Актуальные вопросы
тюркологических
исследований
к летию
кафедры тюркской филологии
Санкт-Петербургского
государственного университета
САНКТ-ПЕТЕРБУРГ
Saint Petersburg State University
Department of Turkic Philology
actual problems
of Turkic studies
St. Petersburg
St. Petersburg Devlet Üniversitesi
Türk Filolojisi Bölümü
Türkİyat araŞtirmalarinin
güncel sorunlari
St. Petersburg
ББК Тюрк
А43
Предисловие . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
История кафедры тюркской филологии . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Предисловие
А.А. Бурыкин*
Литература
1. Огузский героический эпос и «Книга Коркута» // Книга моего деда Кор-
кута: Огузский героический эпос / сост. В.М. Жирмунский и А.Н. Ко-
нонов. М.; Л.,
2. Иванов С.Н. Путь ученого. Turcologica. К летию Андрея Николаеви-
ча Кононова. Л., С. 3–6.
3. Кононов А.Н. Актуальные проблемы тюркского языкознания // ВЯ.
№ 6. С. 3–
4. Кононов А.Н. Современное тюркское языкознание в СССР. Итоги и
проблемы // Вопросы языкознания. № 3. С. 13–
5. Кононов А.Н. Заметки по морфологии тюркских языков // Советская
тюркология. № 2. С. 14–
6. Кононов А.Н. Грамматика языка тюркских рунических памятников. Л.:
Наука,
7. Кононов А.Н. Некоторые вопросы дальнейшего развития тюркского
языкознания в СССР // Советская тюркология. № 2. С. 3–8.
8. Кононов А.Н. О генезисе тюркских аффиксальных морфем // Всесоюз-
ная научная конференция по теоретическим вопросам языкознания.
Тезисы докладов секционных заседаний. М., С. 38–
9. Кононов А.Н. О природе тюркской агглютинации // Вопросы языкозна-
ния. № 4. С. 3–
34 Актуальные вопросы тюркологических исследований
Кононов А.Н. Рец.: Talat Tekin. A Grammar of Orkhon Turkic. Blooming-
ton, Published by Indiana University, (Uralic and Altaic Series. 69) //
Вопросы языкознания. № 4. С. –
Кононов А.Н. Заметки тюрколога на полях «Словаря русских народ-
ных говоров». Вып. I: А. Составил Ф.П. Филин. М.;Л., // Известия
Академии наук СССР. Серия литературы и языка. Т. XXV. Вып. 3.
Кононов А.Н. Заметки (II) тюрколога на полях «Словаря русских на-
родных говоров». Вып. II: Ба — Блазниться. М.; Л., ; Вып. III: Блаз-
нишка — Бяшутка. Л., // Известия Академии наук СССР. Серия
литературы и языка. Т. XXVIII. Вып. 6.
Кононов А.Н. Показатели собирательности — множественности
в тюркских языках: сравнительно-исторический этюд. Л.,
Кононов А.Н. От чайки до шайки // Русская речь. № 2.
Кононов А.Н. О глаголе карашеваться // Русская речь. , № 1.
Котвич В. Исследование по алтайским языкам. М.,
Сравнительно-историческое изучение языков разных семей. Совре-
менное состояние и проблемы. М.,
Тюркско-русские этимологические этюды // Культурное наследие
Древней Руси: Истоки. Становление. Традиции. М.,
Щербак А.М. Тюркско-монгольские языковые связи (К проблеме
взаимодействия и смешения языков) // Вопросы языкознания.
№ 4. С. 47–
В.Г. Гузев*
Примечания
1. Мельников Г.П. Системология и языковые аспекты кибернетики. М.:
Советское радио, С. –
2. Там же. С. –, – Ср.: Бондарко А.В. Грамматическое
значение и смысл. Л.,: «Наука»,
3. Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. М., С.
(под словом «сигнификация»).
4. Lexikon sprachwissenschaftlicher Termini. Leipzig, S. 40 (под словом
«Bedeutung»). Подробнее см.: Кондаков Н.И. Логический словарь-
справочник. Изд. 2-е, испр. и доп. М., С. (под словом «смысл»).
5. Гузев В.Г., Насилов Д.М. К интерпретации категории числа имен суще-
ствительных в тюркских языках // Вопросы языкознания. М.,
С. 98–
6. См., напр.: Севортян Э.В. Категория падежа // Исследования по срав-
нительной грамматике тюркских языков. Ч. 2: Морфология. М.: Изд-
во АН СССР, С. 45–64; Кононов А.Н. Грамматика современного
турецкого литературного языка. М.; Л.: Изд-во АН СССР, С.
§ ; С. 83– §
7. См., напр.: Ив анов С.Н. Курс турецкой грамматики. Ч. 1: Граммати-
ческие категории имени существительного. Л.: ЛГУ, С.
8. Böhtlingk O. Über die Sprache der Jakuten. SPb., § ; S. – См.
также: там же, § S. –; § S. ; § S. ; § S.
9. Мейе А. Основные особенности германской группы языков / под ред.,
с предисл. и примеч. В.М. Жирмунского. М.: Изд-во иностранной
литературы, С.
Deny J. Principes de grammaire turque (“turk” de Turquie). Paris: Adrien-
Maisonneuve, P.
См.: Еловков Д.И., Касевич В.Б. Некоторые проблемы лингвистики в
свете материала языков Юго-Восточной Азии // Вестник ЛГУ.
№ 8. С. 71– См. также: Сыромятников Н.А. Есть ли в японском
44 Актуальные вопросы тюркологических исследований
языке основной падеж? // Морфологическая типология и проблема
классификации языков. М.; Л.: Наука; Главная редакция восточной
литературы, С.
Айляров Ш.С. Развернутые члены предложения в современном турец-
ком языке. М.: МГУ, C. ; Aksoy Ö.A. Atasözleri ve Deyimler Sözlü-
ğü. I. Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkilap Kitabevi, S. [№]
См., напр.: Щерба Л.В. О частях речи в русском языке // Языковая система
и речевая деятельность. Л.: Наука» (Ленинградское отделение), С.
Цит. по: Виноградов В.В. Русский язык (грамматическое учение о сло-
ве). Изд. 2-е. М.: Высшая школа, С.
Пешковский А.М. Русский синтаксис в научном освещении. Изд. 6-е.
М.: Государственное учебно-педагогическое изд-во, С.
Лингвистический энциклопедический словарь. М.: Советская энцик-
лопедия, С. –
См.: Якобсон Р. К общему учению о падеже. Общее значение русского
падежа // Якобсон Р. Избранные работы. М.: Прогресс, С. –
См., напр.: Щека Ю.В. Практическая грамматика турецкого языка. М.:
Восток – Запад, С. ,
Подробнее см.: Гузев В.Г. Теоретическая грамматика турецкого языка.
СПб.: СПбГУ, С. , – и др.
Список сокращений названий литературных источников
AN ADS — Aziz Nesin. Anıtı Dikilen Sinek. Yedinci Basım. İstanbul: Adam
Yayınları,
AŞ — Âşık Garip. Halk Hikayesi. Sofya: Narodna Prosveta,
EchG SA — Ernesto Che Guevara. Savaş Anıları.Türkçesi: Seçkin Çağan. Ant
Yayınları. İstanmbul,
EŞ A — Elif Şafak. Aşk. 1. baskı. İstanbul: Doğan Egmont Yayıncılık ve
Yapımcılık Tic. AŞ,
HE SB — Halide Edip [Adıvar]. Sinekli Bakkal. İstanbul: Ahmet Halit Kitap
Evi,
MCA A — Melih Cevdet Anday. Aylaklar. Roman. İstanbul: Türkiye İş Bankası
Kültür Yayınları,
NH YGŞK — Nazım Hikmet. Yaşamak Güzel Şeydir Kardeşim / Nazım Hikmet.
Bütün Eserleri. Cilt 7. Sofya: Narodna Prosveta, S. –
NH SB — Nazım Hikmet. Sevdalı Bulut. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,
SS Rg — Sabiha Sertel. Roman gibi. Sofya: Narodna Prosveta,
VÖ MAAK1 — Vasıf Öngören. Masalın Aslı. Birinci Kitap. Aydınlıktan
Karanlığa. [S.l.]: Arkadaş Kitaplar. Çocuk Kitapları, [S. a.].
Actual Problems of Turkic Studies 45
VÖ MAKA2 — Vasıf Öngören. Masalın Aslı — İkinci basım. Karanlıktan
Aydınlığa. İstanbul: Evrensel Basım Yayın,
YY SH — Yordan Yovkov. Seçilmiş hikayeler. Tercüme eden Strahil Nikolof.
Sofya: Narodna Prosveta,
В.Г. Гузев*,
Н.Н. Телицин**
Литература
1. Аврутина А.С. Древнетюркские рунические памятники. Система пись-
ма и фонологическая реконструкция. М.: Едиториал УРСС,
2. Бодуэн де Куртенэ И.А. Избранные труды по общему языкознанию.
Т. II. М.,
3. Васильев Д.Д. Корпус тюркских рунических памятников бассейна Ени-
сея. Л.: Наука. Ленинградское отделение,
4. Гельб И. Опыт изучения письма (основы грамматологии). М.,
5. Жолдасбеков М., Сарткожаулы К. Атлас Орхонских памятников. Аста-
на: Күлтегiн,
6. Зиндер Л.Р. Общая фонетика. Изд. 2-е, перераб. и доп. М.: Высшая шко-
ла,
7. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. Тексты и ис-
следования. М.; Л.: Изд-во АН СССР,
8. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности Монголии и
Киргизии. М.; Л.: Изд-во АН СССР,
9. Наделяев В.М. Чтение орхоно-енисейского знака и этимология имени
Тоньюкука // Тюркологические исследования. М.; Л., С. –
Actual Problems of Turkic Studies 49
Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречий. I–IV. СПб., –
Трубецкой Н.С. Основы фонологии / пер. с нем. А.А. Холодовича,
ред. С.Д. Кацнельсона, предисл. А.А. Реформатского. М.: Изд-во
иностранной литературы,
Трубецкой Н.С. Доклад на Втором иеждународном конгрессе лин-
гвистов, состоявшемся в августе г. в Женеве // Actes du Deuxième
congrè international de linguistes. Paris, P. –
Radlov W.F. Die alttürkischen Inschriften der Mongolei. Zweite Folge. Die
Inschrift des Tonjukuk. SPb., XXIV.
Talat Tekin. Orhon Türkçesi grameri. 2. baskı. Yayımlayan Mehmet Ölmez.
İstanbul: Sanat kitabevi,
Thomsen V. Alttürkische Inschriften aus der Mongolei // Zeitschrift der
Deutschen Morgenländischen Gesellschaft. Band Leipzig, – S.
–
Thomsen V. Inscriptions de l’Orchon // Mémoires de la Sosètè Finno-
Ougrienne. Vol. V. Helsingfors,
М.Э. Дубровина*
Примечания
1. Дубровина М.Э. О термине причастие в тюркских языках (на примере
якутского языка) // «Модернизация и традиции»: XXVI Международ-
ная конференция по источниковедению и историографии стран Азии
и Африки, 20–22 апреля г.: Тезисы докладов / отв. ред. Н.Н. Дьяков
и А.С. Матвеев. СПб.: Изд-во РХГА, С –; Дубровина М.Э.,
Мухитдинова Х.С. Сравнительно-типологический анализ причастия
с показателем -gan в узбекском языке // Российская тюркология.
54 Актуальные вопросы тюркологических исследований
№ 2(11). Москва; Казань: Издатель от имени РКТ при ОИФН РАН —
И.В. Кормушин, С. 41–47; Дубровина М.Э. Опыт сравнительно-
го анализа глагольных имен в турецком и якутском языках //Вестник
Санкт-Петербургского университета. Серия Востоковедение, афри-
канистика. Вып. 3. Сентябрь, С. 15–
2. См. напр.: Андерхилл Р. Причастия в турецком языке // Новое в зару-
бежной лингвистике. Вып. XIX. Проблемы современной тюркологии.
М.: Прогресс, С. –; Гузев В.Г. Система именных форм тюрк-
ского глагола как морфологическая категория (на материале староа-
натолийского и турецкого языков) // Turcologica. К семидесятилетию
академика А.Н. Кононова. Л.: Изд-во Наука, С. 56–64; Дениз-Йыл-
маз О. Категория номинализации действия в турецком языке. СПб.:
Изд-во С.-Петербургского ун-та, С. 61–89; Телицин Н.Н. Атрибу-
тивные и субстантивно-атрибутивные формы древнеуйгурского гла-
гола // Исследования по уйгурскому языку. Алма-Ата, С. 96–
3. Закиев М.З. Татарский язык // Языки народов СССР. Т. II. Тюркские
языки. М.: Изд-во Наука, С.
4. Юлдашев А.А. Башкирский язык // Языки народов СССР. Т. II. Тюрк-
ские языки. М.: Изд-во Наука, С.
5. Магомедов А.Г. Кумыкский язык // Языки народов СССР. Т. II. Тюрк-
ские языки. М.: Изд-во Наука. С.
6. Хабичев М.А. Карачаево-балкарский язык // Языки народов СССР. Т. II.
Тюркские языки. М.: Изд-во Наука. С.
7. Кенесбаев С.К., Карашева Н.Б. Казахский язык // Языки народов СССР.
Т. II. Тюркские языки. М.: Изд-во Наука. С.
8. Щека Ю.В. Практическая грамматика турецкого языка. М.: Изд-во Вос-
ток-запад, С.
