman da hüzünlendiren yapısıyla düğüne katılanlann duygularına tercüman olan sözlü kültür unsurlarıdır Türküle­ rin başlıca işlevi, içinde yaşanılan kültürü kuşaktan kuşağa ak­ tarmaktır. Bunun yanında türkülerin, içinde yaşanılan topluma karşı duygusal bağı güçlendirmek ve aidiyet duygusunu pekiş­ tirmek gibi işlevleri de vardır. Türküler, kişi ile toplumdaki kök­ leri arasında bağ kurar ve kişiyi, kenedi kültürü içindeki doğal etkinliklere hazırlayıp, toplumdaki tören ve eğlence kalıplarının devamını da sağlar. Aynca türküler, mevcut sosyal rolleri belir­ leyici ve pekiştiriri, sosyal uzlaşmayı sağlayıcı, baskı altında tu­ 12 Çağatay Koçar, "Türkistan Halk Edebiyatında Düğün Türküleri", İV. Millet­ lerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri - Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğ­ lence, , C. 3, Ankara: HAGEM Yayınları, s. 13 Türküler, sözlü kültür bağlamında, "ortak kabuller" olarak "sözlü geçiş ile kuşaktan kuşağa aktarılan" ve "malzemesi söze dayalı" (Yıldırım, 41) halkbilgisi ürünleridir. 14 Pertev N. Boratav, Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayıne­ vi, , s. 15 Prof. Dr. Selahaddin Bekki ve Yrd. Doç. Dr. Doğan Kaya tarafından yapılan türkü tanımlarında, türkülerin insan duygularına tercüman oluşu konusu­ na özellikle vurgu yapılmaktadır. Bu konuda bkz. Selahaddin Bekki, Baş Yastıkta Göz Yolda Sivas Türküleri, İstanbul: Kitabevi Yayınları, , s. Düğün Gelenekleri • tulan duyguların ifade edilmesini kolaylaştırıcı olması gibi iş­ levlere de sahiptir Sivas düğün türküleri de, Sivas düğünlerinin ritüelistik ola­ rak adlandırabileceğim iz bağlamında çeşitli törensel uygulama­ lar bütünlüğü içerisinde karşımıza çıkar. Sivas düğünlerinde türkülerin, eğlendirici, rolleri belirleyici ve pekiştiriri, özendiri­ ci, kişiler arası iletişim i sağlayıcı ve aidiyet duygusunu güçlen­ dirici, yeni sürece hazırlayıcı, vb. pek çok önemli işlevi vardır. Düğünlerde, nişan, kına gecesi, düğün, gibi aşamalarda17 pek çok türkü kendi bağlam ı içerisinde icra edilir. Bunlar içerisinde özellikle kına gecesinde söylenen türküler konu bakımından kendilerini belli etse de düğünün bütünü içerisinde pek çok tür­ kü söylenir. funduszeue.infoşanda Söylenen Türkü ve Deyişlemelerden18 Örnekler Halay çekilir, türkü söylenir: Çermiğin başında büyük bir kaya Cemali benzettim üç günlük aya Alamadım saramadım yar seni Çermiğin başında düğün kuruldu A gelin oldu düğün kuruldu B damat oldu düğün kuruldu İkisi de birbirine vuruldu19 16 Gülay Mirzaoğlu, "Türkülerin İşlevleri ve Zeybek Türküleri", Tiirkbilig, , sayı: 2, s. , 17 . .. Sivas düğünlerinin aşamaların ayrıntıları için bkz. Özlem Demren, "Sivas Evlenme Geleneklerinin Sürdürülmesinde Kadınların Rolü ve Bu Rolleri İc­ ra Etme Biçimleri", IV. Uluslararası Bir Bilim Kategorisi Olarak Kadın Sempozyu­ mu Bildiriler Kitabı - Sanat ve Tasarım Dergisi Özel Sayı, , C. 1, s. Deyişleme, mâniye verilen diğer bir isimdir (Kaya, ). Sivas düğün­ lerde karşılaşılan deyişlemeler, kadınlar tarafından, daire şeklinde el ele tu­ tuşulup, dönüp hoplayarak halay çekilirken hep bir ağızdan belli bir ezgiy­ le, halaya eşlik eden türkü niyetine söylenir. Emine Akkaya, 53 yaşında, Sivas doğumlu, okul eğitimi olmayan, ev hanı­ mı, Deri. Gülay Özler, Sivas-Merkez, • Gelin Kitabı 2. Gadmlar kendi aralarında türkü söylerler, halay çekerler: Guşburnu dikeniyem Gavah gazeli yarim Dünya güzeli yarim Dibine dökeneyim Gavah gazeli yarim Dünya güzeli yarim Güzel gelsin doplasın Gavah gazeli yarim Dünya güzeli yarim Çirkine tökeneyim Gavah gazeli yarim Dünya güzeli yârim20 3. Davul-zuma eşliğinde halay çekilir, oyunlar oynanır: Limon sarısı yarim Kızlar valisi yarim Hasretler kavuşmuş ’ »• Darısı bize yârim21 4. Halay çekerler: Mor erüğüm dalım yoh Gencecüğüm yârim yoh Yarim eller goynunda Cahilim haberim yoh22 20 Fatma Fırat, 71 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Rabia Temirpolat, Sivas-Merkez, 21 Hatice Gürbüz, 44 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Zeynep Gürbüz, Sivas-Merkez, 22 Pamuk Kelkit, 65 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Neslihan Şeremet, Sivas-Akmcılar, Düğün Gelenekleri • 5. Halay çekerler, oyun oynarlar: Sivaslıyam sazlıyam Ördekliyem kazlıyam Sivas'ta nişanlım var Onun için nazlıyam23 6. Nişanda halay çekerler, kadınlar kendileri söyleyip oy­ nar: Erüğümün dalları Meyvaludur meyvalu Erükdesin daldasın Gözlerim ne haldasın"24 7. Yemekler yenir, türküler söylener, davul zurna çalınır oy­ narlar. Elmalar elmalar allanıyor Dallarda dallarda sallanıyor Giz senin, giz senin gaşın gözün Dillerde dillerde söyleniyor25 8. Kayaların yılanı Gel dolanı dolanı Adam cebinde taşır Senin gibi oğlanı Kayalar ingin olsa Nişanlım zengin olsa Zenginlikte değilim Benim dengim olsa 23 Aysel Gül, 60 yaşında, Sivas doğumlu, ilkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Melek Çoşgun, Sivas-Ulaş, 24 _ Selma Arslan, 42 yaşında, Sivas doğumlu, ilkokul mezunu, Ev Hanımı, Deri. Kübra Arslan, Sivas-Doğanşar, 25 '* Kerime Özkan, 75 yaşında, Sivas doğumlu, Okul eğitimi olmayan, Ev hanı­ mı, Deri. Handan Özkan, Sivas-Ulaş, • Gelin Kitabı Kayalardan kayarım Bulamadım ayarım Bulamazsam ayarım Ölene dek yanarım26 9. Nişanlarımızda kadınlar, erkekler, çocuklar yani herkes eğlenir, oynar. Bazen büyüklerden (kadınlar) bazıları kendi ara­ larında şu türküleri söyleyip eğlenirler. Ez biberim ez biberim narin oğlan Ez biberim ez biberim şirin oğlan Suya giderim yavaş Ez biberim narin oğlan Kundurama değdi daş Ez biberim narin oğlan Oğlan senin yüzünden Ez biberim narin oğlan Düşmana dedim gardaş Ez biberim ez biberim narin oğlan Ez biberim ez biberim şirin oğlan27 Halaylar çekilir, bizim buralarda çeşitli oyunlar vardır onlar oynanır: O yare yaptırdım anam Bir güzel yüzük, Bir güzel yüzük Yarime yaptırdım anam Bir güzel yüzük Bir güzel yüzük 26 Rasim Navruz, 47 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, işçi, Deri. Demet Navruz, Sivas-Kangal, 27 Müzeyyen Patla, 45 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hamını, Deri. Sare Yıldız, Sivas-Kangal, Düğün Gelenekleri • Üstüne yazdırdım anam Umudum üzük oğlan Ay güzel oğlan oğlan Bahçeye dolan oğlan Bahçeye dolan28 Çeyizin asılı olduğu yerde mani eşliğinde oyunlar oyna­ nır. Bu manilerden birkaçı şöyledir: Entaremin moruna Varmam köyün oğluna Saat taksa koluma Yine girmem koynuna Elbisemin pilesi Saçımın ondalesi Bana dünür oluyor Orta okul talebesi Sarı yorganım sarı Üstünde iğne saplı Oğlan ben sana varmam Annen yırtık çoraplı Ben varmam inekliye Yoğurdu sinekliye Verirse babam versin Omuzu tüfekliye Çift minderin göbeği Yar gözümün bebeği Horoz dilin lal ola Ne tez ettin sabahı29 28 Kezban Üzümcü, 34 yaşında, Sivas doğumlu, Ortaokul mezunu, Ev hanımı Deri. Yunus Emre Tezcan, Sivas-Merkez, 29 Menevşe Eşki, 84 yaşında, Sivas doğumlu, Okul eğitimi olmayan, Ev hanı­ mı, Deri. Gökan Eşki, Sivas-Merkez, • Gelin Kitabı Cebimin ağzı dardır İçinde neler vardır Sabreyle kömür gözlüm Sabırda neler vardır Midil midil midillim Hoplasana bal dillim Bal dillim şeker dillim Bir kaşıkça bal olsa Yar kaşıkça bal olsa30 Kayaların yılanı Gel dolanı dolanı Acep nere gömerler Bilmem nere gömerler Yar yolunda öleni Kayalar gölgelenir Her güzelden bir öpüç Yine can tazelenir Güle naz bülbüle naz Kalem al derdimi yaz Ben o yarin yanında Nazlı yarin yanında Uyumuş kalmışım31 Halaylar çekilir: Şu dağın etekleri Yar yar kız le le Otlarlar inekleri 30 Emine Akkaya, 31 Zeynep Sülün, 58 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Canan Kaya, Sivas-Yıldızeli, Düğün Gelenekleri • Yaz gelsin açılsın Muhabbet çiçekleri Ayrılık çiçekleri Gemi geldi durdu mu İskeleye vurdu mu Götürdünüz yarimi Taburunuz doldu mu Gemi gelir yanaşır İçi dolu çamaşır Yarime bir şey olmuş Bakan gözler kamaşır Yar yar kız le le32 Sus ağlama derler anam eller böyle olur Öyle olur böyle olur el yaman olur Sende büyük evin anam sucusuydun Çifte gardaşlarm bacısıydm Kınamı ezdiler anam çamur ettiler Yollara döktüler demir ettiler Bilmediğin yere anam gelin ettiler33,34 Yakın akrabası gelin hamamı yapar, genç kızlar toplanır. Türkü söylenir, gelin yıkanırken mani söylenir. Kadınlar def ça­ larak türkü çığırırlar. Kızlar kendi aralarında oynarlar. Anam yayığını yaysın oğlanın Koyun gölgelerde göynünü eğlesin Anamın oğlu var beni neylesin 32 Zeynep Sülün, Zeynep Sülün, 34 Bu türkü gelin hamamında da söylenir. Gelin hamamında söylenen diğer türküler için bkz. (Demren, ). • Gelin Kitabı Sus ağlama gelin anam el yaman olur Dalgası vurur sel yaman olur35 2. Kına Gecesinde Söylenen Türkü ve Deyişlemelerden Örnekler 1. Türkü söyleyerek gelini kına yakmaya getirirler: Çahtılar çahmah daşmı Vurdular düğün aşını Çağırın gızm gardaşını Gidiyom gidiyom evin şen olsun Biner atın iyisine Sürer yolun gıyısma Çağırın gızm dayısmı Giz anam giz bacım yazın buyumuş Atladı geçdi eşiği Sofrada galdı gaşığı Büyük evin yahışığı Gidiyom gidiyom evin şen olsun Gedah içinde gınası Sandıh içinde parası Hani bu gızm anası 36 Giz anam giz bacım evin şen