Esneklik (Elastikiyet), genel olarak ekonomide iki değişkenli bir model içindeki değişkenlerden birinde meydana gelen oransal değişimin, diğer değişken üzerindeki oransal değişime etkisine verilen isimdir. Matematiksel olarak oransal kısmî türev olarak ifade edilir.
Ekonomide talebin fiyat esnekliği en çok incelenen ve pratikte kullanılan esneklik türüdür. Bir mal veya hizmet için mümkün olan fiyatta ortaya çıkan bir değişmeye, o mal ya da hizmet talep miktarının ne yönde ve ne oranda tepki verdiğini açıklar. Matematiksel olarak talep miktarının fiyata göre kısmî türevi ile fiyat-miktar oranının çarpımı olarak tarif edilir. Talebin fiyat esnekliği ya nokta esnekliği ya da yay esnekliği olarak tanımlanabilir ve ölçülebilir. Genellikle, matematiksel olarak bir mal için talebin fiyat esnekliği negatif işaretli olmakla (yani fiyat değişmesi talep miktarında aksi yönde bir değişmeye sonuç vermekle) beraber, iktisatçılar fiyat esnekliğini pozitif olarak ifade ederler.
Örnek[değiştir
Talep Esnekliği ve Arz Kavramı
Bu bölümde, talep esnekliği ele alınmış ve esnekliği belirleyen durumlar incelenmiştir. Daha sonra arz kavramı, arz eğrisinde kaymalar, arz kaymasına etki eden faktörler incelenmiş ve arzı belirleyen özel durumlar öğretilmiştir. ele alınmıştır.
Talep Esnekliği
Tüketicilerin malların çeşitli fiyatları karşısındaki talepleri farklılıklar göstermektedir. Fiyat değişikliği talep edilen miktarı önemli ölçüde değiştirmektedir. İşte bir malın fiyatındaki değişmeler karşısında tüketicilerin malın talebi ile ilgili duyarlılık dereceleri talep esnekliği kavramı ile ifade edilmektedir. Talep esnekliği fiyattaki değişme yüzdesinin talep miktarındaki değişme yüzdesine oranlaması ile ölçülmektedir.
Fiyat ve miktarlar daima ters yönde değiştiklerinden esnekliğin işareti negatiftir. Ancak Giffen hali (düşük mallar) söz konusu olursa bu durumda fiyat ve miktarlar aynı yönde değiştiğinden işaret pozitif olmaktadır. Talep esnekliğinin bilinmesi; bir malın fiyatının belirli bir oranda değişmesi sonucu mala yapılacak toplam harcamaların ne yönde değişeceğini saptamak bakımından önem taşımaktadır. Örneğin futbol maçlarının yayın hakkını elde eden şifreli televizyon kanalının yıllık abone ücretlerinde artış yönünde yapacağı bir değişikliğin, bu yayını satın almak isteyen müşteri sayısında ne kadarlık bir azalma yaratacağı hususu; yani talep miktarının fiyata karşı duyarlılığı talep esnekliği ile ifade edilmektedir.
Mala ve piyasaya göre; esnekliğin rakam olarak ifadesi çok değişik olup; sonsuz ile sıfır arasında değişmekte, bazen negatif bile olmaktadır. Esneklik 0 ile –1 arasında ise talep esnek değildir. +1 ile ∞ arasında ise talep esnek demektir. Talep esnekliği beş gruba ayrılmaktadır.
