Metinler Kaça Ayrılır

Edebi Metinler
(Metinlerin Sınıflandırılması)

Metinler edebi metinler ve edebi olmayan metinler şeklinde iki gruba ayrılABilir. Bizi ilgilendiren edebi metinlerdir. Edebi metinler; düz yazı şeklinde oluşmuş edebi metinler ve nazım (şiir) şeklinde oluşmuş edebi metinler olarak iki ana gruba ayrılABilir. Düz yazı şeklinde oluşmuş edebi metinler; Olay bildiren edebi metinler ve düşünce bildirin Olay bildiren edebi metinler ve düşünce bildirin edebi metinler şeklinde iki ana gruba ayrılabilir. Olay bildiren edebi metinler; roman, hikaye, masal… Düşünce bildiren edebi metinler; makaledeneme, fıkra…

1) ANLATMAYA BAĞLI METİNLER

– Bu metinlerde anlatıcı yaşanmış ya da tasarlanmış gerçeklikten alınan Bir olayı kendince Yorumlayıp dönüştürerek anlatır.

– Sanatçı dış dünyadan aldığı gerçekliği kendi duygusu iç dünyası yaşadığı dönemin özellikleriyle ve ve düşünceleriyle yoğurur.

– Anlatmaya bağlı metinlerde üzerinde yaşadığımız dünyada görülen varlık eşya insan ve olaydan hareketle yeni bir evren anlatılmaktadır. Bu evrene “KURMACA EVREN” denir. Bu metinlerin özelliklerinden biri kurmaca olmalarıdır. Bunun amacı okuyucu ve dinleyicide estetik yaşantı uyandırmak böylece onların ilgisini çekmektir.

– Anlatmaya bağlı eserler yazıldıkları dönemin sosyal kültürel ekonomik siyasal yapısını sanat anlayışını çeşitli bakımlardan yansıtır.

– Anlatmaya bağlı metinlerde temel unsur “olay örgüsü” dür. Bu metinlerde yapı; olay örgüsü kişiler yer zaman gibi birimlerin bir düzen içerisinde birleşmesiyle oluşur.

– Bu metinlerde olay örgüsü yaşanmaz düzenlenir (bkz.kurmaca evren)

– Anlatmaya bağlı metinlerde ilahi baKış açısı kahraman anlatıcının baKış açısı ve gözlemci anlatıcı olmak üzere üç tip baKış açısı ve anlatıcı vardır.

– Bu metinlerde anlatılanlar olayların durumuna göre zenginleştirilmiş durumdadır. Kullanılan edebi dil metnin yazıldığı dönemin sosyal hayatına edebi zevkine ve anlayışına göre değişiklik gösterebilir. Metnin dilinin ele alınan temayla ve verilmek istenen mesajla da doğrudan ilişkisi vardır.

– Bu metinlerde dil bilgi aktarmak veya öğretmek amacıyla kullanılmaz. Sözcükler günlük hayatta herkesin bildiği anlamlarıyla değil; yazarın okuyucuya sunmak istediklerine göre yeni anlamlar yüklenerek kullanılır.

ANLATMAYA BAĞLI EDEBİ TÜRLER

Destan: Önemli tarihsel olayların efsaneleşmiş hikayeleridir. Milletlerin tarih öncesi dönemlerdeki kuraklık göç deprem gibi büyük felaketlerini dile getiren destanlar bu bakımdan ulusal ve anonim ürünlerdir.

Masal: Yazarı belli olmayan olayları bilinmeyen bir ülkede ve zamanda geçen içinde olağanüstü olayların geçtiği kendine özgü anlatım biçimi olan edebi metinlerdir. Başlangıçları ve sonuçları kalıplaşmıştır.

Halk Hikayeleri: Birtakım tarihsel şahsiyetlerin âşıkların halk arasında ünlü olmuş kahramanların serüvenlerini anlatırlar. Şiir ve düzyazı karışıktır.

Mesnevi: Uzun aşk maceralarının öğütlerinve çeşitli konuların anlatıldığı her beyti kendi içinde uyaklı olan Türk Edebiyatı nazım biçimidir.

Manzum Hikaye: Bir mekan bir zaman ve kişiler etrafında gelişen olay örgüsünü şiir halinde anlatan nazım biçimidir.

Hikaye: Gerçekleşebilecek olayları kurgulayarak belirli bir hacim içerisinde anlatan metinlerdir. Dünyada Guy de Mauppasant ve Çehov kendi adlarıyla anılan iki hikaye tarzı oluşturmuşlardır. Birincisinde olay ikincisinde durum ön plandadır.

Roman: Anlatıma bağlı metinlerin en gelişmiş olanıdır. Mekan zaman ve kişiler etrafında gelişen geniş ve kapsamlı bir olay örgüsü yazarın belirlediği bir anlatıcı tarafından okuyucuya aktarılır.

2) GÖSTERMEYE BAĞLI METİNLER

– İnsanın anlatma ve nakletmeyle gerçekleştirdiği etkinlikler bu kez sahnede canlandırılarak sunulur.

– Genel olarak dramatik metinler ve tiyatro olarak adlandırabileceğimiz bu tarz metinlerde kurmaca olay ve olay örgüsünü bir sahne düzeninde topluluk önünde canlandırmak esastır.

– Tiyatro; oyun (metin) oyuncu sahne taSarımı (dekor) sahne giysisi (kostüm) ışıklama gibi her biri başlı başına bir sanat etkinliği olan öğelerden oluşan bir sanattır.

GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBİ TÜRLER

Orta oyunu: Seyircilerle çevrili bir alanda bir yazılı metne bağlı kalmadan doğaçlama ile sergilenen bir oyundur.

