Yetişkinlerde Sarılık Nasıl Bulaşır

Safra s&#;v&#;s&#;yla bir araya gelen karaci&#;er sayesinde ta&#;&#;n&#;r ve d&#;&#;k&#; ya da idrar yoluyla vücudun d&#;&#;&#;na ç&#;kar. Ayr&#;ca idrara sar&#; rengini veren de bilirubindir.

Sar&#;l&#;k hastal&#;&#;&#; kendini ilk olarak k&#;rg&#;nl&#;k ve ate&#;lenme ile gösterir. Kusma, bulant&#;, nefes al&#;&#;veri&#;i esnas&#;nda kar&#;nda olu&#;an a&#;r&#; ve ü&#;üme sar&#;l&#;&#;&#;n ba&#;l&#;ca belirtileridir. Sar&#;l&#;&#;&#;n kuluçka süresi 10 ile 40 gün aras&#;nda ortaya ç&#;kar yani oldukça uzundur. Ayn&#; zamanda karaci&#;er iltihaplanmas&#; olarak da adland&#;r&#;l&#;r. Sar&#;l&#;&#;&#;n tespiti biraz zordur. Bunun için baz&#; laboratuvar testlerinin yap&#;lmas&#; gerekir. Ancak bu &#;ekilde kesin te&#;his konulabilir. Çocuklarda ve yeti&#;kinlerde görülme riski ayn&#;d&#;r.

Sar&#;l&#;k Nedir?

Sar&#;l&#;k ya da di&#;er ad&#;yla hepatit, karaci&#;er iltihaplanmas&#; sonucu olu&#;an bir hastal&#;kt&#;r. Hemoglobinden ayr&#;lan demir elementleri, kanda at&#;k b&#;rak&#;r. Bu at&#;&#;a bilirubin denir. Vücuttaki di&#;er organlara oksijen ve hemoglobin ta&#;&#;yan hücreler bozularak serbest kal&#;rlar. Bu hücrelerin (eritrosit) a&#;&#;r&#; miktarda bozulmas&#; sonucunda kandaki bilirubin miktar&#;nda art&#;&#; olur. Bilirubinin art&#;&#;&#;yla birlikte çevre dokular&#;n aras&#;nda s&#;z&#;nt&#;lar gerçekle&#;ir ve sar&#; bir madde olu&#;ur. Kan dola&#;&#;m&#; yoluyla yay&#;lan bu sar&#; madde ilerleyen zamanlarda bu hastal&#;&#;&#;n bir nedeni olarak ortaya ç&#;kar. Sar&#;l&#;k asl&#;nda bir hastal&#;k belirtisidir. Örne&#;in, safra kanal&#;nda ta&#; olmas&#; gibi. Hepatit hastal&#;&#;&#; virüsle olu&#;ur.

Yenido&#;an Sar&#;l&#;k Nedir?

Do&#;um sonras&#;ndaki ilk haftada, yeni do&#;an bebeklerin kan&#;nda mutlaka az ya da çok olmak üzere bilirubin düzeyinde art&#;&#; ya&#;an&#;r. Bu, yeni do&#;mu&#; bebeklerde çok s&#;k görülen bir durumdur. Bebe&#;in göz aklar&#;nda ve cildinde sararmayla kendini belli eder. Bebe&#;in kan&#;ndaki bilirubin düzeyi, karaci&#;erin safra yard&#;m&#;yla atabilece&#;inden fazlaysa yenido&#;an sar&#;l&#;&#;&#; olu&#;ur. Erken do&#;an bebeklerde %80 oran&#;nda görülürken, di&#;er bebeklerde görülme olas&#;l&#;&#;&#; ise %60't&#;r.

Bebeklerde sar&#;l&#;k nedeni fizyolojiktir. Bir iki hafta içerisinde kendili&#;inden geçer ve çok tehlikeli de&#;ildir. Bebeklerde görülen sar&#;l&#;&#;a çok s&#;k rastlan&#;r ve bu durum bir hastal&#;k oldu&#;u anlam&#;na gelmez. Çünkü, bebek anne karn&#;ndayken plasenta yard&#;m&#;yla bilirubinin vücuttan at&#;m&#; s&#;ras&#;nda bebe&#;in ci&#;erleri yetersiz kal&#;r ve sar&#;l&#;k olu&#;ur. Bebe&#;in ba&#;lang&#;çta küçük ci&#;erleriyle dengeyi tutturamamas&#; gayet normal bir durumdur.

Sar&#;l&#;k Nedenleri Nelerdir?

Sar&#;l&#;k, birçok nedene ba&#;l&#; olarak ortaya ç&#;kabilir. As&#;l nedeni ise, t&#;pta eritrosit olarak adland&#;r&#;lan alyuvarlar&#;n parçalanmas&#;yla kandaki bilirubin miktar&#;nda art&#;&#; olmas&#;d&#;r. Normal &#;artlarda alyuvarlar, dalak gibi organlarda ömürleri dolunca parçalan&#;r ve ortaya ç&#;kan bilirubin de kan yoluyla karaci&#;ere gelir. Buradan safra yoluyla ba&#;&#;rsaklara gönderilir. Ancak hastal&#;k durumunda, bilirubun miktar&#; artar ve karaci&#;er, bu bilirubini yakalay&#;p safrayla atamaz. Kanda biriken bilirubin de sar&#;l&#;&#;a yol açar. Akci&#;erler, bilirubin salg&#;lanmas&#;n&#; engeller ya da dokular bilirubin yönünden a&#;&#;r&#; doymu&#; hale gelir.

