Isim Fiil Etkinlik

Rusçada bir süreye dair eyleminiz, iki zarf, «уже» ve «ещё», yardımıyla nitelenebilir. Ne demektedirler ve konuşmada nasıl kullanılırlar?  

«Ещё» zarfı gösterir ki:

- işleme veya eylem, konuşma anından önce başlamadı;

- eylemin sonucu varılmadı;

- bitirmesi gereken eylem daha sürer.

Mesela:

- Ты идёшь в кино? (Sinemaya gidiyor musun?)

- Ещё нет. Я пойду позже. (Henüz gitmiyorum. Daha sonra gideceğim.)

(«Идти в кино» (sinemaya gitmek) eylemi başlamadı).

- Твоя сестра говорит по-английски? (Ablan İngilizce konuşur mu?)

- Ещё нет. Она только начала учить английский. (Henüz konuşmaz. İngilceyi öğrenmeye demin başladı.)

(«Говорить по-английски» (İngilizce konuşmak) eyleminin sonucu varılmadı).

- Вы обедаете? (Öğle yiyor musunuz?)

- Нет, мы ещё работаем. (Hayır, daha çalışıyoruz.)

(«Работать» eylemi sürer).

«Уже» zarfı söyler ki:

- işleme veya eylem bitti;

- eylemin sonucu ulaşıldı;

- sohbet arkadaşı tarafından beklenen işleme yerinde yeni bir işleme başladı.

Mesela:

- Сходи, пожалуйста, в магазин. (Mağazaya git lütfen.)

- Я уже сходил. (Artık gittim.)

(«Сходить в магазин» eylemi bitti)

- Я помню, ты собирал деньги на машину. Ты купил её? (Hatırlıyorum ki araba almak için para biriktirdin.)

- Да, я уже купил машину. (Evet, arabayı artık aldım.)

(Araba alınıp sonuç varıldı).

- Твоя мама работает? (Annen çalışır mı?)

- Нет, она уже отдыхает. (Hayır, artık dinleniyor.)

(Anne çalışmayı bitirip dinlenmeye başladı).

İşte tüm farktır! Kolaydır, değil mi? Fakat bir ayırtı var.

Yabancılar için Rusça ders kitaplarında «ещё» ve «уже» zarfları farketmesi ödevlerini sıkça koyarlar. Ancak şu ya da bu cümlenin tam bağlamını ve durumunu anlatmazlar. Mesela: 

«Ты сейчас работаешь? – Нет, я … отдыхаю». (Şimdi çalışıyor musun? - Hayır, ... dinleniyorum.)

«У вас есть деньги? – Да, спасибо, … есть». (Paranız varmı? - Evet, lütfen, ... var.)

Bu cümlelere hangi zarf koyacaksınız? Gerçekte burada bağlama göre iki seçenek var.

Birinci örnek böyle çözülebilir:

1. İşim bitti, bu nedenle dinleniyorum. Demek ki «уже» zarfı kullanılmalıdır: «Нет, я не работаю, я уже отдыхаю» (Hayır, çalışmıyorum; artık dinleniyorum).
2. İş başlamadığı veya olmadığından dinleniyorum. Demek ki «ещё» zarfını kullanacağız: «Нет, я не работаю, я ещё отдыхаю» (Hayır, çalışmıyorum; daha dinleniyorum).

İkinci örneği böylece çözeceğiz:

1. Adam, param olup olmadığını merak eder. Param da daha var yani böyle cevap vereceğiz: «Да, спасибо, ещё есть» (Evet, teşekkür ederim, daha var).
2. Param yoktu fakat para çıkardım veya birinden ödünç aldım. Şöyle cevap vereceğiz: «Да, спасибо, уже есть». (Evet, teşekkür ederim, artık var). 

Bu örnekler, aynı örneği ayrı görüş açılarından hep inceleyip düzgün ve kesin olarak cevap vermeniz için verildi. 

"Özet: Türkçenin her döneminde, her lehçesinde türetme, birleştirme, kalıplaşma gibi dil olaylarıyla söz varlığı zenginleşmiştir. Birleşik fiiller; birleşme yöntemiyle oluşmuş, bir isim ile bir yardımcı fiilin veya iki ayrı fiilin bir araya geldiği ve bir kavramı karşıladığı fiil çeşitleridir. İki fiilin birleşmesinden meydana gelen birleşik fiillerde birinci fiil, şekilce zarf-fiil kuruluşundadır. Bil-, ver-, dur-, yaz-, gel-, gör-, kal- gibi fiiller bu yapıda yardımcı fiil olarak kullanılır. Bu kuruluştaki birleşik fiillerde esas fiil kendi anlamını korurken, yardımcı fiil, yeterlik, tezlik, sürerlik, yaklaşma vb. anlamlarla esas fiili tasvir eder. Yeni Uygur Türkçesinde ‚fiilimsi + yardımcı fiil‛ kuruluşundaki iki fiilin birleşmesiyle ortaya çıkan birleşik fiillerde, asıl fiil yardımcı fiile çoğunlukla -(I)p, –A, -y zarf -fiil ekleriyle bağlanmaktadır. Asıl fiilin belirttiği hareketi karşılamak ve o hareketin tarzını açıklamak için gerekli olan unsur, yardımcı fiildir. Yeni Uygur Türkçesinde iki fiilin birleşmesi ile kurulan yapılardan bir bölümü kaynaşarak taban hâline gelmiştir: aparmaq (élip barmaq), apçiqmaq (élip çiqmaq), apqalmaq (élip qalmaq), apqaçmaq (élip qaçmaq), aptaşlimaq (élip taşlimaq), bérivetmek, boyivetmek, buzuvetmek, caylişivalmaq, çeylivetmek, çéçivetmek, çékivalmaq, çiqirivetmek, çiqirivalmaq, ekketmek (élip ketmek), ekkirmek(élip kirmek), epçiqmaq (élip çiqmaq), eppermek (élip bermek), eppérilmaq (élip bérilmaq), bésivalmaq vb. Bu çalışmada, taban hâline gelmiş yapılar ve bu fiillerin çatı eki almış biçimleri, kalıplaşma yoluyla isimleşmiş şekilleri Uygur Türkçesinin önemli sözlüklerinden Hazirki Zaman Uygur Tiliniň İzahlik Lugiti (1998) ve Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (1995)’nden tespit edilmiş, mevcut kullanım örnekleri sınıflandırılarak çalışmaya dâhil edilmiştir. Uygur Türkçesinin bu iki önemli sözlüğü, ölçünlü dilin yanı sıra diyalektolojik malzemeyi de barındırmaktadır. Anahtar kelimeler: Yeni Uygur Türkçesi, birleşik fiiller, tabanlaşmış fiiller. Abstract: The Turkish vocabulary enriches by means of the language activities such as derivation, compounding, becoming stereotyped in every term and every dialect of Turkish language. Compound verbs are verb types which are formed with the compounding method and a noun and an auxiliary verb or two different verbs come together and meet a concept. In compound verbs consisting of a compound of two verbs, the first verb is in the formation of verbal adverb in the terms of its form. The verbs such as bil- ( to know), ver- (to give), dur- (to stop), yaz- (to write), gel-( to come), gör- (to see), kal- (to stay) are used as the auxiliary verbs in this structure. While the main verbs protect their own senses in this formation of compound verbs, the auxiliary verbs describe the main verb by means of the senses such as ability, urgency, continuity, a close escape etc.In the new Uyghur Turkish, in the compound verbs consisting of the compound of two verbs in the formation of ‚verbal+auxiliary verb‛, the main verb is attached to the auxiliary verb generally with the verbal adverb affixes, -(I)p, –A, -y. The necessary element in order to meet the motion which the main verb shows and explain the type of that motion is the auxiliary verb. In the new Uyghur Turkish, a part of