Kırmızı Renkli Kayaçlar
kaynağı değiştir]
Volkanik kayalar için lavların sınıflandırılması ve adlandırılmasında mineraloji önemlidir. En önemli kriter fenokrist türleridir, bunu zemin kütlesi mineralojisi izler. Genellikle, yer kütlesinin afanitik olduğu durumlarda, bir volkanik kayayı doğru bir şekilde tanımlamak için kimyasal sınıflandırma kullanılmalıdır.
Mineralojik içerikler - felsik ve mafik
- Felsik Kaya, kuvars, alkali feldispat ve/veya feldspatoidlerin baskın olduğu en yüksek silikon içeriği: felsik mineraller; bu kayaçlar (örneğin, granit, riyolit) genellikle açık renklidir ve düşük yoğunluğa sahiptir.
- Mafik Kaya, mafik mineraller piroksenler, olivinler ve kalsik plajiyoklaz üstünlüğü ile felsik kayalara göre daha az silikon içeriği; bu kayalar (örneğin, bazalt, gabro) genellikle koyu renklidir ve felsik kayalardan daha yüksek bir yoğunluğa sahiptir.
- Ultramafik Kaya, en düşük silikon içeriği, mafik minerallerin %90'ından fazlası (örneğin, dunit).
İntrüzif kayaçlar, plütonik ve genellikle faneritik magmatik kayaçlar için (tüm minerallerin en azından mikroskopla görülebildiği yerlerde), mineraloji kayayı sınıflandırmak için kullanılır. Bu genellikle kayayı sınıflandırmak için üç mineralin nispi oranlarının kullanıldığı üçlü diyagramlarda gerçekleşir.
Aşağıdaki tablo, hem bileşimlerine hem de oluşum biçimine göre magmatik kayaçların basit bir alt bölümüdür.
Daha ayrıntılı bir sınıflandırma için QAPF diyagramına bakınız.
Sınıflandırma örneği[değiştir kaynağı değiştir]
Volkanik kayalar olarak da bilinen ekstrüzyonlu magmatik kayaçlar, manto ve kabuk içindeki kayaların kısmi erimesinin bir sonucu olarak kabuk yüzeyinde oluşur. Ekstrüzyonlu magmatik kayaçlar müdahaleci magmatik kayalardan daha hızlı soğur ve katılaşır. Erimiş magmanın yeryüzünde soğutulmasıyla oluşurlar. Çatlaklar veya volkanik patlamalar yoluyla yüzeye getirilen magma daha hızlı bir şekilde katılaşır. Dolayısıyla bu tür kayalar pürüzsüz, kristalimsi ve ince tanelidir. Bazalt yaygın bir ekstrüzyonlu magmatik kayadır ve lav akışları, lav tabakaları ve lav platoları oluşturur. Bazı bazalt türleri uzun sütunlu birleşmeler oluşturmak için katılaşır. Dev Geçit Antrim, Kuzey İrlanda bir örnektir.
Magma; yeraltında bulunan, ergimiş haldeki kayaçlar. Kayaçların basınç düşmesi, sıcaklık yükselmesi, H2O ilavesi gibi etkenler altında ergimesi sonucu oluşan silikat hamuru durumundaki eriyiklerdir. Yeryüzüne ulaşarak yanardağlardan püsküren magmaya lav denir.
Lavın (bir yanardağdan çıkan magma) davranışı, sıcaklık, bileşim, kristal içeriği ve içerdiği silika miktarı ile belirlenen viskozitesine bağlıdır. Çoğu bileşimde bazaltik olan yüksek sıcaklıklı magma, kalın yağa benzer şekilde davranır ve soğudukça, şekerleme yapar. lav yüzeyi uzun, ince bazalt akışları yaygındır. Andezit gibi ara kompozisyon magması, birbirine karışmış kül, tüf ve lav gibi kül konileri oluşturma eğilimindedir ve patladığında kalın, soğuk pekmez veya hatta kauçuğa benzer bir viskoziteye sahip olabilir. Felsic magma, örneğin riyolit, genellikle düşük sıcaklıkta patlar ve bazalt kadar kalındır. Riyolitik magmaya sahip volkanlar patlayıcı olarak patlar ve riyolitik lav akışları tipik olarak sınırlıdır ve magma çok kalın olduğu için dik kenar boşluklarına sahiptir.
Genellikle şiddetli bir şekilde patlayan felsik ve ara magmalar, çözünmüş gazların salınmasından kaynaklanan patlamalar ile (tipik olarak su buharı, aynı zamanda karbondioksit) meydana gelir. Patlayan piroklastik malzeme tephra olarak adlandırılır ve tüf, aglomerat (yığılma) ve ignimbrit içerir. İnce volkanik kül de patlar ve genellikle geniş alanları kaplayabilen kül tüf tortuları oluşturur.
Lav genellikle hızla soğuduğu ve kristalleştiği için genellikle ince tanelidir. Soğutma, ekstrüzyondan sonra küçük kristallerin bile oluşumunu önleyecek kadar hızlı olursa, elde edilen kaya çoğunlukla cam olabilir (kaya obsidyeni gibi). Lavın soğutulması daha yavaş olsaydı, kaya kaba taneli olurdu.
Mineraller çoğunlukla ince taneli olduğundan, farklı ekstrüzyonlu magmatik kayaçları ayırt etmek, farklı müdahaleci magmatik kayaçlar arasında ayrım yapmaktan çok daha zordur. Genel olarak, ince taneli ekstrüzyonlu magmatik kayaçların mineral bileşenleri, kayanın ince kesitlerinin mikroskop altında incelenmesiyle belirlenebilir, bu nedenle sahada sadece yaklaşık bir sınıflandırma yapılabilir.
Sınıflandırma[değiştir kaynağı değiştir]
Yeryüzünde magmatik kayaçlar (ya da başkalaşım kayaçları), iklim olayları ve çeşitli dış etkenlerle (akarsu, sel suları, rüzgarlar vb.) karşılaştıklarında zamanla parçalanarak çözülürler. Bu şekilde dağılan küçük parçalar yine çeşitli dış etkenlerle taşınarak çukur olan göl ve deniz sahalarında birikir ve buralarda sıkışmaya uğrarlar. Bu şekilde tortullanıp sıkışan küçük parçalar tortul kayaçları oluştururlar. Tortul kayaçların oluşmasında dört önemli süreç vardır. Bunlar erozyon, taşınma, birikme ve sıkışmadır.