1. Safra kanal&#; iltihab&#;

Safra kanal&#;nda bir bask&#; ya da kanal&#; t&#;kayan bir olu&#;um, ba&#;&#;rsa&#;a safra ak&#;&#;&#;n&#;n engellenmesine yol açar. T&#;kanmayla birlikte iltihap da olu&#;ur. T&#;kanman&#;n etkisiyle ciltte sararma meydana gelir. Safra kesesi ve pankreas kanserleri de vücutta sar&#;l&#;&#;a neden olabilir.

2. Akci&#;er iltihab&#;

Akci&#;erde olu&#;an bir akut iltihap sonucunda, bilirubin salg&#;lama ve bile&#;im yetene&#;inde hasar olu&#;ur. Bu hasar sonucunda bilirubin miktar&#; sürekli artmaya ba&#;lar ve sar&#;l&#;&#;&#; meydana getirir.

3. Karaci&#;er sorunlar&#;

Karaci&#;er; sindirme, enerji üretme, zehirli maddeleri yok etme, besin sentezi, kan &#;ekerinin ayarlanmas&#; gibi hayati görevleri olan bir organd&#;r. Karaci&#;erin, genelde bilirubin maddesini metabolize edememesiyle sar&#;l&#;k meydana gelir.

5. Di&#;er sebepler

Yeti&#;kin bireylerde, bu hastal&#;&#;&#;n olu&#;umuna neden olan di&#;er baz&#; etmenler &#;unlard&#;r: A&#;&#;r&#; alkol tüketimi, karaci&#;er ve akci&#;er enfeksiyonlar&#;, safra kesesi ta&#;lar&#;, akci&#;erde parazit olu&#;mas&#;, pankreas kanseri, anemi, kan düzensizlikleri, baz&#; ilaçlar&#;n çok fazla kullan&#;m&#;. Bunlar&#;n d&#;&#;&#;nda baz&#; hastal&#;klar da hepatik sar&#;l&#;k olu&#;umuna neden olabilir. Bu hastal&#;klar; siroz, Crigler-Najjar sendromu ve Gilbert sendromudur.

Yeti&#;kinlerde Sar&#;l&#;k Nas&#;l Anla&#;&#;l&#;r?

Bu hastal&#;k aniden ortaya ç&#;kaca&#;&#; gibi, yava&#; bir geli&#;im göstererek, zaman içinde de ortaya ç&#;kabilir. Ciltte ve gözlerde olu&#;an sar&#; renk, bu hastalarda görülen en dikkat çekici belirtidir. E&#;er sar&#;l&#;k ilerlemi&#; ise, sar&#; renk kahverengiye dönü&#;ür. Hastan&#;n gözlerinin ak&#;nda sararma yokken ciltte sararma olmas&#; durumunda, di&#;er etkenlerin de ara&#;t&#;r&#;lmas&#; gerekir. &#;drar renginde de koyula&#;ma olur. D&#;&#;k&#; kil rengine döner ve a&#;&#;z içinde de sararmalar olu&#;ur.

Yeti&#;kinlerde genelde karaci&#;erle ilgili s&#;k&#;nt&#;lar bu hastal&#;&#;&#;n olu&#;umuna neden olur. Örne&#;in, hepatit rahats&#;zl&#;klar, alkol tüketimine ba&#;l&#; olu&#;an siroz, karaci&#;ere yeterli miktarda oksijenin ve kan&#;n gitmemesidir. Ayr&#;ca pankreasta olu&#;an kanser, safra kesesi ve kanallar&#;nda ya&#;anan t&#;kan&#;kl&#;klar, alyuvarlar&#;n ömrünün k&#;sa olmas&#; da etkilidir.

"Yeti&#;kinlerde sar&#;l&#;k tehlikeli midir?" diye dü&#;ünüldü&#;ünde bu durum, hastal&#;&#;&#; olu&#;turan virüse göre de&#;i&#;iklik gösterir. Bula&#;&#;c&#; sar&#;l&#;k en fazla ay sürer. Örne&#;in, A ve E hepatit hastal&#;&#;&#; &#;ifa ile sonuçlanan bir hastal&#;k oldu&#;undan bu hastal&#;kta kronikle&#;me olmaz. B, C ve D bula&#;&#;c&#; virüsüne yakalananlarda kronikle&#;me riski vard&#;r. Türkiye nüfusunun %7'si hepatit B virüsünü ta&#;&#;r fakat bunun fark&#;nda de&#;ildir.

Sar&#;l&#;k Belirtileri Nelerdir?

Sar&#;l&#;k hastal&#;&#;&#;nda, ilk ba&#;ta gözlerde, mukozada ve deride sararmalar meydana gelir. Hastal&#;&#;&#;n en önemli belirtilerinden birisi sararmad&#;r. Bu hastal&#;kta olu&#;an belli ba&#;l&#; belirtiler &#;unlard&#;r:

1. Ka&#;&#;nt&#;

Sar&#;l&#;&#;a yakalanan ki&#;ilerde, vücutta yo&#;un bir &#;ekilde ka&#;&#;nt&#; meydana gelir. Bu ka&#;&#;nt&#; esnas&#;nda bazen vücutta deri döküntüleri de olu&#;abilir. Bu da insanlar&#; çok rahats&#;z eden bir durumdur.

2. Göz ak&#;nt&#;s&#;nda ve ciltte sararma

Hastal&#;&#;&#;n en dikkat çeken özelli&#;i, vücudun belirli yerlerinde ve göz ak&#;nda meydana gelen sar&#; lekelerdir. Hastal&#;k önce vücudun belli yerlerinde ba&#;lar ve daha sonra ise tüm vücuda yay&#;l&#;r. Genelde ilk olarak ba&#; çevresinde görülmeye ba&#;lar.