1- Talep esnekliğinin sonsuz olması: Tüketicilerin belirli fiyattan malların hepsini almaya hazır oldukları durumu yansıtmaktadır. Yani miktardaki nispi değişmeye karşılık fiyatta hiçbir değişme olmamaktadır. Burada talep eğrisi yatay eksene paralel durumdadır. (Şekil)
2- Talep esnekliğinin 1’den büyük olması: Tüketicilerin talep ettikleri miktarlar, fiyatın değişen yüzdesinden daha fazla değişmektedir. Yani fiyattaki küçük değişmeye karşılık talepte daha fazla oranda bir değişme meydana gelmektedir. Talep eğrisi yatay eksene daha yatık bir hal almaktadır. (Şekil &#; 11)
3- Talep esnekliğinin 1’e eşit olması: Tüketicilerin talep ettikleri miktarlar, fiyatın değişen yüzdesi kadar değişir. Talep eğrisi hiperbol biçimindedir. Çünkü talep eğrisinden eksenlere indirilen dikmelerin oluşturduğu dörtgenlerin alanı birbirine eşittir. Bu nedenle firma fiyatları düşürse de yükseltse de aynı geliri elde edecektir. (Şekil &#; 12)
4- Talep esnekliği 1’den küçük: Tüketicilerin talep ettikleri miktarlar, fiyatın değişen yüzdesinden daha az değişmektedir. Fiyat düşünce talep miktarı çok değişmemektedir. Talep eğrisi dikey eksene doğru hafif bir dikleşme göstermektedir. (Şekil &#; 13)
5- Talep esnekliğinin sıfır olması: Tüketicilerin talep ettikleri miktarlar fiyat değişse bile değişmemektedir. Fiyatlar ne olursa olsun o malın belli bir alıcısı vardır. Talep eğrisi yatay eksene dik şekilde çizilir. (Şekil &#; 14)
Talebin fiyat esnekliği çeşitli şekillerde hesaplanmaktadır.
Nokta Esnekliği
Talep eğrisi üzerindeki herhangi bir noktanın esnekliğidir. Bu yüzden belirli bir talep eğrisi farklı esneklik değerlerine sahiptir. Fiyattaki bir değişmenin ortaya çıkardığı miktar değişmesinin ne kadar olduğunu belirlemek için yararlanılmaktadır. Nokta esnekliğini grafik yardımıyla ifade etmek mümkündür. (Şekil &#; 15)
Tersi durumda ise eğrinin altlarına doğru fiyatlar düşük olmakta ve düşük fiyatta mal talebindeki değişme daha büyük olmaktadır. Bunu da formüle edersek;
Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere talep doğrusunun her noktasında esneklik aynı değildir. Yani tüketicinin farklı fiyat seviyelerindeki duyarlılığı da farklı olmaktadır. (Şekil 16)
Yay Esnekliği
Yukarıda da ifade edildiği üzere nokta esnekliği talep eğrisi üzerindeki her noktada farklı olduğuna göre hangi noktanın esas alınacağı belirsizdir. Bu nedenle talep eğrisi üzerindeki iki nokta arasındaki esneklik daha tutarlı olmaktadır. Yay esnekliği iki nokta arasındaki esnekliği ifade etmektedir. Yay esnekliğinin hesaplanmasında miktar ve fiyatların biri değil miktar ve fiyat toplamları alınmaktadır. Yay esnekliği iki noktadan geçen doğrunun orta noktasının esnekliğini belirtmektedir. Bir başka ifade ile bir önceki ve bir sonraki değerlerin basit aritmetik ortalamasıdır denilebilir.
Çapraz Esneklik
Bir malın talebini etkileyen faktörler konusu işlendiğinde, bunlar arasında diğer malların fiyatlarının da bulunduğu ifade edilmişti. Bir malın fiyatındaki değişmenin diğer bir malın talep miktarında meydana getireceği değişikliğe çapraz esneklik denilmektedir.
Çapraz esneklik x ve y mallarının ikâme ve tamamlayıcı mal olma özelliğine göre iki şekilde olmaktadır.
X ve Y malı arasında ikame ilişkisi varsa y malının fiyatındaki bir düşme (yükselme) x malının talebinde bir azalmaya (artma) neden olmaktadır. Tüketiciler x ve y mallarını birbirinin yerine ikame edebildiğinde doğal olarak fiyatı düşük olan malı diğerine tercih etmektedir. İkame malları pozitif çapraz esnekliğine sahiptir. Çapraz esnekliğin sıfıra yaklaşması ikamenin güç olduğunu, sonsuz olması ise ikamenin kolay ve tam olduğunu ifade etmektedir.