olsun 2. Çaktüar çakmak taşını Kurdular düğün aşını Giz anam giz bacım kader böyleymiş Çığrın gızm dayısını Giz anam giz bacım yazın buyumuş 33 Gülşen Bulut, 55 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Serdar Bulut, Sivas-Yıldızeli, 36 Ümmügülsüm Bulut, 60 yaşında, Sivas doğumlu, Okul eğitimi olmayan, Ev hanımı, Deri. Esengül Bahçivan, Sivas-Ulaş, Düğün Gelenekleri • Atladık geçtik eşiği Sofrada galdı gaşığı Böyük evün yakışığı Giz anam giz bacım yazın buyumuş Atladık geçtik eşiği Sofrada galdı gaşığı Çağrın gizin anasını Giz anam giz bacım kader böyleymiş37 Giz anam giz bacım Kınan kutlu olsun Gittiğin yerlerde Dilin datlı olsun Elek içinde balası Kağıt içinde kınası Çağırın gelsin Yok mu bu kızın anası38 Portakalı oydurdum İçine gül doldurdum Afiyet olsun yarim Sen yedikçe ben doydum Portakalım yımışak Vardığım da bir uşak Olursa o uşak olsun Büyür olur padişah39 37 •• Ummügülsüm Bulut, Kafiye Araz, 52 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev harurnı, Deri. Merve Araz, Sivas-Suşehri, 39 Kafiye Araz, • Gelin Kitabı Gıcılar gavah gıcılar Gavah değil oduncular İşte geldi gınacılar Kız anam kınan kutlu olsun Sandık içinde kınası Kağıt içinde valası Hani bu kızın anası Kız anam kman kutlu olsun Karşıda bir ekin gördüm Ekin değil burçak imiş Kız anadan ayrılması Yalan değil gerçek imiş Kız anam kman kutlu olsun40 Atlarını tepe tepe geldiler Geldilerde avlumuza doldular Anamın elinden beni aldılar Sus ağlama anan böyle olur Bahçesinde açar güller Soldurmasın esen yeller Bugün misafirim ana Sabahtan götürür eller41 7. Tasta kına eziliyor Ak ellere diziliyor Keklik gibi süzülüyor Kız anam kınan kutlu olsun 40 Sevim Yıldırım, 41 yaşında, Sivas doğumlu, Ev hanımı, Deri. Mustafa Yıldı­ rım, Sivas-Kangal, 41 Zülfiye Çakmaktepe, 40 yaşında, Sivas doğumlu, Okul eğitimi olmayan, Ev hanımı, Deri. Zehra Sonkur, Sivas-Merkez, Düğün Gelenekleri • Baban Bursa'dan geldi mi Bursa kması aldı mı Gelin olduğun bildi mi Kız anam kman kutlu olsun Atladı geçti eşiği Sofrada kaldı kaşığı Büyük evin yakışığı Kız anam kman kutlu olsun Anam beni haslarınan haslasın Gül suyuynan saçlarım ıslasm Anam beni el oğlu için beslesin Şen anam şen babam evün şen olsun Anam kirmenini alsm eline Çıksın baksın gurbet elin yoluna Kız gelin gördükçe bağrı deline Şen anam şen babam aha ben gidiyom Eviniz şen olsun42 Böyük evde böyük direk Gumbur gumbur oynar yürek Buna da bir baba gerek İşte goyup, gediyorum Silayı terk ediyorum. Duz gabmı duzsuz goyan Böyük evi gızsız goyan İşte goyup, gediyorum Silayı terk ediyorum43 42 Zülfiye Çakmaktepe, 43 " • Türkan Ozaslaıı, 54 yaşında, Sivas doğumlu, ilkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Büşra Kızıl, Sivas-Yıldızeli, • Gelin Kitabı 9. Kız anam kız bacım Kınan kutlu olsun Vardığın yerlerde Dilin tatlı olsun Kınayı getir anam Parmağın batır anam Bu gece misafirim Koynunda yatır anam44 Böyle mani söylerler: Çamura taş atma batarda gider Gurbete kız verme yiter de gider Anayı babayı terk eder de gider Sus ağlama gelin anam sil gözünün yaşını Kaldır kollarını giy kumaşını Çattılar ocak taşını Kurdular düğün aşını Ağlatman kız kardeşini İşte geldim, gidiyorum Sılayı terk ediyorum45 11 . Dağda ğırarlar uğranı Hani gelinin yorğani Dağda ğırarlar cevizi Hani gelinin çeyizi Dağda ğırarlar fıstığı Hani gelinin yastığı46 44 Penpe Yıldız, 67 yaşında, Giresun doğumlu, Okul eğitimi olmayan, Ev ha­ nımı, Deri. Mehtap Yıldız, Sivas-Suşehri, 45 Ayşe Çeliker, 68 yaşında, Sivas doğumlu, Okul eğitimi olmayan, Ev hanımı, Deri. Sema Çeliker, Sivas-Gemerek, 46 Saniye Sungur, 60 yaşında, Sivas doğumlu, Okul eğitimi olmayan, Ev hanı­ mı, Deri. Zehra Sonkur, Sivas-Hafik, Düğün Gelenekleri • Tuğba Karaçayır, Sivas-Yıldızeli, 48 Nurten Navruz, 42 yaşmda, Sivas doğumlu, ilkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Demet Navruz, Sivas-Kangal, • Gelin Kitabı Kınayı getir aney Parmağın batır aney Bu gece misafirem Bu gece yatır aney48 Kız anası kız anası Elinde mumlar yanası Dahi çok murat göresin A kız kınan kutlu olsun Türlü hileler ettiler Al yeşil duvak çektiler Babanın gönlünü ettiler A kız kınan kutlu olsun Annenin gönlünü ettiler A kız kınan kutlu olsun49 Kınayı getir aney Parmağın batır aney Bu gece misafirem Yanında yatır aney Tarlada var çeperler Çepere su serperler Irak yoldan geleni Terli terli öperler Sivik ucu kuşburnu Oldum yârin düşkünü Baş açık yalın ayak Yolda düştüm kış günü50 49 Binnur Ayaz, 34 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Eda Mıkçı, Sivas-Yıldızeli, 