9. См. напр.: Решетов В.В. Узбекский язык // Языки народов СССР. Т. II.
Тюркские языки. М.: Изд-во Наука, С.
И.В. Кормушин*
Э.Е. Лебедев*
О значении функционально-семантического
подхода к изучению глагольной
морфологии в чувашском языке
Литература
1. Андреев В.А. Очерки по функциональной грамматике чувашского язы-
ка: категория склонения имени существительного. Чебоксары: Изд-во
Чувашского университета,
2. Андреев И.А. Причастие в чувашском языке. Чебоксары: Чувашгосиз-
дат,
3. Андреев Н.А. Чăвашчĕлхин стилистики. 2-мĕш пайĕ. Морфологи. Шу-
пашкар: Чăваш АССР кĕнеке изд-ви,
4. Ашмарин Н.И. Материалы для исследования чувашского языка. Ч. 2.
Учение о формах (морфология). Казань,
5. Ашмарин Н.И. Опыт исследования чувашского синтаксиса. Ч. 1. Ка-
зань, ; Ч. 2. Симбирск,
6. Гузев В.Г. Очерки по теории тюркского словоизменения: глагол (на ма-
териале староанатолийско-тюркского языка). Л.: Изд-во ЛГУ,
7. Егоров В.Г. Глагол // Материалы по грамматике современного чуваш-
ского языка. Чебоксары: Чувашгосиздат, С. –
8. Иванов С.Н. Курс турецкой грамматики. Ч. 2. Грамматические катего-
рии глагола: учебное пособие. Л.: Изд-во ЛГУ,
9. Иванова А.М. Проблемы морфосинтаксиса в чувашском языкознании.
Типолого-контрастивный аспект. Чебоксары: Изд-во Чувашского уни-
верситета,
Насилов Д.М. Проблемы тюркской аспектологии. Акциональность. Л.:
Наука,
Actual Problems of Turkic Studies 65
Павлов И.П. Хальхи чăваш литературă чĕлхи. Морфологи. Шупашкар:
Чăваш АССР кĕнеке изд-ви,
Сергеев Л.П., Андреева Е.А., Котлеев В.И. Чăвашчĕлхи. Шупашкар:
Чăваш кĕнеке изд-ви,
Тумашева Д.Г. Татарский глагол (Опыт функционально-семантиче-
ского исследований грамматических категорий). Казань: Изд-во Ка-
занского университета,
Н.А. Матушкина*
К вопросу о функциональных
особенностях тюркских деепричастий
(на материале якутского языка)
Литература
1. Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. М.: Советская эн-
циклопедия,
2. Бетлингк О.Н. О языке якутов / пер. В.И. Рассадина. Новосибирск:
Наука, Сиб. отделение,
3. Грамматика современного якутского литературного языка / под ред.
Е.И. Коркиной, Е.И. Убрятовой, Л.Н. Харитонова. Т. I. М.: Наука,
4. Гузев В.Г. Очерки по теории тюркского словоизменения: глагол (на ма-
териале староанатолийско-тюркского языка). Л.: Изд-во ЛГУ,
5. Дениз-Йылмаз О. Категория номинализации действия в турецком язы-
ке. СПб.: Изд-во СПб. ун-та,
72 Актуальные вопросы тюркологических исследований
6. Дубровина М.Э. Категория аспектуальности языка древнетюркских ру-
нических памятников // Очерки по теоретической грамматике восточ-
ных языков: существительное и глагол. СПб., С. –
7. Зверев Д.С. А ҕамтуhунанаманөс (Зверев Д.С. Слово о моем отце).
Якутскай к., С.
8. Кондаков Н.И. Логический словарь-справочник. М.: Наука, СПб.:
Изд-во СПбГУ,
9. Коркина Е.И. Деепричастия в якутском языке. Новосибирск: Наука,
Скрябин В.В. (Идэлги) Кырыыстаахкыраабытынкурдук. (Как будто
кто-то проклял) // URL:funduszeue.info
раабытын_курдук
Телицин. Н.Н. К характеристике деепричастий в древнеуйгурском
языке // Советская тюркология. Баку, № 6.
Ульмезова Л.М. Категория аспектуальности в карачаево-балкарском
языке // Вестник СПбГУ. Сер. Вып. 2. С. 27–
Убрятова Е.И. Исследования по синтаксису якутского языка. Ново-
сибирск: Наука,
Хотугу сулус (Полярная звезда. Якутский художественно-литератур-
ный альманах, выходящий один раз в два месяца). Якутскай к.: САССР
ГОСИЗДАТА ЯКУТСКАЙ,
Е.А. Оганова*
MARSHO
Aylık Bağımsız Siyasi - Kültürel Dergi
Sayı: 1 • Ağustos
KATLEDİLMESİNİN ÜZERİNDEN 4 YIL GEÇTİ
NATALYA ESTEMİROVA UNUTULMADI KATİLLER HALA KAYIP!
ÇEÇENOFOBİ’YE SON VERİN! Medya temsilcilerine hayali haberlerine son vermeleri için açık çağrı
ÇEÇEN ANNEYE MOSKOVA’DA SALDIRI!
Çeçen Anneleri organizasyonu lideri güpegündüz kaçırılmaya çalışıldı
MARSHO ©
içindekiler 04 Natalya Estemirova Unutulmadı 05 Dört Yıl Önce Neler Oldu? Natalya Estemirova Kimdir? 06 Çeçenya ve İnguşetya Neresi? 07 Çeçenler ve İnguşlar Kimlerdir? Sizden Gelenler 08 Çeçenofobi’ye Son Verin Mairbek Vatchagaev 09 Çeçenya’da Sıcak Yaz Mairbek Vatchagaev
10 Çeçen Anneleri Organizasyonu Başkanı Moskova’da Saldırıya Uğradı 11 Çeçen Sığınmacılar Almanya’ya Akın Ediyor Mainat Kurbanova 13 ПХЬАРМАТ Çeçence Hikaye 17 Pxharmat Tercüme: Tarık Cemal Kutlu 20 Şiir: Gece/Буьйса Apti Bisultanov 21 Kitap Tanıtımı Tibuk’un Çeçenleri - Yusuf Ünal
2 • Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO
EDİTÖRDEN Değerli Okuyucularımız, Temmuz ’te yayınladığımız “Tanıtım Sayısı”, Türkiye Büyük Millet Meclisi milletvekilleri ve ’ün üzerinde köşe yazarının yanı sıra yaklaşık 2 bin kişiye ulaştı. Göstermiş olduğunuz ilgi ve gönderdiğiniz mesajların verdiği şevkle ilk sayımızı sizlere sunmanın gururunu yaşıyoruz. Tıpkı tanıtım sayısı gibi, dolu dolu içeriği ile bu ilk sayımızı da okumaktan zevk alacağınızı ümit ediyoruz. Dergimizi funduszeue.info adresine yerleştirdiğimiz PayPal ödeme butonu ile satın alabilir yahut arzunuza göre 6 veya 12 aylık abonelik tercihlerinizi yapabilirsiniz. Ayrıca, sizlere daha kolay ulaşabilmek, eleştiri ve önerilerinizi alabilmek için sosyal medyayı da kullanmaya başladık. Destek vermek için bu platformlarda da bizi takip edeceğinizi umuyoruz. En derin sevgi ve saygılarımızla.
funduszeue.info
funduszeue.info
funduszeue.info
Aylık Siyasi Kültürel Dergi MARSHO Grafik Tasarım Waynakh Online Abonelik-Reklam-Sponsorluk [email protected] Yayın Kurulu Akhmed Magomadov Bekmurza Asnukaev Lamara Khamidova Leça Gudaev Zelim Gadjiev Zubair Tsukaev
Marsho Dergisi © Bütün hakları saklıdır! Yayın kurulunun yazılı izni olmaksızın kısmen ya da tamamen alıntı yapmak; dergiyi çoğaltmak ya da üçüncü şahıslar ile paylaşmak yasaktır. Aksine hareket edenler hakkında sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, diğer yerel hukuk kuralları ile uluslararası kurallar gereği hukuki ve cezai süreç başlatılacaktır.
funduszeue.info
Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO • 3
NATALYA ESTEMİROVA UNUTULMADI
Katledilişinin dördüncü yıldönümünde cesur Çeçen insan hakları savunucusu Natalya Estemirova, Fransa’nın başkenti Paris’te ve Rusya’nın funduszeue.infoburg kentinde düzenlenen protesto gösterileriyle anıldı. Fransa’da aylık yayınlanan “Çeçenya’dan Haberler” (Nouvelles de Tchétchénie) adlı gazetenin editörü tarafından sunulan teklif ile Paris merkezli Çeçen Komitesi, Uluslararası Af Örgütü (Amnesty International), Uluslararası İnsan Hakları Federasyonu (FIDH), İşkencenin Önlenmesi için Hristiyan Hareketi (ACAT), Sınır Tanımayan Muhabirler (Reporters Sans Frontiers), Sendika Birliği (Le Convoi Syndical), Rus Seçmenler Birliği (l’Union des Electeurs
4 • Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO
russes) ve Rusya Özgürlükler (Russie-Libértes) adlı sivil toplum kuruluşları Natalya Estemirova anısına eylem çağrısında bulundu. Bu çağrı doğrultusunda, Estemirova’nın katledildiği 15 Temmuz günü Paris merkezinde toplanan bir grup Çeçen hak savunucusunu andı ve katillerinin bulunarak bağımsız mahkemelerde yargılanması için harekete geçilmesini talep etti. Aynı gün benzer bir protesto gösterisi de Rusya’nın funduszeue.infoburg kentinde düzenlendi.
DÖRT YIL ÖNCE NELER YAŞANDI?
15 Temmuz Çarşamba
ve başında mermi izleri olan cansız
bağımsız soruşturmada, Natalya
günü sabah saat sularında
bedeni bulundu. 16 Temmuz
Estemirova’nın elbiseleri üzerin-
başkent
evinden
Perşembe günü Çeçenya’nın
de bulunan doku örnekleri ile
Memorial ofisine gitmek üzere
Gudermes bölgesindeki Koşkeldi
Başayev’in kardeşinden alınan kan
çıktı. Evin önünde bekleyen VAZ-
Köyü’nde ikindi namazına müte-
örneğinin DNA karşılaştırmasında
marka beyaz bir arabadan
akip kılınan cenaze namazıyla aile
ne Başayev’in ne de kardeşinin
inen kimliği belirsiz kişilerce
mezarlığına defnedildi.
Estemirova cinayetine karışmadığı
zorla arabaya bindirildi ve bilin-
Ocak ’da Rus yetkili-
tespit edildi, ancak Rus yetkililer
meyen bir yöne doğru götürüldü.
ler cinayetin Alkhazur Başayev
bu bilgiyi kabul etmedi. Natalya
Arabaya bindirilmeye çalışıldığı
adlı bir Çeçen gerilla tarafından
Estemirova cinayeti halen faili
sırada
bağırmayı
işlendiğini, ancak bu gerillanın 13
meçhul olarak durmakta.
başardı ve iki görgü tanığı olayı
Kasım tarihinde düzenlenen
haber verdi. Aynı gün saat
bir operasyonda öldürüldüğünü
sularında komşu İnguşetya’nın
ileri
soruşturmanın
Gazi-Yurt bölgesi yakınlarında,
tamamlandığını iddia ettiler. Ne
Federal “Kafkas” otoyolunun
var ki insan hakları savunucuları
metre kadar uzağında vücudunda
tarafından
Grozny’deki
kaçırıldığını
sürerek
gerçekleştirilen
28 Şubat ’de Rusya’nın Sverdlosk Oblastı’na
ailesinin yanına bırakarak işgal altındaki
bağlı Kamışlov kasabasında dünyaya geldi.
Grozny’e geri döndü. yılında dünyaca
yılında Sovyet yönetimi tarafından topluca
ünlü Rus sivil toplum kuruluşu, “Memorial
nen bir tören ile alternatif Nobel ödülü olarak
sürgüne gönderilen Çeçen-İnguş halkına dönüş
İnsan Hakları Merkezi”nin Grozny şubesini
adlandırılan “The Right Livehood” ödülünü,
izni verilmesiyle ailesiyle birlikte Çeçenya’ya
kurarak bu birimi idare etti. Savaş boyunca
yılında Strasburg’da Avrupa Parlamentosu’nda
döndü. Grozny Devlet Üniversitesi’nde Tarih
Çeçenya ve İnguşetya’daki hastaneleri ziyaret
düzenlenen bir törende “Robert Schuman”
Fakültesi’nden mezun olan Estemirova,
etti, savaş kurbanı sivilleri ve özellikle çocukları
madalyasını ve yılında RAW adlı insan
yılına kadar yerel bir lisede tarih dersleri verdi.
filme alarak Rus devlet terörizmini belgeledi.
hakları organizasyonu tarafından ilk kez ve-
Ayrıca yılından itibaren bu süre zarfında
Cesur çalışmalarıyla Çeçenya’da Rus askerleri
rilmeye başlanılan “Anna Politkovskaya” ödü-
“Golos” (Ses) adlı Çeçen gazetesinde de çeşitli
tarafından işlenilen pek çok suçu ortaya çıkardı
lünü aldı. Çeçen Ulusal Kurtuluş Hareketi üyesi
makaleler yazdı ve Çeçen devlet televizyon
ve kaybolan ya da kaçırılan sivillerin izlerini
savaşçıların akrabalarının evlerinin yakılması
kanalı için Rus işgal güçleri tarafından işlenilen
takip etti. Bu çalışmalarının yanı sıra Moskova
ve bazı sivillerin kaçırılmasıyla ilgili bir konuda
insanlığa karşı suçları, soykırımı ve Çeçen mül-
merkezli “Novaya Gazeta”ya ve “Kavkaz-Uzel”
araştırma yürütürken, 15 Temmuz tari-
tecilerin dramlarını konu edinen 13 kısa belge-
adlı internet sitesine düzenli olarak bölgeden
hinde Grozny’de evinin önünden kaçırıldı ve
sel hazırladı. Rus Filtrasyon Kampları Kurbanları
haberler gönderdi ve çok sayıda makale yazdı.
birkaç saat sonra komşu İnguşetya’da cansız
Organizasyonu’nda basın sekreteri olarak görev
İnsan hakları alanında yürüttüğü bu eşsiz ve
bedeni bulundu. Uluslararası kamuoyunun
aldı. yılında İkinci Rus-Çeçen Savaşı’nın
son derece önemli çalışmalar nedeniyle,
yoğun tepkisine rağmen Rus yetkililer halen
başlamasıyla birlikte kızını Yekaterinburg’daki
yılında İsveç Parlamentosu binasında düzenle-
NATALYA ESTEMIROVA
cinayeti aydınlatmadı. Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO • 5
ÇEÇENYA VE İNGUŞETYA NERESİ? Kuzey Kafkasya’nın doğu kısmında ve kısmen Doğu Avrupa’da yer alan tarihsel Çeçen-İnguş toprakları doğuda Gürcü Askeri Karayolu’na, batıda Terek Nehri’nin kollarına uzanıyordu. Bu sınırlar kuzeyde Terek Nehri’nin Hazar Denizi’ne döküldüğü noktaya kadar ulaşıyor ve Kumuk bozkırlarıyla bir bariyer görevi üstlenen Kaçkalikov Dağları’na varıyordu. Bu toprakların doğu sınırı, günümüz Dağıstan Cumhuriyeti sınırları içerisinde yer alan Andi Koisu ve Sulak havzalarıyla, güney sınırı ise Kafkas Dağları’nın doruk noktasıyla belirliydi. Çeçen-İnguşlar, Terek ve Sunja nehirleri arasındaki verimli ovalarda, Kafkas dağlarının etekleri boyunca ve güneydendoğuya varan dağlık bölgelerde yaşıyorlardı. Küçük Kabardey olarak adlandırılan bölgede Kabardey adıyla anılan Çerkeslerle birlikte, doğuda Dağıstan haklarıyla beraber yaşıyorlardı. Kuzey ovalarında Kumuklar ve Ruslara, batı ve güneyde ise Osetler ve Gürcülere komşulardı. Ne var ki, yüzyılda tarihsel Çeçen-İnguş topraklarının işgal edilmesiyle birlikte Çarlık Rusyası, Çeçenleri ve İnguşları ekonomik açıdan önemli
ve verimli topraklardan çıkarmaya, onların yerine ise Slavları ve Don Kazaklarını yerleştirmeye başladı. Bu politikaya ek olarak yılında tüm Çeçen-İnguş halkının Nazi Almanyası ile işbirliği yaptıkları iddiasıyla vatanlarından koparılarak Orta Asya ve Sibirya’ya sürgüne gönderilmesinden sonra kimi yerleşim birimlerinin isimleri sistematik olarak Rusça’ya çevrildi ve Çeçen-İnguş yerleşim birimlerine başka halklar yerleştirildi, eski tarihli haritalardan Çeçenİnguş isimleri silindi. Böylelikle Sovyet Rusyası’nın yönetimi altında Çeçen-İnguşların toprakları parçalandı ve azaltıldı. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin ’de dağılması ve aynı yıl Çeçen halkının bağımsızlığını ilan etmesi ve İnguşların genç Çeçen Cumhuriyeti’nden ayrılma talepleri ve akabinde yılında Osetya’nın Rus askeri güçlerinin desteği ile İnguşetya’yı işgal ederek Prigorodny’i işgal etmesinin sonucunda Çeçenya ve İnguşetya’nın bugünkü sınırları oluştu. Bu bağlamda, halen Rus ordusunun işgali altında bulunan kilometrekarelik Çeçen Cumhuriyeti İçkerya’nın
neredeyse tüm sınırları Rusya Federasyonu iledir. Batıda Kuzey Osetya ve İnguşetya, Doğuda Dağıstan, Kuzeyde Stavrapol Kray ve Güneyde ise Rusya dışındaki tek sınır bölgesi olması özelliğini taşıyan Gürcistan’a komşudur. Rusya Federasyonu bünyesinde özerk bir cumhuriyet olarak varlığını sürdüren İnguşetya ya da resmi adı ile İnguşetya Cumhuriyeti’nin iki bağımsız ülkeye sınırı olup Doğuda Çeçen Cumhuriyeti İçkerya, Güneyde Gürcistan’a komşudur. Ülke, Batı ve Kuzeyde ise Kuzey Osetya’ya komşudur.
Biz kimseye saldırmadık. Düşman vatanımıza geldi, ne yapacaktık evde oturup onları mı seyredecektik? 6 • Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO
Khamzat Gelayev
Çeçen Cumhuriyeti İçkerya Silahlı Kuvvetler Kumandanı
ÇEÇENLER VE İNGUŞLAR KİMLERDİR?
Kafkasya’nın yerli halklarından olan ve Türkiye’deki yaygın yanlış algının aksine Türkler ile etnik herhangi bir akrabalığı bulunmayan Çeçenler kendilerini “Nokhçi” (Nokhço) ya da “Nokhçi Qam” (Çeçen halkı); ülkelerini de “Nokhçiço” (Çeçen Evi), “Nokhçi Mokhk” (Çeçen Ülkesi) ya da “Daymokhk” (Babavatan) olarak adlandırırlar. Ruslar, yılında Argun kentine bağlı Çeçen-Aul Köyü’nde aldıkları ağır mağlubiyet sonrası bu halkı yaygın olarak “Çeçen” ve ülkelerini de “Çeçenya” şeklinde adlandırmaya başlamıştır. Ancak, Rus kaynaklarında “Çeçenya” ismine ilk olarak yılında yayınlanan bir Kafkasya haritasında rastlanılmaktadır. Gürcüler, Çeçenleri “Çeçenebi” (tekil olarak Çeçeni) , Çerkesler “Şaşan”, Osetler “Sasan”, Avarlar “Burtiçi” ya da “Burtiyaw”, Lezgiler “Çaçan”, Kumuklar “Miçikiş” ya da “Miçigiş” şeklinde isimlendirmektedir. İnguşlar ise kendilerini “Ghalghay” olarak adlandırmakta, komşuları Gürcülerin İnguş halkını “Kistebi” (tekil kullanımda Kisti), Çerkeslerin ise “Misçikhiş” olarak isimlendirdiği görülmektedir. Çeçenler, İnguşlar, Kistler ve Tuşlar (Batslar) bir bütün olarak kendilerini “Waynakh” ( Bizim halkımız) şeklinde tanımlarlar. Zira, Çeçen, İnguş, Kist ve Tuş ayrımı Sevgili Marsho Dergisi emektarları, Uzun süredir Almanya’da ikamet eden Türkiyeli Çeçenlerdenim. Derginizin tanıtım sayısını büyük bir beğeni ile okudum. Umarım çalışmanız uzun soluklu olur, bizlerde bu sayede tarihimiz, kültürümüz ve güncel olaylar hakkında bilgilenebiliriz. Size bir de sorum var. Tanıtım sayısında “Editörden” başlıklı yazıda Çeçen-İnguşları “Waynakh” olarak tarif etmişsiniz ama internette pek çok yerde bunun “Vaynah” gibi yazıldığını görüyorum. Neden Türkçe’de yer almayan “W” harfini kullanıyorsunuz? En derin sevgi ve saygılarımla Mehmet Yavuz
yakın tarihlere dayanmaktadır. İnguşlar açısından bu ayrışma yüzyılda başlamakta ve yüzyılın ilk yarısında tamamlanmaktadır, nitekim “İnguş” tanımlamasına Rus kaynaklarında ilk olarak yılında rastlanılmaktadır, ancak yine de yüzyıldaki pek çok Rus kaynağında ve Osmanlı Arşivi belgelerinde “Çeçen” adının hem Çeçenleri hem de İnguşları kapsayacak şekilde kullanıldığı görülmektedir. Hatta yılında İnguş yazar Çakh Akhriyev tarafından kaleme alınan ve İnguş destanlarını konu edinen kitap “Çeçen Efsanelerinden” adıyla yayınlanmıştır. yılında Rus akademisyenler tarafından hazırlanan bir çalışmada da İnguşlar, Çeçenleri meydana getiren klanlardan birisi olarak zikredilmiştir ki bu yaklaşım son derece doğrudur, Çeçenler ve İnguşlar iki ayrı millet değil, tek bir milletdir. Çok sayıda Çeçen-İnguş entelektüel ulusal birliklerini yeniden tesis edebilmek ümidiyle ’li yıllarda, Çeçen ve İnguş şeklindeki farklı isimler yerine “Waynakh” adının kullanımı için bazı girişimlerde bulunmuşsa da istenilen sonuç elde edilememiştir.
SİZDEN GELENLER EDITÖRDEN: Dergimizin bu sayısında Çeçen, İnguş, Kist ve Tuşların kendilerini “Bizim Halkımız” manasını taşıyan “Waynakh” sözcüğü ile adlandırdıklarına vurgu yaptık. “W” ile “V” ayrımı esas olarak tercüme hatasından kaynaklanmaktadır. Kiril alfabesi ile yazımda “Вайнах” şeklinde görülen bu tanım, doğal olarak Türkçe’ye veya İngilizce’ye aktarılırken kimi yazarlar tarafından “Vaynah” şeklinde geçirilmektedir, ne var ki Türkçe’deki “V” harfinin verdiği ses telaffuzu karşılamamakta, buna karşın latin alfabelerinde yer alan “W” harfi ise kelimenin tam telaffuzunu vermektedir. Aynı şekilde Kiril alfabe ile yazımda kelime sonunda yer alan “х” harfi de doğru sesi vermesi için “kh” olarak değerlendirilmelidir. Bu kısa açıklamamız ışığında, kelimenin doğru kullanımının “Waynakh” olduğunu belirtmek isteriz. Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO • 7
ÇEÇENOFOBİ’YE SON VERİN!
Paris merkezli Kafkasya Çalışmaları Derneği (Association d’études Caucasiennes) başkanı Mairbek Vatchagaev organizasyonları adına yayınladığı yazılı bildiri ile medya temsilcilerini, Suriye’de yaşanılan olaylarla bağlantılı olarak artış gösteren Çeçenofobiye karşı uyardı. Çeçenofobi’nın alarm verici biçimde artışı bizleri dehşete düşürmekte ve derinden yaralamaktadır. Bu bağlamda, medyanın konuya yaklaşımına yönelik hayal kırıklığımızı ifade etmek üzere sizlere yazıyoruz. Suriye’de sivil savaşın başladığı yılından bu yana, neredeyse tüm medya kaynakları defaatle sözde İslami Çeçen savaşçıların Suriye’de işlediği çeşitli suçlara ilişkin yüzlerce gerçek dışı habere imza attı. Geçtiğimiz haftalarda, bir ulusun adı adam kaçırma olaylarından yargısız infazlara kadar çeşitli asılsız haberlerle birlikte medyada anıldı. Hatırlatmalıyız ki, “bozuk bir Arapça aksana sahip olmaları, Rusça konuşabiliyor olmaları ya da sakallarının olması” haberlere konu olan bu şahısların Çeçen olduklarını göstermez! Herhangi bir
suç olsa dahi, bu suç o şahsın “ulusu” tarafından işlenmemiştir, ama bu bireysel bir eylemdir ve bir milletin adını terörizm ile anmak yerine eylemi gerçekleştiren şahsın kimliğinin yayınlanması gerekmektedir. Tüm saygılarımızla bu ve benzeri gerçek dışı bilgileri kullanarak uluslararası kamuoyunda bir Çeçenofobiya liderlik etmemenizi talep ediyoruz. En içten dileklerimle, Mairbek Vatchagaev Paris Kafkasya Araştırmaları Derneği Başkanı 1 Temmuz
MAİRBEK VATCHAGAEV KİMDİR? yılında Çeçenya’nın başkenti Grozny’nin güneydoğusundaki Avtury Köyü’nde dünyaya geldi. Tsikaroy teypine mensup olan Vatchagaev, tarih alanında doktora yaptı. Birinci Rus-Çeçen Savaşı’nın sona ermesinden sonra Ocak ’de gerçekleştirilen bağımsız seçimlerde Aslan Maskhadov’un ekibinde yer aldı. Aslan Maskhadov’un seçilmesiyle Devlet Başkanı Basın Sekreteri ve Baş Danışmanı olarak atandı, ayrıca Çeçen Cumhuriyeti İçkerya 8 • Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO
Devlet Başkanlığı bünyesinde kurulan “Çeçen Enformasyon ve Analiz Merkezi”ni yönetti. Temmuz ’da Devlet Başkanı Aslan Maskhadov’un Moskova Temsilcisi olarak atandı ve Ekim ’da ikinci Rus-Çeçen Savaşı’nın başlamasıyla Rus kolluk güçleri tarafından yasadışı silah bulundurmak iddiasıyla tutuklandı ve Haziran ’de 3 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Yoğun siyasi temaslar ardından affedilerek serbest bırakılan Vatchagaev, Fransa’ya iltica etti ve yılında Fransa vatandaşlığına geçti. Tarih ve İslami konular üzerine yüzlerce makale yazan ve gün-
cel siyasi konulara ilişkin ’ün üzerinde makaleye imza atan Mairbek Vatchagaev bu çalışmalarının yanı sıra yılında “Başkanın Yüz Günü”, yılında “Yüzyıl Kafkas-Rus Savaşlarında Çeçenya”, yılında “Kartal ve Kurt”, yılında “Şeyhler ve Ziyaret Yerleri”, ve son olarak yılında Dağıstanlı funduszeue.info ve Gürcü funduszeue.infoya ile birlikte “Belgelerle Haydar Bammat” adlı kitapları yazdı. Halen Washington merkezli The Jamestown Vakfı için haftalık analizler yazmakta ve Paris merkezli Kafkasya Çalışmaları Derneği’ne başkanlık etmektedir.
