Ekvatordan Kutuplara Gidildikçe Güneş Işınlarının Geliş Açısı

DÜNYA’NIN &#;EKL&#;

Dünya, kutuplardan hafifçe bas&#;k, Ekvator’dan &#;i&#;kin kendine has bir &#;ekle sahiptir. Buna geoit denir. Dünya’n&#;n geoit &#;ekli, kendi ekseni etraf&#;nda dönü&#;ü s&#;ras&#;nda olu&#;an, merkez kaç kuvvetiyle savrulmas&#; sonucu meydana gelmi&#;tir.

 


 

               Dünya’n&#;n &#;eklinin Sonuçlar&#;

·   Ekvator’un uzunlu&#;u tam bir meridyen dairesinin uzunlu&#;undan daha fazlad&#;r.

·   Ekvator yar&#;çap&#;, kutuplar yar&#;çap&#;na göre 21 km daha uzundur.

·   Dünya’n&#;n &#;eklinden dolay&#;, güne&#; &#;&#;&#;nlar&#; yeryüzüne farkl&#; aç&#;larla dü&#;er.

·   S&#;cakl&#;k da&#;&#;l&#;&#;&#;n&#; etkiler. Ekvator’dan kutuplara do&#;ru gidildikçe s&#;cakl&#;k de&#;erleri dü&#;er.

·   Dünya’n&#;n &#;eklinden dolay&#;, Dünya’n&#;n bir yar&#;s&#; karanl&#;kken di&#;er yar&#;s&#; ayd&#;nl&#;kt&#;r. Ayd&#;nlanma çizgisi daire biçiminde olur. Buna ayd&#;nlanma çemberi de denir.

·   Kutuplar, Dünya’n&#;n merkezine (Ekvator’a göre) daha yak&#;nd&#;r. Bunun sonucu olarak, yerçekimi Ekvator’da az, kutuplarda daha fazlad&#;r.

·   Dünya’n&#;n kendi ekseni etraf&#;ndaki dönü&#; h&#;z&#; Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azal&#;r.

·   Ekvator’dan kutuplara gidildikçe, paralel boylar&#; ve meridyenler aras&#; mesafe azal&#;r.

·   Dünya’n&#;n &#;eklinden dolay&#;, harita çizimlerinde hatalar meydana gelir.

·   Kutup y&#;ld&#;z&#;n&#;n görünüm aç&#;s&#; bulundu&#;umuz yerin enlem derecesini verir.

Enlem Ve Etkileri

Enlem: Yerkürede herhangi bir noktan&#;n ekvatora olan uzakl&#;&#;&#;n&#;n aç&#; cinsinden de&#;eridir.

·   Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#;n&#;n dü&#;me aç&#;s&#; kutuplara do&#;ru küçülür. I&#;&#;nlar&#;n atmosferdeki yolu uzar. Tutulma ve kay&#;p oran&#; artar ve s&#;cakl&#;k ta kutuplara do&#;ru azal&#;funduszeue.info enlem etkisi denir. Örne&#;in ülkemizde güneyden kuzeye gidildikçe s&#;cakl&#;k azal&#;r

·   Ekvatordan kutuplara gidildikçe denizlerin s&#;cakl&#;&#;&#; ve tuzlulu&#;u kutuplara do&#;ru azal&#;r.  

·   Matematik iklim ku&#;aklar&#; olu&#;ur

·   Bitki örtüsü kutuplara do&#;ru aral&#;ks&#;z ku&#;aklar olu&#;turur. Ekvatorda geni&#; yaprakl&#;lar orta ku&#;akta geni&#; ve i&#;ne yaprakl&#;lar (karma ) daha kuzey enlemlerde ise i&#;ne yaprakl&#; ormanlar yer al&#;r

·   Ekvatordan kutuplara gidildikçe Tar&#;m&#;n yükselti s&#;n&#;r&#;, Tokta&#;an kar s&#;n&#;r&#; (Daimi kar s&#;n&#;r&#;), Orman üst s&#;n&#;r&#; kutuplara do&#;ru azal&#;r. 

 

·   Akarsular&#;n donma süresi kutuplara do&#;ru uzar.

·   Ekvatordan kutuplara gidildikçe Gece gündüz aras&#;ndaki zaman fark&#; kutuplara do&#;ru artar.

·   Ekvatordan kutuplara gidildikçe Dünyan&#;n çizgisel dönü&#; h&#;z&#; kutuplara do&#;ru azal&#;r.

·   Ekvatordan kutuplara gidildikçe paralellerin dereceleri büyür boylar&#; k&#;sal&#;r

·   Ekvatordan kutuplara gidildikçe yerçekimi artar

·   Ekvatordan kutuplara gidildikçe atmosferin kal&#;nl&#;&#;&#; azal&#;r

Ayn&#; Enlem Üzerindeki Merkezlerde Ortak Özellikler  

·   Ekvatora ve kutuplara e&#;it uzakl&#;ktad&#;rlar.

·   Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#;n&#; ayn&#; aç&#;yla al&#;rlar.

·   Gece- gündüz süreleri birbirine e&#;ittir.

·   Dünyan&#;n çizgisel dönü&#; h&#;z&#; ayn&#;d&#;funduszeue.info nedenle güne&#;in do&#;u&#; ve bat&#;&#;(tan ve grup) süreleri ayn&#;d&#;r.

·   Ayn&#; iklim ku&#;a&#;&#;ndad&#;rlar. Fakat ayn&#; iklim özelli&#;i görülmeyebilir (özel konum &#;artlar&#;ndan dolay&#; bunlar: yükselti,denizellik,ak&#;nt&#;lar,yer&#;ekilleri,rüz&#;arlar vb).

·   &#;ki meridyen aras&#;ndaki mesafe ayn&#;d&#;r

·   KYK’de kuzey kutup y&#;ld&#;z&#;n&#;n görünüm aç&#;s&#; ayn&#;d&#;funduszeue.info y&#;ld&#;z dünyan&#;n &#;eklinin bir sonucu olarak GYK’de görülmez

Boylam Ve Etkileri

Boylam: Herhangi bir noktan&#;n ba&#;lang&#;ç meridyenine olan uzakl&#;&#;&#;n&#;n aç&#; cinsinden de&#;eridir.

·   Boylam&#;n tek etkisi yerel saat farklar&#; olu&#;turmas&#;d&#;r.

DÜNYANIN GÜNLÜK HAREKET&#; VE SONUÇLARI

   Dünya dahil tüm gezegenler kendi eksenleri  etraf&#;nda dönmektedirler , bu harekete günlük hareket veya eksen hareketi ad&#; verilmektedir.  Dünyam&#;z&#;n günlük hareketinin süresi 24 saattir ve bu hareketin yönü bat&#;dan do&#;uya do&#;ru  dönmektedir. Bu dönü&#;ü s&#;ras&#;nda ortalama h&#;z&#; , Ekvator üzerinde km saattir. bu h&#;z&#;n de&#;eri Ekvatordan kutuplara do&#;ru azalmaktad&#;r. Tam kutup noktalar&#;na gelindi&#;i zaman h&#;z&#;n de&#;eri s&#;f&#;r olmaktad&#;r.Dünyan&#;n bir saatteki bu h&#;z&#;na çizgisel h&#;z ad&#; verilmektedir. Çizgisel h&#;z&#;n de&#;erinin Ekvator ile kutuplar aras&#;nda farkl&#;l&#;k göstermesinin bir sonucu olarak  iki önemli olay ortaya ç&#;kmaktad&#;r :

          1.  Güne&#;in do&#;ma batma an&#; Ekvatordan kutuplara do&#;ru uzamaktad&#;r.

          2.   Ayn&#; boylam üzerinde yer alan tüm noktalarda yerel saat ayn&#; olmaktad&#;r.

        Dünyan&#;n Günlük Hareketinin Sonuçlar&#; :

1. Gece ve gündüzün olu&#;mas&#;  ,

2. Gece ve gündüzlerin birbirlerini takip etmesi ,

3. Dünya üzerinde yer alan bir yerin gün içinde Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#;n&#; alma aç&#;s&#;n&#;n de&#;i&#;mesi ,

4. Gece ve gündüzlerin olu&#;mas&#;n&#;n bir sonucu olarak günlük s&#;cakl&#;k farklar&#;n&#;n ortaya ç&#;kmas&#;  ,

5. Günlük s&#;cakl&#;k farklar&#;na ba&#;l&#; olarak mekanik çözülmenin artmas&#; , meltem rüzgarlar&#; olu&#;mas&#;,

6. Atmosferdeki hava ak&#;mlar&#; sapmaya u&#;ramas&#; ,

7. 30⁰  - 60⁰ Kuzey ve Güney enlemlerinde dinamik kökenli bas&#;nç merkezlerinin ortaya ç&#;kmas&#; ,

8. Okyanus ak&#;nt&#;lar&#;n&#;n halkalar olu&#;turmas&#; ve sapmaya u&#;ramas&#; ,

9. Ayn&#; enlem üzerinde yer alan kentlerde Güne&#;in do&#;u&#; ve bat&#;&#; saatlerinin farkl&#;l&#;k göstermesi ,

10. Yerel saat farklar&#;n&#;n ortaya ç&#;kmas&#;.  

DÜNYANIN YILLIK HAREKET&#; ve SONUÇLARI

Yörünge Hareketi :Dünyan&#;n güne&#; çevresinde dönerken izlemi&#; oldu&#;u  yola yörünge , meydana getirdi&#;i  düzleme de yörünge düzlemi (ekliptik düzlem) denir. Dünyam&#;z&#;n yörüngesi  yandaki &#;ekilde de görüldü&#;ü gibi elips &#;eklindedir. Dünyan&#;n bu yörünge hareketine yörünge hareketi veya y&#;ll&#;k hareket ad&#; verilmektedir.

      Dünyan&#;n yörünge hareketi gün 6 saatte gerçekle&#;me ve buna bir y&#;l denilmektedir. Dünyan&#;n yapm&#;&#; oldu&#;u elips yörüngenin bir sonucu olarak ortaya ç&#;kan özellikler &#;unlard&#;r ;

1.  Dünyan&#;n Güne&#;e olan uzakl&#;&#;&#; sürekli de&#;i&#;ir. Y&#;l içinde Dünyan&#;n Güne&#;e en yak&#;n   oldu&#;u ana günberi   ( perihel ) , en uzak oldu&#;u konuma ise gün öte ( aphel ) ad&#; verilir. Güne&#;e en yak&#;n  tarih 3 Ocak , en uzak oldu&#;unda ise tarih 4 Temmuzdur. Dikkat edilirse Dünyan&#;n güne&#;e yak&#;n oldu&#;u tarihe bak&#;l&#;rsa Dünya Güne&#;e yakla&#;t&#;&#;&#;nda Kuzey yar&#;mkürede en so&#;uk zaman ya&#;an&#;yor. NOT:  Dünyam&#;z&#;n &#;s&#;nmas&#;nda etkili olan en önemli etken Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#;n&#;n geli&#; aç&#;s&#;d&#;r.        
                     

 2.  Dünyan&#;n yörüngedeki h&#;z&#; y&#;l içinde de&#;i&#;ir. Dünya Güne&#;e yakla&#;t&#;&#;&#;nda h&#;z&#; artar , uzakla&#;t&#;&#;&#;nda ise h&#;z&#; yava&#;lar .

funduszeue.infoar Ekinoksuna(23 Eylül) iki günlük gecikmeyle girilir.

4.  Kuzey yar&#;mkürede yaz mevsimi Güney yar&#;mküreden daha uzundur.

5.   Kuzey ve güney yar&#;mkürelerde mevsim süreleri birbirlerinden farkl&#;d&#;r.

 EKSEN E&#;&#;KL&#;&#;&#; VE SONUÇLARI :

   Ekvator ile Yörünge düzlemi aras&#;nda 23⁰ 27^&#; 'l&#;k bir aç&#; bulunmaktad&#;r. Bir bak&#;ma Dünya Güne&#; etraf&#;nda yörünge hareketini yaparken bu aç&#; ile dönmektedir. Eksen e&#;ikli&#;inin bir sonucu  ortaya ç&#;kan özellikler &#;unlard&#;r ;

• Dönenceler meydana gelir. Dönence: kuzey ve güney yar&#;m kürelerde güne&#; &#;&#;&#;nlar&#;n&#;n en son dik geldi&#;i noktalara denir. Kuzey yar&#;mküre de Yengeç Dönencesi (23⁰ 27^&#; Kuzey) Güney yar&#;mkürede ise o&#;lak dönencesi (23⁰ 27^&#;Güney) bulunmaktad&#;r.

• Matematik iklim ku&#;aklar&#; olu&#;ur.

• Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#;n&#;n dü&#;me aç&#;s&#; y&#;l boyunca de&#;i&#;ir. Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#; y&#;l içinde dönencelere birer kez, dönenceler aras&#;na da iki&#;er kez dik aç&#;yla dü&#;erler. Dönenceler d&#;&#;&#;nda hiçbir yere güne&#; &#;&#;&#;nlar&#; dik olarak dü&#;mez. Ülkemiz matematik konumu itibar&#;yla dönenceler d&#;&#;&#;nda yer almaktad&#;r bu nedenle Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#; dik aç&#;yla dü&#;mez. Y&#;l içinde 21 Haziran'da en büyük aç&#;yla , 21 Aral&#;k'ta ise en küçük aç&#;yla dü&#;mektedir.

• Mevsimler olu&#;ur. Dört mevsimin tek  ya&#;and&#;&#;&#; ku&#;ak &#;l&#;man ku&#;akt&#;r. Sebebi : güne&#; &#;&#;&#;nlar&#;n&#;n dü&#;me aç&#;s&#;nda y&#;l boyunca de&#;i&#;ikli&#;in fazla olmas&#;d&#;r. Tropikal ku&#;akta y&#;l boyunca yaz , Kutup ku&#;a&#;&#;nda ise y&#;l boyunca k&#;&#; mevsimi ya&#;anmaktad&#;r.

• Ayn&#; tarihlerde kuzey ve güney yar&#;mkürelerde farkl&#; mevsim ya&#;anmas&#;.

• Gece gündüz uzunlu&#;unun sürekli de&#;i&#;funduszeue.info de&#;i&#;im en az Ekvator'dad&#;r.  Kutuplara do&#;ru gidildikçe gece gündüz de&#;i&#;imi artar.

• Güne&#;in do&#;u&#; ve bat&#;&#; konumu ile saatinin de&#;i&#;mesi.

• Muson rüzgarlar&#;n&#;n olu&#;mas&#;.

• Ayd&#;nlanma dairesinin sürekli de&#;i&#;mesi.

• Kutup bölgelerinde 24 saatten uzun gece ve gündüzlerin olu&#;mas&#;. Örnek: Kutup noktalar&#;nda 6 ay gündüz, 6 ay gece ya&#;anmas&#;.

***Dönence ve matematik iklim ku&#;aklar&#;n&#;n olu&#;mas&#;nda sadece eksen e&#;ikli&#;i etkilidir. Di&#;erlerinin olu&#;mas&#;nda eksen e&#;ikli&#;i ile birlikte y&#;ll&#;k hareketin de etkisi vard&#;r.

EKSEN E&#;&#;KL&#;&#;&#; OLMASAYDI; (Ekvator düzlemi ile ekliptik (yörünge düzlemi ) üst üste çak&#;&#;sayd&#; veya yer ekseni eklipti&#;i dik olarak kesseydi)

• Dönenceler olu&#;mazd&#;. ( dönencelerin yerini eksen e&#;ikli&#;i belirler )

• Mevsim de&#;i&#;mesi olmazd&#;. ( Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#;n&#;n geli&#; aç&#;s&#; de&#;i&#;medi&#;i için )

• Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#; sadece Ekvatora dik gelirdi.

• Ayd&#;nlanma dairesi sürekli kutup noktalar&#;na te&#;et geçerdi.

• Gece gündüz süreleri birbirine e&#;it olurdu.

• Güne&#;in do&#;u&#;-bat&#;&#; konumu ve saati de&#;i&#;mezdi.

EKSEN E&#;&#;KL&#;&#;&#; 10°OLMASI DURUMUNDA MEYDANA GELEB&#;LECEK OLAYLAR :

• Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#;n&#;n dik geldi&#;i alan daral&#;rd&#;. Dönenceler 10⁰ Kuzey ve güney enlemlerinden geçerdi.

• Kutup ku&#;a&#;&#; ve tropikal ku&#;a&#;&#;n alanlar&#; daral&#;rken , &#;l&#;man ku&#;ak geni&#;lerdi. Kutup daireleri 80⁰ enleminden geçerdi.

• Yurdumuzda yazlar daha serin, k&#;&#;lar daha &#;l&#;k olurdu.

• Kutup ve &#;l&#;man ku&#;akta s&#;cakl&#;k ortalamas&#; azal&#;rken tropikal ku&#;akta s&#;cakl&#;k  ortalamas&#; artard&#;.  

• Gece-gündüz aras&#;ndaki zaman fark&#; azal&#;rd&#;.

*** Eksen e&#;ikli&#;inin 23°27' dan daha büyük olmas&#; durumunda ise yukar&#;da anlat&#;lan olaylar&#;n tam tersi bir durum ya&#;an&#;rd&#;. Eksen e&#;ikli&#;i de&#;i&#;mMEVS&#;MLER

21 HAZ&#;RAN (YAZ SOLT&#;ST&#; ) :

21 Haziranda Güne&#; &#;&#;&#;nlar&#; Ekvatorun 23⁰ 27^&#; Kuzeyinde yer alan Yengeç Dönencesine dik olarak gelmektedir. Bu duruma ba&#;l&#; olarak

a) Kuzey yar&#;mkürede  yaz   mevsimi güney    yar&#;mkürede ise k&#;&#; mevsimi ya&#;an&#;r.

b) Bir noktan&#;n kuzeyine do&#;ru gidildikçe gündüzlerin süresi artar gecelerin süresi ise k&#;sal&#;r.

c) Kuzey yar&#;mkürede en uzun gündüz en k&#;sa gece ya&#;an&#;r Güney yar&#;mkürede en k&#;sa gündüz en uzun gece ya&#;an&#;r.                                                                                          

d)  Yengeç dönencesine güne&#; &#;&#;&#;nlar&#; dik aç&#;yla geldi&#;i için gölge boyu s&#;f&#;rd&#;r.          

e) Bu tarihten sonra kuzey yar&#;mkürede gündüzler k&#;salmaya geceler ise uzamaya ba&#;lar.                                                                                                                                           

f) Kuzey kutup dairesinde 24 saat gündüz Güney kutup dairesinde ise 24 saat gece ya&#;an&#;r.

21 ARALIK(KI&#; SOLT&#;ST&#; ):