İkame (rakip) bir malın ya da tamamlayıcı bir malın fiyatındaki değişmenin kendi malının talebine etkisini anlamak isteyen bir firmanın kendi malının talebinin çapraz esnekliğini bilmesi gerekmektedir. Zira bunlar firmanın üretim planları ile ilgili yaşamsal bilgilerdir.
x ve y malı tamamlayıcı özelliği taşıyorsa y malının fiyatındaki yükselme (düşme), x malının talebini azaltır (yükseltir). Tamamlayıcı mallar negatif çapraz esnekliğine sahiptir.
Çapraz esneklik; malın niteliğinin belirlenmesi açısından önemlidir. Örneğin bir mal üzerinde tekel kurulup kurulamayacağı çapraz esneklik katsayısı ile belirlenmektedir. Katsayı küçük bir değer alıyorsa o mal piyasasında kolaylıkla tekel kurulabilmektedir. Çünkü mal ikamesinin söz konusu olmadığı anlaşılmaktadır.
Talebin çapraz esnekliğinin bir diğer uygulama alanı uluslararası ticaret ve ödemeler dengesidir. Yerli malların fiyatlarındaki bir değişme ithalat talebini etkileyebilmektedir. Eğer ithalat talebinin çapraz esnekliği yüksekse (yerli ürünlerin yakın ikameleri olduğu için) ve ülke içinde enflasyon nedeniyle fiyatlar yükselmekte ise, ithalat talebi artış gösterebilmekte bu da ödemeler dengesi açıklarına yol açabilmektedir.
Gelir Esnekliği
Bir malın fiyatı sabit kalmak şartıyla, tüketicinin gelirindeki bir değişme sonucunda bir malın talebinde meydana gelen değişmeye talebin gelir esnekliği denir.
Gelir esnekliği formülü değişen talep ve gelir yüzdeleri arasındaki oranı belirtmektedir.
Talebin fiyat esnekliği bilindiği üzere negatiftir. Ancak genellikle tüketicilerin geliri arttığı zaman talep miktarının da arttığı kabul edilmektedir. Bu nedenle talebin gelir esnekliği pozitiftir. Buna karşın Giffen malları söz konusu ise gelir artışı karşısında talep azaldığı için esneklik negatif olacaktır.
Talebin gelir esnekliği katsayısı 0 ile 1 arasında bir değer alıyorsa temel ihtiyaca yönelik mallar, 1’den büyük ise lüks tüketim malları tüketiliyor demektir. Talebin gelir esnekliğinin başlıca belirleyicisi malın ne derece “zorunlu” olduğudur. Gelişmiş ülkelerde insanların geliri arttıkça lüks malların talebinde hızlı artış olurken; temel malların talebinde küçük artış olur. Örneğin otomobil sahibi olmak ve yurt dışı tatili gibi mal ve hizmetlerin talebinin gelir esnekliği yüksekken; sebze ve otobüs seyahati gibi mal ve hizmet talebinin gelir esnekliği düşüktür. Bu nedenle gelir talebin esnekliğinin ölçülmesi tüketicilerin hangi mal lüks, hangilerini zorunlu ihtiyaç maddesi olarak gördüklerini belirlemek açısından önemli olmakta; özellikle vergi düzenlemelerinde adaletli bir uygulamaya da imkân tanımaktadır. Çünkü gelir esnekliği yüksek olan mallar için konulacak tüketim vergileri gelir düzeyi yüksek olan kişilerden, gelir esnekliği düşük olan mallar için konulacak tüketim vergileri ise gelir düzeyi düşük kişilerden alınmaktadır.
Talebin gelir esnekliği, piyasaların nasıl çalıştığını anlamak bakımından temel kavramdır. Zira değişkenler (talep ve fiyat) ne kadar esnekse piyasaların değişen durumlara karşı duyarlılığı da o ölçüde fazla olmaktadır.