ÇEÇENYA’da
SICAK YAZ!.. MAİRBEK VATCHAGAEV Kuzey Kafkasya’daki gerillaların alışılagelmiş ilkbahar-sonbahar döneminde artışla yoğun saldırılar gerçekleştirme taktiğine son birkaç yıldır riayet etmiyor olmalarına karşın, kimi gözlemciler, yılın soğuk aylarına nispeten bu sıcak dönemde saldırılarda bir artış olmasını bekliyor. İçinde bulunduğumuz yaz mevsiminin başında Çeçenya’daki durum oldukça sakin geçse de, Haziran ayının son haftası şaşırtıcı çatışma haberlerini gündeme getirdi. İlk olarak Çeçenya’nın güneybatısında, İnguşetya ile sınırda yer alan Açkhoy-Martan bölgesindeki Bamut Köyü’nden ciddi silahlı çatışmalara ilişkin dedikodular yayıldı. İsyancı kaynakları, Çeçen gerillalar ile Rus askeri güçleri arasında çatışmalar yaşandığını bildirdi. Ne var ki, bağımsız kaynaklardan gelen bu haberler Çeçenya dışında genel olarak gerillaların doğrulanmamış propagandası olarak nitelendirildi. Eğer Çeçenya’yı ziyaret eden FransızRus gazeteci Anastasia Kirienko, yerel sakinler ile görüşüp, bahsi geçen çatışmaların gerçekten yaşandığını doğrulamasaydı bu haber daha fazla yayılmayacaktı. Kirienko, Svoboda News’teki makalesinde bu haberi şu şekilde aktardı: “Gizli servise yakın bir kaynağım beklenmedik şekilde, 23 Haziran tarihinde gece saatlerinde, Çeçenya’nın Açkhoy-Martan
Haziran sonunda başlayan Rus işgal güçlerine yönelik saldırılar Çeçenya’da savaşın sona ermediğini ve ülkenin iddia edildiği gibi huzur ve refah içerisinde olmadığını gösteriyor
11 TEMMUZ - THE JAMESTOWN FOUNDATION bölgesinde Rusya’nın Voronej bölgesinden getirilen Rus özel kuvvetlerine mensup 38 askerin çıkan çatışmada öldüğünü söyledi. Anlattığı fantezi bir haber gibi geldi ve habere ilişkin şüphelerimi dile getirdim. ‘Voronej’den inatçı bir Rus subayı yaşanılanları internet günlüğünde yazıyor ve biz de onun yazdıklarını internetten kaldırıyoruz’ dedi…” Bu çatışmadan bir hafta kadar sonra ise, Çeçenya’nın dağlık Şatoy bölgesinde bir başka sıcak temasın haberi geldi, ancak çok sayıdaki kayıp Rus destekli rejimin haberin üzerine örtmesini engelledi. Silahlı çatışma, Şatoy’un güney ucundaki Kharsenoy Köyü sırtlarında 29 Haziran günü yaşanmıştı ve aktarıldığına göre de yaklaşık 20 kişiden oluşan mobil bir gerilla grubu çatışmaya girmişti. 2 polis öldü ve 17’si de yaralandı. Rus yanlısı Çeçen polisi, Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi’nden özel Rus polis birimi Terek ve Çeçenya’da konuşlu diğer Rus birliklerinin katıldığı bu operasyon tesadüfi olamaz. Rusya’nın değişik bölgelerinden bir araya getirilen özel kuvvetler ve gizli servis elemanları, Çeçenya’da sık sık özel operasyonlar düzenliyorlar. Tüm bu güçler Geçici Bölgesel Komuta Merkezi’nden sevk ve idare olunuyor. Bu nedenle tüm bu güçlerin bir bölgede toplanmasının tek amacı gerillalara karşı özel bir operasyon yapıldığını gösteriyor. Görünüşe göre, bu sefer bir mobil gerilla grubunun etrafı çevrilemedi, ancak gerillalara karşı organize edilen geniş kapsamlı silahlı çatışma bir günden daha uzun süre Şatoy yakınındaki dağlarda devam etti. Son dönemlerde Çeçenya’nın Rusya’nın en güvenli yeri olduğunu tekrarlayan Ramzan Kadirov, yaşanan çatışmaların ardından hemen Rus medyasının alay konusu oldu. Kuzey Kafkasya’daki duruma ilişkin olarak sunulan resmi açıklamalara sık sık karşı çıkan gaze-
teci Orkhan Jemal, bağımsız Rus televizyon kanalı Dojd’a verdiği demeçte şu ifadeleri kullandı: “Şatoy bölgesinde yaşanılan silahlı çatışmalar gösteriyor ki, Çeçenya’nın pasifize edildiği ve gizli direniş hareketinin yok edildiğine ilişkin konuşmalar boş laflardan ibaret. Esasında basında Çeçenya hakkında çıkan makaleleri değil de güncel olayları takip ederseniz, net bir şekilde Çeçenya’da hiçbir şeyin sona ermemiş olduğunu görürsünüz. Çeçenya’dan yansıtılan sahte görüntü, son olayların medyada patlamasına neden oldu”. Rus devlet medyası da Çeçenya’da yaşanılan olayları kendi versiyonları ile iletti, NTV haberini: “Kolluk kuvvetlerinin suçlulara teslim olma şansı vermesine rağmen militanlar ateşle karşılık verdi ve ormanlık alana doğru geri çekildi. Karanlığın çökmesiyle birlikte özel operasyon sonlandırıldı ve şafak vaktinde polis memurları militanları yeniden takibe koyuldu” şeklinde sundu. Verilen bu bilgi açıkça eksik olduğu görülüyor. Rus devlet güçleri sayıları 20’yi bulan gerillaya etraflarını çevirmeden teslim olma teklifini sunmazdı, görünen o ki, gerillalar çatışma alanını herhangi bir kayıp vermeden terk etti. Yerel halk, Rus jetlerinin ve topçu birimlerinin Kharsenoy Köyü civarını yoğun bir bombardımana tuttuğunu aktarıyor, bu da çatışmanın şiddetinin oldukça yüksek olduğunu ortaya koyuyor. Gerillalara yakın kaynakların aktardığı bilgilere göre, Rus askeri taktiğinin farkında olan grup, Rus jetleri ve topçuları saldırılarını sonlandırana kadar ormana girmedi ve bu şekilde kayıp vermekten kurtuldu. Bamut’taki gerilla saldırıları açık ve net bir şekilde Çeçenya’daki isyancı hareketin sona ermediğini gösteriyor. Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO • 9
ÇEÇEN ANNELERİ ORGANİZASYONU BAŞKANI MOSKOVA’DA SALDIRIYA UĞRADI cevap verdiler. Tekliflerini reddettim ve o zaman içlerinden birisi beni kolumdan çekerek arabanın içine tıkmaya çabaladı. Ancak ben direndiğim için şoför arabadan çıkarak diğerine yardıma geldi. Ben çığlık atmaya ve yardım istemeye başladım. Yoldan geçenler ne olduğunu sormaya başladı ve gençlerden birisi: “Seni ilgilendirmez, benim kız kardeşim!’ şeklinde yanıt verdi. Ben de çığlık ata rak: ‘Doğru değil, kim olduklarını bilmiyorum, beni kaçırmaya çalışıyorlar’ dedim. Çığlıklarım sayesinde yoldan geçen kalabalık gençlerden bana zulmet meyi bırakmalarını yoksa polisi arayacaklarını söy leyince, beni kaçırmaya çalışanlardan birisi, beni “Çeçen Anneleri” adlı Çeçen sivil toplum organikaldırıma doğru fırlattı ve hemen arabaya binerek zasyonunun lideri Madina Magomadova, Rusya’nın hızla oradan uzaklaştılar. Kaldırıma düştüğümde başkenti Moskova’da kimliği belirsiz iki kişi tarafından başımı çarptığım için kısa bir süre bilincimi yitirdim. saldırıya uğradı ve kaçırılmaya çalışıldı. Kendime geldiğimde, yanımda iki bayan vardı, bana yardım ettiler ve ambulans çağırmalarını isteyip Konuyla ilgili açıklama yapan Madina Magomadova, istemediğimi sordular ama tekliflerini reddettim. “Rus-Çeçen Savaşı’nın başlamasından bu yana Bir süre benimle birlikte yürüdüler, ardından kendi Çeçenya’da ortadan kaybolan sivillere adanmış başıma devam ettim. Eve varır varmez, buluştuğum uluslararası bir fotoğraf sergisinin hazırlıkları gazetecinin nasıl olduğunu öğrenmek için, ona üzerine görüşmek amacıyla 8 Haziran günü saat telefon ettim, herşey yolundaydı. Başıma gelenleri ’de Moskova’daki bir restaurantta bir gazeteci ona anlatmaya korktum, böylelikle onu tehlikeye ile buluştum. Zira, Çeçen annelerinin çocuklarının atmamış olacaktım çünkü telefon görüşmelerimiz akıbetlerinden bihaber geçirdikleri süre 14 Aralık’ta dinleniyor olabilirdi. Polise bile gitmeye korktum, yılına girmiş olacak ve bu korkunç yıldönümü çünkü beni kaçırmaya çalışanların kim olduklarını münasebetiyle, Avrupa’da ve Rusya’da bir fotoğraf ya da planlarının ne olduğunu bilmiyorum. 10 sergisi açmayı planlıyoruz. Görüşmemizin sonlarına Haziran günü, aynı gazeteci ile yeniden buluştum doğru, yan masamızda oturan iki gencin tuhaf ve başımdan geçenleri anlattım. Yüzümdeki yara davranışı dikkatimizi çekti, biz ne zaman konuşmaya izlerini fotoğraflayarak bir travma merkezin gitmemi başlasak onlar susuyordu. Bu nedenle görüşmemizi ve muayene olmamı önerdi. Yoğun bir stres altında kaydettiklerini düşünerek sohbetimizi noktalamaya olduğum için, korkunç bir baş ağrısı ve dizimdeki karar verdik ve restauranttan ayrıldık. Biraz ilerdeki yoğun acıya rağmen muayeneye karar vermek bile dört yolda, gazeteci arkadaşım Lubyanka Metrosu çok zor oldu. 12 Haziran günü kendimi daha iyi istikametine doğru gitmek üzere benden ayrıldı, hissediyordum ve muayene için bir travma merkeben de Maroseyka Caddesi’ne doğru devam ettim. zine gittim. Halen hayatım ve özgürlüğümün tehlike Kısa bir süre sonra, o iki genç Lada marka bir araç altında olduğunu düşünüyorum” dedi. ile yanıma yaklaşarak arabaya binmemi önerdi. Kim olduklarını sorduğumda, zamanla öğreneceksin diye ©Waynakh Online
10 • Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO
ÇEÇEN SIĞINMACILAR ALMANYA’YA AKIN EDİYOR!
Geride bıraktığımız son birkaç ay içerisinde birkaç bin kişi güvenlik ve sığınma bulma kaygısıyla Çeçenya’dan Avrupa’ya iltica etti. Son dönemlerde Çeçenya’da yayılan, Almanya’nın bölgeden bir milyon mülteci almayı kabul ettiğine dair mantıksız bir dedikodunun da etkisiyle bu sığınmacıların büyük bir bölümü Almanya’yı tercih etti. Ciddi bir sığınmacı akınıyla karşılaşan Almanya’da gündem Çeçenler oldu. Deneyimli Çeçen gazeteci Mainat Kurbanova bizim için başkent Berlin’deki kamplardan birisini ziyaret ederek savaşın en yoğun olduğu günlerde bile Çeçenya’yı terk etmeyen ama şimdi ümitsizce Avrupa’da sığınma arayan hemşerilerimizle görüştü. Alman yetkililer, Çeçenlerin toplu bir şekilde anavatanlarını terk ederek Almanya’da sığınma aradığına dair dedikoduları doğruladı. Almanya İçişleri Bakanlığı tarafından yayınlanan istatistiki verilere göre, yılının sadece ilk yarısında Kuzey Kafkasya’dan yaklaşık 10 bin kişi siyasi sığınma talebinde bulundu ki yılı boyunca bu bölgeden gelen tüm başvuruların sayısı ’ydi. Tıpkı yılında olduğu gibi bu yılda Almanya’dan sığınma talep eden kişilerin neredeyse tamamına yakınını Çeçenler oluşturuyor, hani Rus yetkililerin ve yerel etnik Çeçen
yöneticilerinin dünyanın en güvenli bölgesi olduğunu iddia ettikleri Çeçenya’dan gelen siviller. Motorlu Sandal Başkent Berlin’in kenar mahallesinde yer alan Siemensstadt adlı endüstri bölgesinin göbeğindeki Motard Strasse caddesinde birkaç modüler binadan oluşan, geleneksel Sovyet mimarisinin örneğini yansıtan ve Alman Demokratik Cumhuriyeti (Doğu Almanya) tarafından kullanılan bir bölgede olduğu hissini uyandıran bir hosteldeyim. Girişteki küçük kabinde oturan bir bekçi giriş yapabilmem için belgelerimi kontrol ediyor. Bahçede futbol oynayan, koşturan ve birbirlerine Çeçence, Almanca, Rusça ve anladığım bazı dillerde bağrışan çocuklar var. Biraz daha ilerde, ıhlamur ağaçlarının altındaki tahta banklarda oturan bir grup kadın dedikodu yapıyor. Yatakhanelerin olduğu koridorlar dar ama aydınlık ve temiz. Kimi odaların kapıları tamamen, kimileri ise hafif bir şekilde açık, 35 dereceyi bulan sıcaklıkta oda sakinleri kendilerince ferahlamaya çalışıyor. Farklı kokular yükseliyor ama benim için tanıdık olan Çeçen mutfağına özgü yemeklerin kokusu hakim. Kimi yerlerde Çeçen-Dağıstan ritimleri içeren müzikleri duyuyorum.
