Bağırsak Enfeksiyonlarına Dikkat !
Yaz mevsiminin gelmesiyle bağırsak infeksiyonlarında da bir artış görülmektedir. Hemen her zaman ishal, çoğu zaman kusma, zaman zaman da ateş ile kendini gösteren bağırsak infeksiyonlarına tıp dilinde "Akut Gastroenterit" adı verilmektedir.
İshal nedir?
İshal, dışkılama sayısında artışla beraber, dışkının şekilsiz bir hal alması olarak tariflenir. Normalde dışkı kuru ve şekilli iken, ishal durumunda içerdiği su miktarı artarak şekilsiz olur. İshal nedeniyle bağırsak hareketleri artar, normal süreden daha kısa aralıklarla dışkılama ortaya çıkar.
İshal nedenleri nelerdir ?
İshale neden olan pek çok durum mevcuttur. İshal nedenlerinin başında mikrobik ishaller gelmektedir ki konumuz olan yaz ishalleri de bu gruptandır. Yaz ishaline neden olan mikroplar, bakteriler ile protozoon denilen gözle görülmeyen parazitlerdir.
Mikroplar dışında başta antibiyotikler olmak üzere çeşitli ilaçlar, çeşitli mide-bağırsak hastalıkları, bazı hormonal hastalıklar, bağırsak veya bağırsak komşuluğunda ortaya çıkan tümöral durumlar, aşırı ve ani ısı değişimleri de ishale neden olabilir. Heyecanlanma, üzüntü, korku, stres gibi durumlar da ishale neden olabilir.
Yazın ishaller neden daha sık ortaya çıkar ?
Doğadaki sıcaklık artışıyla tüm canlıların su ihtiyaçları da buna paralel olarak artar. Dolayısıyla insanlar, yaz aylarında daha fazla su tüketir. Böylece, bu tüketimin beklenmeyen bir sonucu olan yaz ishalleri, çoğunlukla mikroplu suların içilmesi veya bu sularla yıkanmış meyva ve sebzelerin yenilmesiyle ortaya çıkar. Bazen insanlar ishal olup bu mikropları dışkıları ile çevreye yayabilir. Dışkıyla bulaşmış ellerin ağıza götürülmesi sonucu da ishal olabilir. Her zaman kullanılan suların sağlıklı olup olmadığını bilmek mümkün olmaz. Doğada, özellikle insan ve hayvan dışkılarıyla kirlenmiş sularda yaşayan, ishal nedeni olabilecek çeşitli mikroplar bulunmaktadır. Bunlar özellikle durgun sularda, kanalizasyonun karıştığı sularda, iyi ilaçlanmamış içme ve kullanma sularında, özellikle yaz aylarında uzun süre canlı kalarak çoğalır. Bu suların içilmesi veya böyle sularla bulaşık, sıcak ortamda beklemiş gıdaların, örneğin çiğ sebzelerle hazırlanmış salataların ve meyvaların tüketilmesi sonucu ishal yapan mikroplar, ağız yoluyla alınarak insanların bağırsaklarına ulaşır. Bunların bir kısmı bağırsak duvarında iltihap oluşturarak hem bağırsak hareketlerini artırır, hem de bağırsağa su ve iltihabi hücrelerin geçişine neden olur; bir kısmı da bağırsakta iltihap yapmadan, salgıladıkları toksin denilen zehirli maddelerin etkisiyle su ve tuz geçişini artırmak suretiyle ishale neden olur.
Yaz ishallerinin belirtileri nelerdir ?