Ayrıca gelir esnekliğinin bilinmesi firmaların piyasaların gelecekteki hacmini kestirmeleri bakımından da önem taşımaktadır. Çünkü malın talebinin gelir esnekliği yüksek ise milli gelir arttıkça satışlarda artacaktır. Ama ekonomi resesyona doğru gidiyorsa satışların düşme ihtimali söz konusu olacaktır.
Talebin Fiyat Esnekliğini Belirleyen Unsurlar
İkame Mal: Tüketicinin benzer olarak gördüğü ve tüketmeye istekli olduğu ikâme mal var ise, o malın talebinin fiyat esnekliği yüksek olma eğilimindedir. Eğer o malın yakın ikamesi yok ise talebin fiyat esnekliği düşük olma eğilimindedir.
Zorunlu Mal, Lüks Mal: Tüketicinin talep edeceği mal örneğin hayati önem taşıyan ilaç gibi zorunlu bir mal ise, talebin fiyat esnekliği düşüktür. Eğer mal onsuz da yaşanabilecek bir lüks tüketim malı ise talebin fiyat esnekliği yüksek olacaktır.
Mala Yapılan Ödemenin Gelirdeki Payı: Mala yapılan harcama gelirin küçük bir parçası ise talebin fiyat esnekliği düşüktür. Yani malın fiyatındaki ciddi bir değişimin tüketicinin harcama düzeyi üzerindeki etkisi düşüktür. Tersi durumda mala yapılan harcama gelirde önemli bir yer tutuyorsa tüketicinin fiyat değişimlerine etkisi büyük olmaktadır. Bu durumda talebin fiyat esnekliği yüksektir.
Zaman: Tüketicilerin fiyat değişimlerine uyum göstermek için bol zamanları var ise talebin fiyat esnekliği artma eğilimindedir. Buna göre talebin fiyat esnekliği uzun dönemde, kısa döneme göre daha yüksek olmaktadır.
Arz Kavramı
İktisadi faaliyetler, insan ihtiyaçlarını giderme amacına yönelik olarak mal ve hizmetlerin üretilmesini kapsamaktadır. Mal ve hizmet üretimi ise iktisat biliminde arz kavramını oluşturmaktadır.
Arz; bir satıcının veya üreticinin belli bir zaman süresi içinde elinde bulundurduğu bir malın, değişik fiyatları karşısında piyasada bu maldan satmaya razı olduğu miktardır. Kısaca arzı; bir satıcının belli bir fiyattan satmak istediği mal miktarı olarak da tanımlayabiliriz. Arz bir üretim olmakla birlikte bir satış arzusudur.
Satıcının veya üreticinin satmaya razı olacağı mal miktarları o malın değişik fiyatlarının etkisi altındadır. Aynı malın alternatif fiyatları karşısında satıcının arzı da değişmektedir. Bu anlamda arz malın fiyatını belirleyecek bir unsur olmayıp; aksine arz fiyat tarafından belirlenmektedir.
Fiyat miktar bileşimlerinin gösterildiği listeye arz tablosu denilmektedir. Üretici veya satıcı elindeki malın fiyatı TL iken malını piyasaya sürmez. Ancak fiyat TL iken 1 kg, TL iken 2 kg, TL 3 kg satmaya razı olur. Böylece fiyatlar arttıkça arz miktarı da artmaktadır. (Tablo-2)
Yukarıdaki tablo incelendiğinde mal fiyatları ile arz miktarları arasında aynı yönlü bir ilişkinin olduğu görülmektedir.
Arz Fonksiyonu
Arz fonksiyonu, bir malın mümkün olan bütün fiyatları ile bu fiyatlardan arz edilebilecek mal miktarları arasındaki ilişkiyi göstermektedir. Bir üreticinin veya satıcının; üretmek ve satmak istediği mal miktarı birçok faktörlerin etkisi altındadır. Bunları aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür.