50 Zeynep Yıldırım, 51 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Derya Yıldırım, Sivas-Divriği, Düğün Gelenekleri • Atladı atladı geçti eşiği Sufrada galdı gaşığı Böyük evün yakışı Şen anam şen bacım evin şen olsun Ben gidiyom evin şen olsun51 Kızı ortaya oturturlar yüzünü kapatırlar ve ağlatırlar: Kilimin ucuna nahış diyorlar Gittiğin yollara yohuş diyorlar Git anam git bacım Git evine yahış diyorlar Eşim gızlar ben sizlerden ayrıldım Eyvah eyvah ben anamdan ayrıldım Kağıt içinde gması Sandık içinde balası Hani bu gızm anası Gidiyom gidiyom evin şen olsun Biner atın iyisine Sürer yolun kıyısına Selam söylen dayısma Gidiyom gidiyom evin şen olsun52 Ana oğlun çok muydu? Bir kız sana yük müydü? Kör olası emmilerim Hiç oğlunuz yok muydu? Kız anası kız anası Elinde mumlar yanası 51 Ayşe Kılcı, 68 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul terk, Ev haramı, Deri. Esen- gül Bahçivan, Sivas-Merkez, 52 Emine Akkaya, • Gelin Kitabı Kız anası kız anası Hani bunun öz anası Elimi yuduğum arklar Belimi verdiğim dutlar Aha bindim gidiyorum Silip süpürdüğüm yurtlar Kız anası kız anası Çağrın gelsin öz anası Kız anası kız anası Hani bunun öz anası53 Anam yoğurdumu anam ayran eylesin anam Çıksın yüce dağlarına seyran eylesin Anamın oğlu var anam kızı neylesin anam Anam anam anam benim anam Çarşamba gecesi yakın kınam Baş Öğmede gelin sessiz sakin oturur, baş övüldükten sonra oturur ağlar: Koyun gölgelerde göynünü eğlesin Anamın oğlu var beni neylesin Sus ağlama gelin anam el yaman olur Dalgası vurur sel yaman olur55 Çattılar çatma taşını Kurdular düğün aşım Giz ağlatma gardaşmı Silin gözünün yaşım 53 İsim Vermek İstemeyen Kaynak Kişi 1, Deri. Meltem Göğçen, Sivas, 54 İsim Vermek İstemeyen Kaynak Kişi 1, 55 İsim Vermek İstemeyen Kaynak Kişi 2, Deri. Serdar Bulut, Sivas, Düğün Gelenekleri • Atladı geçti eşiği Sofrada kaldı kaşığı Büyük evin yakışığı Giz gelin olmuş gidiyor Ak helkeyi susuz koyan Büyük evi ıssız koyan Anasmı öksüz koyan Giz gelin olmuş gidiyor Evlerinin önü tekne Gardaş yollanmı bekle Haftadan haftaya yokla Giz gelin olmuş gidiyor Biner atin iyisine Sürer yolun kıyısına Selam söylen dayısına Giz gelin olmuş gidiyor Giz anası giz anası Hani bunun öz anası İşte geldi giz kınası Giz kman kutlu olsun56 Açılalım açılalım Arpa gibi saçılalım Ara verin kardeşlerim İçinizden seçilelim Atladım çıktım eşiği Sofrada koydum kaşığı Büyük evin yakışığı 56 İsim Vermek istemeyen Kaynak Kişi 3, Deri. Meltem Öksüz, Sivas, • Gelin Kitabı Tuz kabını tuzsuz koydum Büyük evleri ıssız koydum Ben anamı kızsız koydum İşte koydum gidiyorum Kız anası kız anası Hani bunun öz anası Başında mumlar yanası Baba kızın çok muydu? Bir kız sana yük müydü Kör olası emmilerim Hiç oğlunuz yok muydu?57 Altun tas içinde gınam ezülür Gümüş tabağman Allah zülfüm çözülür Gelün olan gizin benzi de bozulur Şen anam şen babam evün şen olsun İşte ben gidiyom yerin genüş olsun58 Elinin kınasını al eylemişler Gözünün sürmesini bol eylemişler Seni bir yiğide kul eylemişler Ey anam ey bacım kınan kutlu olsun Geldiğin yerde evin mutlu olsun Kınamı kardılar çamur ettiler Yolumu ölçtüler demir ettiler Beni bu eve gelin ettiler 57 Saadet Korkmaz, 48 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Ahmet Muhammet, Sivas-Gürün, 58 Fadime Yazı, 85 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul terk, Ev hanımı, Deri. Sümeyye Takçı, Sivas-Gürün, D üğün Gelenekleri « 3 1 3 Ey anam ey bacım kınan kutlu olsun Geldiğin yerde evin mutlu olsun59 Şen anam şen babam evin şen olsun Aha ben gidiyorum haberin olsun Yaktılar yaktılar ocak başını Yudular yudular kızın başmı Ağlatmayın ağlatmayın kız gardaşını Şen anam şen babam evin şen olsun Aha ben gidiyorum haberin olsun Ocak başında maşası maşası Hani bu kızın anası babası Şen anam şen babam evin şen olsun Aha ben gidiyorum haberin olsun60 Kıza, kına ağıdı söyleyerek kınayı yakarlar: Çattılar çatma taşını Kurdular düğün aşını Aha koydum gidiyorum Ağlatma kız kardaşmı Atladı geçti eşiği Sofrada kaldı kaşığı Bugün bir kız gelin olmuş Büyük evin yakışığı Orta direk orta direk Gümbür gümbür oynar yürek 59 Nezahat Doğan, 50 yaşında, Sivas doğumlu, ilkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Ahmet M. Korkmaz, Sivas-Gürün, 60 Emine Akkaya, • Gelin Kitabı Bugün bir kız gelin olmuş Buna dayanır mı yürek Gıcılar kavak gıcılar kavak Kavak değil oduncular İşte geldi kınacılar Kız anam kınan kutlu olsun61 Sana diyorum veli kaynım sana, Bu sözüme darıldın mı? Kulaç kollarını, Bacıma da