Piston Biyel Krank Mekanizması

MLL ETM BAKANLII

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

PISTON BIYEL KRANK MEKANIZMASI

MT

Ankara,
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER

AIKLAMALAR V
GR 1
RENME FAALYET-1 3
1. PSTON BYEL MEKANZMASI 3
Mikrometreler 4
Grevi 4
Mikrometrelerin Genel Yaps 4
Mikrometre eitleri 5
Mikrometre ile l Alnrken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar 8
Mikrometrelerin Okunmas 10
l Aletlerinin Bakm ve Kullanlmasnda Dikkat Edilecek Hususlar 13
Komparatrler 14
Komparatrlerin Genel Yaps ve Paralar 14
Komparatrleri Kullanrken Dikkat Edilecek Hususlar 15
Pistonlar 17
Grevi 17
Yapsal zellikleri ve Ksmlar 17
Piston eitleri 21
Pistonlarn Kontrolleri ve Taklmas 24
Segmanlar 26
Grevi 26
Malzemeleri ve Yapsal zellikleri 27
Segman eitleri 30
Segmanlarda Yaplan Kontroller, lmler ve Deitirilmesi 34
Yayl Segmanlar 36
Segman Pensesi 37
Piston Pimleri 38
Grevi 39
Yapsal zellikleri 39
Piston Pimlerinin Balant eitleri 39
Piston Pimlerinde ve Pim Yuvalarnda Yaplan Kontroller ve lmler 41
Biyel Kolu (Piston Kolu) 43
Grevleri 43
Biyellerin Yapsal zellikleri ve Ksmlar 44
Biyel Kollarnda Yaplan Kontroller ve lmler 45
Piston Biyel Mekanizmas Arzalar, Belirtileri ve Biyellerin Ayar 46
Silindirler 47
Silindirlerin Anma Nedenleri 47
Silindirlerin llmesi 50
Silindir Gmleklerinin eitleri 52
Motor Bloklar (Silindir Bloklar) 54
Grevleri 54
Yapsal zellikleri ve Ksmlar 55
UYGULAMA FAALYET 57
LME VE DEERLENDRME 75
RENME FAALYET-2 77
ii
2. KRANK MLLER (ANA MLLER) 77
Grevleri 77
Malzemesi ve Yapsal zellikleri 77
Krank Mili eitleri 79
ki Silindirli Motor Krank Milleri 80
Drt Silindirli Sra Tipi Motor Krank Milleri 80
Alt Silindirli Sra Tipi Motor Krank Milleri 82
V Tipi 6 Silindirli Motor Krank Milleri 83
Krank Milinin Dengesi 83
Krank Milinin Kontrolleri 84
Krank Mili Doruluunun Kontrol Edilmesi 84
Krank Muylularnn Kontrol 85
UYGULAMA FAALYET 86
LME VE DEERLENDRME 94
RENME FAALYET-3 95
3. KRANK ML KEELER 95
Grevleri 95
Yaps ve zellikleri 95
Krank Mili Keelerinde Yaplan Kontroller 96
Krank Mili Keelerinin Arzalar ve Belirtileri 97
UYGULAMA FAALYET 99
LME VE DEERLENDRME
RENME FAALYET-4
4. MOTOR YATAKLARI
Grevleri
eitleri ve Yapsal zellikleri
Kusinetli Yataklar
Hassas lenmi Yataklar
Yar lenmi (Kaba lenmi) Yataklar
Yatak zellikleri
Yatak Yaygnl
Yatak Kenar knts
Yatak Tespit ekilleri
Ya Kanallar
Ya Delikleri
Ana ve Kol Yataklarnda Yaplan Kontroller ve lmler
Yatak Arzalar ve Belirtileri
Gezinti Yataklar
Grevleri
eitleri ve Yapsal zellikleri
Arzalar ve Belirtileri
Kontrolleri ve lmleri
UYGULAMA FAALYET
LME VE DEERLENDRME
RENME FAALYET-5
5. VOLAN
Grevleri
iii
Yaps ve Malzemesi
Volann Kontrol
Volann Arzalar ve Belirtileri
UYGULAMA FAALYET
LME VE DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
CEVAP ANAHTARLARI
KAYNAKA

iv
AIKLAMALAR

KOD MT
ALAN Motorlu Aralar Teknolojisi
DAL / MESLEK Alan Ortak
MODLN ADI Piston Biyel Krank Mekanizmas
Piston biyel mekanizmasnda yer alan piston, segman, piston
pimi ve biyel kolu gibi birbiri ile balantl olarak alan
paralarn zelliklerinin ve bu paralarn almalarnn
MODLN TANIMI anlatld; silindir antlarnn nasl tespit edileceinin ve
krank millerinin lmlerinin nasl yaplacann, volann
motor zerinden sklmesinin ve kontrollerinin retildii
bir renme materyalidir.
SRE 40 / 32
N KOUL n koulu yoktur.
YETERLK Motorda mekanik onarm yapmak
Genel Ama
Otomotiv motorlarnn mekanik bakm ve onarmlarn ara
katalouna ve belirtilen srelere uygun olarak
yapabileceksiniz.
Amalar
1. Piston-biyel mekanizmasnn kontrollerini ve bakm
onarmn yapabileceksiniz.
MODLN AMACI 2. Krank milinin kontrollerini ve deiimini
yapabileceksiniz.
3. Krank mili keesinin kontrollerini ve deiimini
yapabileceksiniz.
4. Motor yataklarnn kontrollerini ve deiimini
yapabileceksiniz.
5. Volan motor zerinden skp kontrollerini
yapabileceksiniz.
ETM RETM
Ortam: Atlye, teknoloji snf, otomotiv sektrnde hizmet
ORTAMLARI VE
veren zel servisler
DONANIMLARI
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
LME VE
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
DEERLENDRME
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

v
GR
GR
Sevgili renci,

Otomotiv sektr li yllarn bandan itibaren, ana ve yan sanayi ile birlikte
gelimeye balam; ekonomideki gelimelere bal olarak gelen talep artlar ile birlikte
larn banda kapasite artlarna ve yeni model ara retimine ynelmitir. Sektrde
faaliyet gsteren otomotiv reticilerinin saylarndaki arta paralel olarak otomotiv yan
sanayi de hzl bir gelime gstermitir. Bu erevede reticiler kapasite artrarak ve
modernizasyon yatrmlar gerekletirerek uluslararas standartlarda retim yapmaya
balamtr. Avrupal baz ana otomotiv reticilerinin, Trkiyeyi ara mamullerin temini iin
tercih etmeleri, yan sanayi iin artan bir byme potansiyeli oluturmaktadr. Trkiyenin
Gmrk Birliine girii ile otomobil ithalat ve model eitlilii de nemli lde artmtr.
Btn bu gelimelere bal olarak otomotiv teknolojisi meslek dalnda i hacmi giderek
genilemekte; bu bymenin gelecekte artan bir ivmeyle srmesi beklenmektedir.

Bylesine dinamik ve deiken bir ortamda kalc olabilmek iin kk lekli bakm-
onarm iletmeleri bir araya gelip "servis alar" oluturmaktadr. Ayrca orta ve byk
lekli iletmelere ynelik olarak var olan eilim bu servis alarnn olumasn
hzlandrmaktadr. Aralarn karmak yapsnn artmas sebebiyle alanlarn sahip olmalar
gereken mesleki gereklilikler artmaktadr. Son zamanlarda, otomobillerdeki elektronik
paralarn arlnn artmas, motor ilevleri ve ayar deerlerinin modern elektronik
yntemlerle llmesi ve test edilmesi, bu alanda byk deiikliklere yol amtr.

Meslein yrtlebilmesi iin bilgisayar, elektrik, elektronik, hidrolik bilgileri giderek

nem kazanmaktadr. Model eitliliinin ve ithal otomobillerin saylarnn artmas nedenleri
ile meslekte alanlarn otomobil teknolojisindeki hzl gelimeleri izlemeleri ve yeni
otomobil modellerini tanmalar gerekmektedir. Otomotiv teknolojisi alannda alan
elemanlar binek, hafif ve ar hizmet tipi aralardaki (i makineleri hari) bakm, onarm ve
ayar ilemlerini, amirinin gzetiminde ve belirli bir sre ierisinde yapma bilgi ve becerisine
sahip nitelikli kiilerdir. Bu grev ve ilemleri yerine getirirken bireysel sorumluluk alabilir
ya da bakalar ile i birlii iinde alabilirsiniz. Genel alma prensipleri dorultusunda,
ara, gere ve ekipmanlar etkin bir ekilde kullanabilir. gvenlii ve evre koruma
dzenlemelerine ve meslein verimlilik ve kalite gerekliliklerine uygun olarak grevinizi
yerine getirirsiniz.

Sevgili renci, otomotiv sektr gen nfus iin hlen cazip bir istihdam alan
grldnden eitim merkezlerinde hazrlanan modller ile otomotiv sektrnde alan
firma ve servislerin istekleri dorultusunda, amzn teknolojik yeniliklerine uyumlu
eitim donanmlar kullanlarak piyasa artlarna hazr hle getirileceksiniz.

1
2
RENME FAALYET1
RENME FAALYET-1
AMA
Piston biyel mekanizmasn onarabilecek; silindirleri, pistonlar ve yataklar
lebilecek; segmanlar pistonlara takabilecek; piston, silindir ve yataklar zerinde oluan
antnn nedenlerini tespit edebileceksiniz.
ARATIRMA SORUSU
ARATIRMA

Otomobil servislerine giderek motorda oluan ya eksilmesi, g kayb ve

vuruntunun nedenlerini aratrnz. Aratrma sonularn rapor hline getiriniz
ve arkadalarnza sununuz.

1. PSTON BYEL MEKANZMASI

Piston biyel mekanizmas, yanma zamannda meydana gelen, yanm gaz basncn
krank miline iletir. Bu mekanizmann verimli almasn salamak iin zaman zaman
kontrol ve onarm gereklidir.

Bu blmde pistonlar, biyeller, segmanlar, piston pimlerinin grevi, yaps, eitleri

kontrol ve llmeleri ile birlikte deitirilmeleri hakknda bilgi verilecektir. Ancak bundan
nce kontrollerde kullanacanz l aletleri olan mikrometreler ve komparatrleri
renmelisiniz.

ekil Piston biyel mekanizmas

3
Mikrometreler
Grevi

Kumpastan daha hassas lm gerektiren yerlerde kullanlan vidal lme aletleridir.

Milimetrenin yzde biri hassasiyetinde lm yapmak amacyla metrik mikrometreler, inin
binde biri hassasiyetinde lm yapmak amacyla in mikrometreler kullanlr. Dijital
mikrometreler ile daha hassas l alnabilir.

eitli mekanik ve motor paralarnn hassas olarak lmn yapmak iin kullanlr.
Silindir, delik ve benzeri yerlerin i aplarn lmek iin i ap mikrometresi kullanlr.
Piston, krank muylular, kam muylular gibi paralarn aplarnn llmesinde d ap
mikrometresi kullanlr. Belirli bir yzeyle taban arasndaki mesafeyi lmek amacyla da
derinlik mikrometresi kullanlr. Ayrca deiik amalarla imal edilmi mikrometreler de
mevcuttur.

Mikrometrelerin Genel Yaps

ekil Mikrometrenin ksmlar

Mikrometreler; ana hatlaryla ekil de grld gibi gvde zerindeki hareketsiz
olan ve u ksmn yzeyi lebleme ilemine tabi tutulmu sabit rs, para lsn almak
amacyla kullanlan hareketli mil, alnan lnn saysal olarak tespit edildii gmlek ve
tambur, alnan l deerinin bozulmamas iin milin hareketini engelleyen kilitleme
mandal ve lm yapan her kiinin i parasna gereinden fazla basky engelleyen ve
ayn deeri tespit edebilmesini salayan crcr ksmlarndan meydana gelir.

lme hassasiyetinin belirtildii ksmda, metrik mikrometreler genelde milimetrenin

yzde biri hassasiyetinde, in mikrometreler ise genelde inin binde biri hassasiyetinde
lm yapar.

4
lme aralnn belirtildii ksmda, metrik mikrometreler iin , , ,
, , mm gibi birbirinden 25 mm farkl llerdeki lme snrlarlarnda imal
edilir. n mikrometreler iin; 01, 12, 23, 34, 45, in gibi birbirinden 1 in farkl
llerdeki lme snrlarlarnda imal edilir.

Mikrometre eitleri

Yaplacak lm yerinin zelliine gre farkl yaplardaki ve ayn l alma

mantndaki mikrometrelerin eitleri unlardr:

D ap mikrometreleri
ap mikrometreleri
Derinlik mikrometreleri
Vida mikrometreleri
Modl mikrometreleri
zel mikrometreler
Elektronik dijital mikrometreler

D ap Mikrometreleri

parasnn kalnln veya apn lmek amacyla kullanlr.

Resim D ap mikrometreleri (mekanik ve dijital)

ap Mikrometreleri

Bir i ap mikrometresi sabit gvdesi olmayan bir d ap mikrometresine benzer.

ap mikrometresinin minimum lm aral normalde 25 mmdir ve lme prensibi d ap
mikrometresi ile ayndr. ap mikrometresini kullanmak d ap mikrometresini
kullanmaktan daha zordur.

ekil ap mikrometrelerinin yaps Resim ap mikrometresi

5
rnein bir silindirin i apn lmek iin i ap mikrometresinin tutamandan
tutunuz ve silindir cidarnn bir yzeyine mili dediriniz. Silindir cidarnn dier yzeyine
ayar mili temas edene kadar yavaa tamburu dndrnz. ap kusursuz bir ekilde lmek
iin i ap mikrometresinin doru olarak konumlandrlmas ok nemlidir.

ekil ap l alma ilemi

ap mikrometresini en kk l deerini bulana kadar dik olarak hareket ettiriniz

ve daha sonra ekil te grld gibi i ap mikrometresini en byk l deerini
bulana kadar yatay olarak dndrnz. lk noktadan yatay olarak geen hayal bir hat iziniz.
Daha sonra, ikinci noktadan dikey olarak geen hayal bir hat iziniz. Her iki hayal hattn
birbirini kestii noktaya ayar milini getiriniz ve i ap buradan lnz.

Derinlik Mikrometreleri

Derinlik l almada kullanlr. Resmi aada grlmektedir.

Resim Derinlik mikrometreleri (mekanik ve dijital)

Vida Mikrometreleri

Vidalarn llerini almak iin kullanlr. Resmi aada grlmektedir.

6
Resim Vida mikrometresi

Modl Mikrometreleri

Modl lleri almakta kullanlr.

Resim Modl mikrometresi

zel mikrometreler

Farkl zeliklerdeki paralarn llerini almak iin zel olarak imal edilmi
mikrometrelerdir.

Resim zel mikrometreler

7
Elektronik Dijital Mikrometreler

Hzl teknolojik gelime, mikrometre gibi kk l aletlerinin de elektronik sistemli

olarak yaplmasn salamtr. Resim de, lme hassasiyeti 0, mm ve 0," (in)
olan dijital gstergeli bir d ap mikrometresi gsterilmektedir. Dijital gsterge zerinde
grlen rakamlar likit kristalli elemanlardan oluur ve be hanelidir. Tambur, vidal mil ve
dijital gsterge arasndaki bant, pillerden gelen zayf akmla alan kapsaml entegre
devresi (LSI) bulunan bir elektronik beyinle salanr.

Resim Elektronik dijital mikrometreler

Motor onarmnda ekil olarak en ok kullanlan mikrometre eitleri; d l (ap)

ve i l mikrometreleridir.

Mikrometre ile l Alnrken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Mikrometreyi kullanmadan nce doru olarak kalibre edildiini kontrol etmeniz

gerekir. Bunu yapmak iin ilk nce hareketli ve sabit mil lm yzeylerini temiz bir bez
paras ile temizleyiniz. Yzeyleri hibir zaman direkt olarak parmaklarnza srmeyiniz.
Daha sonra, hareketli mil sabit yzey ile hafife temas edecek kadar tamburu dndrnz.
Her iki yzeyin tam temas etmesi iin crcr stoperi dndrnz ve temas ettikten sonra crcr
stoperi her iki yzeyin birbirine belirli bir basn tatbik etmesi iin 2 ile 3 tur daha eviriniz.

Hareketli mili bu konumda tutmak iin kilit mandaln eviriniz (Crcr stoperi yavaa
ve muntazaman evirdiinizden emin olunuz. Eer crcr stoperi ok hzl dndrrseniz,
tamburun ataleti dolaysyla ok fazla dnebilir ve lmn neticesi gerektii kadar hassas
kmayabilir.).

8
ekil Mikrometrenin sfrlanmas
Tambur zerindeki "0" l izgisi ile d bilezik zerindeki referans izgisi st ste
akyorsa mikrometre doru olarak kalibre edilmi demektir. Aksi takdirde, mikrometre
tekrar kalibre edilmelidir. Eer hata mm veya daha kk ise kilit mandaln kapatarak
hareketli mili sabitleyiniz. Mikrometre ile birlikte verilmi olan ayar anahtarn d bilezik
zerindeki kk deliin iine yerletiriniz. Daha sonra, "0" noktas ile d bilezikteki
referans izgisi ile aktrnz.

ekil Sfr ayar doru yaplm mikrometre

Ayarlama bittikten sonra mikrometrenin doru olarak kalibre edildiini teyit etmek
iin "0" noktasn kontrol ediniz. lm ncesi llecek parann alma yzeyini temiz
bir bez ile siliniz. Mikrometreyi erevesinden tutunuz ve hareketli mili llecek paraya
doru dndrnz ve hareketli mil paraya temas edene kadar crcr stoperini dndrnz.

llen paraya yzeyler temas ettikten sonra crcr stoperi iki veya entik daha
dndrnz ve skalay okuyunuz. Paralara basn uygulamak iin tamburu kesinlikle
kullanmaynz. lme esnasnda yaplacak hatay en aza indirmek iin lm birka kez
tekrarlaynz.
9
Mikrometrelerin Okunmas

Metrik Mikrometrelerin Okunmas

tambur (d bilezik) zerindeki orta izginin st ksm bir mm aralklara

blnmtr. Sfr izgisinden sonra birinci izgi 1 mm, 2. izgi 2 mm, 3. izgi 3 mmyi
gsterir. Her 5 mm izgisi zerinde saysal deeri bulunur. Orta izginin altndaki blnt
izgileri ise 0,05 mm izgileridir. Mikrometrenin herhangi bir aklk durumunda d
tamburun kenar i tambur blnts zerinde hangi izgi ile akm veya gemi ise o
izginin saysal deeri tespit edilir. D tambur zerinde 50 blnt izgisi vardr. Her iki
izgi aras 0,01 mmdir. Sfr izgisinden sonraki birinci izgi 0,01, 2. izgi 0,02, 3. izgi
0,03 mmyi gsterir. Her beinci izgi uzun boyludur ve zerinde saysal deeri yazldr.
l alrken i tambur zerindeki orta izginin akt d tambur blnts, lnn
yzdelik ksmn verir. D tamburda okunan deer, i tamburdan okunan lye ilave edilir.

ekil Metrik mikrometre okuma

ekil de grld gibi mikrometrenin d tamburu i tambur zerindeki orta
izginin zerinde bulunan 7 mm rakamn ve orta izginin altnda bulunan mmlik ksm
geip d tambur zerindeki blntlerden 15 rakamnn orta izgisiyle akmtr. Bu
konumda okunan deer yukardaki ekildeki gibi hesaplanarak bulunur.