En önemli belirti, dışkılama sayısının artması ve dışkı vasfının değişmesidir. Dışkı, cıvık, patates püresi görünümünde olabileceği gibi, sümüksü ve iltihaplı veya su gibi olabilir. Dışkı miktarı ve su içeriği, ince bağırsaklarda hastalık yapan parazit ve bakterilerin ishallerinde fazladır, kalın bağırsakta hastalık yapanlarınkinde ise azdır; ayrıca bunlarda dışkılama sayısı diğerlerine oranla daha fazladır. Su gibi tariflenen ishallerin çoğunluğu paraziter nedenlidir. En sık giardia denilen protozoon neden olur. Bu tip ishallerin en ciddisi ve hayatı tehtit edeni ise dışkının pirinç suyu görüntüsü olarak tariflendiği, kolera bakterisinin yaptığı ishaldir. İltihaplı dışkılamaya neden olan bakterilere ise tifo ve tifo benzeri hastalıklara neden olan salmonella bakterilerini örnek verebiliriz. Kalın bağırsakta ishale neden olan bakterilerin bir kısmı ve bazı parazitler dışkının iltihaplı, sümüksü görünmesine, aynı zamanda bağırsak duvarını da zedeleyerek damarların kanamasına neden oldukları için, kanlı olmasına da neden olurlar. Dışkının böyle kanlı ve iltihaplı olması dizanteri olarak adlandırılır. Nedenlerinden birisi şigella denilen bakteri, bir diğeri amip denilen protozoondur. İshalle birlikte bulunan diğer belirtiler karın ağrısı, karında buruntu hissi, bazen bulantı, iltihabi durumlarda bunlara ilaveten ateş olarak karşımıza çıkar. Dışkılamadan sonra tam rahatlayamama da bir diğer belirti olabilir. Örneğin kalın bağırsak ishallerinde ağrı ve rahatlayamama sıktır. Aşırı su ve tuz kaybına bağlı olarak kalp damar sistemine, böbreklere, sinir sistemine ait kalp ritm bozuklukları, böbrek yetmezliği, şuur bozuklukları gibi belirtiler de olabilir. Dilin kuruması, cildin parlaklık, nem ve yumuşaklığını kaybetmesi, gözlerin göz çukuruna çökmesi gibi belirtiler, su kaybının işaretleridir.
İshal olunca ne yapmalıyız ?
İlk tedbir olarak kaybedilen su ve tuzu geri koymak için pratik olarak hazırlayacağımız şu solusyonu içebiliriz: Bir litre kaynatılmış soğutulmuş suya 1 çorba kaşığı şeker, 1 tatlı kaşığı sofra tuzu ve 1 çay kaşığı karbonat konularak karıştırılır, içilebildiği kadar sık aralıklarla içilir. Ancak mikrobik ishallerin hemen hepsi 24 saatten fazla devam eder ve hemen hepsi ilaç tedavisi almadan düzelmez. Bu nedenle, 24 saatten fazla süren ishallerde en yakın sağlık merkezine başvurularak muayene ve tetkik olunması gerekir. Çünkü farkında olmadan dışkımız yoluyla çevreye mikrop bulaştırabilir, ayrıca ishalin tedavisiz kalarak daha ciddi sağlık problemlerine yol açmasına neden olabiliriz.
Sağlık kuruluşunda neler yapılacaktır ?
Sağlık kuruluşunda, şüphelenilen gıdaların ve suyun olup olmadığı, ne zaman tüketildiği, ishalin ne zaman başladığı, karın ağrısı, ateş, dışkıda iltihap ve/veya kan olup olmadığı, yakınımızda başka hasta insanların olup olmadığı sorulacak; muayenenin ardından dışkı tahlili ve kültürü, kan sayımı ve gerekirse diğer kan tetkikleri istenecektir. Tüm verilere göre hekim tedaviye karar verecektir.
Nasıl tedavi edilir ?
Sıvı ve tuz kaybının az olduğu, ishalin hastanın konforunu çok bozmadığı durumlarda, hastaneye yatırılmadan genellikle sadece uygun bir diyetle hasta ayaktan tedavi edilir. Aşırı su ve tuz kaybı, ağır dizanteri halleri, kolera şüphesi olan durumlarda hasta mutlaka hastaneye yatırılarak öncelikle kaybedilen su ve tuzun yerine konması amacıyla serum verilir, daha sonra uygun ilaçlara başlanır.
İshal diyeti nasıldır?
İshali olan kimselerin düzelene kadar posasız ve yağsız gıdalar alması gerekir. Yani sebze ve meyvalar, kuru yemiş, çikolata, kızartmalar gibi gıdalar alınmamalıdır. Yağsız makarna, pirinç pilavı, haşlanmış patates-patates püresi, haşlanmış yağsız et ve tavuk, yağsız ızgara köfte yenebilir. Ayrıca bol miktarda içeçek alınmalıdır.
