Зазаки

Zıwanê ma Zazaki
Pêseroki
İtıqad/Duay
Forum
Zagon (Kultur) 
Kıtabi
Pela Meymanan  
Dewi, Qezey, Suki
Gırey (linki) 
Nuskarê ma
Nuştey Kılaman u Deyran 
Tarixê Zazayan
Dosya Terteley (qırkerdene) 
Zazaki de Namey
Ornagê sılaiye (dawetiya) 
Welat ra Resmi

Roşani/Eydi
Kınc u Kol
Şanıki (Estanıki)
Kulturê Banê Keyi(nan u sole)  
Heyketi
şıiri (kılami)
nuştey raştıki
Namdarê Şarê Ma
Şair u deyrwanê ma
 

Zazalar’ın yaşadığı coğrafya

Zazalar, nüfusu tahminen milyon olan bir halk olarak Doğu-Anadolu’nun Fırat ve Dicle su havzasında yaşarlar. Sükun ettikleri yer enlem 37,8°° ve boylam 37,8°- 40° arası arasında yer alan bölgede, il olarak Doğu-Sivas’tan Varto’ya, Gümüşhane’den Siverek’e kadar uzanır. Ağırlıklı olarak Tunceli, Bingöl, Erzincan, Elazığ, Kuzey-Diyarbakır illerinde yaşarken, Kangal, Zara, Ulaş ve İmranlı (Sivas), Kelkit, Şiran ve Gümüşhane, Hınıs, Çat, Aşkale (Erzurum), Gerger (Adıyaman), Pötürge ve Arapkir (Malatya), Mutki (Bitlis), Sason (Batman), Sarız (Kayseri), Aksaray ilçelerinde de meskendirler. Bunun dışında İstanbul, Ankara, Bursa, Eskişehir ve birçok ilçeye göçetmiş Zaza mevcuttur. Almanya, Avusturya, İsviçre, Hollanda, Belçika, Fransa, İsveç, Danimarka gibi Avrupa ülkelerinde bulunan Zaza sayısı tahminen ’dir. Çoğu Almanya’ya iş veya son yıllarda iltica etmek için yerleşmişfunduszeue.info (Kazakistan) ve Batum (Gürcistan) bölgelerinde de ’te sürgün edilen Zazalar’ın yaşandığı söylenmektedir. Zazalar’ın nüfusu hakkında kesin bir bilgi mevcut değil, fakat tahminlere göre 3 milyon, bazı tahminlere göre ise 4 ile 6 milyon arasıdır.

Dil ve etniklik

Zazaca, Hint-Avrupa dil ailesinin İrani diller gurubun Kuzey-Batı koluna dahildir. Beluçi, Gorani ve Sengseri dilleriyle Kuzey-Batı kolunun Hyrkani (Gurgan) alt gurubunu teşkil etmektedir. Zazaca’nın diğer akraba olduğu diller arasında Talişi, Mazenderani, Semnani, Gileki, Tati, Herzendi, Kürtçe, Farsça sayılabilir. Gramer ve kimi önemli sözcükler açısından Zazaca’ya yakın olan diller Kuzey-İran’da, Hazar Denizi kıyısında konuşulan dillerdir. Onun dışında Anadolu’da konuşulan Kurmanci-Kürtçesiyle yüzyıllarca ortak coğrafya paylaştığından dolayı bir dil yaklaşımı olmuştur.

Zazaca üzerine Türkiye’de, özellikle siyasette bir Kürt lehçesi olarak bilinen bir statüko mevcut. İrani dillerin dilbilimdalı olan İranoloji’ye göre ise Zazaca bir Kürt lehçesi veya dili değil, başlıbaşına bir dildir. Kürtler’in siyasi ve sayısal olarak Zazalar’a göre daha üstün olması, Zazalar’ın ve Zazaca’nın varlığı konusunda epey bir dezavantaj oluşturmuştur. Zazaca hakkında siyasette ve halk arasında, özellikle Batı-Anadolu’da yaygın olan “Kürt lehçesi” diye bir tanımlama vardır. Fakat özellikle son yıllarda yavaş yavaş açığa çıkan araştırmaların ve dergilerin sayesinde bu görüş değişmektedir.

Türkiye’de Türkçe’nin dışındaki yerli dillere uygulanan baskıdan ve inkardan dolayı Zazaca hakkında herhangi bir bilimsel kaynak bulmak pek güç. Ondan ötürü Zazaca Türkiye dışında, özellikle Almanya’da araştırılabilip, bilimsel olarak İrani diller arasındaki yeri saptanmıştır.

 Zazaca’yı ilk olarak başlıbaşına bir dil olduğunu, yaptığı derleme, araştırma ve incelemeleriyle kanıtlayan ilk dilbilimci Oskar Mann’dır. Oskar Mann’ın  ’ten ’ye  kadar yaptığı araştırmalarını ilerletip kitap haline getiren Karl Hadank, “Die Mundarten der Zâzâ” adlı bilimsel eseri yılında kitaplaştırmıştır. Böylece İranoloji dilbilimde Zaza dili bugüne kadar dilbilimcilerin hemfikirliliğiyle başlıbaşına olarak tanınma durumunu korumakta. Oskar Mann’dan önce Peter Lerch (), Friedrich Müller (), Albert van Le Coq () gibi araştırmacı ve dilbilimcilerin eserlerinde de Zazaca hakkında folklorik yazın derleyip kısmen analiz de etmişlerdir.

 W.B. Henning () , D.N. MacKenzie (), T. L. Todd (; A Grammar of Dimili [also known as Zaza], Michigan , s.), G.S. Asatrian / F. Vahman (), Joyce Blau (), P. Lecoq (), C. M. Jacobson (; Rastnustena Zonê Ma / Handbuch für die Rechtschreibung der Zaza-Sprache, Verlag für Kultur und Wissenschaft, Bonn / İstanbul , Tij Yayınları; Zazaca Okuma Yazma El Kitabı, Bonn / İstanbul, Tij Yayınları), J. Gippert (), M. Sandonato (), Ludwig Paul (; Zazaki: Grammatik und Versuch einer Dialektologie, Dr. Ludwig Reichert Verlag, Wiesbaden , s.), Zılfi Selcan (; Grammatik der Zaza-Sprache, Nord-Dialekt (Dersim), Wissenschaft und Technik Verlag, Berlin ) gibi dilbilimcilerin analiz ve araştırmaları günümüze dek sürmekte.

 Devleti oluşturan temel taşlarından birinin Ermeni-Süryani-Yezidi-Rum soykırımı ve Dersim soykırımı olan Türkiye Cumhuriyeti'inde cebren de uygulanan tevhidi tedrisat kanunundan dolayı egitim dili sadece Türkçe’den ibaret sayılmış, bu yüzden Zazaca ve diger anadolu dilleri kendilerini bir eğitim ortamında geliştirebilmek ve eğitim dili olabilme imkanı bulamamıştır. Eğitim dilinin sadece Türkçe’den ibaret olması medeniyetler beşiği olan Anadolu’nun çok dilli ve kültürlü yapısına büyük zarar vermiştir. Bundan dolayı Zazaca ve diğer etnik diller varlıklarını sürdürme noktasında unutulma ve ölü bir dil olma sınırına gelmiştir. Son yıllarda özellikle Avrupa’da Zazaca edebiyatı ve yazı dili çalışmaları ve çabaları Zazalar arasında olumlu bir yankı oluşturmuştur.

Zazaca, Kuzey-Batı İrani dilleri arasında Prof. Dr. J. Gippert ve P. Lecoq’un şemasına göre(bkz. İrani Diller) şöyle sınıflandırılmakta:

  KUZEY-BATI IRANÎ:

Hyrkani (Gurgan/Cürcan) Gurubu: Beluçi, Sengiseri, Gurani, Zazaca
Karmani Grurbu: Kürtce, Sivendi
Medo-Hazar (Caspic) Gurubu: Gileki, Mazederani, Sorxeyi, Taleshi, Âseri

GÜNEY-BATI IRANÎ:
Farsca, Tacikçe, Tati

Tarihsel olarak son yapılan araştırmalara göre Zazaca,  bir Ortaçağ-İrani dili olan Partça’ya yakınlık arzetmekte. Günümüz Kuzey-İran’da, Hazar Denizi kıyısında konuşulan diller de Zazaca’ya ilginç yakınlık göstermekte.

Din

                Zazalar’ın hemen yarısı Alevi, yarısı da Sünni Müslüman kesimden oluşmaktadır. Sünni kesimde ayrıca Şafii ve Hanefi Zazalar mevcut. Dersim aşiretlerinden oluşan Alevi Zazalar, Koçgiri (Zara, Kangal, Ulaş, Divriği)’den Varto-Hınıs, kısmen Bingöl yöresinde, ayrıca Kayseri’nin Sarız ilçesinde mesken iken, Sünni Zazalar da Elazığ, Bingöl, Diyarbakır, Siverek, Adıyaman, Aksaray, Mudki, Sason bölgelerinde yaşamaktalar. Özellikle Alevi-Sünni ve de Şafii-Hanefi farklılığı Zazalar’da dildeki şive ve kültürde, yaşam tarzında belirmiştir.

Pela neşriyatê Zazaki

Zaza-Forumu

Forumê funduszeue.info (Tek Zazaki tede nüsiyeno)

Zaza Dil ve Gramer Forumu

Piya Forum

Enstitüyê Zazaki e.V.

Forumê Derê Sanse

Zaza-Arsivi

Radio Zaza

Pela Usên Puluri

ZazaPress

Forumê Veng u Vaci

Dersim Forum
Dersim Site

Kormışkan

Türkiye'den bloke edilen forumlara nasıl ulaşabilirsiniz? Tıklayın

Qısebendê Zazaki
(Koyo Berz)

Qısebend:
Farski-Gileki-Tırki-Zazaki

Dr. Zılfi Selcan:
Lezê Serbestiya Mıletê Zazay de Qıymetê Zoni

Ornagê Sılaiye (Dawetiya veyve u kewraine)
Zazaca davetiye örnekleri

Prof. Dr. Jost Gippert:
İrani Dillerin soyağacı
- Dikey evrim
- aralarındaki ilişkiler

Prof. Dr. Georg Budruss: Rezension über Dr. Selcan's Grammatik der Zaza-Sprache. 

Prof. Dr. Ernst Kausen: Zaza

Zazalar ve Zazaca üzerine bir amatör video klibi (Vaê Veroci)

-NEWE-
Einige gemeinsame Lehnwörter im Türkeitürkischen des Trabzon und des Zazaki aus Pülümür-Erzincan

-NEWE-
İsmail Söylemez ile söyleşi