Kıyı tipleri; enine kıyılar, boyuna kıyılar, ria tipi kıyılar, dalmaçya tipi kıyılar, limanlı kıyılar, haliç tipi kıyılar, fiyort tipi kıyılar ve resif kıyıları olarak 8’e ayrılmaktadır.[1]
Enine kıyılar:Dağların kıyıya dik uzandığı bölgelerde rastlanır. Buna Ege kıyıları örnek verilebilir.[2]
Boyuna kıyılar: Enine kıyıların aksine dağların kıyıya paralel olduğu bölgelerde görülür. Buna örnek olarak Karadeniz ve Akdeniz kıyıları verilebilir.
Ria tipi kıyılar: Akarsu vadilerinin deniz suyu altında kalmasıyla oluşur. İstanbul ve Çanakkale Boğazları buna örnek olarak gösterilebilir.
Dalmaçya tipi kıyı: Kıyıya paralel olarak uzanmış dağların çukurlarının deniz suları altında kalmasıyla oluşan kıyı tipine denir. Antalya-Kaş kıyıları örnek olarak gösterilebilir.
Limanlı kıyılar: Geniş tabanlı vadi ve körfezlerin deniz suları altında kalmasıyla oluşur. Limanlı kıyılara Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece kıyıları örnek gösterilebilir.
Haliç tipi kıyılar:Gelgit olayı yüzünden akarsu ağızlarında rastlanan bir kıyı tipidir. Türkiye’de bir örneği yoktur. Kuzeybatı Avrupa kıyılarında rastlanır.
Fiyort tipi kıyılar: Buzul vadilerin sular altında kalmasıyla ortaya çıkan kıyılara fiyort tipi kıyı denir. Buna örnek olarak Norveç kıyıları gösterilebilir.
Resif kıyıları: Mercan iskeletleri üst üste gelerek resif kıyılarını oluşturur. Buna örnek olarak Avustralya Kıtası’nın doğusunda olan Mercan Adaları kıyıları örnek gösterilebilir.
Kaynakça[değiştir
Dağların kıyıya paralel olduğu yerlerde aşındırma daha çoktur, dağların dik olduğu yerlerde daha çok biriktirme olur. Yani kıyı derinliği fazla ise dik yamaçlı aşındırma, kıyılar sığ ise biriktirme daha çok oluşur.
Oluşumuna Göre Şekiller
Aşındırma
Falez (Yalıyar)
Doğu Karadeniz
Batı Karadeniz
Antalya
Yıldız Dağları
Biriktirme
Kıyı Oku
Kıyı Kordonu
Lagün (Kıyı Set Gölleri, Deniz Kulağı)
Tombolo (Saplıada, Kıyı Oku benzeri bir oluşumun herhangi bir adaya bağlanması ile oluşur)
Kapıdağ Yarımadası (Balıkesir)
Sinop Yarımadası
Not: Bir kıyıda Delta oluşumu varsa Falez yoktur.
Kıyı Tipleri
Boyuna Kıyı Tipi
Dağlar kıyıya paralel uzanıyorsa bu tip kıyı oluşumu görülür, Akdeniz – Karadeniz kıyılarını örnek olarak gösterebiliriz.
Enine Kıyı Tipi
Dağlar kıyıya dik uzanıyorsa bu tip kıyı oluşumu görülür, Ege kıyılarını örnek olarak gösterebiliriz.
Ria Kıyı Tipi
Yer şekilleri konusunda da gördüğümüz gibi, eski akarsu vadilerini deniz suları işgal ederse bu tip kıyı oluşumu görülür, İstanbul ve Çanakkale boğazları, Menteşe kıyılarını (Gökova körfezi) örnek olarak gösterebiliriz.
Dalmaçya Kıyı Tipi
Teke yarım adasının güneyinde birbirine bulunan paralel adaların bulunmasına Dalmaçya kıyı tipi denir, Antalya Finike – Kaş kıyılarını gösterebiliriz.