İyileşme şansı nedir ?
Uygun tedaviyle yaz ishallerinin tedavisi oldukça yüz güldürücüdür; hemen hepsinde iyileşme tamdır. Ancak mikroplu ortamla temas devam ediyorsa, gerekli tedbirler alınmadıysa ishalin tekrarlama şansı her zaman vardır.
Yaz ishalleri nasıl önlenebilir ?
Bu ishallerin önlenmesinin en önemli yolu, menşei bilinmeyen suların tüketilmemesi ve kişisel temizliğe dikkat edilmesi, özellikle ellerin her yemekten önce ve sonra yıkanmasıdır. Kullanılan ve içilen suların klorlanması pekçok mikrobun yaşamasını önler. Şüpheli suların, şüpheli olmasa bile salgın olduğu bilinen yerlerdeki suların kaynatılarak kullanılması gereklidir.
İshallerde diyet uygulamaları
İçecekler
İzin verilen : Açık çay , malt , orta derecede gazlı içecekler
İzin verilmeyen : Soğuk ve alkollü içecekler , koyu kahve , çay , kakao
Süt
İzin verilen : Hastanın uyumuna bağlı olarak az miktarda , sıcak süt verilebilir.
İzin verilmeyen : Hastalığın akut evrelerinde içilmemesi gerekir.
Et-balık
İzin verilen : İyice ezilmiş olarak dana , sığır , tavuk, kuzu etleri, taze ve derin dondurulmuş balık türleri önerilir. Balık ve etlerin hazırlanması : haşlanmış , ızgara , çok az yağ ve baharat eklenmiş, fırınlanmış olarak yenebilir.
Ekmek , hamur içi , pirinç ve öteki tahıllar
İzin verilen : İçi çıkarılmış beyaz ekmek ya da tost ekmeği , grissini , peksimet , kraker. Küçük parçalar biçiminde pişmiş hamur işleri , az miktarlarda (gr.) pirinç , pirinç suyu
İzin verilmeyen : Çavdar ya da kepek ekmeği , ekmek içi , ağır hamur işleri , kepek unu içeren tüm besin maddeleri
Yumurta
İzin verilen : Haşlanmış , rafadan
İzin verilmeyen : Yağda pişirilmiş
Tatlandırıcı yağlar
İzin verilen : Sıvı yağ , tereyağı ( az miktarda olmak koşuluyla )
İzin verilmeyen : Hayvanların iç yağları
Tatlılar, şekerli gıdalar
İzin verilen : Marmelat , meyve jöleleri , kremasız kuru bisküviler, sütlü kremalar, hafif hamur işleri
İzin verilmeyen : Kremalı pastalar , yumurta ya da kuru meyve içeren kremalar, çikolata, dondurma
Az lif içeren ve önerilecek yeşil yapraklı sebzeler :
Kuşkonmaz ( uçları ), pancar , karnabahar, soğan, dereotu, hindiba, marul, patates, bezelye, domates, kereviz, ıspanak, kabak
Verilmesi doğru olmayan besinler :
Enginar , lahana , Brüksel lahanası , yeşil fasulye , mercimek , kuru bezelye , kuru fasulye , yeşil biber
Önerilen meyveler :
Kayısı , ananas , portakal , muz , kavun , elma , şeftali , greyfurt
Sakıncalı meyveler :
Kuru meyveler , üzüm , hurma , taze incir , böğürtlen , armut
İshalin tedavisinde:
Bağırsaktan suyun geri emilimini uyaran maddeler ( glikoz , pirinç lapası , bizmut bileşenleri ) kullanılır.
Antibiyotiklere ancak bağırsağın derin katmanlarını etkileyen, kanlı-mukuslu ishallere neden olan enfeksiyonlarda başvurulur.
Ağır su kaybı ile seyreden biçimlerde, toplardamar yoluyla fizyolojik tuzlu su ya da şekerli su eriyikleri verilir.
Çocuklarda ishal tedavisinde besinler az ve sık verilir, ayrıca kilo başına 24 saatte en az ml sıvı alınmalıdır. Beslenmedeki yağ miktarı da azaltılmalıdır.