العم جدو جديد

Responsible Manager
Dr. Ahmet BAYINDIR (Tekirdağ NKÜ)

Editör İlyas YILDIRIM

almağa daha çok hak sahibidirler. Kadınların, yükümlülükleri kadar meşru

hakları vardır. Yalnız erkeklerin kadınlar üzerinde bir derece farkı vardır.
Allah mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir.” (el-Bakara 2/)
Ayette ortaya konulan hükümler çalışmamızın hacmini zorlayacağından
sadece “boşanmış kadınlar kendi kendilerine üç kur’ beklerler” kısmı üze-
rinden meseleyi ele alacağız.
Tefsirlerdeki Yaklaşımlar
Cessâs, ilk olarak üç kur’ ile kastedilene dair mevcut görüşleri özetlemek-
tedir. Hz. Ömer, Hz. Ebûbekir, İbn Mes‘ûd, İbn Abbâs, Ebû Mûsa el-Eş‘arî
gibi sahâbîler ile Saîd b. el-Müseyyeb (ö. 94/), Saîd b. Cübeyr (ö. 94/
[?]) gibi tâbiîn âlimleri, Evzâî (ö. /) ve Süfyân es-Sevrî (ö. /) bu-
nun hayız anlamına geldiğini söylemektedir. Cessâs, bütün Hanefîlerin yakla-
şımın da bu şekilde olduğunu belirtir. Hz. Âişe, Zeyd b. Sâbit, İbn Ömer gibi
ashâb ile İmam Mâlik (ö. /) ve Şâfiî (ö. /) ise kur’ kelimesinin
anlamını temizlik olarak tayin eder. 2
Konuya dair kendi yaklaşımını iki tespit üzerinden okurla paylaşan
Cessâs, bunları “kur’un bu iki anlamdan biri olduğu” ve “bu konunun iç-
tihâdî bir mesele hüviyeti taşıdığı” şeklinde sıralar. O, önceki âlimlerin konu-
yu ele alış tarzından hareketle böyle bir sonuca varmaktadır. Cessâs, kur’ ke-
limesin hayız ve temizlik manalarından hangisini hakikî hangisini mecâzî
olarak içerdiğini lügat üzerinden tartışır. Burada iki temel anlam vardır: İlki
vakit, ikincisi birleştirme ve bir araya getirme. Cessâs, bu anlamların her biri-
ne dair şiirlerle istişhâd etmektedir. Yine Kisâî (ö. /), Ferrâ’ (ö/)
ve Asmaî (ö. /) gibi dilcilerin kur’a hayız anlamı verdiğini aktarır.
Üçüncü bir görüş olarak ise “bir şeyden başka bir şeye çıkış” anlamını payla-
şır. Ancak ona göre bu görüşü doğrulayan ne bir delil ne de bir âlim vardır.
Dolayısıyla bu mana dikkate alınamayacaktır. Cessâs, bunların akabinde sa-
hih olan ilk iki anlamın da hayız manasına delâlet ettiğini ortaya koymaya

2 Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Cessâs, Ahkâmü’l-Kur’ân, thk. Abdüsselâm Muhammed Alî
Şâhin, 3. Bs (Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, /), 1:
Ahkâm Ayetlerini Yorumlamada Fıkhî Mezhep Faktörü:
Cessâs, Ebû Bekr İbnü’l-Arabî ve Kiyâ el-Herrâsî Örneklemleri

çalışır ve muhtemel itirazları cevaplandırır. Özetle kur’ kelimesi hayız anla-

mına hakikat, temizlik anlamına ise mecaz ve istiâre yoluyla delâlet eder. 3
Dil merkezli bu izahlardan sonra Cessâs, naklî delillere geçer ve Hz. Pey-
gamber’in (as) bu kelimeyi hayız anlamında kullandığını gösteren haberlere
yer verir. Özellikle Hz. Âişe ve İbn Ömer gibi farklı görüşte olan sahâbîlerin
Hz. Peygamber’den naklettiği ve kur’un, hayız anlamına gelecek şekildeki
kullanımlarını öne çıkarır. Mesela “cariyeleri boşama hakkı iki tanedir; iddet
süreleri ise iki hayızdır” 4 rivayetini Hz. Âişe’den aktarır. Benzer anlamdaki
bir hadisi de İbn Ömer’den nakleder. Ancak bu sahâbîlerin görüşleri ile riva-
yetleri arasındaki çelişkiye temas etmeyip ilgili rivayetleri delil olarak sun-
makla yetinir. Bir başka delil ise adet görmeyen kadınların iddetini üç ay ola-
rak belirleyen ayettir. Zira et-Talâk 65/4 ile ortaya konulan bu hüküm, iddetin
belirlenmesinde hayzın dikkate alındığını; buna imkân olmadığı takdirde de
ay hesabına başvurulduğunu gösterir. Yine sünnî boşamanın tam olarak ger-
çekleşebilmesi de hayız anlamının verilmesiyle mümkündür. Zira sünnî bo-
şama, temizlik esnasında gerçekleşmelidir. Temizlik esnasında başlatılan id-
det ise ayette geçen “üç kur’ bekleme” emrini ihlal edecektir. 5
Cessâs, ayetteki kur’ kelimesine temizlik anlamı verenlerin görüşlerini de
kritik eder. Bunlar, İbn Ömer’in gerçekleştirdiği boşamaya dair nakledilen bir
rivayeti esas almaktadırlar. Bu rivayette karısını adetli iken boşayan İbn
Ömer’e Hz. Peygamber (as), babasıyla haber gönderir ve eşine dönmesini em-
reder. Kadının âdeti bittiğinde ise onu boşaması veya evliliğini sürdürmesi
noktasında bir tercihte bulunması gerekeceğini söyler. Hz. Peygamber, boşa-
maya dair Allah Teâlâ’nın uyulmasını emrettiği iddetin de bu olduğunu belir-
tir. 6
Cessâs, bu rivayetten hareketle onların vardıkları sonuca ulaşmanın doğ-
ru olmadığını dil merkezli cevaplarla ispata çalışır. Yine ona göre bazılarının
söylediği gibi et-Talâk 65/1’de geçen li‘iddetihinne ifadesini fî‘iddetihinne şek-
linde yorumlamak, dil açısından uygun değildir. Zira lâm cer harfi, zarf anla-

3 Cessâs, Ahkâmü’l-Kur’ân, 1:

4 Ebû Dâvûd, “Talâk”, 6; Tirmizî, “Talâk”, 7.
5 Cessâs, Ahkâmü’l-Kur’ân, 1:
6 Bu olayla ilgili rivayetler hakkında bk. Buhârî, “Talâk”, 1; Ebû Dâvûd, “Talâk”, 4.
tasavvur, c. 5 sy. 2 (Aralık ) tekirdag theology journal
e-ISSN:
tasavvur, Aralık /December , c. 5, s

‫ دراﺳﺔ وﲢﻘﻴﻖ‬:"‫ورﺳﺎﻟﺘﻪ"اﻟﺮ ّدﻳﺔ ﻟﻠﻀﺎد اﳌﻌﺠﻤﺔ‬

ّ ‫ﻳﻮﺳﻒ أﻓﻨﺪي زادﻩ‬
Yusuf Efendizade ve risâletühu “er-Rediyyetü li’d-Dâd el-Mu’ceme”: Dirâsetun ve Tahkîkun
Yusuf Efendizade(ö\) ve “er-Rediyyetü li’d-Dâd el-Mu’ceme” adlı risalesi: İnceleme ve Tahkik
Yusuf Efendi Zadeh (d \ ) and his treatise “Al-Raddiyyatu li Al-Dad Al-Mu’jama”:
Study and Critical Edition

Zakir ARAS Hamza KHELİFATİ

Dr. Öğrencisi., Malezya Uluslararası İslam Ünv. Dr. Öğrencisi., Malezya Uluslararası İslam Ünv.
Kur’an ve Sünnet Çalışmaları Anabilim Dalı Fıkıh ve Usûlü Anabilim Dalı,
PhD Candidate, International Islamic PhD Candidate, International Islamic University
University Malaysia (IIUM) Malaysia (IIUM)
Department of Qur’an & Sunnah Studies Department of Fiqh & Usul al-Fiqh
Kuala Lumpur / Malezya Kuala Lumpur / Malezya
[email protected] [email protected]
ORCID ID: ORCID ID:

Makale Bilgisi Sayı / Issue: 2

tasavvur
Tekirdağ İlahiyat Dergisi
Tekirdag Theology Journal

e-ISSN: