Protistlerin sınıflandırılması henüz değişkendir. Yeni sınıflandırmalar, ince yapı, biyokimyasal ve genetik özellikler üzerinden giderek tek soylu gruplar ortaya koymaya çalışmaktadırlar. Ancak, bir bütün olarak protistler kısmi soylu bir grup olduğu için, bahsi geçen yeni sınıflandırmalarda âlem taksonu ya bölünmekte ya da hepten bir kenara bırakılmaktadır ve protist grupları ökaryotların ayrı ayrı soyları olarak değerlendirilmektedir. Adl ve arkadaşları ()[1] tarafından ortaya konulmuş son şemada, şube, sınıf vb. sınıflandırma basamaklarına yer verilmemektedir.
Günümüzde şube olarak değerlendirilebilen ve resmen tanınmış kimi protist grupları aşağıdaki listede sunulmuştur. Ancak, sınıflandırmaların değişkenliği nedeniyle, pek çok başka şube de Protista ile ilişkilendirilebilmektedir.
Ayrıca bakınız[değiştir
Arkeler Alemi
✔ Prokaryot hücre yapısına sahip olmalarına rağmen bazı özellikleri ile ökaryot hücreli canlılara benzerler.
✔ Arkeler, normal ortamlarda ve diğer canlıların yaşayamayacağı ekstrem koşullarda yaşayabilen canlılardır. Yaşam yerlerine göre sınıflandırılmışlardır.
✔ Hücre duvarı ve histon proteinleri vardır.
✔ Kemoototrof ve heterotrof olarak beslenenleri vardır. Bazı çeşitleri, ışık enerjisi kullanarak ATP sentezler. Bu sırada besin üretimini gerçekleştirmez. Bu nedenle bu olay fotosentez değildir. Fotoototrof türleri yoktur.
Metanojenik Arke: Metan gazı üreterek oksijensiz ortamda yaşayan canlılardır. Çöp, bataklık, lağım suları, ototrof canlıların sindirim sistemi (selüloz sindirimi) gibi yerlerde yaşarlar.
Termofilik Arke: Yanardağ ağızları, jeotermal kaynaklar gibi sıcak yerlerde yaşayan arkelerdir.
Halofilik Arke: Tuz gölü gibi tuzlu ortamlarda yaşayan arkelerdir.
Psikrofilik Arke: Soğuk ortamlarda yaşayan arkelerdir.
Biyolojik ve ekonomik önemleri açısından bakıldığında arkeler, bakterilerin ve diğer canlıların yaşayamadığı koşullarda yaşadıklarından güçlü enzimlere sahiplerdir. Bu enzimler pek çok alanda kullanılır.
✔ Endüstride pek çok tepkimenin gerçekleşmesinde ✔ Atık maddelerin zehirli özelliklerinin azaltılmasında ✔ Kalitesi düşük metal cevherlerinin biyolojik yollarla kullanılabilir hale getirilmesinde ✔ Metal kirlenmesine uğramış suların temizlenmesinde ✔ Boya endüstrisinde anaerobik arıtma tanklarında bulunan suyun temizlenmesinde ✔ Arkeler biyogaz üretiminde kullanılırlar.
✔ Koloni, tek ve çok hücreli ökaryot canlıların bir arada bulunduğu karışık bir gruptur.
✔ Protista alemindeki canlılar ototrof (fotosentez), parazit ya da saprofit olabilir.
Amip:
✔ Yalancı ayaklarla beslenir ve hareket ederler.
✔ Tatlı sularda yaşarlar.
✔ Heterotrofturlar.
✔ Bazı türleri patojendir.
Paramesyum:
✔ Silleri sayesinde hareket ederler.
✔ Tatlı sularda yaşarlar.
✔ Heterotrofturlar.
✔ Eşeysiz üreme ve konjugasyon yapabilirler.
✔ Hücrelerinde iki çekirdek bulunur.
Öglena:
✔ Kamçıları ile hareket ederler.
✔ Tatlı sularda yaşarlar.
✔ Hem ototrof hem heterotroftur.
Trypanosoma:
✔ Kamçıları ile hareket ederler.
✔ Parazit ve patojendir.
✔ İnsana çeçe sineği ile bulaşır ve uyku hastalığına neden olur.
Plazmodyum:
✔ Hareket yapıları yoktur.
✔ Parazit ve patojendir.
✔ Spor oluşturarak ürerler. (Metagenez yaparlar.)