MAİNAT KURBANOVA Burası bir kabul merkezi, resmi adıyla “Mülteciler için Merkezi Kabul Merkezi”. Pek çok sakini burayı “motorlu sandal” olarak adlandırıyor, genel olarak daha iyi bir yaşam umuduyla Almanya’ya gelip sığınma talep edenlerin ilk olarak yerleştirildikleri bina. Sığınmacılar aile bireylerinin sayısına uygun olarak öncelikle bir odaya yerleştiriliyor, ardından da doktor muayenesine gönderiliyorlar. Bundan sonra yaptıkları tek şey yetkililerin onlar hakkında verecekleri kararı beklemek, bu uzun bir süreç, bazen yıllar alıyor. Şali’den Berlin’e Kampa en yeni gelenlerden birisi Azman Khalidova, Çeçenya’nın Şali kasabasından. Çeçenya’dan iki ay kadar önce kaçmış. Söylediğine göre, kocası savaşın ilk dönemlerinde öldürülmüş. Azman, “Ve şimdi, yetişkin bir genç olan oğlum benim için yeni bir acı kaynağı oldu” diyor. Anlattığına göre, Çeçenya’daki Rus destekli rejimin silahlı güçleri, oğlunun Çeçen gerillalara sempatisi olduğu iddiasıyla taciz edilmeye başlanmış, önce götürüp sorgulamış ve bırakmışlar, ardından ise sıklıkla yolda dahi taciz edilir hale gelmiş. Başka bir çıkış yolu göremeyen Azman, evini üç kuruşa Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO • 11
Azman, Almanya’ya kendisi gibi gelecek hemşerilerinin mültecilik statüsü elde etme şansının çok düşük olduğunun farkında olmasına rağmen, ardından yüzlerce kişinin daha geleceğini bildiği için nasıl geldiğini aktarıp onların yolculuğuna zarar vermek istemiyor. Timati için güzel olan ülke Çeçenler için kaos mu?
satmış, bu parayla kendisine ve üç çocuğuna pasaport çıkartmış. Ödediği rüşvetlerle her bir pasaport dolara mal olmuş ve kalan parayı da Almanya’ya gelebilmek için harcamış. Almanya’ya nasıl ulaştıklarını sorduğumda ise kaçamak bir yanıt veriyor: “Grozny ya da Nazran tren istasyonuna git ve herhangi bir taksi şoförüne Berlin’e nasıl gidebileceğini sor, orada sana her şeyi anlatırlar…”.
Görünen o ki, Almanya’ya yeni gelen bu sığınmacıların aradıkları güvenli limanı burada bulma ihtimalleri oldukça düşük, istatistikler bunu net bir şekilde gösteriyor. Alman yetkililerin verdiği bilgiye göre, Haziran ’te 2 bin sığınma başvurusundan ancak %35’i pozitif neticeyle karara bağlandı. Ancak insanlar gelmeye devam ediyor. Söylendiğine göre, Çeçenya’nın Baçi-Yurt Köyü’nde tüm bir mahalle genciyle yaşlısıyla Almanya’ya gelmek üzere evlerini terk etti.
Azman, Şali’den Berlin’e yaptığı yolculuğun detaylarını açıklamak istemiyor ki bu da anlaşılabilir bir durum. Avrupalı devletlerin göç servileri polis memurlarıyla birlikte çalışarak Avrupa’nın sınırlarının geçilmez kale olması için mücadele ediyor. Bu uygulama özellikle Polonya, Ukrayna ve Belarus bölgelerinde yoğunluk kazanıyor.
Çeçen sığınmacıların bu akını üst düzey Alman yetkililerin dahi dikkatini çekti. Almanya Federal İçişleri Bakanı Hans-Peter Friedrich, bütün Avrupa ülkelerinin çok sayıda sığınmacı ağırladığını ama Almanya’ya gelenlerin büyük bir bölümünü Çeçenlerin oluşturduğunu belirtti ve “Almanya gibi ekonomik açıdan gelişmiş bir
ülke açısından bile bu durum çok ciddi bir test” ifadelerini kullandı. Öte yandan uzmanlar ise Çeçenlerin vatanlarını neden topluca terk etmeye başladığını sorguluyor. Çeçenya’yı ziyaret eden gazeteciler Rus destekli Çeçen yönetiminin başarısını övmekle bitiremiyor; Rus milliyetçiler, dişlerini ve yumruklarını sıkıp Çeçenya’yı beslemeye bir son verilmesini istiyor; ve Timati ve Zvereva Baskov gibi Rus starlar ise neredeyse ikametlerini Grozny’e alacak halde iken bu Çeçenler neden ülkelerinden kaçıyor? Almanya’nın önde gelen haftalık haber dergisi “Der Spiegel”, Almanya’ya gelen Çeçen sığınmacıların sayısının Afganistan ve Suriye gibi savaşın mahvettiği bölgelerden gelenlerin sayısını dahi geçtiğini vurgulayarak “Apaçık ortadaki, bu problem ülkedeki istikrarsızlıktan kaynaklanıyor” diyor. Aslında, “hukuksuzluktan bıkmış olmak” motorlu sandalın sakinleriyle ilgili soruların en kısa yanıtı. 20 Temmuz - Berlin
MAİNAT KURBANOVA KİMDİR? Mainat Kurbanova (Abdulaeva), yılında Çeçenya’nın başkenti Grozny’de dünyaya geldi. Çeçenya Devlet Üniversitesi Gazetecilik Fakültesi’nden yılında mezun oldu ve çeşitli Rus medya kuruluşları için çalıştı. İkinci Rus-Çeçen savaşının başladığı yılından yılına kadar Grozny’den Moskova merkezli Rus gazetesi “Novaya Gazeta” ve Amerikan radyosu “Svoboda” için muhabirlik yaptı. Bombalar altında bile Çeçenya’nın başkentinde yaşadı; hayatı, üzüntüleri ve günlük yaşamın gerçeklerini sundu; haberleri Avrupa basınında da yer aldı. Ancak çalışmaları nedeniyle kendisine ve ailesine yönelik ölüm tehditleriyle o da sürgüne zorlandı ve ülkesini terk etmek zorunda kaldı. yılından bu yana Almanya’da yaşıyor ve çalışıyor. 12 • Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO
ПХЬАРМАТ Хьуна дала дика дийриг, диканца хьо дукха вахарг, вонна хьо тIаьхьатеттарг, диканна хьо хьалхавахарг! Дийцаний-аьллий, хIун ду хьуна, ас цхьа туьйра дуьйцур ду хьуна, тур-тамаша буьйцур бу хьуна. Лунан лергаш самадахалахь, берзан бIаьргаш серладахалахь!.. Аса хьуна дуьйцур ду оцу дIогарчу Башламанан коьртехь ло маца дуьйна Iуьллу, шерачу аренашкаххьий, ламанийн басешкаххьий хаза хьожа йолу бецашший, тайп-тайпана зезагашший маца дуьйна дуьйлу… Мацах хьалха заман чохь и дIогахь шуна гуш долу лекха лаьмнаш кхин а лекха хилла, церан кортошкахь хIинца санна лой, шай а доцуш, хаза бецашший, зезагашший хилла. Ткъа хьалха заман чохь цкъа а ца дешаш лой, шай кIоргачу Iаннашкаххьий, ламанийн басешкаххьий, шерачу аренашкаххьий хилла. Оцу хенахь вайн дай, наьрт-орстхой, Iаннашкаххьий, хьехашкаххьий, лекхачу бIаьвнашкаххьий бехашIаш хилла. И дIогара лаьмнаш санна лекха хилла уьш. Церан дой а хилла иштта даккхий. Черчий санна ницкъ болуш хилла наьрт-орстхой, берзалой санна майра хилла, цIоькъаш санна каде хилла, цхьогалш санна мекар хилла. Катухий, атта схьайоккхий, ламанан тарх кхуссуш хилла цара, мохь тухий, ламанаш декош хилла, цIогIа тухий, стигланаш егош хилла цара. Делахь а гIорасиз хилла уьш — цIе ца хилла церан карахь. Ницкъ болу Села къиза хилла, Iазапе хилла. Иза хилла стигалан да, цIе а цуьнан долахь хилла. ХIун пайда бу ницкъан а, цунах адамашна дика долуш ца хилча? ХIун пайда бу ницкъан, цунах адамашна Iазапбала хуьлуш хилча? Наьрт-орстхошна, шегара ницкъ гайта, цIеран хьорканаш тIе а хоий, инзаре йоккха гIовгIа гIаттош хилла Селас, стигала каглуш, дакъанаш хуьлуш, охьатIейоьлхуш санна хоьтуьйтуш, ерриг стигала а къекъош. Села Iаш волу стиглан Iаьрчеш даима Iаьржачу мархаша хьулдинера. ДогIанах юзайой, мархаш лаьтта хьовсайой, оцу догIанах ша, къора лаьтта елхайора Селас, адамашна тIе кхин а доккха Iазап доссош. Кест-кестта цо, нуьрах-цIарах дина стелаIад кара а оьций, лаьтта стелахаьштигаш кхуьссура, дерриге
а гондIахь дагош. Дика а, вон а Селин карахь дара. Вонна комаьрша вара Села, диканна — сутар вара… Дика къаьхьачу къица къийсамехь доккхура адамаша, ткъа вон — Селас ша луш дара. Стигалний, лаьттаний юккъехь даима мостагIалла лаьттара. Селиний, адамашний юккъехь даима къийсам лаьттара. Наьрт-орстхой балано мел таIий, гIадъоьхура Села. Села гIад мел ихи, гIайгIане йоьдура Сата. Сатина чIога лаьара наьрторстхошна гIо дан, амма Селех кхоьрура иза. Оцу хенахь ломахь вехарш вара ницкъ болу наьрт Пхьармат, шен пхьалгIи чохь, нахана гIуллакх а деш. Дика пхьар хилла иза. Пхьармат эсала, комаьрша, ницкъ болуш наьрт хилла. Къамел кIезиг а деш, къа дукха хьоьгура Пхьармата. Ойланаш дукха йора, адамийн балина, хIун гIоли йийр яра-те, бохуш. Цо ойла йора, Селин долара а яьккхина, адамашна цIе муха яхьар ярате, бохуш. Бертахь ца лора иза Селас. Ша дуьнен чу ваьлчахьана, нахана юккъера диканиг, оьзданиг, хьекъалениг схьагулдеш вара Пхьармат. Цуьнан дин Турпал гуттара ломахь паргIат лелара. Олуш хиллера наьрташа Пхьармате: — Дин беречунна кIелахь бахчало, къонах къийсамехь вахчало. Хьан дин паргIат хIунда лела? Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO • 13
Пхьармата жоп луш хиллера: — Сан дин бахчабелла бу. Хан тIекхаьчча, сан дино стиглара хаьштиг дахьар ду! Цхьана дийнахь Пхьармата шен Турпале мохь тоьхнера, Органан чIож декош, ламанаш дегош, самаваьккхина, Селига агIо хорцуьйтуш. Геннахь ломахь бежаш болу дин, шен да кхойкхуш хезна, дуьхьал терсира. Ткъес санна маса кхечира Турпал шен дена Пхьарматана дуьхьал. Караийцира Пхьармата чхьонкар , тIедуьйхира йоьзан гIагI, хаьн тIе оьллира пхерчех юьзина хумпIар , пхьаьрсах къевлира булийн неIарх йина йолу турс, коча тесира секхаIад , юкъах дихкира тур, буйна къоьвлира буьххьехь йоьза вед йолу гIоьмакх . Шен Турпал динна юткъа нуьйр а тиллина, хьехан маIа юьззина доьттина йий а мелла, бакхах санна ког латийталахь сан, бадах санна куьг латийталахь, аьлла, дина а хиъна, цкъа а цхьа а ца ваханчу, вахнарг вуха ца вогIучу новкъа велира иза. Наьрт-орстхоша Пхьармат воьдучу новкъа борц хьаьрсира, некъ дика хилийта, аьлла. Макхах буьзна мок хIоттийра: «Воьдуш, вайн-веса хуьлда хьо, вогIуш веза-вуьзина хуьлда хьо!» — аьлла. Дукха ихира Пхьармат. ВорхI дийнаххьий, ворхI бусий некъ бира цо. ВорхI Iин, ворхI лам хадийра цо. Шена тIехь Села вехаш йолу стигал хьалалаьцна лаьттачу Башламанан духхе кхечира Пхьармат. Нисса хьала йолчу инзаре халачу басешкахула ирх некъ бира Пхьармата. Башламанан коьрте велира иза. Башламанан коьртехь хаза хьожа йолу бецашший, тайп-тайпана зезагашший дара. Оцу Башламанан коьрте садаIа юссуш хиллера маьлхан нур догу Сата, Села-Сата, Селин езар, наьрт-орстхойн нана.