3. Kar&#;n a&#;r&#;s&#;

Safra kanal&#;n&#;n t&#;kanmas&#; veya ta&#; olu&#;umu sonucunda sar&#;l&#;k görülebilir. Safra kanal&#;ndaki t&#;kan&#;kl&#;k veya ta&#; &#;iddetli kar&#;n a&#;r&#;s&#; ya&#;aman&#;za yol açar. Çünkü burada ayn&#; zamanda iltihap olu&#;umu da söz konusudur.

4. Yorgunluk

Sar&#;l&#;&#;a ba&#;l&#; olarak gün içinde kendinizi çok yorgun ve bitkin hissedersiniz. Bu da günlük aktivitelerinizi ve i&#;lerinizi yapman&#;z&#; engeller ve ya&#;am kaliteniz dü&#;er.

5. Kusma

Kusma, karn&#;n etraf&#;nda bulunan kaslar&#;n, kuvvetli ve ani olarak kas&#;lmas&#;yla olu&#;ur. Bu kas&#;lmayla birlikte midedekiler d&#;&#;ar&#;ya a&#;&#;z yoluyla at&#;l&#;r. Kusman&#;n çok fazla ya&#;anmas&#; da kilo kayb&#;na neden olur.

6. Kilo kayb&#;

Hastal&#;k, yemek düzeninizde herhangi bir de&#;i&#;iklik olmamas&#;na ra&#;men kilo kayb&#; ya&#;aman&#;za yol açar. Kilo kayb&#; sar&#;l&#;kla birlikte birçok hastal&#;&#;&#;n belirtileri aras&#;nda yer al&#;r. Bu nedenle sar&#;l&#;k konusunda tek ba&#;&#;na ay&#;r&#;c&#; bir semptom de&#;ildir. Kilo kayb&#; ya&#;ad&#;&#;&#;n&#;z zaman halsiz ve bitkin dü&#;ebilirsiniz.

7. &#;drar

&#;drar&#;n s&#;kl&#;&#;&#;, kokusu gibi rengi de önemlidir. Çünkü idrar rengi, bize birçok hastal&#;k hakk&#;nda bilgi vererek tan&#; konulmas&#;na yard&#;m eder. Sa&#;l&#;kl&#; bireylerde idrar&#;n rengi, orta aç&#;kl&#;kta sar&#; renk &#;eklinde olmal&#;d&#;r. Fakat sar&#;l&#;&#;a yakalananlar&#;n idrar&#; koyu sar&#; renktedir.

8. Yüksek ate&#;

Sar&#;l&#;&#;a ve hepatite ba&#;l&#; olarak ki&#;ilerde yüksek ate&#; meydana gelir. Ate&#;iniz 38 dereceden fazlaysa bu, yüksek ate&#; oldu&#;unu gösterir. Zaman kaybetmeden bir hekime gitmeniz gerekir. Ancak her hastada ate&#; görülmeyebilir.

9. D&#;&#;k&#;

D&#;&#;k&#;n&#;z&#;n rengi e&#;er soluk ya da kil renginde ise, bu da sar&#;l&#;&#;&#;n bir belirtisi olabilir. Bunun sebebi vücutta normalden fazla safra birikmesidir ve sar&#;l&#;&#;a neden olur. Böyle bir durumda hemen bir hekime görünmelisiniz.

Sar&#;l&#;k Bula&#;&#;c&#; M&#;?

Hastal&#;&#;&#;n yaln&#;zca baz&#; mikroplar taraf&#;ndan olu&#;anlar&#; bula&#;&#;c&#; özelli&#;e sahiptir. Mikroplarla olu&#;mayanlar&#;nda bula&#;&#;c&#;l&#;k yoktur. Bula&#;&#;c&#; sar&#;l&#;k, karaci&#;er iltihab&#;na neden olur. Mikroskopla görülemeyecek &#;ekilde küçük virüslerden olu&#;ur. Bula&#;&#;c&#; olan sar&#;l&#;k; A, B, C, D, E, F, G &#;eklinde, alt&#; farkl&#; türde olu&#;abilir. Özellikle çocuklarda görülen çe&#;idi bula&#;&#;c&#;d&#;r. Okul ça&#;&#;nda olan çocuklarda yak&#;n temas fazla oldu&#;undan bu hastal&#;k daha çok çocuklarda görülür.

Sar&#;l&#;&#;&#;n bula&#;mas&#;nda d&#;&#;k&#;, salya gibi &#;eylerle enfekte olmu&#; sular&#;n rolü oldukça fazlad&#;r. Hastal&#;k genelde tükürük, kan yolu ve cinsel organ s&#;v&#;s&#;yla yak&#;n temasta bulunma sonucunda bula&#;&#;r. Hepatit virüsü, derinin üzerinde bulunan yara ya da çatla&#;a kan veya tükürü&#;ün temas etmesi sonucu bula&#;&#;r. Ayn&#; zamanda do&#;um esnas&#;nda anneden bebe&#;e de geçer.

Di&#;er bir bula&#;ma &#;ekli ise kan naklidir. Ayr&#;ca baz&#; ki&#;isel e&#;yalardan olan jilet ve di&#; f&#;rças&#;n&#;n ortak kullan&#;m&#; veya dövme yapt&#;rma sonucunda bu hastal&#;&#;a yakalanan ki&#;iden, di&#;er ki&#;ilere hastal&#;k bula&#;abilir. Sar&#;l&#;&#;a yakalanan ki&#;i, bu hastal&#;&#;&#;n ba&#;kalar&#;na bula&#;abilece&#;ini bilmeli ve kan ba&#;&#;&#;&#;nda bulunmamal&#;d&#;r. Hastal&#;&#;&#;, ayn&#; ortam&#; payla&#;t&#;&#;&#; ki&#;ilere bula&#;t&#;rmamak için çok temkinli davranmas&#; gerekir.