✔ İnsana anofel dişi sinek ile bulaşır. Sıtma hastalığına neden olur.
Cıvık Mantarlar:
✔ Hücre çeperi taşımazlar.
✔ Yalancı ayaklarla hareket eden canlılardır.
✔ Parazit ya da saprofit olabilirler.
Algler:
✔ Tek, çok ya da koloni formunda olan bitkilere benzeyen canlılardır.
✔ Fotoototrofturlar.
✔ Kahverengi alg, esmer alg, kırmızı alg, yeşil alg gibi çeşitleri vardır.
✔ Mavi – yeşil algler (siyanobakteri) prokaryotik canlılardır. Sınıflandırmada algler içerisinde yer almazlar.
Mantarlar (Fungi) Alemi
✔ Tek hücreli (maya mantarı) ya da çok hücreli (şapkalı mantar, küf mantarı) olabilen ökaryotik canlılardır.
✔ Aktif hareket etmezler.
✔ Depo polisakkaritleri glikojendir.
✔ Heterotrof beslenirler.
✔ Sentrozom taşımazlar.
✔ Hücre çeperlerinin yapısı kitindir.
✔ Maya mantarları hariç vücutları hif ve miselyumlardan oluşmuştur.
✔ Tomurcuklanma ve metagenez ile ürerler.
✔ Gıda ve ilaç sektöründe kullanılırlar.
✔ Depo polisakkaritlerinin glikojen olması, kitin taşımaları ve heterotrof beslenmeleri yönüyle hayvanlara; hücre çeperine sahip olmaları, aktif olarak hareket edememeleri ve sporla çoğalmaları yönüyle de bitkilere benzerler.
✔ Saprofit olanları organik maddeleri inorganik madde haline getirerek madde döngüsünün devamını sağlarlar.
✔ Bazı mantarlar bitki köklerinde yaşar. (Mikoriza) Bitkilerin topraktan su ve mineral almasını kolaylaştırır.
✔ Fermantasyon endüstrisinde, ilaç sanayisinde ve çeşitli ürünlerin elde edilmesinde kullanılır.
✔ Şapkalı mantarlar besin olarak kullanılır. Besin içerikleri çok zengindir.
✔ Bazı mantarlar bitkiler üzerinde parazit olarak yaşarlar. Tarım bitkilerine çok büyük zarar verirler.
✔ Küf mantarları ekmek, meyve, sebze ve diğer yiyeceklerin çürümesine neden olurlar.
✔ Mantarlar insanlarda birçok hastalığa neden olurlar. ✔ Mantar sporları hayava karışarak alerji ve astıma neden olabilirler.
Bitkiler Alemi
✔ Çok hücreli ökaryot canlılardır.
✔ Fotoototrofturlar. Karasal yaşamın oksijen ve besin kaynağıdırlar.
✔ Bazı çeşitleri parazittir. (Parazit bitkilerin bazıları fotosentez yapamaz.)
✔ Selüloz içeren hücre çeperleri vardır.
✔ Depo polisakkaritleri nişastadır.
✔ Toprağa bağlı olduklarından aktif olarak hareket etmezler.
✔ Sinir sistemleri ve duyu organları yoktur.
✔ Büyümeleri sınırsızdır.
✔ Eşeyli, eşeysiz ile üreyebilirler.
✔ Tohumsuz bitkiler, otsu olup tohum oluşturamazlar. Spor oluşturarak metagenez ile ürerler.
✔ Tohumlu bitkiler ise otsu ya da odunsu olabilirler. Tohum oluşturarak eşeyli ürerler.
Genel olarak bakıldığında protista aleminde yukardaki canlılar bulunur. Protista alemi, monera alemindeki canlılardan çekirdek zarının ve zarlı organellerinin bulunmasıyla ayrılır. Bu alemde incelenen canlılar da monera alemindekiler gibi tek hücrelidir.
Beslenmeleri fotosentez, absorbsiyon ya da fagositoz ile, çoğalmaları ise eşeyli ya da eşeysiz üreme ile gerçekleşen protistlerin hareketsiz olanları olabildiği gibi, kamçı, siller ya da yalancı ayaklarla hareket ederleri de bulunur. Yaklaşık olarak yaşayan, kadar da soyu tükenmiş fosil türü bilinmektedir. Beslenme şekillerine göre ototrof veya heterotrof olabilirler. Genellikle eşeysiz çoğalırlar ancak eşeyli çoğalabilen(paramesyumun konjugasyonla üremesi gibi) türleri de vardır.