КIайн олхазар хилла дуьхьалъелира иза Пхьарматана. Адамийн маттахь цуо элира: — ХIай ницкъ болу наьрт! Хьо лаа-тара ца ваьлла хIокху Башламанан буьххье. — Бакъду иза, комаьрша олхазар, со лаа-тара ца ваьлла хIокху Башламанан коьрте. Со стигалан кхерчара адамашна цIеран хаьштиг дахьа веана, и доцуш, вухавоьрзур волуш а вац, — жоп деллера Пхьармата. — Дикачу гIуллакхана араваьллачуьнан некъ дика ца хилча, амал дац. Аса гIо дийр ду хьуна, — аьлла Села-Сата. Юха а хаьттинера цо: — Дин дика буй хьан? — Мохал маса бу сан дин, — жоп деллера Пхьармата. — Ницкъ болуш буй хьан дин? — Сан дино берг тоьхначохь, шовда гучудолу. — Ницкъ болуш вуй хьо хьуо? — Сан карахь шийла боьрза бакхал а, балозал а кIеда хуьлу, — элира Пхьармата. Села-Сата дийцира Пхьарматана муха, муьлхачу новкъа вахча, кхачалур ву Селин кхерча, дийцира цуьнан кхерчара цIеран хаьштиг муха эцалур ду.
— Села хIинца вижина хир ву. Мох санна чехка хьайн дин дIахахка. Селин кхерчана тIоьхула кхоссабалийта иза. Цу чохь йогуш йолчу цIарна хьо тIе ма нисвеллинехь, охьа-чукховдий, катохий, цIеран хаьштиг схьаэца. Цул тIаьхьа хьайн дин, юханехьа, нисса Башламанехьа хахка. Ларлолахь! Инзаре ву Села! Къиза ву Села! Иза самавалахь, дийна дIавохуьйтур вац цо хьо а, я хьан дин а. Лаьтта цIеран хаьштиг дIакхачор дац ахьа тIаккха. Иштта, Сатас ма-хьеххара, гIуллакх дира Пхьармата. Чехка хахкабелла, Селин кхерча тIоьхула кхоссабелира Пхьарматан дин. Охьакхоьвдина, цIеран хаьштиг схьаэцна, Башламанан коьртехьа хаьхкира Пхьармата шен дин. Дин сов маса хьадарна, хаьштига тIера гIоьвттинчу суйнаша дехха цIога диллира Пхьарматана тIехьа. И суйнаш меранIуьрга дахана, самавелира Села. Гира цунна 14 • Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO
майрачу наьрто шен цIергара хаьштиг хьош. Хаьара Селина, цIе караеъча, стаг ницкъ болуш а, майра а хир вуйла, тIаккха иза шена дуьхьал гIоттур вуйла. Боккха ницкъ карабахнера стагана. Кхеравеллера ницкъ болу Села. Доккха орца даьккхира Селас майрачу наьртана Пхьарматана тIаьхьа. Iаьржа буьйса чохь йолу китт схьадаьстира Селас. Пхьарматана шен куьйгийн пIелгаш ца гуш, динан лергаш ца гуш, Iаржъелира. Са ца гуш дисира Пхьарматтий, цуьнан динний. Ахкачу а дахана, хIаллакьхиларна кхерам бара и шиъ. Амма тамашина хазачу олхазаро Села-Сата, хьалха а даьлла, шен исбаьхьачу эшаршца некъ хьоьхура царна. Iаьржачу буьйсанан ницкъ ца кхаьчна, наьрттий, цуьнан динний сацо. ТIаккха Селас схьадаьстира шен дарц чохь долу китт а. Чехка дарц тIаьхьахийцира Селас Пхьарматана. Iаьржачу буьйсаной, чехкачу дарцой чIогIа хьовзийра Пхьарматтий, цуьнан динний. ТIаккха а, хазачу олхазаро Села-Сата, шен тIемашца дорцана дуьхьало еш, шен эшаршца некъ хьоьхура царна. Пхьарматана гира, шен карара догуш долу хаьштиг, чехкачу дарцо дойуш. ЦIе йоцуш, лаьтта восса таро яцара цуьнан. Шен чета диллира цо иза. Iожаллин хелхарца майрачу наьртана гонах хьийзара буьрса дарц, Iаьржачу буьйсано бIарзвинера, четахь долчу хаьштиго накха морцура. Дукха чIогIа ласторна, Органан хиш мокхазан бердашкара юьстах тийсинера, даккхийра нежнаш, орамашца бухдаьхна, чан хелигаш санна, стигалхула идадора. Селина гира я Iаьржачу буьйсане а, я чIогIачу дарце а наьрттий, цуьнан динний сацалуш цахилар. Зен-зулам доцуш, стигалан орцанах наьрт кIелхьараволуш лаьттара. ТIаккха схьадаьстира Селас морса шело чохь йолу кхоалгIа китт а. Морсачу шелоно ламанан тархаш лоьлхуьйтуш, ламанаш хабийнера, делахь а майра наьрт Пхьарматтий, цуьнан дин Турпаллий хьалха дIаоьхура. ЧIогIа кхеравелира Села. Цунна гира майра наьрт Башламанан охьа буххе кхочуш. ХIинца кIелхьараволуш лаьттара иза. Сов чIогIа гIирвоьлла, цIерах-нуьрах дина, шен стелаIад схьаэцна, наьртана тIаьхьа стелахаьштигаш кхийса вуьйлира иза.
Стелахаьштигаша ламанаш лестадора, гIорийна лаьттина шовданаш доладалийтира, Органан тулгIеш, къаьхкиначу жан метта санна, ламанан басешкахула дIай-схьай хьовдийтира, ламанан лекха тархаш, дийна йолуш санна, меттахъхьера. Морсачу шелоне а, чIогIачу дарце а, Iаьржачу буьйсане а, стелахаьштигашка а ца сацавелира майра наьрт Пхьармат. Шега хьуьйсуш наьрташ болчу йоккхачу хьеха чу дIакхечира иза. — ХIан! ХIара ю шуна цIе! — элира Пхьармата цецбоьвллачу наьрташка. — ХIор бIаьвна чу, хIор хьеха чу, хIор гIали чу латаелаш цIе! ГIаттаелаш йоккха алу! ХIор цIа чохь хилийталаш цIе! Хилийталаш йовхо! Хилийталаш серло!.. Ма яйталаш цIе цкъа а! Хуьлда шу ирс долуш! ТIаккха оцу хенахь йоккха гIовгIа гIаьттира, Селас тIом беш… Стигал яра лаьтте гуттаренна а мостагIалла хьедеш! Стаг вара Селига гуттаренна а къийсам хьебеш! Села, гIирвоьлла, оьгIазвахнера! — Ирс долуш хуьлда шу! Шуна тIера Селин Iазап дIаайархьама, со Iазапе вожа везаш ву! Ире долуш хуьлда шу! Суна гIайгIане ма хилалаш! Майра наьрт Пхьармат стелахаьштигашний, шелонний, дарцанний, Iаьржачу буьйсанний дуьхьал вахара Башлам тIе. Цуьнан коьрта тIоьхула стелахаьштигаш лелхара, дарцо дIай-схьай веттара иза, куьйгаш-когаш шелоно дахьийнера цуьнан. Иза Села вара, оьгIазваханчуьра васта ца луш. Башлам тIе, шена дуьхьал стигалан Iаьрчашка хьалавогIуш майра наьрт гича, Селас меллаша китташна чу уьйзира дарцций, шелой, буьйсий. Аренашкара, Iаннашкара, лаьмнийн басешкара шело, цкъа а ца дешаш Iиллина ло, гIура меллаша Пхьарматана тIаьхьа Башламанан коьрте хьалаяхара. Лайн, шан йийсаре бахана дIахIоьттира Башламанан корта, цкъа а кхин дIа ца яккха, цуо шен коьртах кIайн башлакх хьарчийра. Мохь туьйхира Селас: — Айхьа стиглара йихьначу цIарах хьегавойла хьо! Йовхонах хьегавойла хьо! — аьлла. Шен тешаме лай, цхьа бIаьрг болу Iужа, вахийтира Селас Пхьарматана дуьхьал гезан зIенаш а эцна. Башламанан коьрте дIавихкира Iужас Пхьармат оцу зIенашца. Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO • 15
Пхьарматана Iазапна, аьлла, Селас хьалагулйинчу шелоно, гIурано, лайно Башламанан корта, гIорош, дIалецира. Пхьармата лаьтта еанчу цIаро дерриге дуьне дохдира, аренаш, ламанийн басеш, кIорга Iаннаш хаза хьожа йолчу бецаший, тайп-тайпанарчу зезагаший дукъдина дIахIиттийра. Массо а Iуьйранна дIавихкина волчу Пхьарматана тIедогIу дерриге а олхазарийн эла Ида. Пхьарматан голаш тIе охьахуий, даима цхьа хаттар до цо: — ХIай декъаза Пхьармат! ХIай къинан Пхьармат! Дохковаьллий хьо, айхьа динчунна? Хьо дохковаьллехь, аса хьавийр вац хьо, ца ваьллехь, хьан доIах дожур ду со! Шена хин долчу инзаречу Iазапан ойла ца еш, гуттара а цхьа жоп ло Пхьармата: — ХIан-хIан! Дохко ца ваьлла. Аса адамашна ирс делла, аса адамашна йовхо, серло елла! Дина даьллачу дикачу гIуллакхана дохковала мегар дац! Ткъа олхазарийн эла Ида, шен болатан зIок, мокхазан
16 • Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO
тIулгех хьокхий ир а йой, Пхьарматан доIах дажа долало. Пхьармата цхьа узар ца бо. Цуьнан бIаьргаш чу цкъа а тIуналла ца юссу. Доккхачу доьналлица, воха ца вухуш, лов цо и доккха Iазап, и доккха лазар. Оццу хенахь дуьйна схьа ду-кх вайнехан, наьрторстхойн къонаха воьлхуш цахилар. Оццу хенахь дуьйна ду-кх, ламанийн баххьашкахь, даиманна а ца дешаш, дижина Iуьллу луо, ша хьоькхуш, шийла дарц. Пхьармат Башламанан коьрте дIавихкича, цунна Iазапна, аьлла, Селас цига хьалагулдина-кх иза, даиманна а иза йовхонах хьего, цIарах хьего. Оццу хенахь дуьйна схьа ду-кх шерачу аренашкаххьий, кIоргечу Iаннашкаххьий, ламанийн басешкаххьий хаза хьожа йолу бецашший, тайп-тайпана зезагашший. Оцу хенахь дуьйна схьа ю-кх лаьттахь йовхо, беркат, серло. И йовхо адамашна Пхьармата еана! Ткъа Пхьармат дIавихкина ву оцу Башламанан буьххье. Иза даиманна а доккхачу Iазапехь ву, амма цкъа а лийр вац иза! Турпал ца ле! Турпал даим веха!
PXHARMAT Çeçence’den Tercüme: Tarık Cemal Kutlu “Tanrı sana iyi şeyler söyletsin, mutlu yaşayasın, kötülükler uzakta, iyilikler seninle olsun” demelerini, söylemelerini ne yapacaksın?! İyi kulak ver, gözlerini aç, şimdi sana muhteşem bir efsane anlatacağım. Vaktiyle şu karşıda görülen buz dağları şimdikinden çok daha yüksek olduğu zamanlarda, tepelerinde şimdiki gibi karlar ve buzlar yokken, çeşitli çiçeklerle mis kokulu otlar yetişirken, derin oyuklarıyla daha yüksek tepelerinde ise karlarla buzların erimediği zamana ait bir efsanedir bu. Sana, karşıdaki Baş-Lam dağının doruklarında bulunan karların ne zamandan beri durduğunu, şu uzana giden çayırlarla mis gibi kokan otların, çeşit çeşit çiçeklerin hangi zamandan bu zamana geldiğini anlatacağım. O zamanlardaki atalarımız engin oyuklarda, yüksek kulelerde ve derin mağaralarda yaşarlarmış. Ta karşı dağdaki kayalar kadar iri gövdeli imişler. Atları da kendileri gibi cüsseliymiş. Närt Erstxólar ayı gibi güçlü, kurt gibi cesur, kaplan gibi çevik, tilki gibi de kurnaz kimselermiş. Dağdaki kayaları kaptıkları gibi fırlatıp atabiliyorlarmış, bağırdıklarında dağları titretirlermiş, naraları semâda yankılanırmış, buna rağmen çaresizlermiş, çünkü ateşleri yokmuş.
Närt Erstxólar ne kadar işkence görür, ne kadar azap çekerse Siela da o kadar keyiflenirmiş, o keyiflendikçe, Närt Erstxóların anası sayılan sevgilisi Sata da o derecede acı çekermiş. Sata, Närt Erstxólara yardım etmek istermiş, ama Siela’dan korkarmış. İşte o zamanlarda dağda güçlü Närt, Pxharmat yaşıyormuş. Kendisi hünerli bir ustaymış. Tatlı dil karşılığında Närtlara ham bronzdan kılıçlar, kalkanlar, zırhlar yaparmış. Dağdakiler arasında tatlı dil çok itibar görürmüş: Kolay gelsin! Şansın açık olsun! Sağlıkla yaşayasın! Başarılar senden yana olsun!