Sar&#;l&#;k Te&#;hisi Nas&#;l Konur?

Bu hastal&#;&#;&#;n te&#;hisinin konulabilmesi için, öncelikle hastal&#;&#;&#;n&#;z&#;n alt&#;nda yatan ana nedeni belirlemek ve hastal&#;&#;&#;n&#;z&#;n &#;iddetini anlamak ad&#;na sizden baz&#; testler yapt&#;rman&#;z istenir.

T&#;bbi geçmi&#; ve muayene: Bununla ilgili sizden t&#;bbi geçmi&#;inize ait bilgi almak ad&#;na doktorunuz baz&#; sorular sorar ve çe&#;itli testleri yapt&#;rman&#;z&#; ister. Bu sorular:

• Ka&#;&#;nt&#;, kar&#;n a&#;r&#;s&#; veya kilo kayb&#; gibi sorunlar ya&#;ay&#;p ya&#;amad&#;&#;&#;n&#;z,
• D&#;&#;k&#; ve idrar renginde de&#;i&#;iklik fark edip etmedi&#;iniz,
• S&#;tma gibi sorunlar ya&#;ayan ülkelere son zamanlarda gezmeye gidip gitmedi&#;iniz,
• Daha önce grip benzeri bir sa&#;l&#;k sorununuzun olup olmad&#;&#;&#;,
• Alkol kullanma geçmi&#;iniz,
• Mesle&#;inizin neden oldu&#;u stres,
• Daha önce alm&#;&#; oldu&#;unuz ve &#;u anda kullanmakta oldu&#;unuz ilaç bilgisi.

Bu t&#;bbi geçmi&#;iniz ile ilgili sorular&#;n yan&#; s&#;ra doktorunuz size fiziksel muayene de yapar.

Karaci&#;er fonksiyon testleri ve kan testi: Karaci&#;erdeki baz&#; sa&#;l&#;k sorunlar&#;n&#; te&#;his etmek için testler yap&#;l&#;r. Bu testler genelde siroz, karaci&#;er hastal&#;klar&#; ve hepatit hastal&#;klar&#;n&#;n te&#;hisinde kullan&#;l&#;r. Karaci&#;erin hasarl&#; olmas&#; sonucunda, enzimleri kana serbestçe b&#;rak&#;r. Bunun sonucunda vücut için gerekli olan vitamin de&#;erlerinde dü&#;me olur. Bu proteinlerin ve enzimlerin seviyesini ölçüp karaci&#;er i&#;levini takip etmek mümkündür.

&#;drar tahlili: Bu test, ürobilinojen denilen madde seviyesinin ölçümü için kullan&#;l&#;r. Bakteri, sindirim sistemindeki bilirubin düzeyini ölçmek için kullan&#;l&#;r. Böylece sar&#;l&#;&#;&#;n olup olmad&#;&#;&#; hakk&#;nda te&#;his konulabilir.

Görüntüleme testleri: Post-hepatik ya da Intra- hepatik sar&#;l&#;k &#;üphesi var ise, bu testler, safra kanal&#;n&#;n ya da karaci&#;erin içindeki anormallikleri kontrol etme amac&#;yla kullan&#;l&#;r. Bu görüntüleme testleri &#;unlard&#;r:

• Bilgisayarl&#; tomografi taramas&#;
• Ultrason taramas&#;,
• Endoskopik retrograd kolanjiyopankreatografi
• Manyetik rezonans görüntüleme

Karaci&#;er biyopsisi: Farkl&#; bir ko&#;ul veya siroz nedeniyle zarar gören karaci&#;erin, dokusundaki durumu de&#;erlendirmek ad&#;na karaci&#;er biyopsisi tavsiye edilir. Karaci&#;er biyopsisi esnas&#;nda mide i&#;ne ile uyu&#;turulur. Buna lokal anestezi denir. Karaci&#;er hücrelerinden küçük örnekler al&#;narak mikroskopta incelenmesi için laboratuvara yollan&#;r.

Sar&#;l&#;k Tedavisi Nas&#;l Yap&#;l&#;r?

Sar&#;l&#;&#;&#;n alt&#;nda yatan sebebe ba&#;l&#; olarak çok say&#;da tedavi yöntemi bulunur.

1. &#;ntra-hepatik sar&#;l&#;k tedavisi

Bu hastal&#;kta, karaci&#;er zaman içinde kendini yeniler. Ayn&#; zamanda karaci&#;erde olu&#;an herhangi bir hasar&#; onarmak için de rol oynar. Bu tedavideki amaç, karaci&#;erde olu&#;abilecek hasar&#; önlemektir. Glandüler ate&#; ya da viral hepatit gibi baz&#; enfeksiyonlar karaci&#;er hasar&#;na yol açt&#;&#;&#;ndan, anti-viral ilaçlar karaci&#;erin daha çok zarar görmesini engellemeye yard&#;mc&#; olsun diye kullan&#;l&#;r.