sarıldın mı? Koyuna atarlar kuzu Bu nasıl dolaşık yazı Bana ağlama diyorlar O da bacımın kızı Beydiğin derler üst yanı kaya Olanca emeğimi eyledin zaya Ben de çok yalvardım yıldızlı aya Beni de hasretime kavuşturun Gül ektim evlak evlak Dadandı kara leylek Yazı beraber yayladık Güzün ayırdı felek62 28 Çahdılar çakmah daşmı Gurdular duğun aşını Çağrın gelsin gardaşını Giz anam yazın buyumuş 61 Adeviye Atalay, 47 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Zuhal Atalay, Sivas-Altmyayla, 62 Adeviye Atalay, Düğün Gelenekleri • Biner atın iyisine Sürer yolun gıyısına Selam söylen dayısma Giz anam yazın buyumuş Atladı geçdi eşiği Sofrada galdı gaşığı Büyük evin yakışığı Giz anam yazın buyumuş Sandık içinde balası Kağıt içinde gınası Hani bu gızm anası Gelsin ağlayı ağlayı63 Kına yakarken türkü söylerlerdi ama kınayı yaktıktan sonra da söylerler. Gıcılar gavah gıcılar Gavah deyil oduncular İşte geldi gmacılar Giz anam kınan kutlolsun Orta direk orta direk Gümbür gümbür oynar yürek Büyük eve gelin gerek Kız anam gınan kutlolsun Atladı geçti eşiği Sofrada galdı kaşığı Büyük evin yakışığı Giz anam gınan kutlolsun Çattılar ocak taşını Goydular düğün aşını 63 Sevim Kuyucu, 40 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Aslı Tunç, Sivas-Altmyayla, • Gelin Kitabı Çağrın gelsin gardaşını Yahşin bacın gınasını64 Sütlüğünden akan seher yeli mi Benim göynüm divane mi deli mi Eyvah eyvah ben anamdan ayrıldım Eşim gızlar ben sizlere yad oldum65 _ Gınayı getir aney Parmağın batır aney Bu gece misafirem Goynunda yatır aney Kalada var çeperler Çepere su seperler Irah yoldan geleni Terli terli öperler66 Sivik ucu guş burnu Oldum yarin düşkünü Baş açıh yalın ayah Yola düşdüm gış günü67 Orta direk orta direk Gümbür gümbür oynar yürek Büyük eve gelin gerek Kız anam kınan kutlu olsun Yukarı evler ıssız kaldı Aha güğümler susuz kaldı 64 Kerime Özkan, 65 Kerime Özkan, 66 Fatma Fırat, 67 Fatma Fırat, Düğün Gelenekleri « 3 1 7 Kız anası kızsız kaldı Kız anam kınan kutlu olsun Atladı geldi eşiği Sofrada kaldı kaşığı Büyük evin yakışığı Kız anam kman kutlu olsun68 Çaktılar çakmak taşını Kurdular düğün aşını Çağırın gelsin gardaşını Kız anam yazım buyumuş Atladı geçti eşiği Sofrada kaldı kaşığı Büyük evin yakışığı Kız anam yazım buyumuş Biner atın iyisine Sürer yolun kıyısına Selam söylen dayısına Kız anam yazım buyumuş"69 Yazın yağdı bereketler Kökünü güzün sökerler Gurbet ele giden kızm Eline kına yaharlar Gurbet ele giden kızın Gözüne sürme çerler Kız anası kız anası Başma mumlar yahası 68 Esra Kaya, 30 yaşında, Sivas doğumlu, Üniversite mezunu, Anaokulu Öğ­ retmeni, Deri. Zeynep Kılıç, Sivas-Merkez, 69 Aysel Gül, • Gelin Kitabı Giz anası giz anası Çağrın gelsin öz anası Ana kızın çok muyudu? Bir kız sana yük müyüdü? Kör olası emmilerim Hiç oğlunuz yoh muyudu? Kör olası dayılarım Hiç oğlunuz yoh muyudu? Giz anası giz anası Çağrın gelsin öz anası Elimi vurduğum ahlar Elimi vurduğum dutlar İşte geldim gidiyorum Silip süpürdüğüm yurtlar Giz anası giz anası Başına mumlar yahası70 3. Düğün Günü Söylenen Türkü ve Deyişlemelerden Ör­ nekler 1. Gelin kızı baba evinden çıkarmanın baş övmesi yapılır. Kadınların birinde veya ikisinde def bulunur, bu defleri çalarak türkü söylerler: Çamura taş atma anam batar da gider Gurbete kız satma anam yiter de gider Sus ağlama gelin olmam el yaman olur Dalgası vururda anam sel yaman olur Çatülar anam çatma kaşmı anam Kurdular anam yufka sacını anam Başıma koydular anam kahır tacını anam Sus ağlama gelin olmam el yaman olur Dalgası vururda anam sel yaman olur 70 Hava Çandır, 53 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Özlem Çandır, Sivas-Koyulhisar, Düğün Gelenekleri » 3 1 9 Anam kır atını anam çaya bağlasm anam Kırat kişnedikçe anam ağlasm anam Anamın oğlu var anam beni neylesin anam Sus ağlama gelin olmam el yaman olur Dalgası funduszeue.info sel yaman olur71 2. Gelin oğlan evine gelince halay çekilir: Bildiğimiz bir düğün türküsü vardır: Oğlan gel odalardan El eyledi duldalardan Beni sana vermezler Vazgeç bu sevdadan Gidiyorum gidemiyorum Sevdim terk edemiyorum Bir vefasıza meyil verdim Bırakıp gidemiyorum İnnem çayıra sızdı Oğlan ne yüzün astı Laiğim değüdin Mevlam anlıma yazdı Kapımdan geç oğlan Suyumu iç oğlan Ben seni çok sevdim Beni seç oğlan72 3. Aman gavahtan gazel indi Canım gavahtan gazel indi Aman dibine güzel indi Canım dibine güzel indi 71 * Ishak Karadağ, 53 yaşında, Sivas doğumlu, Lise mezunu, Deri. Bahar Taşde- len, Sivas-Merkez, 72 Adeviye Atalay, 74 Ümmühan Coşkun, 48 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Mine Coşkun, Sivas-Şarkışla, Düğün Gelenekleri • 5. Ağızdan söyler oynarlar: Elma attım al gelin Yuvarlandı bul gelin Ne gader ne itsen Gine adın dul gelin75 6. Def ile çalar oynarlar: Ayşeler hatın olur Ahdine bütün olur Ayşeyi seven oğlan Yanar da tütün olur76 7. Narın göceleri Göğnümün yüceleri Eriktesin daldasın Gönlüm ne hallardasın Canım ne hallardasın Kiremitten su damlar Bir su verin adamlar Bir kız bize çok mı dı Mahlenizde yok mı dı Eriği daldan düşür Dibinde gayfe pişir Yar gayfeyi içtikçe Beni akima düşür77 75 Zeliha Şahin, 55 yaşında, Sivas doğumlu, ilkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Mine Coşkun, Sivas-Hafik, 76 Ayşe Çeliker, 77 Şerife Kozgeçen, 52 yaşında, Sivas doğumlu, Okul eğitimi olmayan, Ev ha­ nımı, Deri. Merve Tufan, Sivas-Doğanşar, • Gelin Kitabı Ganatlıdan çıharım garşı yola baharım Ganatlıdan çıharım garşı yola baharım Yârin gelmiş diyene goçu gurban yıharım Yârin gelmiş diyene goçu gurban yıharım Yan oyna gumrum yan oyna, dön oyna gumrum dön oyna Yan oyna gumrum yan oyna, dön oyna gumrum dön oyna78 9. Gelin almaya gidince davul zurna çalar, halay çekerler, ama geline de halay çektirirler: Gürgeni budahladım Dallarım sahladım Anasmın yanında Gızmı gucahladım Gürgen budahlanır mı Dalları sahlamr mı Anasının yanında Gizi gucahlanır mı Giden ay dutulur mu Bala duz gatılır mı Geceler on dört saat Yalınız yatılır mı79 Gelin evden çıkarılırken kızın duvağı vurulur. Kızın er­ kek kardeşi kemerini bağlar. Bu sırada etraftaki kadınlar şöyle ağıt yakar: Gardaş gelsin kemerini bağlasın Anası da hıcık hıcık ağlasın Ağla gelin anam günüdür bugün 78 Hatice Çınar, 60 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Ayşegül Doğan, Sivas-Merkez, 79 Kerime Özkan, Düğün Gelenekleri • Sabahtan kalkamadım Boyuna bakamadım Yüklemişler göçünü Eğleyip yıkamadım Ağla gelin anam günüdür bugün00 Gelin kız gidince ailesi ardmdan ağlar, ağıt yakar: Sabahınan esen seher yeli mi? Benim göğnüm ahıllı mı deli mi? Durur durur yavrum göğsünü geçirir Yohsa bugün ayrılığın günü mü? Dağların oylumuna Guş gonar yaylımına Gel yavrum helalleşek Geldik yol ayrımına81 Kızın arkadaşları kına yakar: Yazıya bostan ekerler Siyecini geniş çekerler Gurbet ele giden kızm Gözüne sürme çekerler82 Halay çekilir: Atlı geliyor atlı Altında kilim katlı Dıv dıv da dıv dıv 80 Ayşe Aydemir, 75 yaşmda, Sivas doğumlu, Okul eğitimi olmayan, Ev hanı­ mı, Deri. Özge Aydemir, Sivas-Merkez, 81 Solmaz Hazırbulan, 43 yaşmda, Sivas doğumlu, Okul eğitimi olmayan, Ev hanımı, Deri. Fadime Hazırbulan, Sivas-Merkez, 82 Haşan Eken, 73 yaşında, Sivas doğumlu, İlkokul mezunu, Emekli Memur, Deri. Şaban Yiğit, Sivas-Merkez, • Gelin Kitabı Benim sevgili yarim Aman baldan şekerden tatlı Dıv dıv da dıv dıv83 Gelin oğlan evine gelince kadınlar kendi aralarmda ha­ lay çekerler: Portakal dilim dilim Soy da ye benim gülüm Soy da ye benim gülüm Ne dedim de darıldın Lal olsun ağzım dilim Lal olsun ağzım dilim Portakalı sıktın kız Hatırımı yıktın kız Şu köylerin içinden Ne cilveli çıktın kız Ne cilveli çıktın kız84 Gelin oğlan evine gelince kadınlar kendi aralarmda tür­ kü çığırırlar, def çalarak şu türküleri söyleyerek halay çekerler: Kuşburnuyu budarlar Nino yar canım yar Bizi de köyden kovarlar Güzel sevmesin diye Ağam yar paşam yar Leblebi koydum tasa Doldurdum basa basa Benim yârim çok güzel Azucuk boydan kısa 83 Mahmut Ergen, 70 yaşmda, Sivas doğumlu, Okul eğitimi olmayan, Esnaf, Deri. Şenol Avnak, Sivas-Merkez, 84 Kezban Üzümcü, Düğün Gelenekleri • Di gel gel hopla da gel Fistanım topla gel Karanfil atlı yârim Dilleri tatlı yârim Beni koyup gidersen Demir yürekli yârim Kavak gazeli yârim Dünya güzeli yârim Eller ne derse desin Beraber gezelim yârim85 Gardılar gınamı çamur ettiler Çıynadılar yola demir ettiler Beni gurbet ele gelin ettiler Atlar eğerlenmiş bineğini ister Guşlar havalanmış düreğini ister Bu giz bir gececik gonağını ister Bacamızdan yağmur gibi yağdılar Avlumuza tolu gibi doldular Anamın elinden beni aldılar Beni gurbet ele gelin verdiler86 Şen anam şen babam evin şen olsun Aha ben gidiyorum haberin olsun Yaktılar yaktılar ocak başını Yudular yudular kızın başmı Ağlatmayın ağlatmayın kız kardeşini Şen anam şen babam evin şen olsun Aha ben gidiyorum haberin olsun 85 Ümmügülsüm Bulut, 86 Solmaz Hazırbulan, • Geliri Kitabı Ocak başında maşası maşası Hani bu kızın anası babası Şen anam şen babam evin şen olsun Aha ben gidiyorum haberin olsun87 Kayınvalidenin arkasına