Iklimin Oluşumunda Etkili Olan Faktörler

kaynağı değiştir]

İklim sözcüğünün kökeni Arapçadan gelmiş olup yeryüzünün herhangi bir yerinde hava olaylarına bağlı olarak gerçekleşen etkilerin uzun yılların ortalamasına dayanan durumu olarak tanımlanır.^[1] Bu ortalama süre yaklaşık olarak &#;yıldır.^[2] Ancak yine de bu süreler duruma göre değişebilmektedir. Bunun yanında iklimin ortalama değerleri hesaplama işlevinin yanında değerlerin günlük, yıllık değişken istatistikleri de hesaba katılıp incelenmektedir.^[3]

İklim ile hava durumu arasındaki fark ise "İklim beklenen, hava durumu ise elde edilendir." şeklinde açıklanmaktadır.^[4] Tarihsel süreçte iklime etki eden etmenler enleme, yükseltiye, yer şekillerine, kalıcı kar durumuna ve denizlere olan uzaklığa bağlıdır. Ancak bazı dinamik etmenler de iklime etki etmektedir. Bu etmenlerden olan okyanus akıntıları nedeniyle Atlantik Okyanusu'nun iki kuzey yakasından batıda olan Kanada kıyılarında hava olması gerekenden daha soğukken, doğu yakasındaki Avrupa kıyıları olması gerekenden yaklaşık 5&#;°C (9&#;°F) daha sıcaktır.^[5] Yine bir yerdeki bitki örtüsünün sıklığı, o bölgedeki yer katmanının daha serin olmasına neden olur.^[6] Bitki örtüsünün yoğun olması bölgesel olarak yağışı arttırır. Bunun dışında sera gazlarında görülen değişiklikler dünyadaki sıcaklığı değiştirerek Küresel Isınma veya Küresel Soğuma gibi iklimsel değişiklikleri ortaya çıkarır. Bu bağlamda iklime etki eden tüm durumlar tam olarak açıklanamayan karmaşık bir sistemin parçalarıdır.^[7]

İklim sınıflandırması[değiştir kaynağı değiştir]

Antarktika'da yer alan Vostokbuzulunda yıl önceden bugüne gözlemlenen CO₂, sıcaklık ve toz miktarlarındaki değişikleri ortaya koyan grafik

Ayrıca bakınız: İklim değişikliği ve Küresel ısınma

İklim değişikliği, tüm dünyanın veya belli bir bölgenin ikliminin tarih boyunca değişikliğe uğraması demektir. Bir yerin birkaç yıl ilâ milyon yıl arasında belli sebeplerden dolayı atmosfer ile ilgili niceliklerinin değişmesi iklim değişikliği ile ilgilidir. Bu değişikliklerin nedeni, Dünya'nın kendisine ait olabileceği gibi, Güneş ışığı veya son zamanlarda insan gibi dış etkenlerden dolayı da olabilir.^[38]

Son yıllarda özellikle çevre politiklarındaki kullanıma göre, iklim değişikliği kavramı sadece çağdaş dönemdeki değişiklikleri konu almaktadır. Özellikle küresel ısınma ile iklim değişikliği kavramları birbiriyle ilintilidir. Bazı durumlara göre kavram, sadece beşeri etmenlerle için de kullanılabilmektedir. Bunun en önemli örneği Amerika Birleşik Devletleri'nde iklim üzerine bir kuruluş olan UNFCCC'dir. Bu kuruluş, insanlardan dolayı kaynaklanmayan iklim değişiklikleri için "iklim değişkenliği" terimini kullanmaktadır.^[39]

Dünya, geçmişte birçok iklimsel dalgalanmaya sahne olmuştur. Bu dalgalanmalar içinde en iyi bilinen örnek buz devirleridir. Bu buzul dönemleri, buzul arası dönemlerle birbirinden ayrılmış durumdadır. Buzul dönemlerinde kar ve buz yığınlarının artmasıyla, ışınların yansıtılabilirlik değerini yükselterek Güneş ışınlarının daha fazla bir kısmı geri yansıtılmakta, bu da atmosfer sıcaklığında düşmeye neden olmaktaydı. Volkanik etkinlikler CO2 ve metan gibi sera gazları'nın atmosfere salınmasını beraberinde getirdiği takdirde buzul dönemleri yeniden ısınma perioduna girer küresel ısınma nedeniyle buzul arası bir dönemi de beraberinde getirebilir. Ancak birçok volkanik aktivite atmosfere salınan ve güneş işiğını geri yansıtan partiküller nedeniyle kısa dönemli küresel soğumayı berberinde getirmektedir. Bu durum volkanın atmosfere saldığı gaz ve tozların yapısı ve miktarı ile ilgili bir konudur.

Buz devirlerinin yaşanmasındaki tahmin edilen nedenler arasında kıtaların o zamanki durumları, Dünya'nın yörüngesindeki farklılıklar, Güneş ışınlarının yayılımındaki değişiklikler ve volkanizma yer almaktadır.^[40]

İklim modelleri[değiştir kaynağı değiştir]

ile yılları arasındaki aylık ortalama yüzey sıcaklıkları animasyonu. Bu örnek, iklim çeşitlerinin mevsimlere ve yerlere göre nasıl şekil aldığını gösterir.