Genelde alkol tüketimi karaci&#;erin hasar görmesine neden olur. Bunun için alkolün b&#;rak&#;lmas&#; ya da azalt&#;lmas&#; tedavi a&#;amalar&#;ndan en önemlisi kabul edilir. Karaci&#;er hastal&#;&#;&#; ciddi durumdaysa, karaci&#;er nakli gerekli gerekebilir. Fakat karaci&#;er ba&#;&#;&#;&#;n&#;n az olmas&#; ve uygun karaci&#;erin bulunamamas&#; büyük bir problemdir.

2. Pre-hepatik sar&#;l&#;k tedavisi

Hastal&#;k karaci&#;erin kanda ta&#;&#;d&#;&#;&#; bilirubin seviyesindeki farkl&#;l&#;ktan olu&#;ur. Tedavisindeki amaç, kandaki bilirubin seviyesine yol açan k&#;rm&#;z&#; kan hücrelerinde olu&#;an h&#;zl&#; parçalanmay&#; önlemektir. Böyle durumlarda genelde s&#;tma gibi hastal&#;&#;&#;n alt&#;nda yatan sebebe göre ilaç verilir.

3. Post-hepatik sar&#;l&#;k tedavisi

Hastal&#;k bazen de, safra kesesinin içerisinde bulunan bilirubin seviyesinde olu&#;an farkl&#;l&#;ktan olu&#;ur. Ço&#;u zaman safra kanal&#;nda olu&#;an t&#;kan&#;kl&#;&#;&#; kald&#;rmak için ameliyat tavsiyesinde bulunulur. Ameliyat s&#;ras&#;nda safra kanal&#; sistemindeki bir kesit, pankreas&#;n bir bölümü ve safra kesesi, t&#;kan&#;kl&#;klar&#; önlemek ad&#;na kald&#;r&#;labilir.

4. Kan de&#;i&#;imi

Kan transfüzyonu çok nadir olarak yap&#;l&#;r. &#;iddetli olan hastal&#;k di&#;er tedavilere yan&#;t vermedi&#;i takdirde, ki&#;ilerde kan de&#;i&#;iminin uygulanmas&#; gerekir. Kan verecek ki&#;ide herhangi bir hastal&#;&#;&#;n olmamas&#;na dikkat edilmelidir.

5. I&#;&#;k terapisi

Böyle durumlarda ye&#;il-mavi spektrumda, özel bir &#;&#;&#;k alt&#;nda tedavi gerçekle&#;ir. D&#;&#;k&#;lama ve idrar yöntemleri &#;&#;&#;k yard&#;m&#;yla bilirubin molekül yap&#;s&#;nda de&#;i&#;iklik yapar. Bu bir ultraviyole &#;&#;&#;&#;&#; de&#;ildir. Koruyucu plastikten olu&#;an kalkan&#; sayesinde yay&#;lm&#;&#; olan ultraviyole &#;&#;&#;&#;&#;n&#; filtreler.

Bunlar&#;n d&#;&#;&#;nda, aneminin neden oldu&#;u sar&#;l&#;k söz konusu ise, ya demir takviyeleri alarak ya da daha fazla demir aç&#;s&#;ndan zengin g&#;dalar tüketerek kandaki demir miktar&#;n&#; art&#;rmaya yönelik bir tedavi uygulanabilir. E&#;er sar&#;l&#;k bir ilac&#;n kullan&#;m&#;na ba&#;l&#;ysa, tedavi alternatif bir ilaç kullan&#;larak devam ettirilir.

ANASAYFAYA DÖNMEK &#;Ç&#;N TIKLAYINIZ

Yeni doğan bebeklerden, yetişkinlik çağına kadar her yaştan kişide görülebilen ve çok çeşitli sağlık sorunlarının varlığına işaret edebilen önemli bulgulardan biri sarılıktır. Genellikle gözün beyaz kısmında sararma ve cilt renginin sarıya dönmesiyle tanınan sarılık, önemli sağlık problemlerinin habercisi olabildiğinden, sarılık hakkında doğru ve yeterli bilgiye sahip olunması oldukça önemlidir.

Sarılık Nedir?

Sarılık; kandaki bilirubin molekülünün yoğunluğunun normal sınır değerinin üstüne çıkması sonucu, vücut dokularının renginde sararma görülmesi durumudur. Bu anlamda, bilirubin metabolizmasını yakından ilgilendiren her türlü patolojik durum sarılık ile sonuçlanabilir. Bir diğer ifadeyle, sarılık bir hastalık değil; ancak çeşitli hastalıkların gelişim sürecinde ortaya çıkabilen bir bulgudur.

Sarılık, belirli bir seviyeye kadar hayatı tehdit eden bir durum olmamakla birlikte, ciddi hastalıkların habercisi olabilir. Çok yüksek seviyelere ulaşan bilirubin miktarı, yaşamı tehdit edebilen veya vücutta kalıcı hasara yol açabilen sorunlara sebep olabilir.

Sarılık Nasıl Gelişir?

Sağlıklı kişilerde, kana kırmızı rengini veren ve oksijen taşınmasından sorumlu kırmızı kan hücreleri olan eritrositler, yaşlandıkça dalakta yıkıma uğrar ve yerlerini genç hücreler alır. Dalakta yıkılan kırmızı kan hücrelerinden, oksijen taşınmasında kullanılan hemoglobin adlı molekül açığa çıkar. Demir içeren hemoglobin, kana kırmızı rengini veren maddedir. Hemoglobin yıkıldığında ise, demir molekülden ayrılır ve kalan protein parçası öncelikle yeşil renkli biliverdin molekülüne, ardından da sarı renkli bilirubine parçalanır.