Geleneksel sınıflandırma Protistler, yaklaşık son yıldır, diğer canlı âlemlerine benzerliklerine göre çeşitli alt gruplara ayrılmaktaydı. Hayvanlara benzeyenlerin protozoa, bitkilere benzeyenlerin alg ve mantarlara benzeyenlerin de cıvık mantar (slime mould) ve su mantarı (water mould) olarak adlandırıldığı ve grupların birbirleriyle sıklıkla örtüştüğü bu ayrım, günümüzde yerini filogenetik sınıflandırmalara bırakmıştır. Ancak, resmî olmayan bu gruplar, protistlerin morfoloji ve ekolojisini tanımlamakta yine de kullanışlıdır.
Hayvanlar, Bitkiler ve Protista âlemlerini içeren üç âlemli sınıflandırma sisteminin kabul gördüğü dönemlerde, bakteriler de protist olarak kabul edilmişlerdir ama güncel yaklaşımlarda Bakteriler ayrı bir üst âlem olarak kabul edilmektedir.
Protista Alemindeki Canlı Çeşitleri
A-) Protozoa (Hayvansal Bir Hücreliler) Protozoa ya da Bir hücreliler; genellikle mikroskobik, bir hücreli ve ökaryotik canlıları içeren bir Protista alt alemidir.
Tek hücreli olmalarına rağmen, çok hücrelilerde görülen yaşamsal işlevlerin birçoğunu yapabilirler. Bu nedenle eski zamanlarda vücut maddesi hücrelere ayrılmamış hayvanlar olarak kabul edilmiş ve "Hücresizler" adıyla anılmıştır.
Sitoplazmalarında bulunan özelleşmiş yapılara "organel" denilmekte, hareket, sindirim, boşaltım gibi hayatsal faaliyetlerini bunlarla sağlamaktadırlar.
Çoğu bir çekirdekli (Monoenergid), bir kısmı da her zaman çok çekirdek taşıyan (Polienergid) canlılardır. Bazıları ise yaşamlarının belli bir kısmıda çok çekirdek taşırlar. Organel olarak; çekirdek, endoplazmik retikulum, ribozom, golgi aygıtı, mitokondri, lizozom, peroksizom, mikrotubuluslar ve filamentler bulundurular. Hareket organelleri olarak yalancı ayaklar, kamçılar, siller, sirler ve tentaküller görülür.
Protozoa Örnekleri
Beslenme şekillerinde ototrof, saprozoyik, parazitik, kommensal, miksotrof ya da heterotrof beslenme görülür. Boşaltımda en belirgin özelliklerinden biri; ritmik olarak şişen ve küçülen vurgan (kontraktil) kofulların bulunmasıdır. Birçok denizel türde ve parazitlerde bu vurgan kofullar görülmez.
Çoğalmalarında; eşeysiz olarak; boyuna bölünme, çoğa bölünme, enine bölünme, zırh oluşturduktan sonra ikiye bölünme, hücre dışı tomurcuk oluşturma ve hücre içi tomurcuk oluşturma görülür. Eşeyli çoğalmalarında; kaynaşma (hologami), merogami ve konjugasyon görülür. Tek olarak ya da koloni şeklinde yaşayan tek hücreli canlılardır. Bugüne kadar kadar türü tanımlanmış ve bunların yaklaşık 1/4'ü parazit olarak bilinir.
Akrabalık ilişkileri olmadan, hareket sistemlerine göre yapılan sınıflandırma şöyledir:
1-) Kamçılılar (Flagelatta) Kamçılılar, hayvanlar alemi ile bitkiler arasında bulunan canlıları içerir. Bir veya birkaç tane olan kamçılarıyla aktif olarak hareket edebilen tek hücreli canlılardır. Bu gurubun en tanınmış örnekleri Öglena ve Tripanosomadır.
•Bunlardan öglena kloroplast taşır ve bu sayede fotosentez yaparak kendi besinini üretebilir. •Öglena kamçı taşıdığı için hayvanlara benzer şekilde hareket edebilir. •Fotosentez yapma yönüyle de bitkilere benzerlik gösterir. •Tatlı sularda yaşyan diğer protistlerde olduğu gibi öglenada da hücre içine giren fazla suyu atan kontraktil kofullar bulunur. •Bu grubun diğer tanınmış üyesi olan Tripanosoma ise çeçe sineği denilen bir sinek tarafından taşınan ve omurgalılarda hastalık yapan bir türdür.
Kamçılılar grubunda bulunan canlılar eşeysiz üremeyle yani bölünerek(boyuna doğru) çoğalırlar. Bazıları ototrof beslenirken bazıları saprofit(çürükçül) ve bazıları da parazit olarak beslenir. Not: Öglenaların aşırı çoğalması sonucu oluşan atık maddeler balık ve diğer deniz hayvanları için zehir etkisi yapabilmektedir.
2-) Kök ayaklılar (Rhizopoda=Sarcodina) Yalancı ayaklılar olarak da adlandırılan bu gruptaki canlıların en tanınmış örnekleri amipler (amoeba) ve ışınlı canlılardır (radiolaria). Büyük çoğunluğu kamçılılardan köken alır, bazı gelişim aşamalarında kamçı bulundururlar.
•Bunlar besinleri yakalamak ve hareket etmek için pseudopod da denilen yalancı ayaklarını kullanılırlar. •Bu ayaklar belli bir ihtiyaca göre oluşturulurlar. Bu yüzden de amiplerin belli bir hücre şekli yoktur. •Amipler besinlerini besinlerini aldıktan sonra besin kofulunda sindirebilirler. •Kamçılılara ve sillilere göre daha az organel taşıdıkları için daha ilkel yapıdadırlar. •Bazılarında kabuk görülür. (Kalsiyum karbonattan yapılmıştır.) •Çoğalmaları eşeyli ya da eşeysizdir.
Not: Amiplerin insanda parazit olarak yaşayanları amipli dizanteri hastalığına neden olur.
3-) Sporlular(Sporozoa) Spor denilen özel hücrelerle çoğalan tek hücreli canlılardır. İnsanlarda ve hayvanlarda parazit olarak yaşayan türleri vardır. Sporlulardan en çok bilinen Plazmodyum malaria isimli tür, insanlarda sıtma hastalığına neden olur. Plazmodyum insana anofel cinsi sivrisineğin dişisi tarafından çoğalır ve alyuvarlarda çoğalır. Daha sonra çoğalan parazitler alyuvarları parçalayıp kana karışır ve hastalık oluşturur. Sporluların özellikleri: •Hareket organelleri yoktur yani özel bir hareket sistemine sahip değillerdir. Omurgalı ve omurgasız hayvanların vücudunda parazit olarak yaşarlar. •Besin ve kontraktil koful bulundurmazlar. •Üremelerinde eşeysiz üreme eşeyli üremeyi takip eder. Buna Meteganez denir.
4-) Silliler (Kirpikliler=Cilliata) Protistaların en önemli gruplarından birisidir. Kural olarak birçok sil bulundururlar ve bu yüzden de onlara silliler denir. Silleri sayesinde hareket edebilir ve beslenebilirler. Silliler, denizlerde ve tatlı sularda yaşayan tek hücreli canlılardır. Sillilerde hücre ağzı ve anal açıklık bulunur. En tanınmış örnekleri terliksi hayvan (paramesyum)dur.
Paramesyum
Şimdi paramesyumu esas alarak maddeler halinde sillilerin özelliklerini belirleyelim:
•Paramesyum tatlı sularda yaşadığı için iki tane kontraktil koful bulundurur. Bu kofullarıyla hücre içine giren fazla suyu enerji harcayarak vücut dışına atar. •Paramesyumda hareketi sağlayan kısa ve çok sayıda siller bulunur. Bu sillerin altında bulunan küçük uzantılar olan trikosistler, paramesyumu hem düşmanlarından korur hem de avlanmasını sağlar. •Paramesyum ve diğer silliler de bulunan iki çekirdekten büyük olanı, hücrenin metabolizmasının devamını sağlayan işleri yönetirken, küçük olanı eşeyli üremeyi sağlar. •Paramesyum enine bölünmeyle eşeysiz olarak çoğalabildiği gibi, konjugasyon denilen üreme şekliyle eşeyli olarak da çoğalabilir. •Paramesyumda, bu grupta yer alan diğer canlılar gibi sitoplazmanın sertleşmesiyle oluşan canlı ve sert bir tabakayla (pelükula) hücrenin şeklini korur. •Silliler besinlerini dış ortamdan hazır olarak alan heterotrof canlılardır. •Sillilerde hücre şeklini koruyan ve hücre zarının altındaki sillerle bağlantılı olan mikrotübüller görev yapar.
B-) Algler
Algler, protista aleminin bir başka grubudur. Algleri bir hücreli ve çok hücreli algler olarak inceleyeceğiz.
1-) Bir Hücreli Algler •Monera aleminde yer alan mavi yeşil alglerden, çekirdek ve zarlı organel taşımalarıyla ayrılırlar. •Kloroplast taşıdıklarından fotosentez yaparak besin üretebilirler. •Sularda ve nemli bölglerde yaşarlar. Diatom ve Chlamydomanas bir hücreli alglere örnektirler. Diatomlar; diş macunu yapımında, izolasyon ve filtrelerde kullanılmaktadır.
Bir Hücreli Alg Örnekleri
2-) Çok Hücreli Algler •Çok hücreli alglerin denizlerde ve tatlı sularda yaşayan türleri vardır. •Su ortamında klorofil pigmenti sayesinde fotosentez yapabilirler ve bu sayede besinlerini üretirler. Bu yüzden de suda yaşayan heterotrof canlıların besin ve oksijen kaynağıdırlar. •Üremeleri tıpkı sporlulardaki gibi eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip ettiği metagenezle gerçekleştirilir. •Çok hücreli alglerde doku farkılılaşması ve oluşumu yoktur. Bu nedenle gerçek kök, gövde ve yaprak gibi organelleri gelişmemiştir. Ulva, Ulothrix, Sargassum ve Pandorina çok hücreli alglere örnektir.
Ayrıca algler hücre sayısı dışında taşıdıkları pigmentlerle de birbirlerinden ayrılırlar. Bu gruplar: Yeşil algler, kahverengi (esmer) algler, altın sarısı ve kırmızı alglerdir. Pigmentlere göre alg renklerine bir bakalım: Klorofil => yeşil renk pigmenti Fikosiyanin => mavi renk pigmenti Fikoeritrin => kırmızı renk pigmenti Fikosantin => esmer renk pigmenti
Kırmızı Algler
Esmer(Kahverengi) Algler
Bu alg çeşitlerinden yeşil algler grubunda bulunan deniz marulu besin olarak tüketilir ya da kahverengi alglerde bulunan Laminaria çorba yapımında kullanılır. Kırmızı ve kahverengi alglerin hücre duvarında jel oluşturan maddeler ayrıştırılarak gıda katkı maddesi yapılır. Bu maddeler puding, mayonez gibi besinlerde kıvam arttırıcıdır. Kısacası algler günlük yaşantımızda kullandığımız protistlerdir.
C-) Cıvık Mantarlar Mantarların protistlere benzeyen grubudur. Ancak hücre çeperine sahip olmadıkları için ve amipsi hareket yaptıkları için mantarlar aleminde incelenmezler. Cıvık mantarlar belirli bir hücre şekline sahip olmayan, nemli ve rutubetli yerlerdeki ölü bitki ve hayvanların kalıntıları üzerinde yaşayan, tek hücreli canlılardır.
Cıvık Mantarların Üremesi ve Hayat Devri
Cıvık mantarlar, sitoplazmalarında çok sayıda çekirdek taşırlar. •Hücre duvarına sahip değillerdir. İşte bu yüzden amiplerde olduğu gibi yalancı ayaklarla hareket ederler. •Beslenmeleri ise parazit ve saprofitler gibidir. •Üremeleri eşeyli ve eşeysiz olmak üzere iki şekilde gerçekleşir. Eşeysiz üremelerinde spor oluşturarak çoğalırlar. Eşeyli üremeleri sırasında ise ikisi de hareketli ve kamçılı zoosporları kullanırlar. •Ayrıştırıcı organizma olduklarından madde döngülerinde rol alırlar. •Cıvık mantarlara örnek vermek gerekirse; Dictyostelium, Ceratiomyxella, Arcyria isimleri akla gelebilir.
Protista Alemindeki Canlıların Biyolojik Önemi ve İnsan Sağlığıyla İlişkileri
Protistanın sularda yaşayan türleri buralarda yaşayan balıkların ve diğer hayvanların besin kaynağını oluşturmaktadırlar.
Bir hücreli alglerden diatomerlerin ölü kabukları diş parlatıcı toz yapımında kullanılır ve diş macunlarının yapısına parlatıcı olarak katılır. Bir hücreli alglerin bazı türleri zehir üreterek birçok balık türünün ölümüne neden olabilmektedir.
Bazı protozoa türleri, insanlarda çeşitli hastalıklara neden olabilmektedirler. Örneğin amip, dizanteri denilen bir hastalığa; tripanosoma, uyku hastalığına neden olur.