Meddah: Tek kişilik bir seyir sanatıdır. Hikaye anlatma ve taklit yapma gibi yetenekler sergilenir.

Karagöz (Gölge Oyunu): Deriden kesilmiş renkli şekillerin Hayalî tarafından ışıklı perdeye yansıtımasıyla gerçekleştirilir. Kargöz ve Hacivat baş kişilerdir.

Köy Tiyatrosu: Köy ve kasabada yaşayan insanların düğünlerde ve uzun kış gecelerinde eğlenmek üzere amatörce sergiledikleri oyunlardır.

Trajedi: Seyirciye hayatın acıklı yönlerini göstermek ahlak erdemi anlatmak için yazılmış manzum eserlerdir.

Komedi: İnsanların ve olayların gülünç yönlerini ortaya koymak izleyenleri güldürmek ve düşündürmek amacıyla yazılmış tiyatro eseridir.

Dram: Hayatı olduğu gibi acıklı ve gülünç yönleriyle sahnede göstermek için yazılan tiyatro eseridir.

» “Metinlerin Sınıflandırılması” Sayfasına Dön! «

Not: İçerik, internetten alıntılanarak derlenmiştir…

Olay çevresinde oluşan metinler ikiye ayrılır

Anlatmaya bağlı edebî metinler (öykü, roman, masal, fabl, destan, mesnevi, halk hikaysei, manzum hikayesi.)

Göstermeye bağlı edebî metinler (tiyatro)

Olay çevresinde oluşan metinler Özellikleri

• Olay çevresinde oluşan metinlerde anlatım, yazarın belirle­diği bir plan dahilinde yapılır.
• Hem anlatmaya bağlı metinler hem de göstermeye bağlı metinler zaman, mekân, kişiler ve olay örgüsü     üzerine kuruludur ve kurmaca metinlerdir.
• Anlatmaya dayalı metinlerdeki betimlemelerin yerini gös­termeye bağlı metinlerde parantez içinde verilen çıklamalar alır. Başka bir deyişle göstermeye bağlı metinlerde parantez içi açıklamalar söz konusuyken anlatmaya bağlı metinlerde tasvir ve tahlillere yer verilir.
• Anlatmaya bağlı metinlerden farklı olarak göstermeye bağlı metinlerde olay veya durum anlatılmaz, göz
• önünde can­landırılır.
• Sanatsal metinler; öykü, roman, şiir, tiyatro, masal ve fabldır. Öğretici metinler ise makale, deneme, eleştiri, fıkra, gezi yazısı, röportaj, mülakat vb.’dir.

Edebî Metinlerin Özellikleri

1.    Edebiyat güzel sanatların bir dalı olduğuna göre edebi metinler sanat metinleridir. Hatta diğer sanatlarda metin kavramı söz konusu olmayacağı için sanat metinlerinden anlaşılması gereken sadece edebî metinler olmalıdır.

2.    Edebiyat dille yapılan, malzemesi ya da ham maddesi dil olan bir sanattır. Edebî metinler, dilin işlendiği ürünlerdir.

3.  Edebî metinlerde dil, ağırlıklı olarak şiirsel işleviyle kullanılır. Ancak, bir metinde dilin birden çok işlevde kullanıldığı unutulmamalıdır.

4.    Edebî metinler bir sanat eseri olarak yaratıcılık ürünü olan metinlerdir.

5.    Edebî metinler özgün (orijinal) ürünler olup taklit ya da kopya değildirler. Edebî bir metin bu anlamda “tektir, biriciktir”. Faruk Nafiz Çamlıbel‘in “Han Duvarları” adlı şiiri, Tarık Buğra‘nın “Küçük Ağa” adlı romanı, bir ikincisi olmayan eserlerdir.

6.    Edebî metinler bireysel (ferdî) eserlerdir.

7.    Edebî metinler özel bir iletişim aracıdır.

8.    Edebî metinler okuyucusuna estetik zevk ve haz uyandırmak için yazılır. Bunun içindir ki edebî metinlerin varlık nedeni güzelliği aramaktır. Edebiyatın bir sanat olmasının gereğidir bu. Ancak, bu durum edebiyat eserinden bir fayda sağlanamayacağı anlamına gelmez. Birçok edebiyat eseri okura değişik ölçülerde faydalı olabilir. Fakat faydanın ilk amaç olması, metnin edebîlik değerini ortadan kaldırır.

9.    Edebî metinler kurmacadır. Sanatçının anlattığı ya da canlandırdığı dünya, yaşanılan hayattan esinlenilerek oluşturulan hayali bir dünyadır. Bu, yaşanılan gerçek ile sanatın gerçeğinin aynı olmadığı, olamayacağı anlamına gelir.

10.  Edebî metin, kurmaca yapısının bir gereği olarak, göndergesi kendi dışında değil, içinde olan metindir. Dolayısıyla edebî metin, dış gerçeğe uyup uymadığı konusunda sorgulanamaz.

11.  Edebî metin her okunuşunda yeniden yaratılır. Bu, edebî metnin çok anlamlı yapısının ve her okurun dünyasında farklı biçimlerde yorumlanmasının bir sonucudur.

12.  Edebî metin, tamamlanmış bir sistem, organik bir bütündür. Metindeki her birim, her öğe bu bütünün ayrılmaz parçasıdır. Bu parçaların hiçbiri, tek başına, bütünden ayrı değerlendirilemez.

13.  Edebî metinler bir gelenek içinde o geleneğe bağlı olarak yaratılır. Bu anlamda her edebî metin kendinden önce ve sonra yazılan metinlerle ilişkilidir.

14.  Edebî metinler, sanatçının anlatma, gösterme ya da coşku ile dile getirme biçimlerinden biriyle kendisini ifade etmek istemesinin bir sonucu olarak doğmuştur.