Bu süreçte oluşan bilirubin molekülü hızla karaciğere taşınır. Karaciğerde çeşitli biyokimyasal işlemlere tabii tutularak çözünebilen forma dönüştürülür ve safra içine atılır. Safra kesesi yoluyla bağırsak sistemine aktarılan bilirubin, burada bulunan mikroorganizmalarca yıkılarak dışkıya rengini veren sterkobilin molekülüne dönüşür ve vücuttan atılır. Az miktarda bilirubin ise bağırsak tarafından kana geri emilir ve böbrekler vasıtasıyla vücuttan uzaklaştırılır. İdrara sarı rengini veren de bilirubindir.

Sarılık durumu ise tüm bu doğal mekanizmaların herhangi bir aşamasında meydana gelen aksamalar sonucu, bilirubin molekülünün kanda ve dokularda birikmesiyle ortaya çıkar. Kanın yıkım sürecinde hızlanma gibi bilirubin üretiminin arttığı durumlarda, karaciğer hastalıkları gibi bilirubinin işlenemediği durumlarda veya safra yollarının tıkanıklığı gibi bilirubinin atılamadığı durumlarda; kandaki bilirubin miktarı hızla yükselir ve öncelikle göz sklerasında (göz akı), ardından ciltte sarılık ortaya çıkar.

Sarılık Ne Zaman Ortaya Çıkar?

Sarılık bulgusunun ortaya çıkması için kandaki bilirubin değerinin belirli bir seviyeye ulaşması gerekir. Sağlık bir kişide kanda karaciğer tarafından işlenmiş bilirubin değeri mg/dl iken; toplam bilirubin değeri 0,,2 mg/dl arasında olmalıdır. Bilirubin değeri, 3 mg/dl değerini aştığında, sarılık göz aklarında fark edilmeye başlar. Bilirubin miktarı artmaya devam ettikçe önce baş ve boyun cildinde, ardından vücudun geri kalanında cilt sarı renk alır.

Sarılık Tehlikeli Midir?

Sarılığın erken safhalarında bilirubin değeri vücutta belirgin bir etkiye yol açmaz. Bununla beraber, özellikle yeni doğan bebeklerin çeşitli hastalıklarında, bilirubin değerinin aşırı yükselmesi durumunda (17 mg/dl’nin üstünde) ciddi bulgular gelişmeye başlar.

Bilirubin bu seviyeye ulaştığında, kan beyin bariyerini aşarak beyindeki çeşitli bölgelerde birikir ve beyin dokusunun hasar görmesine neden olur. Bunun sonucunda kernikterus adı verilen, çeşitli hareket bozukluklarıyla karakterize nadir görülen bir nörolojik hastalık ortaya çıkar. Kernikterus, tedavi edilmediği takdirde kalıcı olabilir veya ölümle sonuçlanabilir. Bu nedenle, bilirubin seviyesinin erken dönemde kontrol altına alınması ve kanda uzun süre yüksek seviyede kalmasına izin verilmemesi oldukça önemlidir.

Sarılık Neden Olur?

Sarılık; bilirubin metabolizmasında rol alan herhangi bir bölgeyi ilgilendiren çok çeşitli hastalıkların gelişim sürecinde karşılaşılabilen bir bulgudur. Bu anlamda, sarılık tespit edilen bir hastada, altta yatabilecek çok çeşitli hastalık olduğundan, tanıya yönelik işlemler büyük önem kazanır.

Genel anlamda, bilirubin metabolizması karaciğer merkezli olduğundan, bilirubinle ilişkili hastalıklar karaciğere göre sınıflandırılır. Bu doğrultuda, karaciğer safhası öncesindeki bilirubin oluşum süreciyle ilişkili durumlara pre-hepatik; karaciğerdeki bilirubin metabolizmasıyla ilgili durumlar hepatik; karaciğer safhası sonrası, bilirubinin uzaklaştırılması süreci ile ilgili sorunlar ise post-hepatik sebepler olarak sınıflandırılır. Aşağıda bu sınıflandırma doğrultusunda sarılığa yol açan nedenler özetlenmiştir:

Bilirubin Üretiminin Arttığı Durumlar (Pre-hepatik Sebepler)

•Hemolitik anemi: Hemoliz, kanın yıkıma uğramasına denir. Kandaki hücreleri olağanüstü şekilde yıkıma uğratan hastalıklarda, bilirubin miktarı artar ve sarılığa neden olur. Hemolitik anemi, otoimmün mekanizmalar (vücudun bağışıklık sisteminin kendi kendine yol açtığı hastalık durumu) sebebiyle gelişebildiği gibi, herediter sferositoz gibi kalıtsal da olabilir.

•Orak hücreli anemi: Kırmızı kan hücrelerinin normal şeklinden orak şekline dönüşmesi ve devamında fonksiyonunun bozulmasıyla seyreden bu hastalıkta, orak şekilli hücreler yıkıma uğrar ve bilirubin miktarını artırır.

•Akdeniz anemisi (talasemi): Oksijen taşımadan sorumlu hemoglobin molekülünün yapısındaki genetik bozukluklar nedeniyle ortaya çıkan talasemide, yoğun kırmızı kan hücresi yıkımı mevcuttur.

•Enfeksiyonlar: Sıtma gibi doğrudan kırmızı kan hücrelerini hedef alan enfeksiyonlarda bilirubin miktarında ciddi artış görülür.

•Hipersplenizm: Dalağın çeşitli sağlık sorunları nedeniyle büyümesi sonucu, kırmızı kan hücresi yıkımında artış yaşanır ve bilirubin miktarı artar.