Metrik Mikrometre Okuma Uygulamalar

ekil Mikrometrede 20,68 mm ls

10
ekil Mikrometrede 11,18 mm ls ekil Mikrometrede 32,37 mm ls

ekil Mikrometrede 85,60 mm ls ekil Mikrometrede 35,60 mm ls

ekil Mikrometrede ,60 mm ls

11
n Mikrometrelerin Okunmas

ekil n mikrometrenin okunmas

n mikrometrelerde i tamburun orta izginin st ksmnda 1 in uzunluk on eit

paraya blnmtr. Her iki izgi aras 1/10 intir. Bu da 0, in demektir. Blnt
izgileri zerinde 1, 2, 3, 4, 5 gibi rakamlar bulunur. 1 rakam 0, in, 2 rakam 0, in,
3 rakam 0, ini gsterir. Orta izginin alt blnts ise her 0, inlik uzunluk 4 izgi
ile 0,lik ksmlara ayrlmtr. Bylece i tambur zerinde 0, inlik blntler
salanr. D tambur zerinde 25 blnt izgisi vardr. Her iki izgi aras 0, intir.
Mikrometre ile alnan l okunurken i tambur zerinden tespit edilen lye d
tamburdan okunan deer ilave edilir.

n Mikrometre Okuma Uygulamalar

ekil n mikrometrede 1, ls ekil n mikrometrede 0, ls

12
ekil n mikrometrede 0,ls

Teleskopik Geyler

Bir mikrometre ile birlikte i llerin alnmasnda kullanlr. Yayl olan l ular,
ie doru baslarak tespit vidasyla tespit edilir. Daha sonra llecek deliin iine sokulur.
Tespit vidas aldnda l ular delik yzeyine temas eder. Bu durumda tespit vidasyla
l ularnn konumu sabitlenir. Delik dna alnan gey, mikrometre ile llerek delik
ap bulunur.

Resim Teleskopik geyler

l Aletlerinin Bakm ve Kullanlmasnda Dikkat Edilecek Hususlar

Hatasz lme ilemi iki aamada gerekleir. Birinci basamak doru l almak,
ikinci basamak alnan ly doru okumaktr. Bunun iin aadaki hususlara dikkat
etmeliyiz.

l aletleri, daima temiz, yalanm ve kendi kutusu iersinde muhafaza

edilmelidir.
stenilen l hassasiyetine uygun l alet seilmelidir.

13
l aleti ile llecek para temiz olmaldr.
l aleti salam ve alnacak lye uygun olmaldr.
Hassas lmlerde; hava scakl, parann scakl, l aletinin scakl
C olmaldr.
lme esnasnda l aletine normal temas basks verilir.
lm okunurken aydnlk yeterli olmal ve l aletine dik olarak baklmaldr.
Hibir zaman hareket eden paralarn zerinde l alnmamaldr. Hareketli
paralarda l yapmaya teebbs edilmemelidir.
lme ileminden nce l aletinin ayar taml kontrol edilmelidir.
Gerekiyorsa ayar yaplmaldr.

Komparatrler
Komparatrlerin Genel Yaps ve Paralar

Komparatrler; lme, kontrol ve mukayese iin kullanlr. Komparatr l mili ve

l saatinden oluan iki ana ksmdan oluur. l milinin aa yukar hareketi l saati
ibresinin dnmesini salar.

Komparatrlerde byk ibrenin iki izgi arasndaki hareketi metrik olanlarda 0,01
mmyi, in olanlarda ise 0, i gsterir.

Kk ibre ise byk ibrenin ka tur dndn gsterir.

ekil Komparatr l saati

14
ekil Komparatrn ksmlar

Komparatrlerin Kullanm Yerleri

Silindirlerin, ana ve kol yataklarn, piston pimi yuvalarnn llmesinde,

Krank mili, kam mili ve baz paralarn erilik kontrollerinde,
Volan, bask diski, fren diski ve benzeri paralarn salg kontrollerinde,
Eksenel gezinti ve boluk kontrollerinde

kullanlma amacna uygun olarak deiik balant paralar ile kullanlr.

Komparatrleri Kullanrken Dikkat Edilecek Hususlar

Komparatrlerin kendileri lme takm deildir. Bunlar daha ziyade mukayeseli l

almak iin kullanlr. Yani komparatrler nce standart ly gsterecek ekilde bir
mikrometre veya standartla ayarlanr ve sfrlanr. Sonra llecek parann standarttan ne
kadar ayrld tespit edilir. Sfrlama iin gsterge kadrannn sfr standarda ayarlanm
ibrenin altna getirilir. Baz komparatrlerde kadran zerinde tolerans gsteren ilave iaretler
de bulunabilir.

15
Resim Komparatr takm

Resim da i ap lmek iin (rnein silindir i ap vb.) yaplm komparatrl

bir lme takm gsterilmitir. Bu komparatr gerekirse ilave ayaklar taklarak bir d ap
mikrometresi ile standart ap sfr gsterecek ekilde ayarlanr. Sonra komparatr silindir
iine sokularak aptaki deimeler okunur.

Hatasz lme ilemi iki aamada gerekleir. Birinci basamak doru l almak,
ikinci basamak alnan ly doru okumaktr. Bunun iin aadaki hususlara dikkat
etmeliyiz.

stenilen l hassasiyetine uygun l alet seilmelidir.

l aleti ile llecek para temiz olmaldr.
l aleti salam ve alnacak lye uygun olmaldr.
Hassas lmlerde; hava scakl, parann scakl, l aletinin scakl
21 C olmaldr.
lme esnasnda l aletine normal temas basks verilir.
lm okunurken aydnlk yeterli olmal ve l aletine dik olarak baklmaldr.
Hibir zaman hareket eden paralarn zerinde l alnmamaldr.
lme ileminden nce l aletinin ayar taml kontrol edilmelidir.
Gerekiyorsa ayar yaplmaldr.
Komparatrlerle l alrken dikkat edilmesi gereken en nemli noktalardan
biri de paralarn hareket snrlarnn komparatrn lme sahasnn iinde
kalmasdr. Aksi hlde ya komparatr i parasndan ayrlarak yanl deer
okumasna sebep olur, ya da parann hareketi bitmeden komparatr lme
snrna dayanr ve zorlama yznden krlabilir.
zellikle dnen paralar zerine lme yaparken komparatr ayann delik ve
kntlara taklmamasna dikkat edilmelidir.

16
Pistonlar

Resim eitli pistonlar

Grevi

Silindir iinde iki l nokta arasnda hareket ederek zamanlar meydana getirir.
Silindirin alt tarafnda hareketli bir kapak vazifesi grr. Yanm gaz basncn biyel yardm
ile krank miline iletir.

Piston silindir kapa ile birlikte yanma odasn oluturur. Yanma zamannda meydana
gelen, yksek scakla dayanabilmeli ve bu s karsnda ekil deitirmeden, skmadan
grevine devam edebilmelidir. Ayrca piston yanma zamannda meydana gelen yksek
basnca da dayanabilmeli, uzun sre s ve basn altnda normal eklini koruyabilmelidir.

Yksek s ve basnca dayanabilmelidir. Piston atalet (eylemsizlik) kuvvetlerini

yenerek l noktalar kolayca aabilmesi iin mmkn olduu kadar da hafif olmaldr.

Yapsal zellikleri ve Ksmlar

Otomobillerde kullanlan piston eitlerinin bir ksm Resim da grlmektedir.

Ayrca bir motora ait bir pistonun ksmlar ekil A ve ekil B de grlmektedir.

Otomobillerde nceleri gri dkme demir, yumuak dkme elik, krom nikelli elik
pistonlar kullanlmasna ramen gnmzde yaygn olarak alminyum alam pistonlar
kullanlmaktadr.

17
ekil A: Pistonun ksmlar

ekil B: Pistonun ksmlar

18
Resim Piston

Alminyum alam pistonlar s iletme yetenei daha iyi olduundan dier pistonlara
gre daha iyi soutulur. Hafif olduklarndan atalet kuvvetleri de azdr.

Alminyum alamndan yaplan pistonlarn, genleme katsays fazla olduu iin bu

tip pistonlarda; silindirle piston arasnda, dkme demir pistonlara nazaran daha fazla boluk
verilir. Ancak alminyum pistonlara baz zel ekiller verilerek motor soukken piston
vuruntusu yapmadan motor kararl alma scaklna ulatnda ise skmadan almas
salanmtr.

Alminyum alamndan yaplan pistonlara, baz firmalarca termik ilemlere tabi

tutulduktan sonra elektrolitik (anodik) ilemler uygulanr. Bu ilemler sonucu piston
yzeyinde 0, mm kalnlnda alminyum oksit tabakas meydana gelir. Bu tabaka,
pistonun anmaya kar direncini artrd gibi piston yzeyinin daha iyi yalanmasn
salar.

Piston balar genellikle, dz, bombeli ve baz dizel motorlarnda anak (i bkey)
biiminde yaplmaktadr. Baz motorlarda piston bann supap balarna arpmasn
nlemek iin piston balar Resim de grld gibi oyuk yaplmtr.

Resim A: Piston takviye kollar Resim B: Piston takviye kollar

19
Piston ban takviye etmek ve yanm gaz basncna kar direncini artrmak iin
pistonun i ksmna takviye kollar yaplmtr. Bu takviye kollar, piston bandaki snn
segmanlar yoluyla silindir cidarna ve soutma suyuna iletilmesine de yardmc olur.

Segman yuvalar piston banda bulunur. Genellikle benzin motoru pistonlarnda iki
kompresyon, bir ya segman bulunmaktadr. Dizel motorlarnda iki veya kompresyon,
bir veya iki ya segman bulunabilir. ki ya segman varsa ikinci ya segman alt etekte
bulunur. Pistondaki ya segman yuvalarnda, ya aktma delikleri vardr. ekil de
pistonlardaki ya aktma delikleri ve segman yuvalar grlmektedir.

ekil Piston ya aktma delikleri

Yine baz pistonlarn, 1. piston setinin arkasna gelen kanala ya soutma kanal denir.
Bu kanal piston bandaki fazla snn segman yuvalarna gemesini nler. Genellikle piston
eteinin deformasyonunu nlemek iin etek i ksmna dkm srasnda bir takviye ve denge
eridi yaplmtr.

Piston pim yuvalar genellikle piston simetri ekseninde olmasna ramen baz
motorlarda, silindirde piston etek vuruntusunu nlemek iin pim yuvas ekseni, piston
ekseninden sktrma zaman dayanma yzeyi tarafna veya i zaman dayanma yzeyi
tarafna ekil de grld gibi kak yaplmtr.

ekil Eksenel kaklk

20
Resim eitli pistonlar

Piston eitleri

Benzin motorlarnda dz etekli, dz diyagonal yarkl, T yarkl, U yarkl ve oto

termik pistonlar kullanlmaktadr. Resim te dz etekli ve oval pistonlar grlmektedir.

Dz etekli pistonlar; dkme demirden, krom nikelli demir veya alminyum

alamndan yaplr. Bu pistonlarn eteklerinde, yatay veya dikey, herhangi bir yark yoktur.

Alminyum alamndan yaplan pistonlarda, pistonun ekil deitirmeden ve

skmadan rahata genleerek greve devam edebilmesi iin piston zerine yatay ve dikey
yarklar almtr. Bu yarklar i zamannda piston direncini azaltmak iin kk yaslanma
yzeyi tarafna alr.

Yatay yarklar, genellikle piston bandaki ya segman yuvasnda olduu gibi piston
etek balangcnda da olabilir. Bu yark piston bandaki yksek snn, piston eteine
gemeden, segmanlar yolu ile silindir cidarna ve oradan da soutma suyuna gemesini
salar.

Dikey yarklar ise zellikle alminyum alamndan yaplan pistonlarda bulunur.

Yksek s karsnda genleen piston etei, bu yar kapatr. Piston souyup bzlnce bu
yark tekrar alr. Bylece pistonla silindir arasna, daha az boluk vererek motorun daha
verimli almas salanm olur. Bu pistonun etek balangcnda yatay bir yarkla beraber,
piston eteini boydan boya kat eden diyagonal (eik) bir yark vardr. Dikey yarn, tam dik
deil de diyagonal yaplmasnn nedeni, motorun almas srasnda silindir cidarnda geni

21
bir yzeye temas etmesini salayarak silindir yzeyinin kanal biiminde anmasn
nlemektir.

Alminyum genleme kat says fazla olmas nedeniyle motor alrken pistonun
skp ekil deitirmeden grevine devam edebilmesi iin alminyum pistonlara eitli
yarklar almasnn yan sra, piston balar daha dk lde silindirik olarak piston
etekleri ise oval ve konik olarak yaplmtr.

Oto Termik Pistonlar

Bu pistonlar dklrken piston pim yuvalarna, piston pimine dik eksen ynnde
genleme katsays, alminyuma gre daha az olan elik levhalar yerletirilmitir.

Oval olarak yaplan, bu pistonlarda, pime dik eksende pistonla silindir arasna
mm gibi az bir boluk verilir. Pim ynnde ise mm kadar boluk verilmitir.
Bu pistonlarda byk bir yatay yark ve kk yaslanma yzeyi tarafnda etei boydan boya
kat eden diyagonal bir yark vardr. Oto termik pistonlarda motor snd zaman, piston pim
yuvasnda bulunan elik paralar, pistonun pime dik ynde genlemesini snrlandrr. Piston
bu ynde, ancak eliin genleme katsaysna uygun biimde genleir. Bylece motor
soukken piston vuruntusu yapmayacak ekilde, pime dik ynde az boluk verilir. Hlbuki
pim ynnde fazla boluk olduu iin motor sndka piston pim ynnde genleir ve
bylece piston skmadan grevine devam eder.

Oval Pistonlar

Alminyum alam pistonlar, normal dkme demir pistonlar gibi silindirik olarak
yaplsayd alminyum genleme kat says fazla olduu iin pistonun yksek motor
scaklnda, skp kalmadan almasna devam edebilmesi iin daha fazla boluk
verilmesi gerekirdi. Bu durum ise souk motor almasnda fazla boluk nedeniyle motorda
piston vuruntusuna neden olur.

Oval pistonlar, silindire en az dkme demir pistonlar kadar sk altrldklar iin

motor soukken piston vuruntusu yapmaz. Motorun alma scaklnda piston, silindir ve
segmanlar izilip skmadan en yksek verimle almasna devam edebilir. Resim de
grlen oval piston, genellikle alminyum alamndan yaplr ve piston ba silindirik olur.
Bunlar, piston eteinden mm kk yaplr. Bylece bu ksmda, silindirle temas
segmanlar salar. Silindir apna gre, ok dk lde yaplan piston bann, silindir
setlerine ve silindir yzeylerine temas sz konusu deildir.

Oval pistonlarda; pime dik eksende etek sonu ls, pime paralel eksende etek sonu
lsne gre daha byktr. Ortalama bir deer verilecek olursa pime paralel yndeki ap,
pime dik eksendeki apa gre mm kadar kktr. Bylece piston soukken
pime dik ynde pistonla silindir arasnda ( mm) normal boluk olduu iin
motor piston vuruntusu yapmadan alr. Pim ynnde mm kadar boluk
olduuna gre motor sndka piston pim ynnde genleerek skmadan almasna
devam eder. Ayrca alminyum alamndan yaplan piston etekleri bir miktar da konik
yaplr. Pime dik eksende etek balangc ls, ayn ynde etek sonu lsne gre

22
mm daha kktr. Motorun almas srasnda piston ba, piston eteine gre daha
fazla s ile karlar. Bu snn piston eteine mmkn olduu kadar az gemesi iin yatay
yarklar yaplmtr. Buna ramen piston etek balangc, piston etek sonuna gre daha fazla
s ile karlat iin daha fazla genlemesi doaldr. Bu nedenle etek balangc daha kk
yaplarak yksek motor devirlerinde, pistonun skp izilmeden grev yapmas
salanmtr.

Oval pistonun almas

Oval piston motor alp sndka paralel eksende genleir ve motor rejim scaklna
ulat zaman piston tam silindirik biim alr ve silindirde en az bolukta baarl ekilde
alr.

ekil Pistonun alma annda sl genlemesi

Motor souyunca, piston daha nce genletii ynde bzld iin tekrar normal
oval eklini alr (ekil ). Grlyor ki oval pistonlar, daima pim ynnde genleir ve
bzlr. Bu nedenle bu pistonlarda pim altrlmas ok daha nemlidir. Oval pistonlarda,
piston pimleri sk altrlacak olursa motor snnca pim ynnde normal ekilde genleen
piston, motor souduu zaman pim sk olduu iin ayn ynde rahata bzlemeyeceinden
piston normal eklini kaybeder, deforme olur ve grevini yapamaz.

Btn oval pistonlarda, ovallik oran ayn deildir; malzemenin genleme katsaysna
ve motorun alma scaklna gre ovallik oran deiir. Bu nedenle firmalar, bu zellikleri
dikkate alarak pistonlarnn ovallik miktarn verirler.

Piston boluunun verilmesi

Piston boluklar, pistonun yapld malzemeye ve motorun alma artlarna gre

deiir. Ayrca malzemenin genlemesine gre motor sndka genleen pistonun
skmadan alabilmesi iin ya boluuna bir miktar daha boluk ilave edilir.

23
Piston boluu pistonun malzemesine, ekline, motorun alma artlarna ve motor
scaklna gre retici firma tarafndan hesap edilerek motor tamir kataloglarnda belirtilir.
Bu deerler bulunduu takdirde, piston altrma ileminde boluklar katalog deerlerine
gre verilir. Fabrika deerleri yoksa aadaki genel esaslara gre piston boluklar hesap
edilebilir.

Hafif dkme demir pistonlarda, her 25 mm piston ap iin 0, mm boluk

verilir.
Alminyum alamdan yaplan pistonlarda, her 25 piston ap iin 0,03 mm
boluk verilir.
Yark etekli pistonlarda ap dikkate alnmadan 0, 0,05 mm boluk verilir.
Oval pistonlar iin, piston ap dikkate alnmadan genellikle 0,05 mm boluk
verilir, bu deere 0, mm tolerans kabul edilir.
Buna gre standart ap 80 mm olan bir dkme demir pistonun boluu yle hesap
edilir.
(80 m x 0, mm ) / 25 mm = 0, mm boluk verilir.

Pistonlarn Kontrolleri ve Taklmas

Motorun silindirlerinde yaplan l sonucu, yalnz segman deitirmeye karar

verilmise silindir setleri alnarak pistonlar dikkatlice sklr. Segmanlar ve biyeller
skldkten sonra pistonlar zellikle segman yuvalar temizlenir. Ya segman
yuvalarndaki ya aktma delikleri ise uygun bir matkap ucuyla temizlenir.

Resim Pistonun mikrometre ile llmesi

Pistonda eilme, burulma ve ekil bozukluu kontrol edilir. Resim te eilmi
pistonlar ve pistonun mikrometreyle llmesi grlyor.

Piston yzeylerinde, Resim te grld gibi ar srtnme ve krepaj varsa

pistonlar deitirilmelidir. Ayrca segman yuvalar zel mastarlarla kontrol edilir, piston pim
yuvas da llerek segman yuvalar ve piston pim yuvalar anmsa pistonlar
deitirilmelidir.

24
Resim Piston zerinde srtnme krepaj

Silindirler fazla anmsa motorun durumuna gre piston, gmlek, segman komple
deitirilir veya silindirler torna edilerek daha byk lde piston ve segman taklr.

Pistonlar deitirilecei zaman uygun ldeki yeni pistonlar, iyice gzden geirilerek
ekil bozukluu veya atlak olmamasna dikkat edilmelidir. Pistonlarn lsne uygunluu
da Resim te grld gibi d ap mikrometresiyle llerek kontrol edilir.

ekil Piston zerinde pime dik eksenden l alnmas

Daha nce akladmz gibi oval pistonlarda piston etei hem konik hem de oval
yapld iin en doru piston ls alt etek pime dik eksenden llr (ekil ). Bu
l, silindir lsnden, pistonla silindir arasna verilecek boluk kadar kk olmaldr.
Piston ve silindirler llrken para scakl eit ve genellikle oda scaklnda 20 C
olmaldr.