Malın Fiyatı: Bir malın arzı malın fiyatına bağlı olup; mal arzı ile mal fiyatları arasında aynı yönlü bir ilişki vardır. Bu nedenle malın fiyatı artarken arzı artmakta; fiyatı düşerken arzı da düşmektedir.
Diğer Mal Fiyatları: Arz miktarı diğer mal fiyatlarının etkisi altındadır. Fiyatı yüksek olan mallara karşın fiyatı değişmeyen mal üretimi üreticiler tarafından tercih edilmeyecektir. Örneğin elma ve armut yetiştiricisi bir üretici; elmanın fiyatı yükseldiğinde arzını arttıracaktır, armut arzını ise fiyatı değişmediğinden daraltacaktır. Bu nedenle bir malın fiyatı artarken, diğer malın arzında düşüş görülebilmektedir.
Üretim Maliyetleri: Bir malın arzı yapılan üretim masraflarının da etkisindedir. Malın üretiminde kullanılan üretim faktörlerinin fiyatları arttığında maliyetler yükseleceğinden piyasaya sürecekleri arz miktarı azalmaktadır. Tersi durumda ise arz miktarını arttırmaktadırlar.
Teknoloji: Teknoloji gelişmeye bağlı bir üretim gerçekleştirildiğinde maliyeti düşürücü etkisi nedeniyle arz miktarı artmaktadır.
Zevkler ve Moda: Tüketicilerin zevkleri ve moda değişmeleri bir malın arzında etkili olabilmektedir. Özellikle değişen modaya paralel olarak ortaya çıkan talep artışı bu doğrultudaki mal arzını da arttırmış olacaktır.
Üreticilerin Beklentileri: Geleceğe yönelik mal fiyatında değişme beklentisi üreticinin arz kararlarında etkili olacaktır. Zira üretici malını beklenen fiyata göre değerlendirmektedir. Çünkü fiyat beklentileri tüketicilerin mala olan taleplerini de etkilemektedir.
Vergiler: Devlet tarafından alınan bazı vergiler üretim maliyetlerini yükseltmekte, bu da arz miktarında azalmalara neden olmaktadır.
Firma Sayısı: Kısa dönemde değişmeyen firma sayısı uzun dönemde piyasaya yeni firmaların girmesiyle artış kaydetmekte, bu da arz miktarını artırmaktadır.
Tüm bu açıklamalar doğrultusunda denilebilir ki bir malın arzı bu malın fiyatı ile (yukarıdaki tüm unsurları tek bir değer içinde kabullenmek kaydıyla) üretim maliyetlerinin fonksiyonudur. Arz fonksiyonu;
S= f (Px, PD, C, T, Z, B, V, N)
S : Arz Px : Arz Edilen Mal Fiyatı PD : Diğer Mal Fiyatları C : Üretim Maliyetleri T : Teknoloji Z : Zevkler ve Moda B : Üreticilerin Beklentileri V : Vergiler N : Firma Sayısı
Tüm bu unsurları değerlendirmeye almak ilişkiyi analiz etme açısından bazı zorlukları da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle talep konusu işlendiğinde de ifade edildiği üzere diğer tüm unsurlar veri kabul edilip ceteris paribus olarak değerlendirildiğinde bir malın arzı fiyatının fonksiyonu şeklinde belirtilmektedir.
S= f (Px) ceteris paribus
Genellikle bir mal fiyatı attığında diğer unsurlar ceteris paribus ise arzı artmakta, tersine mal fiyatı düştüğünde arz miktarı azalmaktadır.