Protistalar canlılar dünyasının ökaryot hücreli en ilkel organizma grubudur. Çoğunlukla tek hücre halinde yaşamakla birlikte koloni halinde yaşayanları da vardır. Protistalar kamçılılar, silliler, kökayaklılar, sporlular, cıvık mantarlar ve algler olmak üzere gruplara ayrılırlar.
Kamçılılar (FLAGELLATA):
Tek hücreli yapıda olup vücudun ön tarafında bir ya da birkaç kamçı bulundurur. Bu kamçı hücrenin hareketini sağlar. Tatlı sularda yaşar. Bazıları kloroplast bulundurduğu için ototoftur. Bunların en tanınmış örneği Öglena’dır. Öglena; kloroplast taşıdığı için fotosentez yapar. Ancak ışık olmadığı zaman heterotrof olarak da beslenir. Bu nedenle hem bitkilere hem hayvanlara benzerlik gösterir. Besin kofulu ve kontraktil kofulları vardır. Çoğalmaları ikiye bölünme şeklinde olur. Tamamen heterotrof beslenen kamçılıların en tipik örneği tripanosomadır. Bu tür kamçılılar parazittir. Omurgalı hayvanların kanında yaşar ve hastalıklara neden olur.
Silliler (CİLİATA) :
Bir hücreli canlıların en gelişmiş sınıfını oluşturur. Vücutlarının etrafında pelikula denilen sert bir örtü bulunur. Pelikula üzerinde sil veya kirpik denilen uzantılar bulunur. Pelikulanın iç kısmında yakıcı özellikte olan ve trikosist denilen yapılar bulunur. Bu yapılar avı uyuşturmaya ve avın kolayca yakalanmasına yardımcı olur. Sitoplazmalarında biri büyük, diğeri küçük olmak üzere iki çekirdek bulunur. Büyük çekirdek beslenme ve metabolizma olaylarını kontrol ederken, küçük çekirdek üremede görev alır. Ayrıca bu canlılar hücre ağızı, yutak ve boşaltım açıklığı (anüs) gibi yapılara da sahiptir. Besinler, besin kofulu şeklinde yutaktan hücreye alınırken, artık maddeler boşaltım açıklığından (anüs) dışarıya atılır. Ayrıca bu canlıların tatlı sularda yaşayan türlerinde kontraktil kofullar da bulunur. Kontraktil kofullar, hücre içindeki fazla suyu dışarı atarak hücre içi su dengesinin ayarlanmasında görev alır. Bu grupta yer alan canlılar genellikle eşeysiz yolla yani bölünerek çoğalır. Ancak bununla birlikte, çekirdek değişimi şeklinde (konjugasyon) bir çeşit eşeyli üreme ile de çoğalabilir. Sillilerin en tanınmış örneği terliksi hayvan dır (=Paramesyum=Paramecium caudatum).
Kökavaklılar (RHİZOPODA):
Toprak, tatlı su ve denizel ortamlarda yaşarlar. Genellikle zararsız olmalarına rağmen parazit olan türleri de vardır. Heterotrof olarak beslenir. Bunlarda besin alma ve hareket, yalancı ayak (psödopod) denilen sitoplazma uzantıları ile sağlanır. En tanınmış örnekleri amiplerdir. Amip tatlı sularda yaşar, kontraktil kofullarıyla aktif su boşaltımı sağlar. Çoğalmaları eşeysiz üreme (bölünme) ile olur. Uygun olmayan ortam koşullarında şekillerini değiştirerek dış kısımlarını koruyucu bir örtü ile sarar ve kist oluşturur, Ortam koşulları normale dönünce kist erir ve eski şekillerine döner.
Bazı amip türleri hastalıklara neden olabilir. Örneğin; Entamoeba histolytica türü kalın bağırsaklarda parazit olarak yaşar ve amipli dizanteri denilen bir hastalığa neden olur.
Sporlular (SPOROZOA) :
Omurgalı ve omurgasız hayvanların vücûdunda parazit olarak yaşar. Hareket etmek için özelleşmiş bir yapıları yoktur. Vücutlarının esnek yapısı sayesinde (kasılıp gevşeyerek) hareket edebilir. Parazit olarak yaşadıkları için besin kofulu ve kontraktil koful bulundurmaz. Üremelerinde eşeyli ve eşeysiz üreme birbirini takip eder. Buna metagenez de¬nir. Sporluların en iyi bilinen örnekleri, insanda sıtma hastalığına neden olan plazmodium dur.