Bilirubin Metabolizmasının Aksadığı Durumlar (Hepatik Sebepler)

•Karaciğer yetersizliği ve siroz: Çeşitli sağlık sorunları sonucunda karaciğer dokusunun harabiyeti ve fonksiyonunun bozulması, bilirubin gibi maddelerin işlenemeden vücutta birikmesiyle sonuçlanır.

•Alkol kullanımı: Kronik alkol tüketimi, karaciğer dokusuna zarar vererek bilirubin metabolizmasını sekteye uğratır.

•Hepatitler: Özellikle hepatit B virüsü gibi viral enfeksiyonlar sonucunda, karaciğer hücreleri yaygın olarak hasara uğrayarak bilirubin birikimine yol açar.

•Primer biliyer kolanjit (eski adı primer biliyer siroz): Otoimmün rahatsızlıklardan kaynaklanan karaciğer dokusundaki safra kanallarının harabiyeti sonucu, yaygın karaciğer hasarı gelişir ve kandaki bilirubin miktarı artar.

•Kanser: Karaciğer dokusunu hedef alan birincil karaciğer tümörleri veya başka organlardaki kanserin karaciğere metastazları (ikincil karaciğer tümörleri), karaciğer fonksiyonlarını bozarak sarılığa yol açabilir.

•Bazı romatolojik hastalıklar: Sistemik lupus eritematozus gibi romatolojik hastalıklar karaciğer dokusunu hedef alabilir ve sarılık ortaya çıkabilir.

•İlaç yan etkileri: Bazı ilaçlar karaciğerde hasara yol açarak bilirubin miktarını yükseltebilir. Bu ilaçlar arasında çeşitli antibiyotikler, epilepsi ilaçları ve analjezikler yer alır.

•Bazı kalıtsal hastalıklar: Crigler-Najjar sendromu, Dubin-Johnson sendromu, Rotor sendromu, Gilbert sendromu gibi karaciğerdeki bilirubin metabolizması bozukluğuyla seyreden bazı genetik hastalıklarda da sarılık ortaya çıkar.

Bilirubinin Vücuttan Uzaklaştırılamadığı Durumlar (Post-hepatik Sebepler)

•Safra kesesi taşı: Çeşitli nedenler etkisiyle safra kesesi içerisinde oluşan taşların safra yollarını tıkaması sonucu, safranın oniki parmak bağırsağına (duodenum) atılımı engellenir ve kandaki bilirubin düzeyi artar.

•Safra yolu enfeksiyonları: Safra yollarının ve safra kesesinin çeşitli mikroorganizmalar tarafından enfekte olması hem taş oluşumuna yol açar hem de safranın oniki parmak bağırsağına atılımını bozarak sarılığa neden olur.

•Kanser: Özellikle pankreas kanseri ve safra yolu tümörlerinde, safra oniki parmak bağırsağına atılımının engellenmesi sebebiyle sarılık ortaya çıkar.

•İltihaplı bağırsak hastalıkları: Bağırsak iltihaplanmalarında çeşitli seviyelerde oluşan tıkanıklıklar sebebiyle kanda bilirubin düzeyi yükselebilir.

Yeni Doğan Sarılığı

Sarılık, özellikle yeni doğan bebeklerde oldukça sık görülen bir durumdur. Yeni doğan sarılığı; yetişkinlerde görülen formuna göre farklı sağlık sorunlarıyla ilişkilidir ve bazen fizyolojik olarak da ortaya çıkabilir. Bu nedenle, bebeklerde sarılık tespit edildiğinde, bunun bir hastalıktan kaynaklanıp kaynaklanmadığı tespit edilmeli ve kesin tanı konularak tedavisi planlanmalıdır. Aşağıda yeni doğan bebeklerde sarılığa yol açan durumlar özetlenmiştir:

Fizyolojik Sarılık

Yeni doğan bebeklerde karaciğer ve mide-bağırsak sistemlerinin tam olarak olgunlaşmaması nedeniyle geçici süreyle sarılık görülmesine fizyolojik sarılık adı verilir normal olarak değerlendirilen bir durumdur.

Anne Sütü Sarılığı

Özellikle yeni doğan bebeklerde mide-bağırsak sistemi henüz tam olgunlaşmadığından ve bağırsak içindeki yararlı bakteriler tam gelişmediğinden, anne sütü ile beslenme sonrası karaciğerden bağırsağa ve oradan da kana geri geçen bilirubin düzeyinde artış ortaya çıkabilir. Bu doğrultuda iki farklı anne sütü sarılığından söz edilir:

•Erken anne sütü sarılığı

Doğumu takiben ilk 7 gün içinde gerçekleşir ve tam olgunlaşmayan bağırsak sistemi sebebiyle oluşur. Tedavisinde anne sütü ile beslenme sıklaştırılır.

•Geç anne sütü sarılığı

Doğumun ardından ilk 7 gün sonrasında ortaya çıkan sarılıktır ve sebebi artmış bilirubin metabolizmasıdır. Tedavisinde anne sütü ile beslenme sıklığı azaltılır.

Erken Doğum

37 haftalık gebelikten önce doğan bebekler prematüre kabul edilir. Prematüre bebeklerin çeşitli vücut sistemleri tam olgunlaşmadığından bazı hastalıklara yatkınlık söz konusudur. Bu anlamda, prematüre bebeklerde daha erken sarılık gelişebildiği gibi, gelişen sarılık da daha uzun sürebilir.

Doğum Travması

Normal doğum esnasında bebek vücudunun çeşitli bölgelerinde kanamalar veya şişlikler gelişebilir. Basit kanama bölgelerindeki kanın vücut tarafından giderilmesi sırasında çok miktarda bilirubin ortaya çıkacağından, kısa süreli sarılık gelişebilir.