Arz Eğrisi ve Arz Kanunu
Tüm diğer değişkenler sabit iken, belli bir dönemde çeşitli fiyat seviyelerinde üreticilerin üretmek, satıcıların da satmak istedikleri mal miktarlarının geometrik yerine arz eğrisi denilmektedir. Arz eğrisi bir malın değişik fiyatlarla satılabilen miktarlarını gösteren sol aşağıdan başlayıp sağ yukarıya doğru yükselen bir eğridir. (Şekil &#; 17)
Genellikle, bir mal fiyatının artması, diğer unsurlar ceteris paribus ise arzı arttırır; veya fiyat azalışı arz hacmini azaltır. Buna arz kanunu denir. Teknik ifade ile arz fiyatın artan bir fonksiyonudur.
Yatay eksen üzerinde arz miktarları, dikey eksende fiyatlar gösterilmektedir. Şekilde görüleceği üzere malın fiyatı P1 iken arz miktarı q1, fiyatın P2’ye çıkması arz miktarını da q2’ye çıkarmaktadır. Bu nedenle malın fiyatı ile arz edilen miktarı arasındaki aynı yönlü ilişki arz eğrisinin pozitif eğimli olmasına yol açmaktadır.
Bir malın toplam veya piyasa arzı ise bütün üreticilerin belirli bir zaman süresi içinde değişik fiyatlar karşısında satmaya razı oldukları toplam miktarlardır. Bir malın bireysel arzına etki eden unsurlar aynı şekilde toplam veya piyasa arzında da kendini göstermektedir. Piyasa veya toplam arz eğrisi bireysel üreticilerin arz eğrileri yatay toplamıdır. (Şekil &#; 18)
Birinci üreticinin arzı SA, ikinci üreticinin arzı SB ise ikisinin toplam arzı ST olup, SA ve SB arzlarının toplamına eşittir.
ST= SA+SB
Burada sadece iki üreticinin değil, n sayıdaki üreticilerden de arz eğrileri çizilip, toplam arzları bulunabilir.
Arz Değişmesi ve Arz Eğrisi Üzerinde Kaymalar
Arz değişmesi de tıpkı talepteki gibi arz eğrisi üzerindeki bir değişimi ifade etmektedir. Buna göre arzı etkileyen diğer faktörler sabit iken; belirli bir fiyat-miktar bileşiminden diğer bir fiyat-miktar bileşimine geçildiği görülmektedir. (Şekil &#; 19)
Şekilde görüleceği üzere fiyat P1 iken piyasaya q1 kadar mal arz edilirken; fiyat P2’ye çıktığında arz miktarı q2 olmaktadır. Böylelikle bir arz eğrisi üzerinde bir noktadan (A noktası), başka bir noktaya (B noktası) geçilmesi, arzı etkileyen diğer değişkenler çeteris paribus durumunda iken malın fiyatındaki değişmeden kaynaklanmaktadır.
Arz kayması ise; arz eğrisinin bütünüyle yer değiştirmesidir. Bir malın arzındaki fonksiyonel ilişkinin çerçevesini çizen faktörlerin bir veya bir kaçı değiştiğinde; arz eğrisi bütünüyle sağa veya sola kaymaktadır. Arz eğrisi sağa kaydığında arz artışını (Şekila), sola kaydığında arz azalışını (Şekilb) ifade etmektedir.
Arz değişmesi ve arz kayması ile ilgili durumu tek bir grafik ile göstermek istediğimizde durum (Şekil &#; 21)’teki gibidir.
A noktasından B noktasına gelindiği zaman, arz miktarındaki artış, arz eğrisi boyunca hareketliliği yansıtır. Bu malın fiyatındaki artışın bir sonucudur.
A noktasından C noktasına gelindiği zaman arz edilen miktardaki artış, arz eğrisinin kaymasını yansıtır. Bu veri fiyat düzeyinde (P1) arz edilen miktardaki artışın bir sonucudur.