Cıvık Mantarlar
Cıvık mantarlar, hücre duvarı içermediğinden genel¬likle belirli bir hücre şekli olmayan, amipsi hareket eden, çekirdekli, saprofit, nadiren parazit olan canlılardır. Bu canlılar, amiplerde olduğu gibi yalancı ayaklarıyla besinlerini alır. Heterotrofturlar. Rutubetli orman altlarında, ağaç gövdelerinde ve çürümekte olan odun, gübre gibi besince zengin ortamlarda bulunur. Üremeleri eşeysiz veya eşeylidir. Eşeysiz üremeleri sporla, eşeyli üremeleri ise kamçılı iki zoosporun birleşmesi ile gerçekleşir.
Algler (SU YOSUNLARI)
Bu grup tek hücreli algleri ve bunların bir araya gelerek oluşturduğu kolonileri ve özelleşmiş dokulara sahip ol¬mayan çok hücreli algleri kapsar. Genellikle tatlı sularda yaşamalarına rağmen denizlerde yaşayan türleri de vardır. Alg hücrelerinde selülozdan yapılmış bir hücre duva¬rı bulunur. Bunun yanında sitoplazmalannda fotosentez olayında görev alan kloroplastlar, ksantofil, karaten gibi pigmentler de bulunur. Besinlerin fazlasını nişasta şeklinde depolar. Kök, gövde, yaprak, iletim demeti ve gözenek taşımaz.
Çok hücreli algler içerdikleri pigment çeşidine göre gruplandırılır. Bunlar; yeşil algler, esmer algler ve kırmızı algler olarak isimlendirilir.
Ekolojik ve ekonomik bakımından en önemli olan algler yeşil alglerdir. Alglerde üreme eşeysiz ve eşeyli yolla sağlanır.
Protistler (Protistalar) Alemi
📌 Protistler, ökaryot hücre yapısına sahip olan alemler içerisinde en ilkel, tek ve çok hücreli organizmaları barındıran gruptur
Protista alemindeki canlılar; bakteriler ve arkelerden zarlı organel bulundurması sayesinde ayrılırlar. Protista alemini oluşturan canlılar; vücut şekilleri, üremeleri, beslenmeleri veya yaşam biçimleri yönünden çok büyük farklılıklar göstermektedir. Bir hücreli ve çok hücreli ökaryot canlılardan oluşur. Bireysel olarak, koloni halinde, serbest ya da parazit olarak yaşayan formları bulunur. Tatlı sularda yaşayan tek hücreli üyelerinde kontraktil koful (boşaltım kofulu) vardır.
Daha çok suyun içinde yaşarlar. Su dışında yaşayan türleri ise nemli bölgeleri veya diğer canlıların artıklarının içinde ve çevresinde yaşar.
Beslenmeleri fotosentez, absorbsiyon ya da fagositoz ile, çoğalmaları ise eşeyli ya da eşeysiz üreme ile gerçekleşen protistlerin hareketsiz olanları olabildiği gibi, kamçı, siller ya da yalancı ayaklarla hareket edenleri de bulunur. Günümüzde soyu devam eden yaklaşık üyesi bulunurken, kadar da soyu tükenmiş fosil türü bilinmektedir. Protista alemi; kamçılılar, silliler, kök ayaklılar, sporlular, cıvık mantarlar ve algler olmak üzere 6 grup altında incelenirler.
Protozoalar
Bir hücreli canlılardan oluşmuş bir protista grubudur. 4 bölümde incelenir.
Kamçılılar
Tek hücreli olup vücudunun ön tarafında hareketi sağlayan bir ya da birkaç kamçı bulundururlar. Çoğalmaları uzun eksen boyunca ikiye bölünme şeklindedir yani eşeysiz ürerler. Öglena, Giardia ve Noctiluca örnek olarak verilebilir. Bu grubun popüler canlı türü öglenadır.
Öglena: Bunlar tek hücreli, kloroplast taşıyan fotosentetik canlılardır. Çoğunlukla tatlı sularda yaşarlar. Dolayısıyla ışık varlığında fotosentez yaparlar. Geceleri ise, hayvanlar gibi besinlerini organik olarak dışarıdan alırlar. Yani gündüz ototrof, geceleri heterotrof yaşarlar. Işığın varlığını algılayan göz lekesi gibi ufak bir yapısı vardır. Bu yapı sayesinde ototrof veya heteretrof hareket edeceğine karar verir.