içinde kaşıklar bulunan bir ka­ şıklık takılarak halay çektirilir: Cebimin ağzı dardır İçinde neler vardır Sabreyle kömür gözlüm Sabırda neler vardır Midil midil midillim Hoplasana bal dillim Bal dillim şeker dillim Şekere de madem yok Bir kaşıkça bal olsa Yar kaşıkça bal olsa88 Uç kuş idim dönerdim havada İndirdiler kavurdular tavada Anam beni koydu gitti yuvada Anamı anamı benim anamı Ezdiler de yakmadılar kınamı Kilimin ucuna nakış diyorlar Gurbetin yoluna yokuş diyorlar Kız anam git yerine yakış diyorlar Anamı anamı benim anamı Ezdiler de yakmadılar kınamı89 87 Emine Akkaya, 88 Emine Akkaya, 89 Kasım Koyurga, 39 yaşında, Sivas doğumlu, Lise mezunu, Reklam Müdürü, Deri. Hülya Dursun, Sivas-Merkez, Düğün Gelenekleri • Irmağı geçti gelin Saç bağın düştü gelin Eğil eğil öpeyim Yüreğim geçti gelin Odaların kilimi Sinelerin dilimi Nerde olsa belli olur Zenginlerin gelini Irmağın adasına Durayım gadasma Bu gece misafirim Yarimin odasına90 Kerpiç duvar yan uçtu Mendilim suya düştü Eğildim mendil alam Yarim aklıma düştü Kerpiç kerpiç üstüne O kerpiçin aslı ne O yar beni seviyor Üç kumanın üstüne91 22 . Yeşillendi karşı dağın ekini Top top olmuş Emine'min kekili Emine'm de güzellerin vekili Emine'm Emine'm hanım Emine'm Gel otur yanıma canım Emine'm 90 Kasım Koyurga, 91 • Ayşe Çevik, 45 yaşında, Sivas doğumlu, ilkokul mezunu, Ev hanımı, Deri. Kübra Çevik, Sivas-Merkez, • Gelin Kitabı Emine'm oturmuş milinen oynar Elinde bir deste gülünen oynar Yar beni bırakmış elinen oynar Elinen oynayan yari neyleyim92 Depme toprak dökülür gülüm yar Sallama kollar sökülür Öpme ela gözümden gülüm yar Avzelerim dökülür gülüm yar Gülüm gül olanaça Sararıp solanaça Çoh Allah'a yalvardım Yar benim olanaça Gülüm güle gideyim Ağlen bile gideyim Sen yağmur ol ben bulut Yağa çava gideyim93 Kadınlar kendi aralarında türkü söyleyerek halay çekerler: Erzurum gediktedir Yeşil perde yüktedir Benim sevdiğim oğlan Karşıki bölüktedir Gidiyom dur diyen yok Kebap oldum yiyen yok Ayrılık gömleğini Benden başka giyen yok Güle bak dikene bak Belini bükene bak Q9 Solmaz Hazırbulan, 93 Solmaz Hazırbulan, Düğiin Gelenekleri • Ezel yar benim idi Elimden çekene bak94 ^ " Geline bak geline Tevekten (taze) üzüm yiyor Annesinden istedim Yavrum bir tek ne diyon Geline bak geline kma yakmış eline93 Gelin oğlan evine gelince halaylar çekilir bir müddet da­ ha oynanır, bunun sevinci yaşanır: Turnalar turnalar en teremin biçimi Turnalar turnalar yalan dünya geçimi Turnalar turnalar enteremi ben biçdim Turnalar turnalar yeşiller yahışdı Turnalar turnalar mavisi de yanışdı Turnalar turnalar gel yarim gonuşalım96 Atımı bağladın binek taşma Elim yetişmiyor eğer taşma Çağırın gelsin de anam bey gardaşma Ağla bacım ağla ayrılık günü Kardılar kınamı çamur ettiler Yaktılar da görge çamur ettiler Bilmediğin yere kuzum gelin ettiler Ağla kuzum ağla ayrılık günü Elin kınası gelin kınası Başın yazması Sivas oyası 94 Fatma Güler, 68 yaşında, Sivas doğumlu, Okul eğitimi olmayan, Ev hanımı, Deri. Merve Babacan, Sivas-Merkez, Fatma Güler, 96 Sevim Kuyucu, • Gelin Kitabı Sende mi ellere kuzum gelin olasm Ağla kuzum ağla ayrılık günü97 Gelin gel bara gel bara Canım gel bara gel bara Öldük yalvara yalvara Hani gelinin sandığı gelin bacımın sandığı Dağa sererler sicimi Hani gelinin cecimi gelin bacımın cecimi Dağa sererler urganı Hani gelinin yorgam gelin bacımın yorgam Dağdan toplarlar alıcı Hani gelinin sağdıcı gelin bacımın sağdıcı98 Halay çekerken söylenen bir türkü: Yüce dağ başında allı makine Goy verin gıratı gitsin akine Dizgini dizgini gırat dizgini Ben yarden ayrıldım bahar güz günü Gıratm kostaani açamadm mı Üstüne binip de gaçamadm mı Bir gavur gızından geçemedin mi Dizgini dizgini gırat dizgini Ben yarden ayrıldım bahar güz günü99 Kadınlar kendi aralarında türküler söyleyerek halay çe­ kerler: 97 Zeynep Sülün, 98 Zeynep Sülün, 9J Kerime Özkan, D üğün Gelenekleri • Garşıda çevirmeler Gelin elini goy ver İçinde koyun meler Dağlar yarime yol ver Guzusunu gurt yimiş Gelin elini goy ver Bu koyun dertli meler Dağlar yarime yol ver Hey havalı havalı Gelin elini goy ver Çoban çalar gavalı Dağlar yarime yol ver Halay çekerler: Karyolana basayım Ver çantanı asayım Söyle kimin yârisin Umudumu keseyim Memedim giderse bende giderim Satar şalvarım harçhh ederim Aman Memed oğlan evlenmeyesin Elde güzel çohdur yaldanmayasm Bacadan giderken baca yol oldu Gılıcm ganları böğrüme doldu Aman Memed oğlan evlenmeyesin Elde güzel çohdur yaldanmayasm Kerime Özkan, Hatice Gürbüz, Fatma