Arz kaymasına etki eden faktörlere bakıldığında bunlar;
Diğer Mal Fiyatlarındaki Değişme: Arz edilen malın fiyatında değişiklik olmadığı halde; aynı üretim faktörleri ile üretilebilecek diğer malların fiyatındaki bir artış o malın arzını azaltacak ve arz eğrisini sola doğru kaydıracaktır. Çünkü diğer mal üretiminin kârlılığı artacağından o malın arzı azaltılmakta veya üretimden vazgeçilmektedir. Örneğin armut fiyatları değişmezken elma fiyatları artarsa elma üretimi daha kârlı olacağından üreticiler armut üretimini azaltıp elma üretimini arttırırlar. Üretici açısından tamamlayıcı veya rakip mal söz konusu olmayıp; diğer mal fiyatları ile arz arasında ters yönlü bir ilişki bulunmaktadır.
Üretim Maliyetleri: Bir malın arzı üretim maliyetlerindeki değişimden etkilenmektedir. Üretim faktörleri fiyatlarındaki bir yükselme maliyetleri arttırıp, kârlığı azaltacağı için üreticiler mal arzını kısmaktadır. Faktör fiyatlarındaki bir düşüş ise maliyetleri azaltıp; kârlılığı arttıracağından üreticiler mal arzını arttırmaktadırlar. Bu durumda üretim faktörleri fiyatları ile mal arzı arasında negatif bir ilişki olduğu görülmektedir.
Teknoloji: Maliyetleri düşürücü etkisi nedeniyle teknolojik değişim arz miktarını arttırıcı etki yaratmakta ve arz eğrisini sağa doğru kaydırmaktadır. Üretim teknolojisinde firmalar kullandıkları teknolojiden daha eski bir teknolojiyi kullanmak istemeyeceklerinden teknolojik bilgi açısından arz miktarında azalma olmamaktadır.
Zevkler ve Moda: Tüketicilerin zevk ve tercihleri üretim miktarı üzerinde etkili olmaktadır. Modadaki değişimler neticesinde tüketici zevk ve taleplerindeki artışlar arzı arttırıcı etki yapmaktadır. Tersi durumunda yani talepteki bir azalma durumunda ise arzı azaltıcı bir etki yaratmakta olup; arz eğrisini sola doğru kaydırmaktadır.
Üreticinin Beklentileri: Gelecekte fiyatların yükseleceği beklentisi var ise arz miktarı arttırılacağından arz eğrisi sağa kaymakta, tersi durumda ise arz miktarı azaltılacağından arz eğrisi sola kaymaktadır.
Vergiler: Devletin vergi uygulamaları maliyet arttırıcı bir etki yarattığından dolayı arz eğrisinde sola doğru bir kayma meydana getirmektedir.
Firma Sayısı: Kısa dönemde firma sayısı değişmemektedir. Uzun dönemde ise firma sayısı artışı arz eğrisini sağa kaydırırken, firma sayısı azalışı da arz eğrisini sola kaydırmaktadır.
Uygulamalar
Bir malın fiyatındaki değişmelerin tüketicilerin duyarlılık derecesi üzerindeki etkisi neyi belirlemeye yardımcı olmaktadır?
Talebin çapraz esnekliğinin ödemeler dengesi üzerindeki etkisi nasıldır?
Arzı belirleyen faktörlerden fiyat dışındaki faktörlerin sabit olması durumunda fiyattaki değişme arz kararları üzerinde nasıl bir etki yaratmaktadır?
Uygulama Soruları
Talep esneklik katsayısının 1’e eşit olması durumunda fiyat ve miktarlar nasıl bir değişim göstermektedir?
Talebin gelir esneklik katsayısı birden büyük ise bu mal nasıl tanımlanmaktadır?
Arzı belirleyen fonksiyonel unsurların herhangi birinde meydana gelen bir değişme arz eğrisi üzerinde nasıl bir etki yaratmaktadır?
Bölüm Özeti
Bir malın fiyatındaki değişmeler karşısında tüketicilerin malın talebi ile ilgili duyarlılık dereceleri talep esnekliği kavramı ile ifade edilmektedir. Talep esnekliği fiyattaki değişme yüzdesinin talep miktarındaki değişme yüzdesine oranlaması ile ölçülmektedir.