Pxharmat alçak gönüllü, cömert, kuvvetli bir Närt imiş. Az konuşur, çok düşünürmüş. Cehennemden halk için ateşin nasıl sağlanabileceği ve onlara yararının nasıl dokunabileceği kaygısındaymış. Siela bu ateşi ağız tadıyla vermemekteymiş. Dünyaya gelişinden itibaren insanlar arasında ne kadar iyilik varsa hepsini kendisinde topluyormuş. Güç, maharet, zekâ, hile, sabır. Atı Turpal Närt Erstxólar soğukta yaşarlarmış, mahzun imişler, azap da kendi halinde dağda otlamaktaymış. içinde imişler, çünkü ateşleri yokmuş. Kudretli Siela acımasızmış, onlara azap ediyormuş. O gök tanrıymış, Närtlar ona: ateş elindeymiş. İnsanlara hayrı olmayınca kudretli olmanın ne yararı vardır ki?! İnsanlar azapta ve işkence — At, eyerle binicinin altında, yiğit emeğiyle ve uğraşıyla içinde yaşarken onun gücünün ne yararı vardır ki?! Siela, mahir olur. Senin Turpal neden başıboş dolaşıyor? Närt Erstxólara azametini göstermek için bulutlara bin- dermiş. erek gök kubbenin doruklarında dolaşırmış. Pxharmat cevap verirmiş: Gök çöküyor, yeryüzü yarılıyormuş gibi semâyı dehşet — Atım mâhirdir. Vakti gelince benim atım cehennemveren gürültülerle gümbürdetirmiş. den qerç (köz, kor, ateş) getirecektir. — Ooo-o! İnsanları nasıl da dehşete düşürürmüş! Närt-erstxõlar onun bu sözlerine karşılık gülerlermiş. Pxharmat ise halkın kaygısını giderebilmek için kafa — Ooo-o! Yeryüzüne nasıl da korku verirmiş! patlatırmış. Siela’nın bulunduğu gök dorukları her zaman kara bulutlarla kaplıymış. Bulutları yağmurla dolduran Siela onu yeryüzüne dökermiş, insanların daha büyük işkence görmeleri için daha katılaşmadan toprağın dibine indirirmiş. Ateşten ve ışıktan yapılmış olan siela•jad’ı eline alır, yeryüzüne sielaxäştigler atarak her tarafı harap edermiş. İyilikler de, kötülükler de Siela’nın buyruğundaymış. Siela iyilikte cimri, kötülükte cömertmiş. İnsanlar da iyiyi kapmak için birbirleriyle alabildiğine kapışırmış, kötülüğü veren ise Siela’ymış. Gökyüzüyle yeryüzü arasında her zaman düşmanlık varmış. İnsanla Siela arasında da sürekli mücadele olurmuş.
Bir gün Pxharmat Orga derbentleriyle dağları çınlatacak, gökyüzündeki kudretli Siela’yı uykusundan uyandırıp bir taraftan öbür tarafına döndürecek yükseklikte ünleyip atı Turpal’ı yanına çağırmış. Taa uzak dağda otlamakta olan Turpal buna karşılık, Argun’un dalgaları gibi dağları aşındıracak, çağıltılarını durduracak biçimde kişnemiş. Şimşek hızıyla sahibinin karşısına dikilmiş. Pxharmat zırhını kuşanıp kılıcını beline bağlamış, taşlarla doldurduğu humbarasını sağrısına, ok sadağını omuzuna, bizon gönünden yapılmış olan kalkanını da sol koluna asmış. Turpal’ı eyerledikten sonra dağ keçisinin boynuzundan yapılmış olan kâsesini yiy’le doldurup içmiş, “Ayağım yere zift misali, elim dokunduğu yere Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO • 17
Pxharmat işini, Sata’nın öğüdüne uyarak gerçekleştirmiş. Atı ocağa doğru sıçramış, tam o anda eğilerek cehennemden ateşi kapıvermiş ve atını Baş Lam’ın doruğuna doğru sürüvermiş. Turpal at çok hızlı olduğu için ateşten sıçrayan kıvılcımlar Pxharmat’ın ardı sıra iz bırakmaktaymış. Kıvılcımlardan birisi dehşet Siela’nın burun deliğine girip onu uyandırmış. Siela, ateşi elde edince insanın yiğitleşeceğini, ken disine itaat etmeyeceğini bildiği için telaşlanmış. Yiğit Nart’ın peşine yardımcılarını takmış: İçinde zifiri karanlık gecenin bulunduğu kırbasını açmış. Ortalığı zifiri bir karanlık kaplamış, Pxharmat kendi parmaklarını da, atının kulaklarını da görmüyormuş. Närt Erstxólar, gücü kuvveti artsın diye Pxharmat’ın Nart ve atı önlerini seçemez olmuş. Her an uçugittiği yol üzerine akdarı serpmişler, bütün ülkede ruma yuvarlanıp ölmek uzak değilmiş.Güzel sesli morx dolusu ikramda bulunmuşlar, onu, “Giderken Siela Sata kuşu tatlı nağmelerle önüne düşüp yol elin boş ve hafif olsun, dönerken tok ve elin dolu göstermiş. Siela, zifiri karanlık gecenin Pxharmat ile olsun!” diyerek uğurlamışlar. atını durdurmayı başarmadığını görmüş. Bu defa içinde tipinin bulunduğu kırbasını açmış. Keskin Pxharmat yedi gün yedi gece yol almış. Yedi vadiyi, tipi ile zifiri karanlık yiğit Närt-Erstxó’yu yok etmek yedi dağı aşmış. Yüksekliği göğe erişen, doruğunda üzereymiş. Fakat güzel kuş ötüşleriyle onlara yol Siela yaşayan Baş-Lam’ın eteğine ulaşmış. Baş-Lam’ın göstermekteymiş. Yiğit Nart tipinin ateşi söndürmek doruğuna doğru ilerleyen Pxharmat tepelerde hayli üzere olduğunu fark etmiş. Tereddüt bile etmeden zorlanmış. Doruklarında ıtır kokulu otlar, renk renk ateşi koynuna sokmuş. Keskin tipi yiğit Nart’ın çiçekler, cıvıldaşan kuşlar bulunmaktaymış. Güneş çevresinde ölüm dansı etmekteymiş. Keskin tipinin gibi parlayan Sata, Närt-erstxõların anası Siela-Sata, dehşeti Argun Nehri’nin sularıyla granit kayalarını Siela’nın sevgilisi, zaman zaman, dinlenmek amacıyla aşındırıp boğaz oluşturmakta, iri meşe ağaçlarını Baş-Lam’ın doruğuna inermiş. Beyaz bir kuş olup kökünden söküp saman çöpü gibi savurmaktaymış. Pxharmat’ın önüne süzülmüş. İnsan diliyle konuşmuş: Siela, zifiri karanlık ile keskin tipinin de yiğit Nart ile atını durduramadığını, zarar ziyan görmeden kurtul— Hey, yiğit Nart, Baş-Lam’ın doruğuna umarım mak üzere olduklarını görmüş. gücünü denemek için çıkmamışsındır! Siela, içinde keskin ayaz bulunan üçüncü kırbasını — Haklısın cömert kuş. Baş-Lam’ın doruğuna gücü- da açmış. Keskin ayaz dağları titretmekte, kayaları mü denemek için çıkmış değilim. Siela’nın ocağından çatlatmaktaymış. Ancak yiğit Närt Pxharmat ile atı ateş almaya geldim, almadan da geri dönmeyeceğim, Turpal yine de ilerlemekteymiş. Siela telaşlandıkça diye cevap vermiş Pxharmat. telaşlanmaktaymış. Pxharmat ile atının Baş-Lam’a ulaşmak, orada bulunan bir mağaraya girmek ve — Hayırlı bir iş için yola çıkmak da bir güç denemesi- kurtulmak üzere olduklarını görmüş. Hiddeti arttıkça dir. Ben sana yardım edeceğim. Atın hızlı mıdır? diye artmış. Ateş ve ışıktan olan siela•jad ‘ı (gök kuşağı) sormuş Siela Sata. eline alıp peşleri sıra sielaxäştig’leri (şimşek) atmaya başlamış. — Atım rüzgârdan daha hızlıdır. Sielaxäştigler dağları sarsmaktaymış, donmuş — Atın güçlü müdür? pınarlar akmaya, Argun’un dalgaları ise yatağından kalkıp tepelerin doruklarında öteye beriye saçılmaya — Atım güçlüdür. Toynağı nereye değerse izi kalır. başlamış. Yiğit Närt Pxharmat ile atını ne dehşet verici tipi, ne keskin ayaz, ne zifiri karanlık, ne de — Sen kendin de kuvvetli misin? sielaxäştigler durdurabilmiş. Onlar kendilerini bekleyen Närtların yaşadığı büyük mağaraya ulaşmışlar. — Elimdeki soğuk bronz bile bal mumu gibi yumuşar. Siele Sata Pxharmat’a, Siela’nın ocağına nasıl ve hangi Pxharmat, şaşkın haldeki Närtlara dönerek: yoldan varacağını, ateşi nasıl alabileceğini anlatmış: — Buyrun, işte size ateş!! demiş. Her kulede, her — Siela şimdi uyumaktadır. Atını rüzgâr hızıyla sür ve mağarada, her hanede alevleri harlayı! Her ocakta Siela’nın ocağı üzerinden sıçrat. O anda ocağa uzan, ateş bulundurun, sıcaklık ve aydınlık olsun! Tam o ateşi kapıver. Sonra atını Baş-Lam’a doğru sür. Başını sırada dağlarda dehşet verici bir gürültü kopmuş. koru. Siela dehşet vericidir, acımasızdır. Uyanırsa sağ Gökyüzü, yeryüzüyle boğuşmaya başlamış. kalmazsın, ateşi de yeryüzüne götüremezsin! 18 • Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO
Yiğit Närt tekrar: — Şansınız açık olsun! diye tekrar bağırmış. Yine o anda dağları titreten bir gürültü daha kopmuş. Gök gürlüyor, peş peşe şimşekler çakıyormuş. Närt uzaklaşırken tekrar: — Şansınız açık olsun! diye bağırmış. Benim cezalandırılmam gerekiyor. Siela’nın öfkesinin üzerinizde olmaması için kendimi fedaya hazırım. Benim için üzülmeyin! Yiğit Närt Pxharmat mağaradan dışarıya çıkmış. Şimşeklere, kara geceye, tipiye ve keskin ayaza karşı koyarak Baş-Lam’ın doruğuna çıkmış. Başının üzerinde şimşekler çakıyormuş. Tipi dengesini bozmaktaymış. Elleri ayakları soğuktan buza kesmiş. Kara gece her tarafı kuşatmış. Hiddeti yatışmayan ve öfkesini kusan Siela’nın yanına doğru ilerlemiş. Baş-Lam’ın doruğuna, göğün arşına doğru yaklaşan yiğit Närt’i gören Siela tipiyi, ayazı, kara geceyi usulca kırbalarına çekmiş. Kırlar, vadiler ve dağ tepelerindeki karlar ve donlar eriyerek Pxharmat’ın ardı sıra usul usul Baş-Lam’ın doruğuna doğru çekilmekteymiş. Baş-Lam’ın doruğu kara teslim olmuş, bir daha da bu karlasrı başından çıkartmamış. Siela bağırmış: — Gökten alıp götürdüğün ateşe hasret kalasın, sıcağa hasret kalasın! Sonra güvenilir kölesi olan Tek Gözlü Juzh’u (‘Uc), bronz zincirlerle birlikte onun karşısına sevk etmiş. Tek Gözlü Juzh, Pxharmat’ı, bronz zincirlerle BaşLam’ın doruğuna bağlamış. Siela da onu ilençlemiş. O zamandan bu zamana kadar dünyada ne kadar iyilik varsa tanrı kargışlamış, tanrının kargışladığını insan kutsamış.
Gökle yer arasında hep düşmanlık vardır. İnsanla Siela arasında hep düşmanlık vardır. Kuşların kralı İda, her sabah, zincirle bağlanmış olan Pxharmat’a gelirmiş. Pxharmat’ın diz kapaklarına tüner, tekrar tekrar sorarmış: — Ey zavallı Pxharmat! Yaptığından pişman oldun mu? Pişman oldunsa, sana eziyet etmeyeceğim, olmadınsa ciğerlerini yiyeceğim! Başına gelmiş olan işkencelere katlanan Pxharmat her zaman aynı cevabı vermekteymiş: — Pişman olmadım. Ben insanlara bir şans verdim. İnsanlara sıcak ve ışık verdim. Yapılan iyiliğe karşılık pişmanlık gerekmez. İda ise, çelik gagasını çakmak kayasında sivrilttikten sonra Pxharmat’ın çiğerini yemeye başlarmış. Närt Pxharmat gıkını bile çıkartmazmış. Gözlerinden bir damla olsun yaş akmazmış. İstifini bile bozmadan büyük bir dirençle acıya katlanırmış. O zamndan beri halkımız Närt Erstxólar, koç yiğidin ağlamasını uygun karşılamaz. Baş-Lam’ın doruklarındaki karlar ve buzlar o zamandan beri durmaktadır. Pxharmat zincirlendikten sonra Siela karları Baş-Lam’ın doruklarına toplamıştır. Pxharmat’ı sıcağa hasret bırakmak için vadilerde, ovalarda, dağın doruklarında soğuk eksilmez. O zamandan beri dağın etekleri, yamaçları, vadileri, ovaları ılıktır. O ılıklık, Pxharmat’ın gökten getirdiği ateş vasıtasıyla ulaşmıştır oralara kadar. Dağın daha aşağı eteklerinde o zamandan beri güzel kokulu otlar, renk renk çiçekler, tatlı tatlı öten kuşlar olur, Baş-Lam’ın dorukları ise soğuktur ve hep don tutmuştur, kat kat buz tabakaları vardır, hiçbir zaman erimez, ayaz eksik olmaz. İşte Pxharmat oraya bağlanmış. Bitmeyen işkencelere maruz kalmış, ama o hiçbir zaman ölmemiştir.