Pistonla silindir arasndaki boluk pratik olarak yle llebilir. Silindirler iyice
temizlendikten sonra segmansz piston silindiri iine ba aa sokulup serbest brakldnda
piston yavaa aa doru kayyorsa boluk normaldir. Bunun aksine, hzl iniyorsa boluk
25
fazladr. Piston silindirde hi hareket etmeden kalyorsa skdr. Sk pistonlar silindire
altrmak iin silindirler honlama balklar ile piston silindir iinde rahat hareket edinceye
kadar honlanr.

Baka bir yntem ise l aletleri ile kontroldr. Piston zerinden alnan en byk
l ile silindir zerinden alnan en kk l fark pistonla silindir arasndaki boluk
miktarn verir.

Segmanlar

Resim Segman eitleri

Grevi

Segmanlar, zamanlarn olumasnda yardmc olan piston zerindeki szdrmazlk

elemanlardr. Zamanlarn oluumunda meydana gelen yksek scaklk nedeniyle pistonun
genleerek skp kalmasn nlemek iin piston banda fazla boluk vardr. Bu nedenle
piston bana taklan segmanlar, drt zamann oluumunda ok nemli grevler yapar. Resim
de segmanlar taklm bir piston ve piston biyel mekanizmas grlmektedir.

Resim Segmanlarn pistona taklm hli

26
Piston banda bulunan segmanlar, silindir cidarlarna belli bir basn yaparak
zamanlar oluturur. rnek: Emme zamannda piston funduszeue.info funduszeue.info inerken karter
tarafndaki havann yanma odas tarafna gemesini nler, silindirde iyi bir vakum
olumasn ve emme zamannda karmn silindire dolmasn salar.

Sktrma zamannda ise piston, funduszeue.info, funduszeue.info karken silindirdeki karmn

kartere kamasn nleyerek yanma odasnda skmasn salar. zamannda ise yanm
gazlar szdrmadan, yalnz piston bana etki yapmasn salayarak motordan en yksek
verimin alnmasn salar. Ayrca egzoz zamannda yanm gazlarn kartere szmasn
nleyerek motor yann zelliinin bozulmasna engel olur.

Segmanlar silindir yzeyindeki fazla ya syrarak pistonla silindir arasnda ince bir
ya filminin oluumunu temin ederek hem silindirlerin yalanmasn salar hem de motorun
ya yakmasn nler.

Ayrca segmanlar piston bandaki yksek sy, silindir yzeyine ve oradan da

soutma suyuna ileterek pistonlarn soumasna yardm eder.

Malzemeleri ve Yapsal zellikleri

Segmanlar genellikle elik alamlarndan yaplr. Bu malzemeler iyi bir srtnme

yzeyi oluturduu gibi motorda meydana gelen yksek scaklk ve yksek basnca kar
dayanarak uzun zaman esnekliklerini kaybetmeden grevlerini yapmaktadr.

Kompresyon segmanlarnn alma zamann ksaltmak, ayn zamanda abuk anty

nlemek ve segmanlarn iyi yalanmasn salamak iin segman yzeyleri cadmium, kalay,
krom, demir oksit, molibden, nikel, fosfat veya siyah magnetik oksitle kaplanmtr.
Segmanlar ve silindir cidarlar yeni olduu zaman yzeyleri dzgn deildir. Biri dierine
iyi uymaz ve altrma yetersiz kalr. Yukarda sz edilen kaplama malzemesi ilk
altrmada kolay anarak motorun ilk altrma sresini azaltr. Buna ilaveten kaplama
malzemeleri yalama yan daha iyi tutabildiinden segman ve silindirlerin daha iyi
yalanmasn temin eder.

27
ekil Segmanlarn almas

Ayrca zellikle ate segman denilen birinci kompresyon segman, krom veya
molibdenle kaplanarak hem yksek scakla daha fazla dayanabilir hem de silindirleri daha
az andrr.

ekil Segmann ksmlar

Segmanlarn yaylanarak silindir yzeyine belli bir basnla oturmas iin ve pistondaki
yuvalarna kolayca sklp taklmalarn salamak iin ekil daki gibi bir noktadan
kesilmitir. ekil de kompresyon ve ya segmanlarnn pistondaki yerleri gsterilmi ve
zellikleri ile ilgili bilgiler verilmitir.

28
ekil Kompresyon ve ya segmanlarnn pistondaki yerleri

Segmanlarn pistonlardaki yuvalarnda, bir yan boluu olduu gibi silindir ierisinde
belli bir az aral ile birlikte silindir yzeyine uygun bir basnla temas etmesi gerekir.

Segman evre basncnn gereinden az olmas, segmanlarn szdrmazlk grevlerini

tam yapamad gibi silindir cidarlarndaki yalarn da iyi syramamasna neden olur. Bunun
aksine segmanlarn evre basncnn fazla olmas, segman ve silindirlerin yasz kalarak
fazla anp izilmesine ve motorun g kaybna neden olur.

Segman azlar dz, eik, bindirmeli ve szdrmaz azl olmak zere genellikle drt
ekilde yaplyorsa da bugn zellikle, seri yapmda kolaylk salamas nedeniyle segmanlar
dz azl olarak yaplmaktadr.

Segmanlar pistondaki yuvalarna takldktan sonra, pistonlar silindirlere taklrken

segman az aralklar piston evresine eit aralklarla datlr. Motor alrken bu aralklara
ya dolarak tam bir szdrmazlk salar. Ayrca segmanlar normal artlarda yuvalar iinde
eit aralklarla dnerek alr. Ancak herhangi bir sebeple az aralklar karlaacak olursa
motorun kompresyon karmasna ve ya yakmasna neden olur (ekil ).

29
ekil Segman az aralklarnn piston zerinde dalm

Segman eitleri

Pistondaki segman tipi, says ve bunlarn takl, motorun cinsine gre deiir.
Genellikle benzin motorlarnn piston banda 3 - 4 segman bulunur. Bunlar iki kompresyon,
bir ya, bazen kompresyon, bir ya olduu gibi bazen de iki kompresyon, iki ya segman
olabilir. Baz motorlarda ise 2. ya segman piston eteinde bulunur.

Kompresyon Segmanlar

Konumuzun banda belirttiimiz gibi kompresyon segmanlar, pistonla silindir

arasnda szdrmazlk grevi yapar. Skan hava yakt karmnn kartere kamasn nledii
gibi i zamannda da yanm gazlarn szmasn nler. Ayrca ya segmanlar, silindirin st
ksmna geen yan silindir yzeyinde ince bir ya filmi olumasn salar.

Bu yalar kompresyon segmanlarnn yalanmasn salad gibi piston, segman,

silindir arasna girerek boluklar doldurur, bylece segmanlar szdrmazlk grevini
tamamlar. Aksi takdirde, bu elemanlar ne kadar iyi alm olursa olsun yasz olarak
grevlerini tam yapamaz.

Kompresyon segmanlarnn grevlerini istenilen ekilde yapabilmeleri iin ekil

da grld gibi eitli biimlerde kompresyon segmanlar yaplmaktadr.

30
ekil eitli kompresyon segmanlar kesit grnleri

Kompresyon segmanlar, motorun almas srasnda, szdrmazlk saladklar gibi

silindir yzeyindeki ya filmini de kontrol eder. Bunlar dz, pahl, konik, bombeli, burunlu
olarak yaplr.

Dz segmanlar silindir cidarna geni bir yzeyle oturduu iin yeterli bir szdrmazlk
salayabilir. Ancak ya syrma grevini tam yapamaz. Konik segmanlar silindire daha dar
bir alanda temas ettii iin daha iyi ya syrr. Bu nedenle dz segmanlar birinci
kompresyon, konik segmanlar ise ikinci kompresyon segman olarak kullanlr. Konik
segmanlar taklrken geni yzey alt tarafa getirilir. Herhangi bir yanll nlemek iin bu
segmanlarda bulunan "TOP" yazs ste getirilerek pistonlara taklmaldr (ekil ).

ekil Segman takl yn

31
Bugnk benzin motorlarnda daha ok iten ve dtan fatural segmanlar
kullanlmaktadr. Gerek iten fatural, gerekse dtan fatural segmanlarda, fatura segman
zerinde bir dengesizlik meydana getirerek segman yuvas ierisinde emme ve egzoz
zamanlarnda yuvalarna eik oturduu iin emme zamannda piston aa doru harekette,
segmann alt d kesi silindir yzeyindeki fazla ya syrarak ince bir ya filmi brakr.

Egzoz zamanlarnda ise piston yukarya doru giderken fatura ince ya filmi zerinde
kayarak hareket eder ve bylece ya filminin bozulmasn nleyerek hem yanma odasna ya
geiine engel olur hem de silindir ve segmanlarn daha az anmasn salar.

Sktrma ve i zamanlarnda ise skan karm ve yanm gaz, segman st taraftan

bastrarak yuvasna dz oturtur. Ayrca segmann arkasna geerek onu silindire doru itmek
suretiyle daha iyi bir szdrmazlk salar. Dtan fatural segmanlarda silindire temas eden
yzey dar olduu iin basnc artmakta ve bu segmanlar, silindiri daha fazla andrmaktadr.
Hlbuki iten fatural segmanlarda segmann silindire temas eden yzeyi geni olduu iin
silindiri daha az andrdndan iten fatural segmanlar tercih edilmektedir. Fatural
segmanlar taklrken i fatura st tarafa, d fatura ise alt tarafa getirilerek taklr.

Kompresyon segmanlarnn devaml yuvalarnda hareket etmeleri sonucu, pistondaki

birinci piston seti ile birinci segman yuvas en fazla hasar grr. Segman yuvalarnn zarar
grmesi ve segman yan boluklarnn artmas ise segmanlarn yanma odasna ya basmasna
neden olur (ekil ). Bu nedenle baz piston reticileri, birinci segman yuvas iin
alminyum alam pistonlarn dkm srasnda elik segman tayc halkalar yerletirir.
Ayrca birinci segman yuvasnda oluan yksek snn soutulmas iin segman yuvasnn
arkasna ya soutma kanallar almtr.

ekil Segmann pompalama etkisi

32
Ya Segmanlar

Ya segmanlar, silindir cidarndaki fazla ya syrarak pistondaki ya aktma

deliklerinden kartere aktr. Ayn zamanda silindir cidarnda ince bir ya filminin oluumunu
salar.

ekil Ya segmanlar

Motorda silindir yzeyleri, segmanlar ve pistonlar, biyel bandaki ya pskrtme

deliinden pskrtlen yalarla ve biyel ba kenarlarndan savrulan yalarla yalanr. Bu iki
yolla, silindir yzeyine savrulan ya, silindiri yalayacak yadan ok fazladr. Bu fazla
yalar, ya segmanlar vastasyla syrlp kartere aktlr. Ayrca bu yalarla birlikte karbon
tanecikleri ve hava yakt karm ile silindirlere kadar ulaan toz, toprak ve yabanc
maddeler, ya segmanlar tarafndan yala birlikte syrlarak zararsz hle getirilir. ekil
de tek paral eitli ya segmanlarnn kesitleri grlmektedir. Birbirlerinden ufak
farklarla yaplan bu ya segmanlarnn ortak zellii, segmann syrd yan, kartere
aktlabilmesi iin segman zerinde ya aktma yarklar veya delikleri bulunmasdr.

ekil eitli ya segman kesit grnleri

33
Kompresyon ve ya segmanlar silindir evresine gerekli ekilde basn yaparak
yalarn yanma odasna kmasn ve dolaysyla motorun ya yakmasn nler.

Eer bir motorda her i zamannda, bir damla ya yanma odasna kp yanarsa motor
her kilometrede bir litre ya yakar. Hlbuki segmanlar iyi durumda olan motorlarda
binlerce kilometre yol alnd hlde, hi ya eksilmesi olmaz. Bu durum ya segmanlarnn
grevinin ne kadar nemli olduunu bir defa daha ortaya koymaktadr.

Segmanlarda Yaplan Kontroller, lmler ve Deitirilmesi

Motorun uzun sre almas sonucu silindirler ve segmanlar anr, szdrmazlk

grevini ve ya syrma iini de yeterince yapamaz. Motorda kompresyon ve g dkl
grlr. Motor ya yakmaya balar. Ya yakan motorun egzozunda mavi duman grlr.

Motorda silindir ve segmanlarn durumunu kompresyon kontrol yaparak kolayca

tespit etmek mmkndr. Motor snncaya kadar altrldktan sonra btn bujiler sklr.
Motor marla dndrlerek kompresyon lme aletiyle silindirlerin kompresyon basnc
llr. Bu basn motorun sktrma oranna gre bar (80 psi) arasnda deiir.
Motorda genel veya herhangi bir silindirde dk kompresyon tespit edilirse buji deliinden
silindire bir miktar ya sklarak tekrar kompresyon llr. Kompresyon deerinde
ykselme varsa silindir ve segmanlarn andna karar verilerek silindir kapa sklr.

ekil Pistonun ksmlar

34
Silindirlerde zellikle yanma odasna yakn segman alma blgesinde (silindir
setinin hemen altndan 3 cmlik yzeylerde), yksek yanma basnc, yanma ss ve
yalama imknszlklar nedeniyle fazla ant grlr ve silindirde etee doru inildike
ant azalr. Buna gre yukarda bahsedilen etkenlerin sonucu silindirler oval ve konik
anr.

Anm silindirlerin yenilenmesi iin iki eit ilem yaplr. Silindirlerdeki ant ve
koniklik mmyi amyorsa ve ovallik de mmyi amyorsa yalnz segman
deitirilir.

Ovallik ve koniklik bu snrlar ayorsa silindirler standarttan byk yeni bir lye
gre torna edilerek yeni piston segman taklr veya gmlekli motorlarda gmlek, piston ve
segman komple deitirilir.

Silindirlerin durumu silindirlerin llmesi konusunda akland ekilde, pistonlar

sklmeden llerek tespit edilen ovallik ve koniklik miktarna gre yaplacak ilem tayin
edilir. Ovallik ve koniklik yukarda aklanan snr gemiyorsa segman deitirileceine
gre, motor zerindeki pistonlar tekrar kullanlacak demektir. Bu nedenle piston setlerinin
krlmadan ve zedelenmeden, pistonlarn sklmesi gerekir. Bunun iin silindir aznda
trnakla hissedilecek kadar set varsa bu setlerin, silindir set raybasyla alnmas gerekir.

Pistonlar set alnmadan karlacak olursa birinci piston setinin eilip krlma olasl
vardr ki bu takdirde pistonu da deitirmek gerekecektir.

ekil Segman yan boluunun sentil ile llmesi

Pistonlar skldkten sonra segman yuvalar ve ya segman yuvalarndaki ya aktma

delikleri iyice temizlenmelidir. nce segmanlarn yan boluklar kontrol edilir. Ayrca
segman yuvas iinde dndrlerek yuvasnda rahat hareket edip etmedii kontrol edilir.
Herhangi bir apak veya entik nedeniyle segman yuvasnda rahat hareket edemiyorsa ince
bir ee ile bu apak ve entikler temizlenir. Segman yan boluu, fabrikann verdii deere
gre kontrol edilir (ekil ). Verilmi bir deer yoksa birinci kompresyon segman yan
boluu 0,05 mm dier segmanlar iin tavsiye edilen yan boluk mmdir. Piston segman

35
yuvalar anm, yan boluklar iki katn ayorsa pistonlar deitirilmelidir. Segman yan
boluklar fazla olursa segmanlar yuvalar ierisinde ar hareketlerle yanma odasna ya
basar ve motor ya yakar.

mm anm silindirler iin firmalar mmden mmye kadar
kullanlabilecek bir takm segman yapmaktadr. Byle olunca bu mm segmanlar, kendi
silindirlerinin en dar yerinde, baka bir syleyile piston funduszeue.info iken segmanlarn
karlat silindir cidarnda az aralklar kontrol edilir (ekil ). Segman az aral,
fabrika deerine uygun olmaldr. Verilmi bir deer yoksa segman az aral piston apna
gre yle hesap edilir. Birinci kompresyon segman iin her 25 mm piston ap iin
mm boluk verilir. Dier segmanlar iin ise her 25 mm piston ap iin mm az
aral hesap edilmelidir.

ekil Segman az aralnn sentil ile llmesi

Buna gre mm silindir ap olan bir motorda birinci kompresyon segman iin
mm, dier segmanlar iin mm az aral verilir. Az aral bu deerlerden az
ise segman azlar ya zel bir eeleme aparat veya elle eelenerek gerekli lye getirilir.

Anm silindirlerde segman az aralnn, silindirde segman blgesinin en dar

yerinde kontrol edilmesi ok nemlidir. Aksi takdirde segman az aral, silindir aznda
en fazla anm yerde kontrol edilir ve normal boluk verilecek olursa piston funduszeue.info
doru inildike segman az aralklar kapanr, motor sndka genleen segmanlar krlr ve
silindirleri izerek byk arzalara neden olur.

Yayl Segmanlar

Anm silindirlerde, normal segmanlarn evre basnc azalaca iin segmanlar

szdrmazlk grevini yapamad gibi ya segmanlar da ya syrma iini istenilen ekilde
yapamaz. Bunun sonucu motor ekiten ve gten der, ya yakmaya balar.

Bu nedenle anm silindirlerde yayl segmanlar tercih edilmektedir. Yayl

segmanlarn evre basnlar fazla olduu iin kompresyon segmanlar daha iyi szdrmazlk
saladklar gibi ya segmanlar da ya syrma iini daha iyi yapabilmektedir. Genellikle
36
ikinci kompresyon segman ile ya segmanlarnda, yayl segmanlar kullanlr. Yayl
segmanlar 2, 3 veya 4 paral olabilir. Segman yuvasna onduleli biimde yaplm sktrma
yay yerletirilir ve bunun zerine esas segman taklr. Sktrma yay esas segmana, ilave
bir basn vererek segmann evre basncn artrd gibi pistonun anm silindire daha iyi
uyum salamasna neden olur. Sktrma yay kullanlan segmanlar dier segmanlara
nazaran biraz ince yaplmaktadr. Segman kalnlnn incelmesi, segmann evre basncn
azaltsa da sktrma yay, en az % 50 daha fazla evre basnc salar.

Ayrca yayl segmanlar yksek basnla birlikte, segmana esneklik kazandraca iin
segman silindir yzeyini daha etkili basnla takip ederek grevini en iyi ekilde yapabilir.
Anm silindir iinde yayl segman, piston aa yukar hareket ettike silindirin deien
biimine daha iyi uyabilmesi iin gerekli esneklii salar.

Resim Segman pensesi ile segmann pistondan karl

Segman Pensesi

Segmanlar esnek olduu iin pistonlardaki yuvalarndan Resim de grld gibi
zel segman penseleriyle sklr ve ayn penselerle pistondaki yuvasna taklr.

Resim Segman band ile segmann skl ve silindirlere taklmas

Segmanlar pistondaki yuvalarnda serbest durumda iken silindir apndan byktr.

Bu nedenle segmanlaryla birlikte pistonlar silindire taklrken segman az aralklar, piston
evresine eit aralklarla datlr. Resim da grld gibi, segmanlar segman band ile
skldktan sonra piston silindire taklr.
37
Piston, biyel mekanizmas motora taklrken baz nemli noktalara zen
gsterilmelidir. Piston biyel birletirilirken biyel bandaki ya pskrtme delii pistonun
yarksz tarafna getirilmelidir. Piston biyel mekanizmas motora taklrken pistonun yarksz
taraf, pistonun i zamannda yasland yaslanma yzeyi tarafna, yani motorun dn
ynnn aksi ynne getirilmelidir.