Limanlı Kıyı Tipi
Kıyı set gölleri bu tip kıyı oluşumuna örnektir, Büyük Çekmece, Küçük Çekmece Terkos örnek olarak gösterilebilir.
Kalanklı Kıyı Tipi
Karstik Vadilerin deniz suyu ile işgal edilmesiyle oluşur, Mersin Silifke, İstanbul Şile örnek oolarak gösterilebilir.
DİKKAT!Türkiye’de görülmeyen kıyı tipleri Fiyord ve Skyer’dir. Türkiye&#;nin ılıman iklimde bulunması dolayısıyla buzulların kıyıya kadar inememesinden kaynaklanır. Mutlak Konuma bağlıdır. Ayrıca Türkiye&#;de Okyanusa kıyı yoktur gelgit az görülür ve buna bağlı olarak da Haliç ve Watt tipi kıyı tipi de Türkiye&#;de görülemez. Göreceli Konuma bağlıdır.
Türkiye&#;de Kıyı Tipleri
Önceki konumuzda kpss coğrafya dersi konusu olan Türkiye’ de Rüzgarların, Buzulların, Dalga ve Akıntıların Oluşturduğu Yer şekillerini inceledik. Sıradaki kpss coğrafya dersi konumuzda ise Türkiye&#;de Kıyı Tipleri konusunu inceleyeceğiz. Boyuna kıyılar, enine kıyılar, dalmaçya tipi kıyılar ve ria tipi kıyılar Türkiye&#;de kıyı tipleri konusu altında işleyeceğimiz alt başlıkları oluşturmaktadır.
Türkiye&#;de Kıyı Tipleri
Yurdumuzda çeşitli kıyı tiplerine rastlanır. Bu kıyı tiplerinin oluşmasında kıyı çizgisinin gerisinde yer alan yerşekilleri de önemli bir etkiye sahiptir. Ülkemizde görülen kıyı tipleri şunlardır:
Boyuna Kıyılar
Dağların denize paralel olarak uzandığı yerlerde görülen kıyı tipleridir.
Bu kıyılarda girinti çıkıntı çok azdır.
Kıyı ile iç kısımların ulaşımı zordur. Ulaşım geçitlerle sağlanır.
Denizel iklimin görülme alanı dardır. Akdeniz ve Karadeniz bölgelerimizde görülür.
Doğal liman sayısı az, kıta sahanlığı dar ve falezler yaygındır.
Enine Kıyılar
Bu kıyılarda girinti çıkıntı çok, koy, körfez ve limanların sayısı fazladır.
Kıta sahanlığı geniş ve denizin derinliği azdır.
Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım kolaydır ve kıyıdaki limanların hinterlandı geniştir.
Denizel iklim etkileri iç kısımlarda da görülebilmektedir.
Ege kıyılarımız enine kıyıların görüldüğü yerlerdendir.
Hinterland: Bir limanın ard kısmında kalan bölgedir. Bir limana işlek yollar açılıyorsa ve bu işlek yolların geçtiği yerlerde sanayi, tarım, ticaret gibi ekonomik etkinlikler yoğunsa hinterlandı geniştir (İstanbul, izmir… gibi) ve o liman gelişir. Eğer tersi oluyorsa hinterlandı dardır ve gelişmez. (Sinop , Ordu, Giresun limanları gibi)
Dalmaçya Tipi Kıyılar
Denize paralel uzanan dağların arasındaki vadilere deniz suyunun girmesi ile oluşan kıyı tipidir.
Bu kıyılar yaygın olarak Adriyatik denizinde görülür.
Ülkemizde ise Akdeniz’de Teke Yarımadasının Antalya Kaş kıyılarında rastlanır.[/box]
Ria Tipi Kıyılar
Platolar arasındaki derin vadilerin deniz veya okyanusların yükselmesi ile sular altında kalması ile oluşmuş kıyı tipidir.
Ülkemizde güneybatı Ege kıyıları, Çanakkale boğazı, İstanbul boğazı ve Haliç bu kıyılara örnektir.
Kpss genel kültür coğrafya dersine Türkiye&#;de Kıyı Tipleri konusunu işledik. Bir sonraki kpsscoğrafya dersi Türkiye’ Göller ve Oluşumları konumuz olacaktır.
boyuna kıyılar, dalmaçya tipi kıyılar, enine kıyılar, hinterland, ria tipi kıyılar
a) Türkiye’de Kıyı Şekilleri
Türkiye, uzun bir kıyı şeridine sahiptir ( km). Bu nedenle kıyılarımızda çeşitli kıyı şekillerine rastlanmaktadır.
Ülkemizdeki kıyı şekillerinin oluşumuna etkileyen etmenler iki gruba ayrılır: Bunlardan biri iç diğeri dış kuvvetlerdir. Epirojenik olaylar, orojenez, volkanizma ve depremler kıyılarımızın ilk şeklini almasında etkili olmuştur. Kıyıların bu ilk şeklinin değişmesi ve biçimlenmesi ise dış kuvvetlerin ürünüdür. Gelgit genliği az olduğundan dalga ve akıntılar, kıyılarımızın biçimlenmesinde en önemli etmenlerdir.
Dağların kıyıdan başladığı ve kıyıya paralel uzandığı yerlerde dalga aşındırmasıyla meydana gelen falezlere (Fotoğraf ) yaygın olarak rastlanır. Bu tür şekillerin en çok olduğu yerler Akdeniz ve Karadeniz kıyılarıdır.
Dalga ve akıntıların sürüklediği kum ve çakılları kıyıdan açıklara doğru biriktirmesiyle oluşan kıyı oklarına (Fotoğraf ) kıyı derinliğinin az olduğu yerlerde rastlanır.
Fethiye Ölüdeniz’deki kıyı oku, bu şekillerin tipik olanıdır. Kıyı oklarının bir koyun önünü kapatmasıyla meydana gelen lagünlerin (deniz kulağı) örnekleri Büyükçekmece (Fotoğraf ), Küçükçekmece ve Durusu gölleridir.
Kıyılarımızda görülen yer şekillerinden biri de tombolodur. Saplı ada olarak da adlandırılan bu şekil, kıyıya yakın bir ada ile kıyı arasının dalga ve akıntıların sürüklediği materyallerle dolması sonucu oluşmaktadır. Ada iken yarımada hâline gelen bu yer şeklinin en tipik örnekleri Kapıdağı Yarımadası ve Sinop (Fotoğraf ) şehrinin kurulmuş olduğu yarımadadır.
b) Türkiye’de Kıyı Tipleri
Türkiye’de görülen kıyı tiplerinin başlıcaları boyuna, enine, ria ve dalmaçya tipi kıyılardır.
Karadeniz ve Akdeniz’de dağlar kıyıya paralel uzanmaktadır. Falezlerin yaygın olduğu, girinti ve çıkıntının az olduğu bu kıyı tipi boyuna kıyılar olarak adlandırılır (Harita ).
Akarsu vadilerinin deniz altında kalmasıyla oluşan ria kıyı tipinin ülkemizdeki örnekleri Güneybatı Ege (Fotoğraf ), Çanakkale ve İstanbul boğazlarıdır.
Dağların kıyıya dik uzandığı Edremit ile Kuşadası arası, enine kıyı tipinin örneğidir (Fotoğraf ). Bu kıyılarda girinti ve çıkıntı fazla olduğundan doğal liman sayısı fazladır.
Kıyıya paralel uzanan dağların çökmesiyle meydana gelen Dalmaçya kıyı tipinin ülkemizdeki örneği Finike ile Kaş (Fotoğraf ) arasıdır.
Kategoriler Doğal Sistemler, Türkiye’de Dış Kuvvetler