Talep esnekliğinin bilinmesi; bir malın fiyatının belirli bir oranda değişmesi sonucu mala yapılacak toplam harcamaların ne yönde değişeceğini saptamak bakımından önem taşımaktadır. Mala ve piyasaya göre; esnekliğin rakam olarak ifadesi çok değişik olup; sonsuz ile sıfır arasında değişmekte, bazen negatif bile olmaktadır. Esneklik 0 ile –1 arasında ise talep esnek değildir. +1 ile ∞ arasında ise talep esnek demektir.
Nokta Esnekliği talep eğrisi üzerindeki herhangi bir noktanın esnekliğidir.Yay esnekliği iki noktadan geçen doğrunun orta noktasının esnekliğini belirtmektedir. Bir başka ifade ile bir önceki ve bir sonraki değerlerin basit aritmetik ortalamasıdır denilebilir.
Bir malın fiyatındaki değişmenin diğer bir malın talep miktarında meydana getireceği değişikliğe çapraz esneklik denilmektedir. Çapraz esneklik x ve y mallarının ikâme ve tamamlayıcı mal olma özelliğine göre iki şekilde olmaktadır. X ve Y malı arasında ikâme ilişkisi varsa y malının fiyatındaki bir düşme (yükselme) x malının talebinde bir azalmaya (artma) neden olmaktadır. Çapraz esnekliğin sıfıra yaklaşması ikâmenin güç olduğunu, sonsuz olması ise ikâmenin kolay ve tam olduğunu ifade etmektedir. x ve y malı tamamlayıcı özelliği taşıyorsa y malının fiyatındaki yükselme (düşme), x malının talebini azaltır (yükseltir). Tamamlayıcı mallar negatif çapraz esnekliğine sahiptir.
Tüketicinin gelirindeki bir değişme sonucunda bir malın talebinde meydana gelen değişmeye talebin gelir esnekliği denir. Talebin gelir esnekliği katsayısı 0 ile 1 arasında bir değer alıyorsa temel ihtiyaca yönelik mallar, 1’den büyük ise lüks tüketim malları tüketiliyor demektir.
Talebin Fiyat Esnekliğini Belirleyen Unsurlar; İkame Mal, Zorunlu Mal- Lüks Mal, Mala Yapılan Ödemenin Gelirdeki Payı, Zaman
Arz; bir satıcının veya üreticinin belli bir zaman süresi içinde elinde bulundurduğu bir malın, değişik fiyatları karşısında piyasada bu maldan satmaya razı olduğu miktardır. Kısaca arzı; bir satıcının belli bir fiyattan satmak istediği mal miktarı olarak da tanımlayabiliriz. Arz bir üretim olmakla birlikte bir satış arzusudur. Bir mal fiyatının artması, diğer unsurlar ceteris paribus ise arzı arttırır; veya fiyat azalışı arz hacmini azaltır. Buna arz kanunu denir. Arz değişmesi arz eğrisi üzerindeki bir değişimi ifade etmektedir. Arz kayması ise; arz eğrisinin bütünüyle yer değiştirmesidir.
kaynağı değiştir]
Fiyat esnekliği, malın talep edilen miktarının, fiyattaki değişimlere yüzde kaçlık tepki vereceğini ortaya koyar. Talebin fiyat esnekliğinin işareti talep kanununden dolayı daima negatif işaretlidir ve sıfır ile eksi sonsuz arasında değerler alabilir. Fiyat esnekliği hesaplanırken çoğu zaman orta nokta fiyat esnekliği yöntemi kullanılır.
Bireylerin istekleri,
Sosyal ve psikolojik faktörler,
Malın zorunlu mu yoksa lüks bir mal mı olduğu,
Mal ya da hizmetin yakın ikamesinin olup olmaması,
Piyasanın geniş ya da dar tanımlanması ve
Zaman bir malın esnek olup olmadığını belirler.
Talebin fiyat esnekliği 0 ile 1 arasındaysa inelastik, 1'den büyükse esnek olarak tanımlanır.