Fırat, • Gelin Kitabı Sonuç Türküler düğünlerimizin olmazsa olmazıdır ve düğünün törensel işleyişi içerisinde karşımıza çıkar; düğünlerde türküler­ le eğlenilir, türkülerle ağlanır. Düğünün herhangi bir safhasın­ da söylenen türkü, o ortamda bulunanları eğlendirir ve hoşça vakit geçirmelerini sağlar, kimi zaman ağlatır; türküsüz düğün olmadığı bilinir. Düğün türküleri söylendikçe, düğünün hangi safhası için söyleniyorsa, o bağlamın kalıplarını devam ettirilir ve o anla ilgili kültürel birikim kuşaktan kuşağa aktarılır. Yani düğünde zamanla ortadan kalkmaya yüz tutan bir ayrıntı ya da düğünün hangi aşamasında neyin yapıldığı düğün türküleriyle sürekli hatırlanır. Düğün türküleri, kuşaklar arasında iletişim sağlar; gençler geçmişte atalarının hissettiklerini öğrenir ve de­ vam ettirilmesi gerekeni devam ettirir. Örneğin düğün türküle­ rinde geçen ve geline öğüt mahiyetindeki, büyüklere saygı, kü­ çüklere sevgi gösterme gibi motifler türküler aracılığıyla yansı­ tılır ve öğretilir. Bu, geçmiş kuşakların, kendinden sonra gelen kuşaklara öğüdüdür ve türkülerle iletilir. Düğün türkülerinde, geline iyi dilekler dilenir ve tatlı dilli, yumuşak huylu olması konusunda öğütler verilir. Bu anlamda türküler geline mevcut sosyal rolünü hatırlatır ve bu rolü, yeni gideceği evdeki kişilere karşı pekiştirilir. Bu rollerinin dışına çıkmamasının kendisi açısından hayırlı olacağı geline türküler aracılığıyla hissettirilir. Sivas düğün türkülerini incelediğimiz­ de, özellikle nişan, kına gecesi ve düğün gününün türküler ko­ nusunda oldukça zengin bir içeriğe sahip olduğu görülür. Sivas düğün türküleri arasında özellikle kına gecesi türkülerinin, "kı­ na" konusuyla öne çıktıklarını ve kma gecesinin bağlamına uy­ gun bir içerik sergilediklerini söyleyebiliriz. Tüm bu konulara baktığımızda, Sivas düğün türkülerinin daha çok gelin ve gelin olma konusu üzerin­ den yakıldığını da söylemek yanlış olmaz. İnsanların birlikte söyledikleri düğün türküleri, ortak bir zevki paylaşma, mutluluğa ve mürüvvete ortak olma anlamın­ da sosyal bir uzlaşım sağlar. Gelinin ve yakın akrabalarının ay­ rılık üzüntüsü yanında, sevincini; damadın ve akrabalarının ise gelin alma sevinçlerini mürüvvet görme heveslerini açığa vu­ rurken türküler önemli bir aracı olur. Bu anlamda düğün türkü­ leri; bastırılan veya ifade edilmek istenen duyguların estetik ya­ ni kulağa ve gönle hoş gelecek tarzda ifade edilmesini sağlar. Kısacası düğün türküleri gelinin, damadın ve düğüne katılan ahalinin duygularının estetik bir ifadesidir; bir halk yaratısı, bir halk sanatıdır. Kaynaklar Bekki, Selahaddin, Baş Yastıkta Göz Yolda Sivas Türküleri, İstanbul: Kitabevi Yayınları, Demren, Özlem. "Sivas Evlenme Geleneklerinin Sürdürülmesin­ de Kadınların Rolü ve Bu Rolleri İcra Etme Biçimleri", IV. Uluslararası Bir Bilim Kategorisi Olarak Kadın Sempozyumu Bil­ diriler Kitabı - Sanat ve Tasarım Dergisi Özel Sayı, , C. 1, s. • Gelin Kitabı Demren, Özlem. "Sosyal İlişkileri Yapılandırın Boyutuyla Geçmiş­ ten Günümüze Sivas Düğünlerinde Gelin ve Güvey Hama­ mı", 8. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi Kültürel Miras Bildi- riler-1, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, , s. Yıldırım, Dursun. "Sözlü Kültür ve Folklor Kavramlan Üzerine Düşünceler", Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınları, , s. Oğuz, Öcal. "Folklor: Ortak Bellek veya Paylaşılan Deneyim", Mil­ li Folklor, , Sayı 74, s. Özdemir, Nebi. Cumhuriyet Dönemi Türk Eğlence Kültürü, Ankara: Akçağ Yayınları, Boratav, Pertev N., Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayınevi, Boratav, Pertev N., Soruda Türk Folkloru, İstanbul: Koç Kültür Sanat ve Tanıtım Yayınları, Kaya, Doğan. "Düğünlerimizle İlgili Terimler ve Bunlann Fonksi­ yonel Özellikleri", Milli Folklor, , Sayı 29, s. Kaya, Doğan. Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, An­ kara: Akçağ Yayınları, Koçar, Çağatay. "Türkistan Halk Edebiyatında Düğün Türküleri", IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri - Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence, , C. 3, Ankara: HAGEM Yayınları. Mirzaoğlu, Gülay. "Türkülerin İşlevleri ve Zeybek Türküleri", Türkbilig, , sayı: 2, s. Öğüt Eker, Gülin. "Türk Düğün Geleneği İçinde Karakeçili Türk Düğününün Ritüel Açıdan Değerlendirilmesi", Milli Folklor, , Sayı: 46, s. Örnek, Sedat V. Türk Halkbilimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınla­ rı, Yakıcı, Ali. "Düğün Kelimesi ve Kültürümüzdeki Yeri Üzerine", Milli Folklor, , Sayı: 11, s.