Dünya çapında gözlenen ılıman karasal iklim kuşağı haritası.

Arktik tundra ikliminin dağılımını gösteren harita.

Ana madde: Köppen iklim sınıflandırması

Köppen iklim sınıflandırması aylık ve yıllık sıcaklıklar, yıllık yağış miktarı, yağışın yıl içindeki dağılışı ve yağış ile sıcaklığın doğal bitki örtüsü ile olan ilişkilerine dayanan bir sistemdir.^[13] Bu nedenden dolayı Köppen'in sınıflandırması, bitki örtüsüne dayalı iklim sınıflandırmasına kabataslak biçimde uymaktadır.^[14] Köppen sınıflandırmasına göre iklimler beş ana kuşakta, yirmi dört farklı tipte toplanmıştır.^[15] Ana kuşaklar A, B, C, D ve E harfleri ile belirtilirken, iklim tipleri de bu harflere eklenen ikinci, üçüncü ve kimi zaman da bir dördüncü harfle belirtilmiştir.^[16] İkinci harfler bölgedeki yağış rejimini, üçüncü harfler sıcaklık karakterini, dördüncü harfler de özel durumları gösterir.^[17][18][19]

A grubundaki iklimlerde en soğuk aydaki ortalama sıcaklık 18&#;°C üzerindedir. Öyle ki bütün mevsimler sıcaktır ve kış mevsimi yoktur. Bu gruptaki iklimlerde, yıllık yağış &#;mm üzerindedir. Bu gruptaki iklimler aşağıdaki gibidir:

• Her mevsimi yağışlı tropikal iklim – Af
• Bütün aylar sıcak-kurak geçen ay dışında yağışlı muson iklimi – An
• Kışı ve bazen ilkbaharı kurak, tropikal iklim ya da savan iklimi – Aw

B grubundaki iklimler kurak iklimlerdir. Özellikle step ve çöl sahalarında görülür.^[20] Buralarda buharlaşmayağıştan fazladır. Step alanlarda yıllık yağış miktarı ilâ &#;mm arasında, çöllerde ise 50 ilâ &#;mm arasındadır.^[21] Bu gruptaki iklimler aşağıdaki gibidir:

• Sıcak step iklimi ya da sıcak yarı kurak iklim – BSh
• Soğuk step iklimi ya da soğuk yarı kurak iklim – BSk
• Sıcak çöl iklimi ya da sıcak kurak iklim – BWh
• Soğuk çöl iklimi ya da soğuk kurak iklim – BWk

C grubundaki iklimler ılıman iklimlerdir. Bu iklimlerde en soğuk ayın ortalama sıcaklığı -3&#;°C ile 18&#;°C arasındadır.^[22] Aynı şekilde en sıcak ayın ortalama sıcaklığı 10&#;°C'nin üzerindedir.^[23] Kışlar genelde kısadır ancak yine de birkaç ay boyunca toprak karla örtülü olabilir veya donabilir. Bu grupta yer alan iklimler aşağıdaki gibidir:

• Kışı kurak ve ılık, yazı çok sıcak iklim (Muson iklimi) – Cwa
• Kışı kurak ve ılık, yazı sıcak fakat kısa iklim – Cwb
• Kışı ılık, yazı sıcak ve kurak iklim (Akdeniz iklimi) – Csa
• Kışı ılık, yazı sıcak, kurak fakat kısa iklim – Csb
• Kışı ılık, yazı çok sıcak her mevsimi yağışlı iklim – Cfa
• Kışı ılık, yazı sıcak her mevsimi yağışlı iklim – Cfb
• Kışı ılık, yazı kısa ve serin, her mevsimi yağışlı iklim – Cfc

D grubundaki iklimler, soğuk orman iklimleridir.^[24] Kışların şiddetli olduğu bu iklim grubundaki en soğuk ayın ortalama sıcaklığı -3&#;°C'nin altında, en sıcak ayın ortalaması 10&#;°C'nin üzerindedir.^[25] Bu kuşaktaki iklimlerde aylar boyunca toprağın karla örtülü kalır.^[24] Aşağıdaki iklimler bu gruptadır:

• Kışı şiddetli ve kurak, yazı uzun ve sıcak iklim – Dwa
• Kışı şiddetli ve kurak, yazı serin iklim – Dwb
• Kışı şiddetli ve kurak, yazı kısa ve serin iklim – Dwc
• Kışı çok şiddetli, yazı kısa ve nemli iklim – Dwd
• Kışı şiddetli yazı uzun ve sıcak, her mevsimi yağışlı iklim – Dfa
• Kışı şiddetli yazı kısa ve sıcak, her mevsimi yağışlı iklim – Dfb
• Kışı şiddetli yazı kısa serin, her mevsimi yağışlı iklim – Dfc
• Kışı çok şiddetli yazı kısa, her mevsimi yağışlı iklim – Dfd

E grubundaki iklimler ise kutup iklimleridir.^[26] Bu kuşaktaki iklimlerde en sıcak aydaki ortalama sıcaklık 10&#;°C'nin altındadır.^[27] Aşağıda bu gruptaki iklimler yer almaktadır:

• Yazı çok kısa tundra iklimi – ET
• Sürekli donmuş topraklar iklimi – EF

Thornthwaite[değiştir

nest...

151241 151242 151243 151244 151245