Piston, biyel mekanizmas taklrken biyel muylusu funduszeue.info getirilmeli ve varsa

biyel cvatalarnn krank biyel muylusunu zedelememesi iin biyel cvatalarna koruyucu
gmlek taklmal, bu gmlekler yoksa biyel cvatalarnn muyluya arpmamasna zen
gsterilmelidir (Resim ).

Resim Pistonun silindir ierisine taklmas

Piston Pimleri

ekil Piston pimi

38
Grevi

Piston pimleri, piston ile biyeli birbirine mafsall olarak balar. Piston bana etki
yapan gaz basncn biyel yardmyla krank miline iletir.

Yapsal zellikleri

ekil de piston pimi ve biyel beraberce grlmektedir. Piston pimi, byk basn
altnda alt iin basnca ve anmaya dayankl alam eliklerinden yaplr. Pimin
anmaya dayanklln artrmak iin sl ilemler ile yzey sertletirilmesi yapldktan
sonra talanp leblenerek hassas bir ekilde, biyel aya ve pistondaki yuvalarna taklr.

Pistonun l noktalardan titreim yapmadan, atalet (eylemsizlik) kuvvetlerini yenerek

atlayabilmesi iin piston pimlerinin ii boaltlr. Bylece pimin yksek basnca dayankll
da artrlm olur.

Piston Pimlerinin Balant eitleri

Piston, biyel ayana ekilde balanr (ekil ).

ekil Piston pimi balant eitleri

Pim, biyelde sabit, pistonda serbest

Pim, pistonda sabit, biyelde serbest
Pim, biyel ve pistonda serbest (tam serbest)

ekil da grld gibi piston pim yuvasnda bir kilitleme vidas ve piston
piminde bir kilitleme delii vardr. Piston biyel ile birletirilip piston pimi kilitleme delii ile
piston pim yuvas kilitleme delii karlatktan sonra kilitleme vidas sklr.

39
ekil Pim, biyelde sabit, pistonda serbest
ekil da grld gibi biyel ayanda bulunan bir kilitleme cvatas, piston
piminde bulunan kilitleme yarndan geirilerek pistonla biyel birletirilerek kilitleme
cvatas sklr.

ekil Pim, pistonda sabit, biyelde serbest

ekil de grlen tam serbest birletirme eklinde ise piston pimi biyel ayanda
ve pistonda serbest olarak alr. Bu sistemde pimin taklmas iin piston ierisinde biraz
stldktan sonra varsa biyel bandaki ya pskrtme delii pistonun yarksz tarafna
gelecek ekilde, birletirilerek piston pimi pim zmbas ile taklr.

40
ekil Pim, biyel ve pistonda serbest (tam serbest)

Tam serbest sistemde piston piminin hareketini snrlandrmak iin ekil de
grld gibi piston pim yuvasnn iki banda bulunan emniyet segman yuvalarna emniyet
segmanlar taklr.

Piston Pimlerinde ve Pim Yuvalarnda Yaplan Kontroller ve lmler

Piston pimleri, yuvalarna ve biyel ayana, ok hassas olarak altrlmtr. Otomobil

motorlarnda piston pim boluu genellikle mm piston pimi ap iin mm
olarak verilir. Piston pimi ve piston pim yuvas veya piston pim burcu and zaman
motorda pim vuruntusu meydana gelebilir.

Motor paralarnn genel kontrol srasnda, piston pimleri ve piston pim yuvalar ve
piston pim burlar da teleskopik gey, komparatr ve d ap mikrometresi ile llerek
anma miktar tespit edilir.

Anma sonucu, pim ve yuvas arasndaki boluklar fazla ise ve motorda eski pistonlar
tekrar kullanlacaksa standarttan byk lde piston pimi kullanlarak boluk normal
snrna indirilir.

Genellikle retici firmalar, standart veya mm llerde
standarttan byk piston pimleri imal etmektedir.

lme sonucu kullanlacak farkl pim tespit edildikten sonra piston pim yuvalar bu
lye gre raybalanr veya honlanr.

Biyel aya burlar ise zel malafa ve presle karlarak yeni bur takldktan sonra bu
burlar, piston pimine gre raybalanr veya honlanr.

41
Silindirlerde yaplan lme sonucu silindirler torna edilerek yeni piston kullanlacaksa
bu takdirde yeni pistonlarla beraber standart piston pimleri kullanlr. Biyel aya burlar
yeni pimlere gre raybalanr veya honlanr.

Bugnk yksek kompresyon, g ve devirli otomobil ve kamyon motorlarnda,

piston pimlerinin anma ve arza yapmadan uzun sre alabilmesi iin hassas olarak
altrlmas gerekir. Hassas pim altrlmas aadaki zellikleri tar.

ekil Piston pimleri

Pim yuvalar dzgn ve yuvarlak olmal, pim yuvasnda apak ve izik

olmamaldr.
Pim delii dzgn olmaldr. Pim yuvalarnn konik, bombeli ve delik azlar
genilemi veya anm olmamaldr.
Piston pim yuvalar karlkl ayn eksende olmaldr.
Yzey kalitesi dzgn olmaldr. Bylece pim ve yuvas arasnda dzgn bir
ya filmi oluur.
Motorun cinsine ve pim apna gre, piston pimi ile yuvas arasnda belirli bir
ya boluu bulunmaldr.

Bu zellikleri tamayan pim yuvalar kt altrlm saylr. Yukarda sz edilen

eitli nedenlerle pim yuvasna tam oturmazsa yksek noktalardan temas eder ve bu
ksmlara fazla yk binecei iin bur veya pim bu ksmlardan sratle anr. Bylece piston
pim boluu artarak motorda piston pim sesi grlr. Piston pim sesi, tiz bir maden ses olup
daha ziyade motorun rlanti almasnda daha ok duyulur. Motor devri ykseldike ses
azalr ve bazen de kesilebilir.

42
Biyel Kolu (Piston Kolu)

Resim Biyel kolu

Grevleri

Biyeller pistonla, krank milini mafsall olarak birbirine balar. Pistondan ald
yanm gaz basncn krank miline iletir.

Pistonun yanm gaz basnc etkisiyle silindirde yapt dz hareketi, krank milinde,
sreli (dairesel) hareket hline dnmesine yardm eder.

Biyeller, biyel ayandan, piston pimi yardm ile pistona; biyel bandan, krank mili
biyel muylusuna balanr. ekil te alm biyelin paralar grlmektedir.

ekil Biyelin ksmlar

43
Biyellerin Yapsal zellikleri ve Ksmlar

Biyeller genellikle elik alamlarndan presle dvlerek yaplr ve bir dizi seri
ilemlere tabi tutularak esas eklini alr.

Biyelin krank miline balanan ksmna biyel ba denir. Biyel ba krank miline
kolayca sklp taklabilmesi iin ekil te grld gibi iki paral olarak yaplmtr.
Biyel ba (biyel eercii) ve biyel kepinden ibaret olan biyel banda, krank mili biyel
muylularnn bozulmadan yataklandrlmas iin kolayca sklp taklabilen biyel yatak
kusinetleri yerletirilmitir.

ekil Biyelin ksmlar

Genellikle biyel kepleri, biyel balarna, biyel cvata ve somunlaryla balanr, bu

cvatalar karlkl iki adet olduu gibi baz byk motorlarda ikierden drt adet biyel
cvatas vardr. Baz biyellerde de biyel cvatalar biyel banda di alm yuvalara sklr.

Biyelin pistona balanan ksmna, biyel aya denir. Piston, piston pimi vastasyla
biyel ayana balanr. Piston piminin, biyele sabit balanan biyellerde, piston pimi, bir
kilitleme cvatasyla biyel ayana balanr. Tam serbest veya biyelde serbest, pim balama
sistemlerinde ise piston piminin, biyel ayana yataklandrlmas iin biyel ayanda bronz
piston pim burlar bulunur.

Baz biyellerde piston piminin yalanmas iin biyel ayanda, konik biimde bir ya
delii bulunur. Ya segmanlarnn syrp piston ya aktma deliklerinden kartere dnen

44
yalar, bu konik delie dolarak piston pimini yalar. Bugnk tam basnl yalama sistemi
bulunan motorlarda ise biyel bandan, biyel ayana uzanan ve biyel gvdesini boydan boya
kat eden bir ya deliinden piston pimleri basnl yala yalanr. Biyel muylusunda bulunan
ya delii, krank milinin her dnnde bu delikle bir kere karlaarak piston pimine ya
gnderir.

Ayrca biyel bann yan tarafnda silindirleri yalamak iin bir ya pskrtme delii
vardr. Pistonun her funduszeue.info knda biyel muylusundaki ya delii, biyel bandaki ya
pskrtme delii ile karlaarak silindir cidarna ve supap mekanizmasna ya pskrtr.

Piston biyele balanrken biyel bandaki ya pskrtme delii pistonun yarksz

tarafna getirilir. Piston biyel mekanizmas motora taklrken pistonun yarksz taraf ile
beraber ya pskrtme delii silindirin byk yaslanma yzeyi tarafna yani motorun dn
ynnn aksi tarafna getirilmelidir.

Ayrca motorun dengesini korumak ve titreim yapmadan dzgn almasn

salamak iin biyel ba ve biyel kepleri numaralanmtr. Biyel mekanizmas motordan
sklp taklrken bu numaralar motorun gerekli ynne getirilerek piston biyel
mekanizmas motora taklr ve biyel kepindeki numarada biyel bandaki numara ile
karlatrlarak biyel ba cvatalar torkunda sklr (Resim ). Pistonlarn biyele
balanmasnda ve mekanizmann motora taklmasnda piston bandaki ok veya entiin
motorun nne gelmesine dikkat edilir.

Resim Biyel kepi zerindeki iaretler

Biyel Kollarnda Yaplan Kontroller ve lmler

Biyel banda apak ve kalntlar varsa temizlenir. Biyel ba ya pskrtme delii ile
piston pimi yalama delii basnl hava ile temizlenir. Kep eneleri temizlenir. Biyel cvata
ve somunlar kontrol edilir, bozuk olanlar deitirilir.

Biyel ba kepleri numaralar ayn tarafa getirilerek torkunda skldktan sonra

komparatr ve d ap mikrometresi ile llr. Yataktan alnan l standart lyle
karlatrlr. Bu l biyel ba standart lsnden fazla ise retici firmann talimatlarna
uygun olarak ilem yaplr.
Biyel ba elik ksm ls, alma sonucu bozulmaz ancak biyel enelerinden
eelenecek olursa bozulabilir.

45
Biyel ba elik ksm lldkten sonra biyel ba kusinetleri taklarak torkunda
sklr. Komparatr ve d ap mikrometresiyle yatak i ap llr, muylu ap da
lldkten sonra yatak ve muylu arasndaki boluk, standart boluun iki katn amsa
biyel yataklarnn deitirilmesi tavsiye edilir.

Ayrca biyel balarna taklan kusinetler, yatak srt ile yatak yuvas arasnda tam bir
temas salayacak biimde yaplmlardr. Bu nedenle doru taklm kusinetler, yuvasna
tam oturur, merkezden evreye doru eit bir basn meydana getirerek dzgn bir daire
olur. Bylece muylu ile yatak arasndaki ya boluu da btn yatak evresinde eit olur.
Hatal taklm veya anm biyel yataklarnda ovallik de grlebilir. l sonucu
yataklarda mmden fazla ovallik tespit edilirse yataklar deitirilmesi tavsiye edilir.

Piston pimi biyel ayanda serbest alyorsa piston pim burlar da teleskopik gey
veya komparatr ve d ap mikrometresiyle llr. Burla pim arasndaki boluk verilen
deerin iki katn amsa ya burlar yeni bir pime gre raybalanr veya honlanr ya da yeni
pime gre standart apta bur taklr.

Piston Biyel Mekanizmas Arzalar, Belirtileri ve Biyellerin Ayar

Pistonun biyel muylu eksenine dik a oluturan bir eksen zerinde hareket etmesi
gerekmektedir. Bunun iin ayarl bir piston biyel mekanizmasnda piston pim ekseni ile biyel
muylusu ekseni birbirine paralel ve silindir ekseni de bu paralel eksenlere dik olmaldr.
ekil 1 45te eik yataklandrlm bir biyel mekanizmas grlmektedir.

Eilmi bir biyel ve piston, silindir yzeylerinin, piston piminin, yatak kusinetlerinin
ve biyel muylusunun fazla anmasna ve biyel ayann, pistona srtmesi sonucu motorun
kasntl ve vuruntulu almasna neden olur.

ekil Doru yataklandrlmam piston zerindeki antlar

Bu durumda piston, bir taraftan piston bandaki segman setlerinden dier taraftan
piston eteinden ekil te grld gibi apraz biimde anr. Segmanlarn grev

46
yapmasn engeller ve kompresyon kaaklarna neden olur. Ayrca biyellerin, kusinetlerin ve
biyel muylularnn da anmasna neden olur.

Resim Biyel kontrol aparat

Bu nedenle genel motor revizyonlarnda veya segman deitirme ilemi yaplrken
biyellerde eiklik ve burulma kontrol yaplmaldr. Resim te biyel kontrol aparat
grlmektedir. Biyel kontrol ve dorultma aparatlarnda eiklik ve burulma, piston ve biyel
beraberken yapld gibi biyel pistondan ayrlarak da yaplabilir. Biyellerde fazla eiklik
veya burulma varsa biyeller zel ektirmelerle dorultulmaldr.

Silindirler

Resim Motor bloklar ve silindirler

Silindirlerin Anma Nedenleri

Pistonun silindir iinde ..N ile A..N arasnda, srekli hareketi sonunda silindirler
anr. Anm silindirlerde segmanlarn evre basnc yetersiz kald iin segmanlar
szdrmazlk grevlerini yapamaz.

Sktrma zamannda kartere gaz kaa olur, kartere szan karmn iinde bulunan
yakt silindir yzeylerindeki ya syrr ve bu yzden silindirler daha fazla anr. Ayrca
kartere inen bu yaktlar, karterdeki yan zelliini bozar. zamannda ise kartere kaan
47
yanm gaz, hem motorun g kaybna sebep olur hem de bu yanm gazlar yalama yann
zelliini bozar.

Anm silindirler kartere kompresyon ve yanm gaz kard gibi yalama yalarn
da yanma odasna kararak motorun ya yakmasna ve yanma odasnda ar karbon
birikintilerine neden olur.

Silindirler yukarda aklanan nedenlerden tr oval ve konik olarak anr.

Silindirlerin yalanmasn salamak ve madeni paralar arasna girerek szdrmazlk
salamak iin silindir yzeyinde bir ya filminin olutuunu biliyoruz.

Ya segmanlar silindirlerdeki fazla ya syrrken kompresyon segmanlarn

yalamak iin bir miktar yan, silindirin st tarafna szmasna msaade eder.

Silindirin st tarafna kan yalar yanma odasndaki ar scaklk nedeniyle erir ve

incelir. Bylece yanma odas tarafnda segmanlar silindir yzeyindeki yetersiz yala
srtnd iin zellikle funduszeue.info balayarak 10 mmlik ksmda daha fazla anr.
Silindirde funduszeue.info indike yalama imknlar arttndan ant azalr, segmanlarn
srtmedii ksmlar hemen hemen hi anmaz. ekil da, en fazla anan ksm (A=lk
10 mmlik mesafe), segman blgesi (B=lk 25 mm lik mesafe) ve en az anan ksmlar
(C=Piston funduszeue.info iken piston tepesinin biraz st ksmlar) ematik olarak grlmektedir.

ekil Silindir zerinde l alnmas gereken noktalar

Yine yanma odas tarafnda meydana gelen yksek scaklk nedeniyle (yaklak
C) silindir yzeylerinin yanma odas tarafndaki 10 mmlik ksmn mekanik dayanm
azalaca iin bu ksmda silindir daha fazla anr. funduszeue.info doru indike silindir
yzeylerindeki s azalacandan ant da azalr. Bu nedenlerden silindirler konik olarak
anr.
Yanma zaman balangcnda, yanma odasnda 35 45 bar basn meydana geldiini
biliyoruz. Bu yksek basn pistonu silindirin byk yaslanma yzeyi tarafna yaslar. ekil
de grld gibi byk yaslanma yzeyi, motorun dn ynnn aksi tarafna gelir.

48
ekil Byk ve kk yaslanma yzeyi

Yksek basnla silindir yzeyine yaslanan piston, silindiri enine eksende boyuna
eksenden daha fazla andrr. Bu nedenle silindir, segman alma blgesi ksmnda oval
olarak anr.

Ovallik: Silindirde ayn noktada, birbirinden 90 farkl iki eksen arasndaki l

farkna ovallik denir.

Koniklik: Silindirde ayn ynde iki deiik eksen arasndaki l farkna koniklik
denir.

Yukarda aklanan nedenlerden tr, silindirler segman blgesinde oval ve konik

olarak anr. Piston funduszeue.info iken birinci piston setinin karlat 7 - 8 mmlik ksm,
segmanlar srtmedii iin anmaz. Silindir azndaki bu anmayan ksma, silindir seti veya
silindir faturas denir.

Anm silindirlerin yenilenmesi iin iki eit ilem yaplr:

Segman deitirilmesi,
Silindirlerin yeni bir lye gre torna edilmesi (Ya ve kuru gmlekli
motorlarda, bu ilem yerine gmlek, piston, segman beraber deitirilir).

49
Silindirlerin llmesi

Silindire yaplacak ilem, daha pistonlar sklmeden silindirler llerek belirlenir.

Silindirler, komparatr ve mikrometreyle llr. llecek silindirin pistonu funduszeue.info
getirilerek silindir yzeyleri temizlenir. Komparatrn silindir iinde rahat alabilecei
uygun bir ayak, silindir lsne gre seilir. Komparatr saati, komparatr gvdesine ibre
en az 1/4, en fazla 1 devir yapacak ekilde taklr.

Mikrometre silindirin standart lsne veya daha nce torna edilmise standart st
lsne ayar edilir.

ekil Mikrometre ile komparatr zerinden l okunmas

Komparatr ayaklar, mikrometre eneleri arasna konularak komparatr ibresi sfra

getirilir (ekil ).

Silindirler ekil da grld gibi noktadan (1) ve (2) eksenlerinden llr.
Birinci nokta silindirin azndan, silindir setinin hemen altndan; ikinci nokta, 1. noktann
25 mm altndan, yani silindirin en ok anan ksmndan ve nc nokta piston A. . Nde
iken pistonun hemen zerinden llr. Ayn noktadan (1) ve(2) eksenlerinden alnan l
fark silindirde ovallii verir. Bulunan en byk deer en byk ovallik miktardr. (1)
eksenlerinden alnan l fark ile koniklik tespit edilir.

Komparatrle l alnrken komparatr silindire sokulduktan sonra komparatr aya

llecek noktadan saa sola hafif oynatlarak komparatr ekseninin silindir ekseniyle
paralel, komparatr ayak ekseninin silindir eksenine dik geldii noktadan ekil de
grld gibi komparatr ibresinin durduu an tespit edilir. Komparatr ibresi sfr
noktasna gre + tarafta durduu noktadaki l ant olarak okunur (ekil ).

50
ekil Komparatr ile silindir ierisinden l alnmas

Silindirde ovallik 0, mm, koniklik 0,25 mmden az ise silindirde yalnz segman
deitirilerek yenilenir.