Kamçısı bulunur ve bu sayede hayvanlar gibi aktif hareket yapabilir. Karbonhidratlar paramellum halinde depo edilir. Bu madde nişasta ve glikojenden farklıdır. Öglenanın etrafı pelliküla denilen sert bir yapıyla çevrilmiştir. Bu yapı canlıyı, iç ve dış etkilerden korur.
Kök Ayaklılar
Besin alma ve hareket, yalancı ayakdenilen sitoplazma uzantıları ile sağlanır. Kamçılılara ve sillilere göre daha az organel taşırlar. Heterotrof beslenirler. Bu gruptaki canlıların en tanınmış örnekleri amiple ve ışınlı canlılardır (radiolaria). Belirli bir hücre şekilleri yoktur.
Sporlular
Spor denilen özel hücrelerle çoğalan tek hücreli canlılardır. İnsanlarda ve hayvanlarda parazit olarak yaşayan türleri vardır. Sporlulardan en çok bilinen Plazmodyum malaria isimli tür, insanlarda sıtma hastalığına neden olur. Hareket etmelerini sağlayan özel bir yapıya sahip değildirler. Üremelerinde eşeysiz üreme eşeyli üremeyi takip eder. Buna meteganez denir.
Silliler (Ciliata)
Sillerle kaplı bir hücrelilerdir. Silliler Tek hücrelilerin en gelişmiş sınıfıdır. Canlının çevresi pelikula denilen sert bir yapı ile korunmuştur. Pelikulada, sil veya kirpik denilen uzantılar bulunur. Sitoplazmalarında, büyük ve küçük çekirdek gözlenir. Büyük çekirdek metabolizma olaylarını ve eşeysiz üremeyi kontrol ederken, küçük çekirdek eşeyli üremeden sorumludur. Vücutlarında hücre ağzı, yutak ve boşaltım açıklığı gibi yapılar bulunur. Heterotrof beslenme görülür.
En tanınmış üyesi terliksi hayvan yani paramesyumdur. Paramesyum tatlı sularda yaşar ve hücresine giren fazla suyu atmak için 2 tane kontraktil kofula ihtiyaç duyar. Vücudunun dış yüzeyinde hareket etmeye ve besinleri yakalamaya yarayan sillerbulunur. Sillerin arasında trikosist adı verilen savunma iğneleri bulunur.
Algler
Tatlı ve tuzlu sularda ya da nemli yerlerde yaşayan ökaryot canlılardır. Gerçek kök, gövde ve yaprakları gelişmemiştir. Kloroplast içerdikleri için fotosentez yaparak kendi besinlerini üretirler. Suda yaşayan heterotrof canlıların besin ve oksijen kaynağıdırlar. Bir hücreli ve çok hücreli olanları vardır. Bu gruptaki canlılar, bitki benzeri bazı özellikleri göstermelerine rağmen, bitkilerin tüm özelliklerini içermedikleri için algler sınıfında incelenir.
Cıvık Mantarlar
Mantarların protistlere benzeyen grubudur. Ancak hücre çeperine sahip olmadıkları için ve amipsi hareket yaptıkları için mantarlar aleminde incelenmezler. Belirgin şekilleri yoktur. Çok çekirdekli hücrelere sahiptirler.
Nemli ve organik maddece zengin ortamlarda yaşarlar. Heterotrof canlılardır. Ayrıştırıcı olduklarından madde döngüsünde rol oynarlar. Besinlerini amiplerde olduğu gibi yalancı ayaklarıyla alırlar.
Protista Alemindeki Canlıların Biyolojik Önemi ve İnsan Sağlığıyla İlişkisi
Protistaların sularda yaşayan türleri buralarda yaşayan balıkların ve diğer hayvanların besin kaynağını oluşturmaktadırlar. Bir hücreli alglerden diatomerlerin ölü kabukları diş parlatıcı toz yapımında kullanılır ve diş macunlarının yapısına parlatıcı olarak katılır. Bir hücreli alglerin bazı türleri zehir üreterek birçok balık türünün ölümüne neden olabilmektedir.
Bazı protozoa türleri, insanlarda çeşitli hastalıklara neden olabilmektedirler. Örneğin amip insanlarda, dizanteri denilen bir hastalığa sebep olmaktadır.
Bu konudan sonra tek hücreli canlılardan çok hücreli canlılara geçiş adındaki konu anlatımımızın okunması önerilir.