Geç Doğum (Postmatürite)

42 haftadan fazla süren gebeliklerde geç doğum söz konusudur. Bu durumda, bebek anne karnındayken çeşitli vücut sistemleri açısından bazı riskler ortaya çıkar. Bunların başında kan hücrelerinin çok sayıda üretilmesine bağlı olarak sarılığa yatkınlık gelmektedir.

Diyabetik Anne Bebeği

Diyabet hastalığı olan annelerin bebeklerinde, aynı geç doğum durumunda olduğu gibi, kan hücreleri çok üretildiğinden sarılık gelişme riski yüksektir.

Kan Uyuşmazlığı

Annenin kan grubuyla bebeğin kan grubunun farklı olduğu durumlarda, kan uyuşmazlığı ortaya çıkar. Sıklıkla ikinci ve sonraki gebeliklerde, doğum esnasında gelişen kanamalar sırasında anne kanı, bebeğin kanıyla karışarak kan hücrelerinin erkenden yıkılmasına ve dolayısıyla bilirubin seviyesinin artmasına sebep olur.

Biliyer Atrezi

Yeni doğan bazı bebeklerde, safra yollarının gelişmemiş olması nedeniyle karaciğerde üretilen safra oniki parmak bağırsağına atılamaz. Bu durumda safra, karaciğerde birikerek yaygın karaciğer hasarına yol açar. Tedavi edilmediğinde ciddi karaciğer yetersizliğine ve ölüme yol açan biliyer atrezi, yenidoğanlarda hayatı tehdit eden sonuçları olan bir sarılık nedenidir.

Neonatal Hepatit

Yeni doğan bebeklerde, doğum sonrası çeşitli enfeksiyon etkenleri sonucu hepatit gelişebilir. Hepatit sarılık oluşmasında önemli bir etkendir.

Sepsis

Yeni doğan bebeklerin kanında bazı mikroorganizmalar tarafından yaygın enfeksiyonun gelişmesine sepsis adı verilir. Hayatı tehdit edici bu duruma ciddi sarılık eşlik edebilir.

Kalıtımsal hastalıklar

Bilirubin metabolizmasının çeşitli aşamalarını ilgilendiren farklı genetik hastalıkların seyrinde sarılık görülebilir.

Sarılık Tedavisinde Neler Yapılır?

Sarılık, çok çeşitli sağlık sorunları nedeniyle ortaya çıkabildiğinden, tedavisinin gerektiği şekilde yapılabilmesi öncelikle altta yatan hastalığın doğru tespit edilmesine bağlıdır. Bu doğrultuda, hekim tarafından hastanın detaylı hastalık öyküsü sorgulanır ve ayrıntılı fizik muayene yapılır. Gerekli görüldüğünde, ek görüntüleme ve laboratuvar tetkiklerine başvurularak kesin hastalık tanısı konur. Tedavi ise tanıya göre şekillendirilir.

Sarılığa yol açan hastalığa göre aşağıdaki tedavi yöntemlerine başvurulur:

•Pre-hepatik sebeplerde söz konusu olan kan hastalıklarının tedavisi yapılır. Bu doğrultuda, altta yatan enfeksiyona yönelik antibiyotik tedavisine başvurulurken, gerekli görüldüğü durumlarda dalağın ameliyatla çıkarılması (splenektomi) gündeme gelebilir. Ayrıca, bağışıklık sisteminin kan hücrelerini hedeflediği durumlarda antikor içerikli özel serum tedavileri (intravenöz immunglobulin) uygulanabilir.

•Orak hücreli anemide, hücrelerin oraklaşmasını tetikleyen dış ortamlardan ve ilaçların kullanımından kaçınılmalıdır. Bu noktada, uzman bir hekimin yönlendirmesine göre hareket edilmelidir.

•Hepatik sebeplerde, karaciğer hasarının önlenmesi amaçlanır. Sarılığa sebep olan viral hepatit, romatolojik hastalıklar gibi rahatsızlıkların spesifik tedavileri yapılır. Cerrahi müdahale gerektiren durumlarda operasyon planlanır.

•Karaciğer hasarına yol açan aşırı alkol ise tüketimine son verilmelidir.

•Post-hepatik sebeplerde; safra yollarının ince bağırsağa boşalmasının tekrar sağlanması hedeflenir. Buna yönelik olarak çeşitli girişimler yapılabilir, safra kesesinin ameliyatla alınması gündeme gelebilir. Enfeksiyon durumlarında antibiyotik tedavisi uygulanır.

•Yeni doğanlarda görülen sarılıklarda, öncelikle sarılığın sebebi kesin olarak tespit edilmelidir. Fizyolojik sarılık durumlarında bebek sıkı takip edilir. Anne sütüne bağlı sarılıklarda, rahatsızlığın geliştiği zamana göre anne sütü ile beslenme sıklığı yeniden düzenlenir.

•Bilirubin yüksek seviyelere ulaştığında, bebeklere fototerapi yapılması gündeme gelebilir. Fototerapi sayesinde, kandaki bilirubin ultraviyole altında biyokimyasal değişim gösterir ve böbrekler vasıtasıyla vücuttan uzaklaştırılabilecek forma dönüşür. Özellikle prematüre bebeklerde başvurulan bir yöntemdir.

•Biliyer atrezi gibi hastalıklarda, erken dönemde müdahale (Kasai ameliyatı veya bazı seçilmiş durumlarda Karaciğer nakli) hayat kurtarıcı olabilir.

•Karaciğer yetersizliği, sirozu gibi durumlarda tedavi için karaciğer nakli gündeme gelebilir.