Ovallik ve koniklik snr yukarda verilen lleri geiyorsa gmleksiz motorlarda

silindirler 0,25 mm, 0,50 mm, 0,75 mm, 1 mm (in llerde 0, in artlar ile 0, ine
kadar) standarttan byk lye torna edilir ve torna edilen lye gre piston, segman
taklr. Yukarda verilen ller, genel olarak uygulanan standarttan byk llerdir.
Herhangi bir firma bu llerin dnda piston-segman ls veriyorsa motor
yenilenmesinde bu durumda dikkate alnarak ilem yaplr.

Ya gmlekler torna edilemeyecei iin yukarda verilen llerden fazla anm ya

gmlekler zel ektirmeler veya pres yardm ile karlarak yerlerine yeni gmlek taklr.

Yukarda sz edildii gibi l sonucu, silindirdeki ovallik 0, mm ve koniklik

0,25 mmden az ise silindirlerde segman deitirileceine gre, motordaki eski pistonlar
kullanlacak demektir. Bu nedenle pistonlarn bozulmamas iin zenle sklmesi
gerekmektedir.

Motorun almas srasnda, daha ok silindirin st tarafnn ar s, basn ve

yaszlk nedeniyle fazla andn biliyoruz. Bu nedenle silindirin aznda meydana gelen
fatura, birinci kompresyon segmann da andrarak onu kavislendirip kendisine uydurur.

Bu fatura alnmadan motora yeni segman taklacak olursa yeni segman kesi faturaya
arparak ses yapar. Fatura alnmadan piston karlrsa faturaya dayanan segman, birinci
51
piston setini eip krabilir fatura alnmadan taklacak yeni segman ayn ekilde birinci piston
setine basn yaparak segmann eilmesine ve krlmasna sebep olabilir.

ekil de tipik bir silindir set raybasnn silindire taklarak faturann aln
grlyor.

ekil Set raybas ile silindir setinin alnmas

Silindir, setleri alnrken rayba kesici az silindir yzeyiyle dzgn bir yzey tekil
edecek ekilde tala almaldr. Rayba ba hibir ekilde, silindir yzeyinin derininden tala
almamaldr.

Silindir setleri alndktan sonra pistonlar sklr ve segman deitirme konusunda

akland gibi segman az aralklar kontrol edilir ve ayarlanarak ilem tamamlanr.

Segman deitirme ilemi yaplrken parlam silindir yzeylerinin ya tutma

zelliini artrmak iin silindir yzeyleri hafif honlanmaldr.

Silindir Gmleklerinin eitleri

Motor onarmnda nemli avantajlar salayan silindir gmlekleri, kuru ve ya olmak

zere ikiye ayrlr.

Kuru Gmlekler

Silindir blokundaki silindirik yuvalarna, sk geirilen ince cidarl elik veya dkme
demir gmleklerdir.

Silindire taklm kuru gmlek d cidarna soutma suyu temas etmez. Kuru
gmlekler bloktaki yuvalarna yksek bir basn ile oturtulur. Gmlekler yerine taklrken
gmlek d yzne gres veya herhangi bir ey srlmez. Gmleklerin yuvasna tam

52
oturmasn salamak iin gmlek st ksmnda bir fatura vardr. Orijinal kuru gmlekler
yerine takldktan sonra gmlek i yzeyinde herhangi bir ilem yaplmaz.

Dkme demirden yaplan kuru gmleklerin anmaya, basnca ve sya dayanmn

artrmak iin sl ilemlere tabi tutulur. Bylece btn silindir bloku yerine yalnz gmlekleri
daha kaliteli malzemeden yaplarak silindirlerin daha uzun almas saland gibi maliyeti
de drlmektedir.

Resim Kuru gmlekler

Ya Gmlekler

ekil Ya gmlekler

stten ve alttan silindir blokundaki yuvasna oturan, d yzeyi devaml hlde

soutma suyu ile temas hlinde olan silindir gmleklerine ya gmlek denir. Ya
gmleklerin sklp taklmas kolay olup gmlek, piston, segman fabrikas tarafndan

53
altrld iin tamir ve yeniletirmelerde, orijinal gmleklerde olduu gibi hata yapmadan
fabrika llerine uygun yeniletirme yapmak mmkn olmaktadr.

ekil Ya gmlek etrafndaki soutma kanallar

Gmlein yuvasnda oynamasn nlemek iin ya gmleklerin st ksmnda fatura

bulunur. Silindir kapa da gmlein stnden basarak yuva iinde sabitlemesini salar.
Faturalar ksa ve uzun olarak yaplmaktadr. Ksa fatural gmleklerde, faturann altna bakr
conta konur. Bakr conta su szntsn nler ve gmlekteki snn soutma suyuna geiini
kolaylatrr. Ya gmleklerin alt tarafnda kartere su szmasn nlemek iin lastik halka
contalar kullanlr.

Ya gmleklerin deitirilmesi kolaydr. zel ektirmeleri ile kolayca sklr ve

taklr. Kuru gmleklerde olduu gibi gmlek, piston, segman takm hlinde satld iin
tamir ve yeniletirilmeleri hata yapmadan fabrika llerine uygun olarak yaplr.

Motor Bloklar (Silindir Bloklar)

Grevleri

Silindir bloku, st karter (krank muhafazas) ile birlikte motorun gvdesini oluturur.
Baz motorlarda st karter ve silindir bloku tek paradan olumaktadr. Pistonlara yataklk
eder. Zamanlarn olutuu silindirler, silindir blokunda bulunur. Silindirler, silindir kapa
ile birlikte yanma odalarn oluturur. Resim ve da motorlara ait silindir bloklar
grlmektedir.

54
Resim Motor bloklar

Ayrca motoru tamamlayan birok donanm paralar, iten veya dtan silindir bloku
veya st kartere balanr.

Yapsal zellikleri ve Ksmlar

Birok kk ve orta tip motorlarn bloklar st karter ile birlikte alminyum

alamndan yaplmaktadr. Dkme demire gre hafif, ilemesi kolay ve s iletkenlii fazla
olan bu silindir bloklar sayesinde, beygir gc bana den motor arl azaltlarak
motorun kitlesel gc artrlabilmektedir.

Alminyum alamndan yaplan silindir bloklarna elik ve dkme demir kuru veya
ya gmlek taklarak anmaya dayankl silindirler temin edilebilir.

Silindir bloklar zerinde, souk havalarda suyun donmasna kar, blok ve kapan
atlamamas iin tapalar bulunmaktadr (Resim ). Bu tapalarn her yl karlp yerine
yenisi taklmaldr. Bu ilem yaplmayacak olursa tapalar kirelenecek veya paslanacaktr.
Bundan dolay suyun donmas ile tapalar alamayacaktr.

55
Resim Blok zerinde bulunan tapalar

Otomobil motorlarnda genellikle silindir bloku st karter ile birlikte dklr. Baz
byk motorlarda ise silindir bloku ve st karter ayr ayr dklerek cvata somunlar ile
birletirilir.

Gmleksiz motorlarda silindirler standart lsne gre ilenir. Gmlekli motorlarda

ise gmlek yuvalar, gmlein cinsine gre ilenir.

56
UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Piston-biyel mekanizmasnn kontrollerini, bakm ve onarmn yapnz.

lem Basamaklar neriler

Motor yan boaltrken yerlere aktmamaya zen
gsteriniz.
Motorun yan ve suyunu
Karter zerindeki ya boaltma tapasn skerken
boaltnz.
takarken dilerin ve cvata balarnn syrlmamasna
dikkat ediniz.
Motorun zerindeki yardmc donanmlar dikkatlice
Motoru ara zerinden
sknz.
sknz.
Elektrik tesisatnn balantlarn dikkatlice ayrnz.
Hareket iletme kayn Hareket iletme kayn skmeden nce gerginliini
sknz. almay unutmaynz.
Krank kasnann cvatalarn karlkl olarak
Krank kasnan sknz.
skmeye dikkat ediniz.
Manifoldlar skmeden nce soumasn bekleyiniz.
Manifoldlar sknz. Balantlarn skerken cvatalar/somunlar karlkl
olarak sknz.
n Kapak konusunu okuyunuz.
n kapa skerken zerindeki pimleri
n kapa sknz. krmadan/emeden ayrnz.
evre cvatalar zerinde birbirinden farkl boyda
olanlarn karld yerlere iaret koyunuz.
Zaman ayar dzeneklerini skmeden nce motorun
sentede olmasna dikkat ediniz.
Zaman ayar dilileri, zinciri Eer dili tip zaman ayar dzenei varsa dililer
veya triger kayn zerindeki iaretlerin akp akmadna dikkat
sknz. ediniz.
aretlerin akt durumun resmini mutlaka bir yere
iziniz.
Kam milini skerken yatak balantlarn katalogda
nerilen ekilde sknz.
Kam milini sknz.
Kam milini kardktan sonra muylular izilmeyecek
/ ezilmeyecek ekilde muhafaza ediniz.
Silindir kapan motor souk iken sknz.
Silindir kapan sknz. Silindir kapak cvatalarn skerken katalogda verilen
skme srasna ve tork deerlerine gre sknz.
Karteri skmeden nce iinde ya olup olmadn
kontrol ediniz.
Karteri sknz.
Karter cvatalarn skerken karlkl olarak skmeye
zen gsteriniz.
Ya pompasn ve ya Ya pompasn skerken katalogda nerilen ekilde
emniyet supabn sknz. sknz.

57
Piston biyel mekanizmasn skerken mafsall kol
kullannz.
Piston biyel mekanizmasnn krank mili kol yatak
balantlarn sknz.
Biyel kepleri zerindeki yaz veya rakamlarn
motorun hangi tarafnda olduuna dikkat ediniz.
Pistonlar silindir iinden kartrken segmanlarn
silindir settine taklp krlmamasna dikkat ediniz.

Piston biyel mekanizmasn

motor zerinden sknz.

Eer segmanlar taklyorsa set raybas ile silindir

setini alnz.

Piston biyel mekanizmasn silindirlere veya krank

muylularna zarar vermeden darya karnz.
Pistonu biyel tarafndan bir mengeneye sabitleyiniz.
Segmanlar piston zerinden skerken mutlaka
segman pensi kullannz.
Segman pensini kullanrken az araln fazla
amaynz. Aksi hlde segmanlar krlabilir.

Segmanlar sknz.

Segman az aralklarn segman yuvalarndan

kurtulacak kadar atktan sonra yavaa karnz.

58
Dier segmanlar da ayn yntem ile karnz.
Sklen segmanlar temizleyerek lmlere
hazrlaynz.
Segmanlarn kontrolleri
yapnz.

Segman Az Aral Kontrol

Az aral llecek segman, piston yardm ile alt silindirin en dar

yerine gelecek ekilde silindir iine yerletiriniz.
Segman az aralklarn bir sentil yardm ile lnz.
lmleri dier segmanlar iin tekrarlaynz.
Segman az aralk deerini, fabrikann verdii deere gre kyaslaynz.
lm sonularna gre yaplmas gereken onarm yntemini belirleyiniz.
Anm silindirlerde segman az aralnn, silindirde segman blgesinin en
dar yerinde kontrol edilmesi ok nemlidir. Aksi takdirde segman az aral,
silindir aznda en fazla anm yerde kontrol edilir ve normal boluk
verilecek olursa piston funduszeue.info doru inildike segman az aralklar
kapanr, motor sndka genleen segmanlar krlr ve silindirleri izerek
byk arzalara neden olur.

Alnan ller Standart ls

Birinci Kompresyon Segman

kinci Kompresyon Segman
Ya Segman

59
Segman Yan Boluu Kontrol

Segman yuvas iinde dndrerek yuvasnda rahat hareket edip etmediini

kontrol ediniz.
Herhangi bir apak veya entik nedeniyle segman yuvasnda rahat hareket
edemiyorsa ince bir ee ile bu apak ve entikleri temizleyiniz. Ya segman
deliklerindeki pislikleri ince bir matkap ucu yardm ile temizleyiniz.
Btn segmanlarn kontrollerini kendi yuvasnda yapnz.
Segman yuvas ierisine ekilde grld gibi yerletiriniz.
Bir sentil ile segmann yan boluk deerini tespit ediniz.
Segman yan boluk deerini, fabrikann verdii deere gre kyaslaynz.
lm sonularna gre yaplmas gereken onarm yntemini belirleyiniz.

Alnan ller Standart ls

Birinci Kompresyon Segman

kinci Kompresyon Segman

Ya Segman
Piston pimini sknz. Piston piminin balant tipini kontrol
ediniz.
Piston pimi emniyet segmann segman
pensesi ile yuvasndan karnz.

Piston pimini piston ve biyel zerindeki

yataklarna zarar vermeden karnz.
Baz motorlarda piston pimini pres
yardm ile karmanz gerekebilir.
Piston pimi burlarn pirin zmba ile
yataklar deforme etmeden karnz.
60
Pim yuvalarnn dzgn ve yuvarlak
olmasna, pim yuvasnda apak ve izik
olmamasna dikkat ediniz.
Pim deliinin dzgn olmasna; pim
yuvalarnn konik, bombeli ve delik
azlar genilemi veya anm
olmamasna dikkat ediniz.
Piston pimlerinin kontrollerini yapnz. Piston pim yuvalarnn karlkl ayn
eksende olmasna dikkat ediniz.
Yzey kalitesinin dzgn olmasna dikkat
ediniz.
Motorun cinsine ve pim apna gre
piston pimi ile yuvas arasnda belirli bir
ya boluu bulunmasna dikkat ediniz.

Sklen pistonlar zerinde izik, krepaj,

syrlma, piston tepesinde karncalanma,
karbon birikintisi olup olmadna dikkat
ediniz.

Pistonlarn kontrolleri yapnz.

Pistonlar zerinden l almadan nce

mutlaka temizleyiniz.
Piston lmlerini alt etek zerinde piston
pimine dik eksenden yapnz.
Piston zerinden alnan llere gre

61
belirlenen ovallik, koniklik ve ant
deerlerini katalogdaki standart deer ile
karlatrnz.
Eer standarttan byk piston kullanlm
ise piston tepesi zerindeki standart st
ap deerini standart apa ilave ediniz.
Pistonlarn llmesi

Alnan ller

Standart piston ap

Piston etek sonu (alt etek) pime dik ls = A

Piston etek ba (st etek) pime dik ls = B

Piston koniklii = A B

Piston etek sonu pime dik ls = A

Piston etek sonu pime paralel ls = C

Piston ovallii = A - C

Piston pim yuvas ap

Piston pim ap

Piston pimi ya boluu

62
Biyellerin kontrollerini yapnz.

Biyel kollarn kontrol etmeden nce

mutlaka temizleyiniz.
Biyel ba kep cvatalarn skerek
kusinetleri karnz.
Kusinetli yataklarn biyel zerindeki
oturma yzeylerini temizleyiniz.
Yzeyin dzgnln kontrol ediniz.
Biyel zerindeki ya deliklerine
basnl hava tutarak temizleyiniz.
Biyel kollarnda eiklik ve burukluk
olup olmadn kontrol ediniz.
Biyellerin kontrollerini yaparken biyel
keplerini torkmetre ile nerilen tork
deerlerinde sknz.
l almadan nce yataklar
temizleyiniz.
Yatak i apn komparatr ve d ap
mikrometresiyle lnz.
Birbirine zt ynde iki farkl noktadan
l alnz.
Biyel ba kusinetli yatak zerinde
ovallik ve ant miktarlarn
belirleyiniz.
Muylu ap da lldkten sonra
yatak ve muylu arasndaki ya
boluu deerini standart boluk
deeri ile karlatrarak onarm
yntemini belirleyiniz.
Biyel Kollar konusunu okuyunuz.

63
Biyel Kontrolleri

Alnan ller

Biyel aya i ap

Piston pim ap

Biyel ayandaki ya boluu

Biyel ba kusinetli ap

Biyel muylu ap

Biyel yata ya boluu

Biyel ayann standart ya boluu

Biyel bann standart ya boluu

64
Silindir yzeylerini lifsiz bir bez ile
temizleyiniz.
Silindirler zerinde izik veya herhangi bir
pislik olmamasna dikkat ediniz.
Silindir yzeyi zerinde silindirlerin
llmesi konusunda belirtilen l alnacak
noktalar belirleyiniz.
Silindir apna gre uygun komparatr
ayan belirleyiniz.

Silindir ierisinde daha nce belirlediimiz

Silindirlerin kontrolleri yapnz. noktalar zerinde komparatr saa sola
hareket ettirerek komparatr saatinde ibrenin
sapma miktarna baknz.

Komparatr zerinde ibrenin ulat en

byk deeri tespit ediniz. Ayn zamanda
kk ibrenin tur saysn da belirleyiniz.
Komparatr silindir ierisinden kararak
d ap mikrometresi ile komparatr
ayaklarn sknz.

65
Komparatr saati zerinde kk ve byk
ibrenin konumu, silindir iindeki konum ile
eitleninceye kadar mikrometre ile skmaya
devam ediniz.
Mikrometredeki okunan deeri aadaki
tablo zerine yaznz.
Dier noktalar zerinde ayn ilemleri
tekrarlaynz.
Bulunan lm sonularna gre ovallik,
koniklik ve ant miktarlarn belirleyiniz.
Katalog deerleri ile karlatrarak ve
gmlek cinsine gre onarm yntemlerini
belirleyiniz.

66
Silindirlerin Kontrolleri

Silindirden Alnan ller Ovallik

(A1 B1, A2 - B2 ve A3 - B3)
A1 B1 .
A2 B2 .
A3 B3 .
llen En Fazla Ant
Koniklik
.. (Silindirden llen En Byk l - Standart ap)
(A1 - A3 ve B1
- B3) .
Silindirlerin Standart ap
.
Silindirlerin Standart st
ap (Std. ap + Rektifiye
ap) .
llen En Byk Ovallik
.
llen En Byk Koniklik
.
Piston ile silindir arasndaki boluun llmesi

Alnan ller

Pistonun en byk ls

Silindirin en kk ls

Piston ile silindir arasndaki boluk

Silindirlerden, pistonlardan, piston
Kontroller sonucuna gre
piminden ve biyel ba kusinetli yataklardan
silindirlerin revizyonu iin motor
alnan lmler sonucunda belirlenen
blokunu onarma gnderiniz veya
ovallik, koniklik ve ant miktarlarna gre
gmlekleri deitiriniz.
onarm yntemlerini belirleyiniz.
Onarm iin gerekli yedek paralar Deimesi gereken yedek paralarn orijinal
belirleyip temin ediniz. yedek para olmasna dikkat ediniz.
Onarmdan gelen silindirleri kontrol Silindir ierisinde toz, pislik olmamasna ve
ediniz. geldikten sonra ierisine toz, pislik
karlmamasna dikkat ediniz.

67
Piston pimini ince bir ya filmi oluturacak
ekilde yalaynz.
Burlar piston zerindeki yataklarna
taknz.
Piston pimini yuvasna takarken hasar
grmemesine dikkat ediniz.
Piston ve biyel kolunu birbirine sabitleyen
piston piminin yataklarna tam oturduunu
kontrol ediniz.
Emniyet segmanlarn segman pensesi ile
yuvasna taknz.
Piston pimini taknz.

Piston pimi segman yuvalarna emniyet

segmanlarnn oturduunu kontrol ediniz.

Pistonu biyel tarafndan bir mengeneye

sabitleyiniz.

Segmanlar taknz.

68
Segmanlar piston zerine takarken mutlaka
segman pensi kullannz.
Segman pensini kullanrken segman az
araln fazla amaynz. Aksi hlde
segmanlar krlabilir.
Segmanlarn krlmamasna dikkat ediniz.
Ya segman yuvasndaki deliklerin
tkanm olmamasna dikkat ediniz. Eer
tkal ise ince bir matkap ucu ile
temizleyiniz.
Yeni segmanlar takarken mutlaka az
aralklarn lerek kontrol ediniz.
Eer standart deerden farkl ise
Segmanlarda Yaplan Kontroller,
lmler ve Deitirilmesi konusunu
okuyunuz. nce bir ee ile eeleyerek az
aralklarn standart deere getiriniz.
Segmanlar en alt segmandan balayarak
taknz.
Segmanlar takarken TOP yazsnn ya da
iaretlerin ste gelmesine dikkat ediniz.

Segman az aralklarn eit alar

oluturacak ekilde ayarlaynz. rnein; 3
adet kompresyon segman varsa, segman
azlar lik a olacak ekilde
Piston biyel mekanizmasn motor ayarlanmaldr.
zerine taknz. Segman az aralklarnn byk ve kk
yaslanma yzeylerine gelmemesine dikkat
ediniz.
Segman az aralklarnn ayn hizaya
gelmemesine dikkat ediniz.

69
Segman bandn skmadan nce pistonu
yalaynz.
Silindirleri yalaynz.

Segman bandn skarken segmanlarn az

aralklarnn bozulmamasna dikkat ediniz.

Biyel zerindeki iaretlerin skme annda

tespit edildii ynde silindir iine
taklmasna dikkat ediniz.

Segman bandn silindir zerine dikkatlice

oturttuktan sonra toz pislik brakmayacak
70
bir takoz ile silindir iine itiniz.
Segmanlarn segman bandndan
kurtulmamas iin stten segman bandna
bastrnz.
Pistonu silindir iine iterken biyel kolunun
silindirlere ve krank muylusuna zarar
vermemesine dikkat ediniz.

Ya pompasnn contasn takmay

unutmaynz.
Kesinlikle yaptrc, silikon
kullanmaynz.
Ya pompasn ve ya emniyet
Conta oturma yzeylerinde toz pislik
supabn taknz.
olmamasna dikkat ediniz.
Ya pompas herhangi bir sebepten tr
yzeye tam oturmayacak olursa hava alacak
ve ya kanallara pompalayamayacaktr.
Karter contasna szdrmazlk iin sv conta
kullannz.
Karteri takarken nce kelerden cvata ile
tutturunuz.
Karteri taknz. Daha sonra dier cvatalar sknz.
Karter contalar genellikle mantardan
yapldklar iin cvatalar fazla skmaynz.
Aksi hlde mantar conta zerinde patlama
olabilir.
Silindir kapak contasn takarken iaretlere
dikkat ediniz.
Silindir kapan taknz. Silindir kapak cvatalarn katalogda
nerilen skma torkunda ve skma srasna
gre sknz.
Kam milini takarken muylularn yataklara
Kam milini taknz. arpmamasna dikkat ediniz.

Silindirin pistonunu funduszeue.info getiriniz.

Zaman ayar dilileri, zinciri veya
Dili tip zaman ayar dzeneklerinde dililer
triger kayn taknz.
zerindeki iaretlerin aktrlmasna
71
dikkat ediniz.
Hareket iletimi kay ile salanyorsa kay
zerindeki iaretlerin krank ve kam mili
zerindeki iaretler ile aktrlmasna
dikkat ediniz.
n kapa takarken mutlaka sv conta
kullannz.
Farkl boyda olan cvatalar kt yerlerine
n kapa taknz.
taknz.
Kapak contasnn yerine tam oturmasna
dikkat ediniz.
Manifoldlarn contalarnn yerlerine tam
oturmalarna dikkat ediniz.
Aksi hlde egzoz manifold contalar
Manifoldlar taknz.
yanabilir.
Manifold cvatalarn nerilen tork
deerlerinde sknz.
Krank kasnan takarken kamann yerine
takl olmasna dikkat ediniz.
Krank kasnan taknz. Krank kasnak somunu / cvatasnn
torkunda sklmasna dikkat ediniz.
Hareket iletme kaynn ok gergin
olmamasna veya ok gevek olmamasna
Hareket iletme kayn taknz ve
dikkat ediniz.
gerginliini ayarlaynz.
Kay gerginliini kontrol ediniz.

72
Motoru caraskal ile kaldrrken gvdesine
zarar vermeyecek yerlerden balant
yapnz.
Yaptnz balantn dengeli olmasna
dikkat ediniz.
Motoru indirirken aracn karoserisine zarar
gelmemesine dikkat ediniz.
Motoru ara zerine taknz.
Bask tertibat ile kavramasna dikkat
ediniz.
Motor kulaklarnn balantlarna dikkat
ediniz.
Motor takozlarnn yark, atlak veya
elastikiyetini kaybetmemi olmasna dikkat
ediniz.
Daha ksa zamanda bitirmek iin ateleme
Supap ayar yapnz. srasna gre supap ayar yapnz.
Katalog deerlerine uygun sentil kullannz.
Motoru altrdktan sonra herhangi bir
yerinde ya, su kaa olup olmadn
kontrol ediniz.
Motoru altrarak test ediniz.
Motor seslerini dinleyiniz.

73
KONTROL LSTES

Piston biyel mekanizmas ile segmanlarda ve silindirlerde oluan arzalar tespit

ederek onarmn yapnz.

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Piston biyel mekanizmasn motordan sktnz m?

2. Segmanlar piston zerinden sktnz m?
3. l aletlerini belirleyip kontrol ve ayar ilemlerini yaptnz m?
4. Segman az araln ltnz m?
5. Segman yan boluunu ltnz m?
6. Piston pimini sktnz m?
7. Piston pimi ya boluunu ltnz m?
8. Pistonun ovallik ve konikliini ltnz m?
9. Silindirlerde ovallik, koniklik ve ant ltnz m?
Silindirden alnan llere gre onarm yntemine karar
verdiniz mi?
Biyel kolunu pistona taktnz m?
Segman az aralklarn ayarladnz m?
Segmanlar pistona taktnz m?
Piston biyel mekanizmasn motora taktnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

74
LME VE DEERLENDRME

ME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1. Piston ile krank mili arasnda hareket iletimini salayan parann ad nedir?
A) Piston pimi
B) Krank ana muylular
C) Biyel kolu
D) Biyel kepi

2. Biyel kolu ile piston arasndaki balant elemannn ad nedir?

A) Piston pimi
B) Biyel kol yata
C) Biyel kolu
D) Emniyet segman

3. Silindir iinde iki l nokta arasnda hareket ederek zamanlar meydana getiren motor
parasnn ad nedir?
A) Krank mili
B) Piston
C) Biyel kolu
D) Kompresyon segman

4. Aadakilerden hangisi pistonun ksmlarndan deildir?

A) Takviye kollar
B) Segman yuvalar
C) Alt etek
D) Pim

5. Oval pistonlarda piston etei hem konik, hem de oval yapld iin en doru piston
ls nereden alnr?
A) Alt etek pime dik eksen zerinden
B) st etek pime dik eksen zerinden
C) Kompresyon segman yuvalarnn zerinden
D) Piston piminin hizasndan

6. Piston banda bulunan silindir cidarlarna belli bir basn yaparak pistonla silindir
arasnda szdrmazlk temin edip zamanlarn oluumunu salayan motor parasnn ad
nedir?
A) Piston
B) Segman
C) Biyel
D) Krank mili

75
7. Aadakilerden hangisi pim ile biyel ayann balant ekillerinden deildir?
A) Pim, biyelde sabit, pistonda serbest
B) Pim, pistonda sabit, biyelde serbest
C) Pim, biyel ve pistonda serbest
D) Pim, biyel ve pistonda sabit

8. Piston hangi zamanda byk yaslanma yzeyi tarafna yaslanr?

A) Emme
B) Sktrma
C)
D) Egzoz

9. Silindirde llen ovallik miktar 0, mm koniklik 0,25 mmden az ise

aadakilerden hangisi yaplr?
A) Silindirler rektifiye edilir.
B) Segman deitirilir.
C) Pistonlar deitirilir.
D) Gmlek deitirilir.

Dnerek hareket eden motor paralarn gerekli durumda tutan ve motorda meydana
gelen mekanik kuvvetler orannda yzeylerine binen ykleri bozulmadan tayabilen
motor parasnn ad nedir?
A) Yataklar
B) Biyel kolu
C) Krank mili
D) Pim

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise KONTROL LSTESne geiniz.

76
RENME FAALYET2

RENME FAALYET-2
AMA

Krank milinin kontrollerini ve deiimini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
ARATIRMA
Otomobil servislerine giderek motorda krank milinden kaynaklanan arzalar
aratrnz. Aratrma sonularn rapor hline getiriniz ve arkadalarnza
sununuz.

2. KRANK MLLER (ANA MLLER)

Grevleri
Krank milleri, yanma basnc etkisi ile pistondan biyel aracl ile ald dorusal
hareketi, dairesel harekete evirir ve bu hareketi volan ve kavramaya iletir. Krank milinin
tasarm silindir saysna gre deiir ve ilgili silindirlerin meydana getirdii yanma srasna
uygun olarak dnme kuvvetini alr.

Malzemesi ve Yapsal zellikleri

Krank milleri, zel elik alamlarndan dvlerek veya dklerek yaplr. Bir seri
tornalama ilemleriyle biimlendirildikten sonra anma burulma ve eilmeye kar
dayanklln artrmak amacyla s ilemleri uygulanarak muylu yzeyleri sertletirilir. Son
ilem olarak muylular talanp parlatlarak standart llerine getirilir.

77
ekil Krank mili ksmlar

Bylece sertleen muylu yzeyleri srtnmeye dayankl klnd gibi yumuakln

koruyan i ksmlar sayesinde krank milleri, darbelere ve burulmalara kar da grevini
baar ile srdrebilmektedir.

Yapl biimine bal olmak art ile bir krank milinde en az iki ana muylu ile bir
veya iki manivela kolu bulunur. Biyeller manivela kollar arasnda bulunan biyel
muylularna balanr.

Bir krank milinde ana muylular ve biyel muylular adedi, muylu aplar ve
genilikleri, motorun silindir saysna, motorun gcne ve modeline gre deiik biim ve
llerde yaplabilir.

Biyel muylularnn karsna yerletirilen kar arlklar, biyel muylularnda meydana

gelen merkezka kuvvetleri dengelemeye yarar.

Baz krank millerinde biyel muylular oyuk olarak yaplr ve bylece muylu arl
drlerek merkezka kuvvetlerde o oranda azaltlr.

Krank milleri motorun st karterinde bulunan ana yataklara, ana muylular yardmyla
balanr.

Krank milinin iki ucunda birer ana muylu olmakla beraber orta ksmnda da motorun
silindir saysna ve modeline gre bir veya daha fazla ana muylu bulunabilir.

Biyel yataklar basnl yala yalanan motorlarda ana muylulardan, biyel muylularna
apraz ya delikleri almtr.

78
Bloktaki ana ya kanallarndan, yardmc ya kanallarna geen basnl ya, ana
yatak ve muylularn yaladktan sonra bu apraz kanallardan biyel yataklarna geerek biyel
yataklarn ve muylular yalar (ekil ).

ekil Krank mili zerindeki yalama delikleri

Baz krank milleri biyel muylularnda tortu hazneleri vardr. Bu hazneler biyel
muylusu iinde uzunluuna delinmi bir delik olup bu deliin muylu dirsei zerinde
bulunan az, zel tapalarla kapatlarak bir hazne eklini almtr.

Krank Mili eitleri

Motorun silindir says, boyu, biyel muylularnn dzeni, manivela kollarnn
uzunluu, krank mili biimini etkileyen en nemli faktrlerdendir. Motorun ateleme sras,
krank milindeki biyel muylular dzeni ile kam milindeki kam dzenine baldr.

79
ki Silindirli Motor Krank Milleri

Resim ki silindirli motor krank mili

Bu krank milinde, her iki biyel muylusu farkla birbirinin karsna gelmektedir
(Resim ). Bu krank milleri silindirleri yatay bir dzlem zerinde karlkl bulunan drt
zamanl motorlarda her devrinde bir i meydana getirerek motorun dengeli ve dzgn
almasn salar. Bu tip bir motorun zaman sras ve ateleme zamanlan Tablo de
grlmektedir.

1 EGZOZ EMME SIKITIRMA

2 EMME SIKITIRMA EGZOZ

Tablo ki silindirli, drt zamanl yatk boksr tipi bir motorda i zamanlarnn sralan

Drt Silindirli Sra Tipi Motor Krank Milleri

Drt silindirli sra tipi motor krank millerinde, biyel muylular ikier ikier ayn
eksende, ortak bir dzlem zerinde bulunur. Buna gre d ulardaki birinci ve drdnc
biyel muylular ayn eksende, ortadaki ikinci ve nc biyel muylular eksenleri ise
farkl eksende ve her iki eksende ayn dzlem zerinde bulunur (Resim ).

80
Resim Drt silindirli motor krank mili

Bu tip krank millerinde ana muylu bulunduu gibi bugnk yksek devirli krank
millerinde daha ziyade be ana muylu bulunmaktadr.

Krank millerinin yksek devirlerde dn srasnda biyel muylular byk bir

merkezka kuvvet dourur. Bu kuvvetler krank milinde, tehlikeli titreimler meydana
getirerek mili ypratabilir. Bu nedenle her biyel muylusunun karsna yerletirilen, denge
arlklar (kart arlklar), biyel muylularnda meydana gelen merkezka kuvvetleri
dengeleyerek krankn dengeli ve dzgn dnmesini, motorun sarsntsz almasn salar.

Drt zamanl, drt silindirli bir motorda krankn iki devrinde drt i zaman, lik
aralklarla olur. Pratikte bir i zaman ortalama devam ettiine gre de bir ateleme
yapan silindirler arasnda 40lik bir i aral bulunmaktadr.

Motorun ateleme srasnn krank mili biyel muylular tertibi ile kam milindeki kam
tertibine bal olduunu yukarda sylemitik. Drt silindirli motorlarda, biyel muylusu
tertibine gre bir eit krank mili olduu hlde, bu motorlarda iki deiik tertipte kam mili
kullanlr. Buna gre ateleme sras da veya eklinde olur.

Ateleme sras 1 3 4 - 2 olan motorda kam milindeki kamlar, birinci silindir g

zamannda iken nc silindirin sktrma zamannda drdnc silindirin emme zamannda
ve ikinci silindirin de egzoz zamannda bulunacak biimde dzenlenmitir (Tablo ).

1 EGZOZ EMME SIKITIRMA
2 EGZOZ EMME SIKITIRMA
3 SIKITIRMA EGZOZ EMME
4 EMME SIKITIRMA EGZOZ

Tablo Drt silindirli, drt zamanl bir motorda i zamanlarnn sralan
81
Ateleme sras 1 - 2 - 4 - 3 eklinde olan motorlarda ise kam milindeki kamlar, birinci
silindir g zamannda iken ikinci silindirin kompresyon, drdnc silindirin emme ve
nc silindirin egzoz zamannda bulunacak ekilde dzenlenmitir (Tablo ).

1 EGZOZ EMME SIKITIRMA
2 SIKITIRMA EGZOZ EMME
3 EGZOZ EMME SIKITIRMA
4 EMME SIKITIRMA EGZOZ

Tablo Drt silindirli, drt zamanl bir motorda i zamanlarnn sralan

Alt Silindirli Sra Tipi Motor Krank Milleri

Resim Alt silindirli motor krank mili

Alt silindirli sra tipi motorlarn krank millerinde, biyel muylular, ikier ikier ayn
eksende ve eksenler arasnda lik fark bulunan ayr dzlem zerinde bulunur. Bu
krank millerinde grld gibi motorun yapsna ve gcne gre drt veya yedi ana muylu
bulunur (Resim ).

Alt silindirli sra tipi motorlarda silindirler, birbirinden lik aralklarla g

zamanna balar. Pratikte g zaman devam ettiine gre bu motorlarda 20lik i
bindirmesi vardr. bindirmesi, bu motorlarda dzgn bir g ak salar.

Alt silindirli motorlarda kullanlan krank milleri, sa kollu ve sol kollu krank milleri
olmak zere ikiye ayrlr. Krank miline nden bakldna gre 1 ve 6 nu.l biyel muylular
funduszeue.info bulunduu zaman, 3 ve 4 nu.l biyel muylular sa tarafta bulunuyorsa bu krank
miline sa kollu krank mili denir. 1 ve 6 nu.l biyel muylular funduszeue.info iken, 3 ve 4 nu.l
biyel muylular sol tarafta bulunuyorsa bu krank miline de sol kollu krank mili denir.
82
Alt sra silindirli motorlarn; sa kollu krank millerinde en ok kullanlan ateleme
sras 1 5 3 6 2 4 ve sol kollu krank millerinde ise 1 4 2 6 3 5 eklinde
olur.

Sekiz silindirli sra tipi motorlarda, krank ve kam milleri, silindir kapa ve silindir
bloku uzun olduundan bu paralar ok abuk eilip bklerek deforme olmaktadr. Bu
nedenle yapm alanndan kaldrlan bu tip motor krank millerinden bahsedilmemitir.

Alt, sra silindirli krank millerinde biyel muylular, lik aralklarla, ayr eik
dz1em zerinde bulunur.

V Tipi 6 Silindirli Motor Krank Milleri

Bu motorlarda silindirler V biiminde iki eik dzlem zerinde er er bulunur. V

blokunun arasnda 90lik a vardr. Krank milinde; birbirinden lik farkl biyel
muylusu, ayr eik dzlem zerinde bulunur. Sa ve sol bloktan gelen iki biyel bir biyel
muylusuna balanr.

rnek 1 ve 2 nu.l biyeller n biyel muylusuna, 3 ve 4 nu.l biyeller orta biyel

muylusuna, 5 ve 6 nu.l biyeller ise arka biyel muylusuna balanr. V- 6 motoru krank mili
drt ana muylu ile motorun st karterine balanr.

Krank Milinin Dengesi

Krank milinin sarsntsz dzgn ve dengeli dnebilmesi iin dengesinin yaplm
olmas gereklidir. Dengesiz bir krank mili motorun almas srasnda, meydana gelen
titreimler, krank milini emeye ve burmaya zorlar. Ayrca bu dengesiz gler, motorda
zararl titreimlere, ana yataklara fazla yk binmesine ve krank milinin zorlanp anmasna
neden olur. Piston ve biyelin aa yukar hareketinden ve krank milinin dn hareketinden
dolay titreimler meydana getiren kuvvetler oluur. Bu titreimler, motor kulaklar
zerinden ara gvdesine aktarlr. Titreimleri azaltmak iin pistonlarn baland biyel
muylularna al olarak yerletirilmi dengeleme arlklar pistonun, biyelin ve krank
milinin oluturduu kuvvetlere kar koyar.

Krank milinin dzgn ve dengeli dnmesi isteniyorsa volanla birlikte statik ve

dinamik dengesi yaplm olmaldr.

Statik denge, krank milinin dururken dengesidir. Krank mili iki hassas yatak zerine,
kolayca dnebilecek ekilde yerletirildikten sonra krank istediimiz pozisyonda dnmeden
durabiliyorsa statik dengesi tamamdr.

Mil hassas yatak zerinde dnerek daima belli bir ksm, alta geliyorsa milin statik
dengesi bozuktur. Milin arlklarndan veya manivela kollarndan matkapla malzeme
boaltlarak milin her pozisyonda dnmeden durabilmesi salanr.

83
Krank Milinin Kontrolleri
Motor altka ana ve biyel muylularnn zerine binen eitli kuvvetlerin etkisi,
ayarszlk sonucu zorlama ve srtnmeler, yada bulunabilecek yabanc maddeler
muylularn izilmesine, anarak ovalleip koniklemesine ve yatak boluklarnn artmasna
neden olur.

Sktrma ve i zamanlarnda biyel muylularna daha fazla yk bindiinden muylular

dikine eksende yanna eksene gre daha fazla olmak zere oval olarak anr.

Biyel muylularnda konik anma, biyelin erilmesi, piston piminin ayarsz olmas
veya yan ierisinde bulunan andrc maddeler etkisiyle meydana gelebilir. Ana
muyludan biyel muylusuna ya ileten apraz kanallarn as nedeniyle dik ynnde yala
gelen pislikler muylunun sol tarafnda birikerek muylunun konik anmasna neden olur.

Ana muylularda grlebilecek konik anma ekseriya, yatak keplerinin veya krank
miline desteklik eden st karter kaburgalarnn erilmesi, atlamas veya buna benzer
hatalarn sonucudur.

Krank miline binen eitli ykler, krank milinin n ve arka yataklar arasndaki
herhangi bir noktadan esneyip eilmesine de sebep olabilir. Esneyip veya eilen krank mili
ana yataklarna srterek ana yataklarna olaan st yk binmesine ve bylece muylu ve
yatak anmasnn hzlanmasna sebep olur.

Krank Mili Doruluunun Kontrol Edilmesi

Krank mili n ve arka ana muyludan iki zel V yata zerine ekil te grld
gibi oturtulur.

ekil Krank mili doruluunun kontrol edilmesi

Bir ayakl komparatr orta ana muyluya yanatrlp boluu alndktan sonra, krank
mili dndrlerek salg miktar tespit edilir. Krank milinde 0, mmden fazla salg
varsa krank mili zel dorultma preslerinde en fazla salg yapan ksmndan baslarak
dorultulur.

84
Krank milleri torna tezghnda iki punta arasna balanarak da komparatrle doruluk
kontrol yaplabilir. Bu ilem yaplrken krank mili punta yuvalarnn dzgn olmas
gereklidir, aksi takdirde sonu hatal olabilir.

Krank millerinde ayrca atlaklk olup olmad eitli yntemlerle kontrol edilerek
belirlenebilir. atlak olan kranklar kullanlmamaldr.

Krank Muylularnn Kontrol

Krank mili ana muylularnda veya biyel muylularnda, derin izik ve kanallar varsa
muylular standarttan kk yeni bir lye gre talanr ve o lye uygun ana ve biyel
yataklar taklr. Muylularda ant 0, mmyi gemiyorsa muylu yzeylerinde de derin
izikler yoksa muylular ya ta ile honlandktan sonra parlatma fitili ile parlatlr.

Ana ve biyel muylular mikrometre ile en az drt noktadan llerek muylulardaki

anma, koniklik ve ovallik tespit edilir.

ekil Krank mili muylular zerinde l alnacak noktalar

Muylularda ovallik ve koniklik katalog deerlerinden fazla ise ana ve biyel muylular
kurtarabildii standarttan kk lye talanr.

Firmalar genellikle talanacak krank millerinde kullanlmak zere 0,25 mm, 0,50 mm,
0,75 mm ve 1 mm standarttan kk yatak yapmaktadr. Ayrca talanmadan kullanlacak
muylular iin standarttan 0, - 0,05 mm kk yataklar yapmaktadr.

Muylular dzgn anm ise ayrca muylulardaki koniklik ve ovallik miktar yukarda
verilen deerleri amyorsa muylular talanmadan standarttan kk yatak kullanlr. Bu
yataklar taklaca zaman, farkl yatan temin ettii ya boluu, standart ya boluundan
fazla olmamaldr.

Klavuz ana muylu yaslanma yzeyleri anm veya izilmise yan yzeylerde
talanmal ve buna gre daha kaln yaslanma yzeyli yatak kullanlmaldr. Buna olanak
yoksa krank mili deitirilmelidir.

85
UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Krank milinin kontrollerini ve deiimini yapnz.

lem Basamaklar neriler

Motor yan boaltrken yerlere aktmamaya
zen gsteriniz.
Motorun yan ve suyunu
Karter zerindeki ya boaltma tapasn
boaltnz.
skerken, takarken dilerin ve cvata
balarnn syrlmamasna dikkat ediniz.
Motorun zerindeki yardmc donanmlar
dikkatlice sknz.
Motoru ara zerinden sknz.
Elektrik tesisatnn balantlarn dikkatlice
ayrnz.
Hareket iletme kayn skmeden nce
Hareket iletme kayn sknz.
gerginliini almay unutmaynz.

Krank kasnann cvatalarn karlkl olarak

Krank kasnan sknz.
skmeye dikkat ediniz.
Manifoldlar skmeden nce soumasn
bekleyiniz.
Manifoldlar sknz.
Balantlarn skerken cvatalar/somunlar
karlkl olarak sknz.
n kapa skerken zerindeki pimleri
krmadan/emeden ayrnz.
n kapa sknz. evre cvatalar zerinde birbirinden farkl
boyda olanlarn karld yerlere iaret
koyunuz.
Zaman ayar dzeneklerini skmeden nce
motorun sentede olmasna dikkat ediniz.
Eer dili tip zaman ayar dzenei varsa
Zaman ayar dilileri, zinciri veya
dililer zerindeki iaretlerin akp
triger kayn sknz.
akmadna dikkat ediniz.
aretlerin akt durumun resmini mutlaka
bir yere iziniz.
Modl kitapndan kam milleri konusunu
okuyunuz.
Kam milini skerken yatak balantlarn
Kam milini sknz. katalogda nerilen ekilde sknz.
Kam milini kardktan sonra muylular
izilmeyecek / ezilmeyecek ekilde muhafaza
ediniz.
Silindir kapan motor souk iken sknz.
Silindir kapan sknz. Silindir kapak cvatalarn skerken katalogda
verilen skme srasna ve tork deerlerine

86
gre sknz.
Modl kitapndan silindir kapa
faaliyetinde, silindir kapan skme takma
ilemleri srasnda dikkat edilmesi gereken
noktalar ile ilgili blme baknz.
Karteri skmeden nce iinde ya olup
olmadn kontrol ediniz.
Karteri sknz.
Karter cvatalarn skerken karlkl olarak
skmeye zen gsteriniz.
Ya pompasn ve ya emniyet Ya pompasn skerken katalogda nerilen
supabn sknz. ekilde sknz.
Piston biyel mekanizmasn skerken mafsall
kol kullannz.
Piston biyel mekanizmasnn krank mili kol
yatak balantlarn sknz.
Biyel kepleri zerindeki yaz veya rakamlarn
motorun hangi tarafnda olduuna dikkat
ediniz.

Piston biyel mekanizmasn motor Pistonlar silindir iinden kartrken

zerinden sknz. segmanlarn silindir setine taklp
krlmamasna dikkat ediniz.
Eer segmanlar taklyorsa set raybas ile
silindir setini alnz.

Piston biyel mekanizmasn silindirlere veya

krank muylularna zarar vermeden darya
karnz.

87
Krank milini sknz.
Krank milini skmeden nce krank kepleri
zerindeki iaretlerin motor blokunun hangi
tarafna geldiine dikkat ediniz.
Krank milini skerken mafsall kol kullannz.
Sklen yataklarn yerlerini kesinlikle
kartrmaynz.

Aksi hlde krank keplerini sktnzda krank

mili dnmeyebilir.
Yataklar skme annda izik ve ant olup
olmadn gzleyiniz.
Krank milini yatak zerinden alnz.
Krank mili muylular zarar grmeyecek
ekilde uygun V yataklar zerine
yerletiriniz.
Krank milini lm yaplmak zere
temizleyiniz.

Krank milinin kontrollerini yapnz.

Krank milinin lmlerini yaparken krank

milini V yatann zerine yerletiriniz.
Komparatr ile krank milin doruluunu
kontrol ediniz.
l almadan nce krank milini temizleyiniz.

88
Krank mili ana muylu ve kol muylular
zerine yataklarn yerletiriniz.
Yatak kenarlarnn elinize zarar vermemesine
zen gsteriniz.
Yataklarn yuvalarna tam oturmalarna dikkat
ediniz.
Krank kepleri zerindeki ve biyel kepleri
zerindeki iaretlerin karlamasna dikkat
Krank mili ana yataklarnn ve biyel
ediniz.
kol yataklarnn kontrollerini
Krank mili ana yatak ve kol yataklarnn
yapnz.
keplerini tork deerinde mafsall kol ile
sknz.
l alrken komparatr ve d ap
mikrometresi kullannz.
Birbirine zt ynde iki farkl noktadan l
alnz.
Krank muylularnn kontrol konusunu
okuyunuz.

Krank mili ana yatak muylusu antsnn llmesi

A1 B1 A2 B2 Ovallik Koniklik Ant

Ana yatak kusinetli ls

Krank mili ana muylu ls

Krank mili kol yatak muylusu antsnn llmesi

A1 B1 A2 B2 Ovallik Koniklik Ant

Kol yatak kusinetli ls

Krank mili kol muylu ls

Krank milinden alnan ana yatak, kol yatak, ana

Kontroller sonucuna gre krank muylu ve kol muylu llerine gre ant,
milini revizyonu iin onarma ovallik ve koniklik miktarlarn belirleyiniz.
gnderiniz. Yaplmas gereken onarm yntemine kara
veriniz.
Onarm iin gerekli yedek
Deitirilmesine karar verilen paralarn orijinal
paralar belirleyiniz ve temin
yedek para olmasna dikkat ediniz.
ediniz.
89
Krank milini takmadan nce yataklar blok
zerindeki yuvalarna yerlerini kartrmadan
taknz.
Yatak zerindeki trnaklarn yuvalarna tam
oturmasna dikkat ediniz.
Yataklar takarken yuvalarn zerinde toz pislik
olmamasna dikkat ediniz.
nce bir film tabakas oluturacak ekilde
yataklar yalaynz.
Krank mili ana muylular yalaynz.
Krank milini yataklar zerine yerletirirken
yataklarn yerinden kaymamasna dikkat ediniz.
Ana yatak keplerini yataklar yerletirmeden
nce yalaynz.
Yataklarn trnak yuvalarna tam oturmasna
Krank milini taknz. dikkat ediniz.

Ana yatak keplerini takarken yataklarn

kaymamasna dikkat ediniz.
Ana yatak cvatalarn torkmetre ile katalogda
nerilen deerde kademeli olarak sknz.
Her ana yatak kep balants yapldktan sonra
krank milini mutlaka dndrnz.

Birinci uygulama faaliyetinin Piston Biyel

Piston biyel mekanizmasn
Mekanizmasn Motora Takmak ksmna
motor zerinden taknz.
baknz.

90
Ya pompasnn contasn takmay unutmaynz.
Kesinlikle yaptrc, silikon kullanmaynz.
Conta oturma yzeylerinde toz pislik
Ya pompasn ve ya emniyet olmamasna dikkat ediniz.
supabn taknz. Ya pompas herhangi bir sebepten tr
yzeye tam oturmayacak olursa hava alacak ve
ya kanallara pompalayamayacaktr.

Karter contasna szdrmazlk iin sv conta

kullannz.
Karteri takarken nce kelerden cvata ile
tutturunuz.
Karteri taknz. Daha sonra dier cvatalar sknz.
Karter contalar genellikle mantardan
yapldklar iin cvatalar fazla skmaynz.
Aksi hlde mantar conta zerinde patlama
olabilir.
Silindir kapak contasn takarken iaretlere
dikkat ediniz.
Silindir kapan taknz.
Silindir kapak cvatalarn katalogda nerilen
skma torkunda ve skma srasna gre sknz.
Kam milini takarken muylularn yataklara
Kam milini taknz.
arpmamasna dikkat ediniz.
Silindirin pistonunu funduszeue.info getiriniz.
Dili tip zaman ayar dzeneklerinde dililer
zerindeki iaretlerin aktrlmasna dikkat
Zaman ayar dilileri, zinciri veya ediniz.
triger kayn taknz. Hareket iletimi kay ile salanyorsa kay
zerindeki iaretlerin krank ve kam mili
zerindeki iaretler ile aktrlmasna dikkat
ediniz.
n kapa takarken mutlaka sv conta
kullannz.
Farkl boyda olan cvatalar kt yerlerine
n kapa taknz.
taknz.
Kapak contasnn yerine tam oturmasna dikkat
ediniz.
Manifoldlarn contalarnn yerlerine tam
oturmalarna dikkat ediniz.
Manifoldlar taknz. Aksi hlde egzoz manifold contalar yanabilir.
Manifold cvatalarn nerilen tork deerlerinde
sknz.
Krank kasnan takarken kamann yerine takl
olmasna dikkat ediniz.
Krank kasnan taknz.
Krank kasnak somunu / cvatasnn torkunda
sklmasna dikkat ediniz.

91
Hareket iletme kaynn ok gergin olmamasna
Hareket iletme kayn taknz ve
veya ok gevek olmamasna dikkat ediniz.
gerginliini ayarlaynz.
Kay gerginliini kontrol ediniz.
Motoru caraskal ile kaldrrken gvdesine zarar
vermeyecek yerlerden balant yapnz.
Yaptnz balantn dengeli olmasna dikkat
ediniz.
Motoru indirirken aracn karoserisine zarar
Motoru ara zerine taknz. gelmemesine dikkat ediniz.
Bask tertibat ile kavramasna dikkat ediniz.
Motor kulaklarnn balantlarna dikkat ediniz.
Motor takozlarnn yark, atlak veya
elastikiyetini kaybetmemi olmasna dikkat
ediniz.
Daha ksa zamanda bitirmek iin ateleme
Supap ayar yapnz. srasna gre supap ayar yapnz.
Katalog deerlerine uygun sentil kullannz.
Motoru altrdktan sonra herhangi bir yerinde
Motoru altrarak test ediniz. ya, su kaa olup olmadn kontrol ediniz.
Motor seslerini dinleyiniz.

92
KONTROL LSTES

Krank milinin kontrollerini ve deiimini yapnz

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Motorun yan ve suyunu boalttnz m?

2. Motoru ara zerinden indirdiniz mi?

3. Motor paralarn sktnz m?

4. Krank mili keplerini kardnz m?

5. Krank milini sktnz m?

6. Krank milinde kontrol ilemlerini ve arza tespitini yaptnz m?

7. Krank milinde onarm ilemleri yaptnz m?

8. Krank milini bloka taktnz m?

9. Motor paralarn taktnz m?

Motoru ara zerine bindirdiniz mi?

Motoru altrp son kontrolleri yaptnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Brm cevaplarnz
Evet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

93
LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1. Pistondan ald dorusal hareketi, biyel yardm ile dner sreli dairesel harekete
eviren ve bu hareketi volan ve kavramaya ileten motor parasnn ad nedir?
A) Piston pimi
B) Krank ana muylular
C) Krank mili
D) Biyel kepi

2. Ateleme sras 1 2 4 3 olan drt silindirli bir motorda 2. silindir emme zamannda
iken 3. silindir hangi zamandadr? ( Tablo ten yararlannz.)
A) Emme
B)
C) Sktrma
D) Egzoz

3. Krank milinin doruluunu hangi l aletleri ile lebiliriz?

A) Komparatr
B) ap mikrometresi
C) D ap mikrometresi
D) Kumpas

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Uygulamal Teste geiniz.

94
RENME FAALYET3

RENME FAALYET-3
AMA
AMA
Krank mili keesinin kontrollerini ve deiimini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
ARATIRMA

Otomobil servislerine giderek motorda krank milinden kaynaklanan arzalar

aratrnz. Aratrma sonularn rapor hline getiriniz ve arkadalarnza
sununuz.

3. KRANK ML KEELER

Resim Krank mili keeleri

Grevleri
n ve arka ana yataklar yalamak iin muylulara gelen yalarn ve motor karter
yann, n ve arka ana yataklarndan (kavrama- volan ksmndan) szmasn nlemek gayesi
ile krank mili keeleri kullanlr.

Yaps ve zellikleri

Yataklarda kullanlan ya keeleri yn ve lifli maddelerden, sentetik kauuk, plastik,
kronlu ksele veya szdrmaz rglerden yaplmaktadr.

95
Resim Kusinet ve segman tipi keeler
Kusinet tipi keeler: Bunlar yatak kusinetlerinde olduu gibi iki paral zel
elik kusinetleri zerine yaptrlmlardr (Resim ).
Segman tipi keeler: Bunlar segman gibi bir taraf yark halka eklindeki
keelerdir (Resim ).
Yayl tip keeler: Resim de grlen kee tipidir. Motor blokuna geen d
gvde ksm metal ve zeri kaliteli kauukla kaplanmtr. Krank mili ile temas
eden dudak ksm baz tiplerde yaylarla bzlmtr. Baz tiplerinde ise yaysz
kauuun bzlmesi etkisi ile szdrmazl salamaktadr. Bu tip keeler ya
ve greslere dayankl genel amal keelerdir. C ve C arasndaki
scaklklara dayanmas iin nitril kauuktan yaplan tipleri de vardr.

Resim Krank mili arka ya keesi ve kesit grn

Krank Mili Keelerinde Yaplan Kontroller

Krank mili, boaz keeleri ve evresini saran kauuk iyi durumda olmaldr. Kee
gvdesinde deformasyon olmamaldr. Kee dudaklarnda yrtlma, kopma, ekil deiiklii
vb. durumlarn olmamas gereklidir.

Birok uralara ramen boaz keelerinden ya kaann ska grlmesi, birazda

motorun yapsndan kaynaklanmaktadr. yle ki arka ana yatan hemen arkasnda motor
volan vardr. Volann yksek devirlerde meydana getirdii emme sebebiyle arka ana yataa
gelen ya, keeden darya kma eilimindedir (Burada bahsedilen emme, dnmekte olan
96
volann bir vantilatr gibi merkezden evreye doru kuvvetler dourmas ve merkez
tarafnda bulunan hava ve ya ekerek evreye doru savurmasdr.). Arka ana yataktaki
ya keeden dar yalnz volan tarafndan zorlanmaz. Anm segmanlardan inen gaz
basnc da ya yataktan dar zorlayan dier bir etkendir. Segmanlardan gelen gaz kaa
karter basncn ykselterek karterdeki ya ve ya buharlarn karterde bulunan btn
aklklardan darya zorlar. Karter basnc; havalandrma kapa tkand hllerde veya
pozitif karter havalandrma (P.C.V) supab almadnda daha da artarak ya n ve arka
keelerden ve karter civarnda bulunacak dier aralklardan dar zorlar.

Yataktan ya kaana tesir eden baka bir husus da yatak boluudur. ster n isterse
arka ana yatakta olsun eer yatak boluu ok fazla ise en iyi kee taklsa dahi ya kaa
durdurulamaz. nk boluk nedeni ile krank muylusu keeyi azlardan ap dorultusunda
oynatarak aralanmasna ve buradan yan kamasna neden olur.

Krank Mili Keelerinin Arzalar ve Belirtileri

Krank mili keelerinin arzalar; yrtlma, kopma, sertleme, yanma, deforme olma
gibi durumlardr.

Krank mili keeleri arzaland zaman ara kaldrlarak motor alttan gzle kontrol
edildiinde n ve arka keelerin bulunduu taraflar ya ve toz karm bir tabaka ile kapl
olarak grlr. Ana yataklarda herhangi bir sebepten dolay ilem yaplaca zaman ya
sznts olup olmadna dikkat edilmelidir. Ya sznts grld zaman ya keesi
mutlaka deitirilir.

Deiik yapl motorlarda ya keeleri ayr ayr ilemlerle deitirilir. Baz motorlarda
yarkl tip ya keeleri kullanlmtr. Bu keelerin deitirilmesinde krank mili motordan
mutlaka sklr. Yeni kee, zel ya keesi yerletirme aleti kullanlp silindir blokundaki
yerine taklr. Kee yerletirildikten sonra silindir bloku ile ayn seviyeye gelecek ekilde
fazlalklar kesilerek dzeltilir. Sonra ana yatak kepine de ya keesini yerletirip
bloktakinde olduu gibi kep oturma yzeyi ile kee yzeyi ayn seviyeye getirilir.

97
Dier baz motorlarda kullanlan iki para ya keelerini deitirmek iin krank milini
motordan skmeye lzum yoktur. Fakat st yar keeyi skp takmak iin volan mutlaka
skmek gerekir. Sonra balant cvatalar sklerek kee yerinden karlr ve bunun yerine
yeni kee taklr. Baz motorlarda tek paral lastikten yaplm zel ya keesi kullanlr. Bu
tip ya keesini deitirmek iin dier ana yatak kepleri hafife gevetilmelidir. Sonra kee
bir pense ile tutularak aa ve darya doru ekilmek suretiyle yerinden karlabilir. Yeni
kee taklrken keenin zerine fakat kee az ularna gelmeyecek ekilde gres ya
srlmelidir. Az ular greslenirse keeyi takarken ularn skca birbiri zerine oturmas
mmkn olmaz. Sonra keenin bir ucu yuvaya sokulup st yatan tepesine gelinceye kadar
bastrlr. Ondan sonra da keenin dier ucu br taraftan yuvaya sokulup dier ula
birleinceye kadar bastrlp yerine oturtulur. Kee ular, birbirine temas edecek kadar
yuvasna oturduktan sonra yatak kepi sktrlr ve bylece kee takma ii tamamlanr.

Kee, yuvasna getiinde arka ana yatak kepinin ya deliinin ak olmasna dikkat
edilmelidir.

Keelerin tipleri motor yapsna gre farkl olabilir. Montaj durumu motorun
zelliine gre uygun ekilde gerekletirilir.

98
UYGULAMA FAALYET

Krank mili keesinin kontrollerini ve deiimini yapnz.

lem Basamaklar neriler

Tat lifte alnz. Gvenlik tedbirlerini alnz.

n ve arka keelerin bulunduu taraflarda

ya ve toz karm bir tabaka ile kapl olup
olmadn kontrol ediniz.
Krank keelerinin deiip deimeyeceini
Motoru alttan gzle kontrol ediniz.
karar veriniz.
Marka ve modele gre krank keelerinin
deiimi farkllk gsterdiinden nasl
deitirileceine karar veriniz.

Kee ve motor yapsna gre motorun

Motor indirilecekse motoru indirip
tattan indirilip indirilmeyeceine karar
datarak krank keelerini deitiriniz.
veriniz.

n tekerlekleri sknz.
Akslar sknz.
Elektriki sensr balantlarn sknz.
Vites kutusu gvde balantlarn sknz.
Vites kutusu motor balantlarn sknz.
Motor indirilmeyecekse Kavramay sknz.
ara eki tipini tespit ediniz ve krank Volan sknz.
keelerini sknz. Arka krank kee kapan sknz.
Arka krank keesini sknz.
Hareket iletme kayn sknz.
Krank kasnan sknz.
n kee kapan sknz.
n keeyi sknz

Onarm iin gerekli yedek paralar Motor katalouna uygun yedek paralar
belirleyiniz ve temin ediniz. temin ediniz.

99
n keeyi taknz.
n kee kapan taknz.
Krank kasnan taknz.
Hareket iletme kayn taknz.
Arka krank keesini taknz.
Arka krank kee kapan taknz.
Krank keelerini taknz Volan taknz.
Kavramay taknz.
Vites kutusunu motora taknz.
Vites kutusu gvde balantlarn taknz.
Elektriki sensr balantlarn taknz.
Akslar taknz.
n tekerlekleri taknz.

Tat liftten indiriniz. Motoru altrarak son kontrolleri yapnz.

KONTROL LSTES

Krank mili keelerinin kontrollerini ve deiimini yapnz.

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. Tat lifte/kanala alp gvenlik nlemlerini aldnz m?

2. Motoru gzle kontrol ederek arza tespiti yaptnz m?

3. Ara ve motor zelliine gre motoru indirmeden veya ara
zerinde para deiimine karar verdiniz mi?
4. Keeleri deimek iin motor paralarn sktnz m?

5. Keeleri kardnz m?

6. Yeni keeleri taktnz m?

7. Motor paralarn taktnz m?

8. Motoru altrp kontrollerini yaptnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Brm cevaplarnz
Evet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
.

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1. Boaz keeleri aadaki paralarn hangisinde kullanlmaktadr?

A) Piston pimi
B) Piston
C) Krank mili
D) Biyel kepi

2. Aadakilerden hangisi keelerin yapmnda kullanlan malzeme deildir?

A) Kauuk
B) Sv silikon
C) Yn ve lifli maddeler
D) Plastik

3. Karter boazndan ve krank n-arka muylularndan ya kaan nlemek iin

kullanlan para hangisidir?
A) Bilyeli yataklar
B) Mantar contalar
C) Kusinetler
D) Keeler

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise KONTROL LSTESne geiniz.

RENME FAALYET4

RENME FAALYET-4
AMA
Motor yataklarn kontrollerini ve deiimini yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Otomobil servislerine giderek motorda oluan ya eksilmesi ve g kayb

nedenlerini aratrnz. Aratrma sonularn rapor hline getiriniz ve
arkadalarnza sununuz.

4. MOTOR YATAKLARI

Resim Motor yataklar

Grevleri
Motor yataklarnn grevi dnerek hareket eden motor paralarn (krank mili, biyel
kolu ve kam milinin) gerekli durumda tutmaktr. Yataklar ayrca motorda meydana gelen
ykleri bozulmadan tayabilmelidir.

Bir motorun ok nemli paralar olan krank mil ve kam milinin deitirilmesi ve
tamiri ok maliyetli olduundan yataklar srtnme sonucu oluabilecek anmay kendi
zerinde toplayabilecek nitelikte yaplrlar (Resim ).

Gnmzdeki modern motorlarda daha ok kolayca deitirilebilen kusinetli yarm

yataklar kullanlmaktadr. Yeni taklacak olan bir yatak, cins ve kalite ynnden iyi seilirse
ve tekniine uygun olarak taklrsa motorun orijinal yata kadar uzun mrl olur.

eitleri ve Yapsal zellikleri
Ana ve biyel yataklarnda dkm tipi ve kusinetli olmak zere iki tip yatak
kullanlmaktadr. Dk devirli eski tip motorlarda kullanlan dkm tipi yataklar, otomobil
motorlarnda kesinlikle kullanlmamaktadr.

Motorlarda beygir gc ve devir saysnn ykselmesi retici firmalar daha kaliteli

yatak imalat yapmaya zorlamtr. Bylece gnmzdeki modern motorlarda kullanlan
kusinetli yatak tipleri ortaya kmtr.

ekil Yatak ksmlar

Kusinetli yataklar salam, deitirilmesi kolay, yatak malzemesi olduka ince, her tip
motorda kullanlabilir ve ucuz olduu iin gnmzdeki motorlarda yaygn olarak
kullanlmaktadr.

Yatak malzemeleri motorun cinsine ve alma artlarna gre deiik zelliklere sahip
olmaktadr. Yataklarn ortak zellii, yatak srt olarak adlandrlan ksmn ounlukla elik
malzemeden imal edilmesidir. Yatak malzemesi denilen yzey ksmnda ise eitli yumuak
metal alamlarn (alminyum, bakr, kalay kurun, bronz vb.) kullanlmas ile elde
edilmektedir. Yatan, gvde ve kepteki yuvasnda sabit kalabilmesi iin kilitleme trna
konulmutur. Ayrca yataktaki ya delii, yatakla muylu arasna ya ulatrarak yatak
yzeyindeki ya kanal aracl ile yan yzeylere yaylmasn salar.

Kusinetli Yataklar
Kusinetli yataklar yapm ekillerine gre ikiye ayrlr.

Resim Kusinetli yataklar

Hassas lenmi Yataklar

Bu yataklarn elikten yaplm srt ksmlarnn ap, taklaca yuvann apna uygun
yaplmtr. aplar kullanlaca biyel ve ana muylu apna gre hassas olarak ilenmi
yataklardr. Bu yataklar kullanrken herhangi bir raybalama veya honlama ilemi yaplmaz.
Standart veya standarttan kk llere gre yaplr.

Yar lenmi (Kaba lenmi) Yataklar

Bu yataklarn da elikten yaplm srt ksmlarnn ap, taklaca yuvann apna

uygun yaplmtr. aplar ise taklaca motorun, talanabilecek en kk muylu lsne
de uyabilecek apta hazrlanmtr. Bu yataklar, ihtiyaca gre standarttan en kk lden
itibaren standart lye kadar tornalanabilir.

Ayrca ana yatak kusinetleri;

Dz kusinetli ana yataklar

Yaslanma yzeyli ana yataklar

diye ikiye ayrlr. Yaslanma yzeyli kusinetli yataklar, yan yzeyleri ilenmi klavuz
muylularda kullanlr. Klavuz yatak denilen bu yataktan, krank mili eksenel gezintisi kontrol
edilir (Resim ).

Resim Dz kusinetli ana yataklar Resim Yaslanma yzeyli yatak

Yatak zellikleri

Yataklarn kusursuz grev yapabilmeleri iin kusinetlerin yatak yuvalarna tam
oturmalar ve yatakta merkezden evreye doru bir basn domas arttr. Yatan taklmas
srasnda ve alrken yatakta dnmesini nlemek amac ile yatak kusinetlerine baz
zellikler verilmitir.

ekil Yata oturtma ekli

Yatak Yaygnl

Btn ana ve biyel yatak kusinetleri kusinet yuvasna nazaran biraz ak yaplmtr.
Yatak yaygnl denilen bu zellik yardm ile kusinet yuvasna bastrlarak oturtulur (ekil
). Bu sayede yataklar yuvalarna sk oturduu iin yataklar yuva iinde dnmez.

Yatak Kenar knts

Kusinet yuvasna bastrlarak oturtulduu iin skarak daralr ve yuvann tam eklini
alr. Bu durumda kusinet eneleri kep enelerine nazaran knt yapar (ekil ). Bu
kntya kenar knts denir.

ekil Yatak kenar knts

Biyel ve ana yataklarn montaj srasnda yatak kepleri sklmadan nce kusinet
eneleri birbirine temas eder. Sonradan kepler skldka kusinetler yuvalarna skca oturur.
Bylece kusinetlerin yuvalarnda dnmemesi salanr.

ekil Yatak tespit trna

Yatak Tespit ekilleri

Yatak keplerinin taklmas srasnda, kusinetlerin yuvasnda dnmeden gerekli biimde

kalabilmesi iin eitli yatak tespit sistemleri yaplmtr. Bunlardan en yaygn olan yatak
tespit trnaklardr. Yatak kusinetinde bir tespit trna ve yatak yuvasnda tespit trna
yuvas bulunmaktadr (ekil ). Kusinetler taklrken tespit trna ile yuvasn
karlatrarak kusinet yuvasna bastrlr. Bylece kusinet yuvasnda dnmeyecek ekilde
oturur.

Ya Kanallar

Yatak kusinetlerinde bulunan ya kanallar yataa gelen yan, btn yzeye tanarak
muylu ile yatak yzeyi arasnda iyi bir ya filminin olumasna yardm eder (Resim ).
Ayn zamanda yan baka ksmlara iletilmesine de yardm eder.

Resim Kusinetli yatak ya kanallar Resim Muylu zerinde ya kanallar

Ya Delikleri

Yataklarda bulunan ya deliklerinin grevi yataklara ya giriini salar ve yatak

yzeylerinin yalanmasn temin eder.

retici firmalar bir hata sonucu yataklarn yasz kalmamas iin her iki kusinete de
delik amaktadr. Yataklar taklrken kusinetlerdeki ya deliklerinin karlatrlmasna zen
gsterilmelidir.

Ana yataklarn st yarm paralar, krank mili ana muylularnn yalanmas iin ya
delikleri ve yine kol yataklarnn st yarm paralar da krank mili kol muylularnn
yalanmas iin birer delie sahiptir. Krank mili, piston tarafndan zerine gelen patlatc
basn etkisi altndadr. Bu nedenle alt yarm yataklarda genelde ya delii yoktur.

ekil Ya delikleri

Ana ve Kol Yataklarnda Yaplan Kontroller ve lmler
Ana ve biyel yataklar motor zerinde deitirilebilecei gibi motor aratan alnarak
da deitirilebilir. Yataklar deitirilmeden nce yatak arzas nedeninin tespit edilmesi
gerekir. Aksi hlde yeni taklan yatak da arzalanacaktr.

Yataklar deitirilmeden nce muylular elle ve gzle kontrol edilmelidir. Varsa

apaklar ve derin izikler giderilmelidir. izik ve apak yoksa muylular krank konusunda
akland gibi drt noktadan llerek muylularda ant, ovallik ve koniklik tespit edilir.

l sonucu muylulardaki ant, ovallik ve koniklik katalog deerlerini ayorsa veya

muylu zerinde derin izgi ve apaklar varsa muylular kurtarlabildii standarttan kk
lye talanr. Yataklar taklrken temizlie gereken zen gsterilmelidir.

Sabit yataklar ile birlikte dnen krank mili (ana yatak muylusu ve krank kol muylusu)
arasnda metalin metale direkt temasn engellemek iin yeterli miktarda yalama ya
mutlaka tedarik edilmelidir. Gerekli ya filminin oluabilmesi iin yataklar ile muylular
arasnda boluk olmaldr. Bu bolua ya boluu ad verilir (ekil ). Motor tipine gre
bu boluk miktar deiir. Ancak genellikle 0,02 0,06 mm arasndadr.

ekil Ya boluu

Yataklardaki ya boluu llrken nce yatak;

ap mikrometresi,
Teleskopik gey d ap mikrometresi,
Silindir komparatr - d ap mikrometresi,

Sonra muylu;

D ap mikrometresi

ile llerek yatak lsnden muylu ls karlarak muylu ile yatak arasndaki
ya boluu bulunur. Bulunan bu deerden standart ya boluk deeri karlr. Muylu ve
yataktaki ant miktarna gre kullanlacak farkl yatak bulunur.

Ana ve biyel yataklarndaki boluu plastik l teli (plastigey) veya laynerle de

lmek mmkndr. Ya boluu llecek muylunun kepi yatakla birlikte yerinden
sklr. Yzeyler iyice temizlendikten sonra bir para plastik l teli muylu boyuna uygun
olarak yatak eksenine paralel ekilde muylu yzeyine konur. Yatak kepi yerine oturtulup
cvatalar torkunda sklr. Krank dnderilmeden yatak kepi yerinden sklerek telin ezilme
miktar zel mastar ile karlatrlarak ya boluu belirlenir (Resim ).

Resim Plastik l teli ile ya boluu kontrol

Layner denilen belirli kalnlktaki ktlarla da ayn yntemle lm
yaplabilmektedir. Ancak krank mili dnme skl kontrol edilerek ya boluu lm de
yaplabilmektedir.

Yatak Arzalar ve Belirtileri

Motor yataklar anp arzalandnda motorda aadaki nemli arza gzlenir

Normalden dk ya basnc
Fazla ya sarfiyat
Motorda vuruntu

Zamanndan nce anan ve eitli nedenlerle arza yapan bir yatan deitirilmeden
nce arza sebebi tespit edilmelidir. Aksi hlde yeni taklacak olan yataklarda da ayn
arzalar meydana gelecektir.

ekil Yatak arza ekilleri

Yatak arzalarnn sebepleri:

Yatan yorulmas ve fazla yk binmesi

Yatak yzeyleri zerinde yabanc maddeler
Kusinetlerin yatak yuvasna hatal oturmas
Biyellerin ayarszl
Biyel keplerinin kaymas
Ya bolunun hatal olmas
Yalama glkleri
Korozyon

Gezinti Yataklar

Resim Gezinti yataklar

Grevleri

Millerin eksenel olarak hareketlerini kontrol eden yatak eididir. Millerin

yeniletirilmesi veya deiimi pahalya mal olduu iin eksenel olarak zarar grmelerini
engellemek amac ile kullanlr. Resim de grlen gezinti yata eitleri bu ama iin
kullanlmaktadr.

eitleri ve Yapsal zellikleri

1. Montaj trna
2. Ya kanal
3. Yatak malzemesini destekleyen elik
4. Destekleyici kaplama
5. Nikel kaplama
6. Yzey kaplama
7. Ya delii
8. Flan

ekil Yaslanma yzeyli yatak (Flanl tip yatak)

Yaslanma yzeyli kusinetli yataklar olarak daha nce bu yatak tiplerinden

bahsedilmiti. Bu yataklar yan yzeyleri ilenmi klavuz muylularda kullanlr. ekil
deki klavuz yatak veya flanl yatak da denilen bu yataklar ile krank mili eksenel
gezintisi kontrol edilir. Flan olarak adlandrlan ksmn yzeyindeki ya kanallar vastas
ile yan yzeye yaylmas salanmaktadr.

Resim Ay ekilli gezinti yata

Ay eklindeki gezinti yataklar da ayn ama iin kullanlmaktadr. Eksenel boluu
ayarlamak iin krank milinin bir muylusunun sana ve soluna gelecek ekilde yuvalarna
oturtularak gezinti boluu ayarlanmaktadr. Yatak zerindeki kilitleme trna yatan
yuvasnda dnmesini engellemekte, yzeyindeki ya kanallar ise gezinti yataklarnn
yalanmas salanmaktadr.

Arzalar ve Belirtileri

Gezinti yataklarnn yetersiz yalanmas veya yalanamamas durumunda anormal

ekilde anaca iin arzalara sebep olacaktr. Bu durumda krank muylu yanal yzeyinde de
anma, izik, yzeylerde yank ve benzeri arzalar meydana gelebilir. Anma sonucu
gezinti boluunun normal snrlardan fazla olmas sebebi ile bu mekanizmaya bal olan
paralarda istenmeyen hasarlar meydana gelebilir.

Kontrolleri ve lmleri

Krank millerindeki eksenel gezinti kontrol, ana yataklarda ya boluu kontrol

yaplrken llmelidir. Bu kontrol, gezinti yataklarnn yerletirildii klavuz yatakta veya
bir komparatr yardm ile yaplamaktadr. Krank mili, bir tornavida yardm ile ne ve
arkaya iteklenerek gezinti yataklarnn yerletirilmi olduu klavuz yataktan her iki taraftan
sentil yardm ile llmektedir. llen boluk miktar mm arasnda veya
katalog deerleri ile kyaslanmaldr.

ekil Krank mili eksenel gezinti boluu kontrol

Dier bir yntemde ekil da grld gibi krank mili yine tornavida yardm ile
bir yne doru iteklenerek motor blokuna mknatsl adaptr ile balanm olan
komparatrde sfrlanmaktadr. Krank mili, tekrar tornavida yardm ile dier yne doru
iteklenerek komparatrdeki sapma miktar tespit edilir. Tespit edilen bu miktar, krank mili
eksenel boluudur ve katalog deerleri ile kyaslanmaldr.

UYGULAMA FAALYET

Motor yataklarnn kontrollerini ve deiimini yapnz.

lem Basamaklar neriler

Ara zerinden motoru indiriniz. Gvenlik tedbirlerini alnz.

Motoru krank miline kadar sknz. Krank mili keplerini sknz.

Kol yataklarnn ant kontrollerini yapnz.

Kep yataklarndaki ant ekillerini kontrol
ediniz.
Motor yataklarnn ve krankn
Gezinti yataklar ant ekillerinin
kontrollerini yapnz.
kontrollerini yapnz.
Krank muylu yzeyinin kontrollerini
yapnz.

Ana muylu gvde yataklarnn ant