the structures formed by the combination of two verbs compounded : aparmaq (élip barmaq), apçiqmaq (élip çiqmaq), apqalmaq (élip qalmaq), apqaçmaq (élip qaçmaq), aptaşlimaq (élip taşlimaq), bérivetmek, boyivetmek, buzuvetmek, caylişivalmaq, çeylivetmek, çéçivetmek, çékivalmaq, çiqirivetmek, çiqirivalmaq, ekketmek (élip ketmek), ekkirmek(élip kirmek), epçiqmaq (élip çiqmaq), eppermek (élip bermek), eppérilmaq (élip bérilmaq), bésivalmaq etc.In this study, compound structures and the forms of these verbs with voice suffixes, the nominalized forms of them by means of becoming streotyped were determined from the important dictionaries of the Uyghur Turkish Language Hazirki Zaman Uygur Tiliniň İzahlik Lugiti (1998) and Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (1995) and the available examples are added to the study by being classified. These two important dictionaries of Uyghur Turkish Language include dialectological materials as well as the standard language. Key words: The New Uyghur Turkish, compound verbs, based verbs. Аннотация: Словарный запас каждого диалекта Тяркского ѐзыка на каждом периоде обогащалсѐ путем словообразовательных способов как сложение, слиѐние и т.д. Сложные глаголы образуятсѐ методом слиѐниѐ, т.е при помощи присоединениѐ вспомогательных глаголов к именам существительным или же присоединением двух разных глаголов которые составлѐят смысловое единство. Первый глагол в составном глаголе образованным в результате слиѐниѐ двух глаголов по форме ѐвлѐетсѐ деепричастием. В этой форме такие глаголы как bil-, ver-, dur-, yaz-, gel-, gör-, kal- ѐвлѐятсѐ вспомогательными глаголами. Тут главный глагол сохранѐет свой собственный смысл, а вспомогательные глаголы придаят дополнительное значение основному глаголу как "возможность, быстрота, протеженность, сближение". В современном уйгурском ѐзыке составные глаголы которые возникли в результате присоединениѐ двух глаголов "герундий + вспомогательный глагол", вспомогательный глагол присоединѐетсѐ к основному глаголу путем деепричастий -(I)p, –A, -y. Вспомогательный глагол необходимый элемент длѐ описаниѐ действиѐ основного глагола. В современном уйгурском ѐзыке некоторые глаголы образовавшиесѐ в результате присоединениѐ двух глаголов со временем синтезировались с основой:aparmaq (élip barmaq), apçiqmaq (élip çiqmaq), apqalmaq (élip qalmaq), apqaçmaq (élip qaçmaq), aptaşlimaq (élip taşlimaq), bérivetmek, boyivetmek, buzuvetmek, caylişivalmaq, çeylivetmek, çéçivetmek, çékivalmaq, çiqirivetmek, çiqirivalmaq, ekketmek (élip ketmek), ekkirmek(élip kirmek), epçiqmaq (élip çiqmaq), eppermek (élip bermek), eppérilmaq (élip bérilmaq), bésivalmaq и т.д. В статье выѐвлены глаголы тесно спаѐнные с корнем и залоговаѐ форма этих глаголов, а также синтезированные именные компоненты сложных глаголов из основных словарей современного уйгурского ѐзыка "Хазыркы Заман Уйгур Тилинин Изахлык Лугати (Hazirki Zaman Uygur Tiliniň İzahlik Lugiti. 1998)" и "Йени Уйгур Туркчеси Сжзлугу (Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. 1995)", вместе с этим приведены примеры в классификационном порѐдке. Вышеназванные словари уйгурского ѐзыка содержат в себе материалы не только стандартного ѐзыка, но и материалы диалектологии. Ключевые слова: Современный уйгурский ѐзык, сложные глаголы, спаѐннаѐ корневые морфема глаголов,"