Cinaslı Mani Örnek

Ses bakımından aynı anlamları farklı sözcüklerin oluşturduğu uyak türüne cinaslı uyak (cinaslı kafiye) denir. Cinaslı uyak aynı zamanda bir edebi sanattır. Halk şiirimizde çok eski zamanlardan beri bu sanata başvurulur. 

Cinaslı uyakta yazılışça fark olabilir. Bir dizede yer alan iki kelime, diğer dizede bir araya gelerek tek kelime olabilir. Cinaslı kafiye daha çok mani türünde (cinaslı manide) karşımıza çıkar.

Cinaslı Uyak (Kafiye) ile İlgili Örnekler

Örnek 1

Güle naz

Bülbül eder güle naz

Öyle bir derde düştüm

Ağlayan çok gülen az

Açıklama: Yukarıdaki mani, bir cinaslı mani örneğidir. Cinas, "gül" sözcükleri arasında olmuştur. Gül sözcüğü hem çiçek adı hem de "gül-" eylemi anlamında kullanılmıştır.

Örnek 2

Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç

Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç

Açıklama: Yukarıdaki dizelerde cinas "geç" sözcükleri arasında olmuştur. İlk dizedeki "geç " sözcüğü zaman anlamında; ikinci dizedeki "geç-" sözcüğü "hayatın devamı anlamında" kullanılmıştır. 

Örnek 3

Sinemi

Bürümüş ter sinemi

Felek çarkın kırılsın

Her işin tersine mi

Açıklama: Yukarıdaki manide "ter sinemi" sözcükleri arasında cinaslı uyak (kafiye) söz konusudur. İkinci dizede geçen "ter sinemi" terlemek ve çehre ile ilgiliyken dördüncü dizede geçen "tersine mi" sözü de "zıtlık, karşıtlık" anlamında kullanılmıştır.

Örnek 4

Yanalı

Haylıca vakit oldu

Ben bu derde yanalı

Binme namert atına

Ya mıh düşer ya nalı

Açıklama: Yazılışları aynı anlamları farklı sözcükler arasında cinaslı uyak (kafiye) oluşur. Bu manide de "yanalı" sözleri arasında cinaslı uyak (kafiye) oluşmuştur. Üçüncü dizede geçen "yanalı" sözcüğü "dertlenmek, içine düşmek" anlamındayken; beşinci dizede "ya" seslenme ünlemi ile atların ayaklarının altına vurulan aletten bahsedilmiştir.

Örnek 5

Budala

Bülbül konar bu dala                    

Olmuşum yâr delisi

Bana derler budala

Açıklama: Yukarıdaki manide "bu dala" sözleri arasında cinaslı uyak (kafiye) söz konusudur. İkinci dizede "bu" işaret sıfatı ile "ağacın dalı"; dördüncü dizede ise "zekâ yönünden geri, aptal" anlamında kullanılmıştır. Dolayısıyla bu sözcükler arasında cinaslı uyak (cinaslı kafiye) söz konusudur.

Örnek 6

Madem çoban değildin

Arkandaki sürü ne

Beni yârdan ayıran

Sürüm sürüm sürüne

Açıklama: İkinci dizede yer alan "sürü" ve "ne" sözcükleri ile dördüncü dizedeki "sürüne" sözcüğü arasında cinaslı uyak (cinaslı kafiye) söz konusudur. İkinci dizede sürü ile "küçükbaş hayvan topluluğu"; dördüncü dizede ise "sürünmek" anlamı esastır. 

Örnek 7

Niçin kondun a bülbül 

Kapımdaki asmaya                        

Ben yârimden ayrılmam 

Götürseler asmaya

Açıklama: "Asma" sözcükleri arasında cinaslı uyak (cinaslı kafiye) söz konusudur. İkinci dizedeki "asma" sözcüğü "ucundan tutturularak aşağıya sarkıtılan kapıdaki asma kilit" anlamında; dördüncü dizede ise "asma" sözcüğü "idam etmek" anlamında kullanılmıştır.

Örnek 8

Her nefeste işledim ben bir günah

Bir günah için demedim ben bir gün ah

Süleyman Çelebi

Açıklama: "Günah" sözcüğü ile "gün ah" sözcükleri arasında cinaslı uyak (cinaslı kafiye) vardır. İlk dizede geçen "günah" sözcüğü "dince suç sayılan her şey" anlamında; ikinci dizede ise zaman anlamındaki gün ile ah sözcüğünün birleşmesinden oluşmuştur.

Örnek 9

Gayet çoktur değil benim yaram az

Bana yardan gayrı cerrah yaramaz

Açıklama: Yazılışları aynı (ayrı yazılmaları engel değil) anlamları farklı sözcüklerle yapılan kafiyeye cinaslı kafiye denir. Yukarıdaki dizelerde de ilk dizede geçen "yaram" ve "az" sözcükleri birleşerek dördüncü dizede geçen "yaramaz" sözcüğü ile cinaslı uyak (cinaslı kafiye) oluşturmuştur.

Örnek 10

Bilmem ki yaz mı gelmiş

Niçin açmış gül erken

Aklını kayıp ettim

Nazlı yârim gülerken

Açıklama: İkinci dizede geçen "gül" ve "erken" sözcükleri birleşerek dördüncü dizede geçen "gülerken" sözcüğü ile cinaslı uyak oluşturmuştur. Her iki dizedeki bu sözcüklerin anlamlarının farklı olması bu uyağı oluşturmuştur.

Örnek 11

Yaz arar

Bak şu garip bülbüle

Zemheride yaz arar

Cihanda bir yar sevdim

Ya faydadır ya zarar

Açıklama: Bir cinaslı mani örneği olan yukarıdaki örnekte üçüncü dizede geçen "yaz" ve "arar" sözcükleri birleşerek beşinci dizede geçen "ya" ve "zarar" sözcükleri ile cinaslı uyak (cinaslı kafiye) oluşturmuştur.

Ayrıca bakınız

Cinaslı Kafiye:

Yazılış ve söylenişleri aynı, anlamları farklı olan sözün veya sözcüğün birarada kullanılmasından oluşan kafiye türüdür.

&#x; Cinas, ses bakımından birbirine benzeyen, fakat anlam bakımından benzemeyen sözcük ya da sözcük kümeleriyle yapıldığı için, bunlar kafiye olarak da kullanılmıştır. İşte bu şekildeki kafiyelere “cinaslı kafiye” adı verilmektedir.

&#x; Cinaslar tek basit kelimeler ile yapılabildiği gibi, yazılış birliğinden dolayı tunç kafiye şeklinde veya birleşik kelimelerle de kurulabilir. Hatta kelime gruplarıyla da –özellikle manilerde – cinaslar yapıldığı olur.

&#x; Cinaslı kafiye, Halk edebiyatında çok kullanılmıştır. O kadar ki, sanatçısı bilinmeyen (anonim) ortak halk edebiyatında cinaslı mani (kesik mani) diye bir tür dahi oluşmuştur.

Örnekler:

Niçin kondun a bülbül
Kapımdaki asmaya
Ben yarimden ayrılmam
Götürseler asmaya (Mani)

Güle naz
Bülbül eyler güle naz
Girdim bir dost bağına
Ağlayan çok gülen az. (Mani)

Kısmetindir gezdiren yer yer seni
Arşa çıksan âkibet yer yer seni. (Kemalpaşa –zade, yy.)

Ben sana bülbül, bana sen gülşen ol
Ko beni ağlayayın, sen gül, şen ol. (Mesihi, yy.)

Kaynak: Açıklamalı Edebiyat Terimleri Sözlüğü/ Murat AKINCI