Turpal ölmez. Turpal daima yaşar. *Bu efsane, yılında, İtumqälla’da, İtumqälla ağzı ile Murtazaliyev Sulima tarafından oğlu Axhmad Suleymanov’a anlatılmış, onun tarafından yazıya geçirilmiş ve Tarık Cemal Kutlu tarafından Türkçe’ye tercüme edilmiştir. **Hikayenin Çeçence orjinalinde ve Türkçe tercümesinde kullanılan tablolar Almanya’da ikamet eden ünlü Çeçen ressam Zamir Yuşaev’e aittir.
Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO • 19
БУЬЙСА
GECE
ж1аьлийн летар дашадо дог1анаша диттийн до1анаша йовзуьйту буьйсанан г1айг1а цара екхна 1уьйре йоьху дерриге а мехаш шел а делла д1адийшина мархаш парг1ата ежа ламаройн кхаш т1ехь кораш набарна детта готанна к1амделлачу ахархойн куьйгашна г1енаш го…
Yağmur taneleriyle yere düşüyor köpek sesleri Gecenin kederi çıkarıyor kınından ağaçların dualarını Can atıyorlar gün ışığına Uykuya yenik düşüyor bütün rüzgarlar Ve bulutlar sıyırıp özgürce geçiyor dağların tepesindeki çayırları Uykuyla âmâ tüm pencereler Ve elleri çiftçilerin düşler baharı…
- APTİ BİSULTANOV
Apti Bisultanov KİMDİR?
yılında Çeçenya’nın Urus-Martan kenti yakınlarındaki Goyçu Köyü’nde dünyaya geldi. Çeçen-İnguş Devlet Üniversitesi’nde Filoloji Fakültesi’nde öğrenim gören Bisultanov, yılında mezun olduktan sonra bir süre üniversitede okutman olarak çalıştı. yılına kadar Çeçenya’da yayınlanan “Stedal” (Gökkuşağı) adlı dergide görev aldı. Kasım tarihinleri arasında toplanan Çeçen Ulusal Halk Kongresi’nin organizatörlerinden birisiydi, hazırlık komitesi tüm toplantılarını onun ofisinde gerçekleştirdi. Çeçen-İnguş halkının yılında maruz kaldığı toplu sürgün hakkında kaleme aldığı “Khaybah” adlı şiiri ile yılında Çeçen Cumhuriyeti İçkerya Parlamentosu tarafından ulusal madalya ile onurlandırıldı. yılında Polonya’nın Krakow kentinde Çeçen Enformasyon Merkezi’ni ku20 • Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO
rarak yönetti, yılında ise kurduğu LAM adlı organizasyon ile Çeçen kültürünü yabancılara tanıtmaya çalıştı. Aslan Maskhadov tarafından kurulan kabinede yılında Sosyal Hizmetler Bakanı Yardımcısı olarak görev aldı, Rus işgalinin başlaması ile birlikte Çeçen Cumhuriyeti İçkerya Silahlı Kuvvetleri’ne gönüllü olarak katıldı ve işgal güçlerine karşı savaştı. Köyünün Rus ordusu tarafından tamamen yok edilmesi üzerine yılında Almanya’ya iltica etti. yılına kadar İçkerya hükümeti kabinesindeki görevini sürdürdü, ayrıca yılında funduszeue.info Başkanı Abdul Khalim Sadulayev’in uluslararası kurumlardaki özel temsilcisi olarak atandı. Uluslararası Yazarlar Birliği üyesi olan Apti Bisultanov’un yılında “Pulluk-Ateş-Ev”, yılında “Bir Efsane” ve yılında “Şimşeğin Gölgesi” adlı şiir kitapları yayınlandı.
KİTAP TANITIMI OLAĞANÜSTÜ BİR YARDIMIN TARİHİ BELGESİ
Asırlardır hürriyet mücadelesi veren yiğit Çeçenler, ’lı yıllarda benzeri görülmemiş bir katliama maruz kaldılar. Kuzey Kafkasya’yı kaybetmek istemeyen Rusya, çareyi onları topyekün yok etmekte gördü. Çocuk, yaşlı, kadın, erkek demeden sivilleri katletti. Vahşetten son anda kurtulanlar komşu ülkelere sığındı. Çetin kış şartlarında hayatta kalmaya çalışıyorlardı. Dünya ise bu büyük insanlık ayıbını görmezden geliyor, yardım çağrısına kulak tıkıyordu. Rusya’nın “Bunlar İslamcı terörist” propagandasına herkes kanıyordu. Rusya’yı karşısına almak istemeyen ve bir dizi anlaşmaya imza atan Türk hükümeti de Çeçenleri kaderine terk etmişti, bu vurdumduymazlık öyle bir hal almıştı ki karlar altında Türkiye-Gürcistan sınırına ulaşan Çeçen sığınmacıların Türkiye’ye girişlerine izin verilmiyordu. Herkesin unuttuğu bir dönemde bu Çeçen sığınmacılara, işadamı ve dönemin Liberal Demokrat Parti Lideri Besim Tibuk sahip çıktı. Geri dönülmez bir şekilde kendini Çeçen davasının tam ortasında buldu. Servetini onlar için tüketti. Bu kitap, Besim Tibuk’un resmi makamların bütün engellemelerine rağmen, yılında yüzlerce Çeçen mülteciyi Türkiye’ye getirmesiyle başlayan ve Moskova’daki tarihi barış görüşmesine kadar uzanan müthiş bir yardım serüvenini konu ediyor. Çeçenya’daki dramının bilinmeyen yönlerini ve bunun karşısında siyasetin nasıl şekillendiğini gözler önüne seriyor. Bu kitap ile Türkiye’nin yakın geçmişine farklı bir pencereden bakacak, yaşanılanları ibretle okuyacaksınız ve yüzyılın bu en büyük insanlık ayıbı asla aklınızdan çıkmayacak! Kitabın Adı: Tibuk’un Çeçenleri Yazar: Yusuf Ünal Yayınevi: Profil Yayıncılık Yayın Yeri – Yılı: İstanbul, Sayfa, Karton Kapak
Aylık Bağımsız Siyasi Kültürel Dergi © MARSHO • 21
funduszeue.info FORUM
* TA R I H * E D E B I YAT * K Ü LT Ü R * P R O M E T H E U S
yılından bu yana kesintisiz olarak funduszeue.info adresinden Rusça ve Çeçence içeriği ile hizmet veren internet sitesi , barındırdığı içerik ile alanında başka bir örneği olmayan eşsiz bir kaynak. Çeçen tarihçi Mairbek Vatchagaev’in yönetimindeki internet sitesinde, tarih, edebiyat ve kültür konulu materyallerin yanı sıra, aylık yayınlanan “Prometheus” adlı online dergiye de erişim sağlanabilir. Site üzerinde kullanıma sunulan “Çeçen Enstitüsü Kütüphanesi ve Döküman Merkezi”nde ise Çeçenya ve Kafkasya ile ilgili arşiv dökümanlarına, eski gazete ve dergilere, birbirinden değerli kitaplara ya da işitsel ve görsel materyallere ulaşmak mümkün. Sitenin bir diğer özelliği ise kullanıcılarına sunduğu “Forum” hizmeti, ücretsiz üyelik sistemi ile çalışan sistemde güncel konuları diğer kullanıcılar ile tartışabilir, tarihi ve kültürel bilgileri, dökümanlarınızı paylaşabilirsiniz.
w w w. C H E C H E N . o r g
Kullanıcı Sözleşmesi
Kullanım Koşulları, BİLVA SAĞLIK TURİZM KURUMSAL HİZMETLER LTD. ŞTİ. tarafından funduszeue.info internet sitesi ziyaretçilerinin kullanımını açıklamak üzere hazırlanmıştır. BİLVA SAĞLIK TURİZM KURUMSAL HİZMETLER LTD. ŞTİ. – Küçükbakkalköy Mah. Dereboyu Cad. No:3A K D Ataşehir İstanbul adresinde bulunmaktadır. Herhangi bir şüpheye mahal vermeksizin, BİLVA SAĞLIK TURİZM KURUMSAL HİZMETLER LTD. ŞTİ. kullanıcı sözleşmesi’ni dilediği zaman tek taraflı olarak değiştirme hakkına sahiptir . funduszeue.info, BİLVA SAĞLIK TURİZM KURUMSAL HİZMETLER LTD. ŞTİ. 'nin başta saç ekimi, diş, plastik cerrahi ve obezite, göz hastalıkları, IVF vb. tedavileri almak isteyenlerle bu tedavileri uygulayacak kişileri bir araya getirmeyi amaçladığı ve süreci uçtan uça yönetmek üzere ulaşım, transfer ve konaklama hizmetlerine de aracılık ettiği platformdur.
Tanımlar
Sağlık Hizmetleri, konaklama, transfer, ulaşım
Hizmet sağlayıcılar Bireysel tıp doktorları, klinikler, hastaneler, diş hastaneleri, diş klinikleri, saç ekim merkezleri, plastik cerrahi ve estetik merkezleri, ulaşım-konaklama-transfer hizmeti sunan şirketler
Aracı hizmet sağlayıcı BİLVA SAĞLIK TURİZM KURUMSAL HİZMETLER LTD. ŞTİ.
Bu sözleşme, funduszeue.info’a erişiminiz ve kullanımınız için funduszeue.info’un size karşı yasal sorumluluğunu sınırlar. Bu sözleşmeyi dikkatlice okumalısınız. Burada belirtilen feragatnamelere dayanarak bu Kullanım Koşullarını kabul ettiğinizi ve bu feragatnamelerin bu sözleşmenin temelini oluşturduğunu kabul ediyorsunuz. funduszeue.info herhangi bir sağlık bakımı veya tıbbi teşhis hizmeti sunmamaktadır, bu kapsamda bir tıp profesyoneli olmadığımızdan yalnızca tedavi hizmeti almak ile tedavi hizmeti sunmak isteyenleri bir araya getirir ve herhangi bir sorumluluk kabul etmeyiz. funduszeue.info’da bir hizmet sağlayıcıyı listelememiz, onun hizmetini onayladığımız yahut tavsiye ettiğimiz anlamına gelmez. Listelenen bir hizmet sağlayıcı ile bir araya gelmeniz halinde muhtemel sonuçlardan yalnızca siz sorumlu olursunuz. Bu sebeple gerekli tüm araştırmaları yapmanızı tavsiye ederiz. funduszeue.info aracı hizmet sağlayıcı olduğundan bahisle web sitesini kullanan ile hizmet sağlayıcı arasındaki herhangi bir işleme dahil değildir. Randevuları yönetme ve ilgili hizmetleri sunma sorumluluğu yalnızca hizmet sağlayıcıya aittir. Herhangi bir hizmet sağlayıcı tarafından verilen bilgileri funduszeue.info olarak kontrol edemediğimizden gerçeklik, kalite, güvenlik veya yasallığı garanti etmeyiz. funduszeue.info hizmet sağlayıcılar hakkındaki bilgileri çeşitli yasal kaynaklardan toplar ve size listeler. Hizmetlerden yararlanmak için herhangi bir hizmet sağlayıcıyı seçerseniz bilgilerinin seçtiğiniz hizmet sağlayıcılara aktarılır. Bize sağladığınız bilginin ve içeriğin doğruluğundan siz sorumlusunuz. Doğru olmayan yahut bizim için sorumluluk oluşturabilecek içerikleri düzeltme/kaldırma hakkımız saklıdır.
Hizmet sağlayıcılarımızdan birini seçmeniz halinde bizlere verdiğiniz kişisel verilerin hizmet sağlayıcılara aktarılacağını belirtmiştik. Bu bilgilerin güncel ve doğru olduğunu, başkalarının haklarını ihlal etmediğini, bu duruma aykırılık halinde doğacak her türlü zararı tazmin edeceğinizi garanti edersiniz. funduszeue.info’un yasal yükümlülüklerine ve meşru menfaatlerine aykırı davranmanız halinde hesabınızı askıya alabilir veya feshedebiliriz. funduszeue.info’u yasadışı veya yasaklanmış herhangi bir amaç için kullanmamayı, funduszeue.info’u maddi zarara yahut ticari itibar kaybı/zedelenmesine uğratmayacağınızı, funduszeue.info’un hizmetlerini sunmasını sekteye uğratmayacağınızı/zorlaştırmayacağınızı/imkansız hale getirmeyeceğinizi kabul edersiniz. funduszeue.info’da yer alan bilgi, içerik, grafikler, metin, sesler, görüntüler, düğmeler, ticari markalar, hizmet markaları, tanıtım, işletme adları, alan adları, iyi niyet hakları, teknik bilgi, tasarım ve haklar, ticari adlar ve logolar Fikri Mülkiyet Kanunları, Ulusal Kanunlar ve Uluslararası Anlaşmalarla korunmaktadır. funduszeue.info tüm bu hakları saklı tutar.
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası