Demans Belirtileri

Demans  (Bunama)

Demans (bunama), günlük hayatı sekteye uğratacak şiddette hafıza, düşünme ve sosyal becerileri etkileyen semptomların genel adıdır. Demans bir hastalık adı değildir. Birden fazla hastalık demansa neden olabilir. Demans genellikle hafıza kaybıyla ilgili olsa da hafıza kaybının farklı nedenleri olabilir. Sadece hafıza kaybı yaşamanız demans olduğunuz anlamına gelmez. Alzheimer hastalığı, yaşlılarda gelişen demansın en yaygın nedeniyken, demansın çok sayıda başka nedeni vardır. Nedenine bağlı olarak, bazı demans belirtileri önlenebilir.

Demansın Belirtileri

Demans belirtileri, nedenine bağlı olarak değişiklik gösterse de yaygın belirtileri şunlardır:

• Bilişsel değişiklikler
• Hafıza kaybı
• İletişimde ya da kelime bulmakta zorlanma
• Görsel beceriler ve yön bulma becerilerinde eksiklik
• Akıl yürütme ve sorun çözmede zorlanma
• Karışık işleri yürütmede zorlanma
• Motor fonksiyonlarda ve koordinasyonda zorlanma
• Kafa karışıklığı ve odaklanamama
• Psikolojik değişiklikler
• Kişilik değişikliği
• Depresyon (Bunalım)
• Anksiyete (Kaygı Bozukluğu)
• Uygunsuz Davranışlar
• Paranoya
• Halüsinasyon

Demansta Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?

Hafıza sorunları ya da diğer demans belirtilerine sahipseniz doktorunuza başvurmalısınız. Bazı tedavisi olan tıbbi durumlar demansa sebep olabilir. Bu yüzden altında yatan sebepleri anlamak önemlidir.

Demansın Nedenleri

Sinir hücrelerinin ve bağlantılarının hasar görmesi ya da azalması demansa sebep olur. Beyinde hasara uğrayan bölgeye bağlı olarak demans, insanları farklı şekillerde etkileyebilir ve farklı belirtilere sebep olabilir.

Demansla İlgili Diğer Hastalıklar

Genetik mutasyona bağlı Huntington hastalığı, belli sinir hücrelerinin ve omuriliğin yıpranmasına neden olur. Düşünme becerilerinin ciddi derece zayıflamasını da içeren belirtileri çoğunlukla gibi yaşlarda ortaya çıkar.

Travmatik Beyin Hasarı, tekrarlanan kafa travmalarından dolayı olur. Boksörler, futbolcular ve askerler bunu yaşayabilir. Beynin hasar alan bölümüne bağlı olarak, depresyon, hafıza kaybı ve konuşma bozukluğu gibi demans belirtilerine neden olabilir. TBH aynı zamanda Parkinson’a da neden olabilir. Belirtiler, travmadan yıllar sonra ortaya çıkabilir.

Creutzfeldt-Jakob hastalığı, nadir görülen bir beyin hastalığıdır. Bu hastalık, prion adı verilen bulaşıcı proteinlerin birikmesi sonucu olabilir. Creutzfeldt-Jakob hastalığının genellikle sebebi bulunamaz fakat genetik olabilir. Aynı zamanda bu hastalığa sahip bir beyin ya da sinir sistemi dokusundan bulaşabilir. Kornea nakli bunun bir örneği. Bu ölümcül hastalığın belirtileri, genellikle 60 yaşından sonra ortaya çıkmaya başlar.

Parkinson hastalığı olan insanlar, hastalık ilerledikçe demans belirtileri gösterecektir.

Önlenebilen Demans 

Demansın bazı nedenleri ve demans belirtileri tedavi ile önlenebilir. Bunlardan bazıları:

Bulaşıcı ve Bağışıklık Hastalıkları

Demans semptomları yüksek ateş ve vücudun enfeksiyonla mücadelesi sonucu ortaya çıkabilir. MS (Multiple skleroz) ve diğer sinir hücrelerini hedef alan bağışıklık hastalıkları demansa neden olabilir.

Metabolik ve endokronik Anormallikler

Tiroid sorunu, düşük kan şekeri, çok az ya da çok fazla sodyum ve kalsiyuma sahip, B12 emilim problemleri olan insanlarda demans benzeri semptomlar ya da kişilik değişiklikleri gözlemlenebilir.

Beslenme Eksiklikleri

• Yetersiz su (dehidrasyon)
• Tiamin (B-1 Vitamini) eksikliği (kronik alkoliklerde yaygın görünür)
• B-6 ve B Vitamini eksikliği
• Bakır ve E Vitamini eksikliği

İlaç Yan Etkileri: İlaç yan etkileri, bir ilaca tepki ve birçok ilacın etkileşime geçmesi demans semptomlarına sebep olabilir.

Subdural Hematoma: İlaç yan etkileri, bir ilaca tepki ve birçok ilacın etkileşime geçmesi demans semptomlarına sebep olabilir.

Zehirlenme: Kurşun gibi ağır metaller, haşere ilacı gibi zehirler, keyif verici maddeler ve çok alkol kullanmak demans semptomlarına neden olabilir.

Beyin Tümörleri: Beyin tümörleri nadiren demansa sebebiyet verebilir.

Oksijen Yetersizliği: Anoksiya olarak da adlandırılan, organ dokularının yeterince oksijen almaması durumudur. Anoksiya ağır uyku apnesi, astım, kalp krizi, karbon monoksit zehirlenmesi gibi durumlarda görülebilir.

Normal Basınçlı Hidrosefali: Beyindeki ventriküllerin genişlemesi sonucu ortaya çıkabilen bu durum; yürüme problemleri, idrar sorunları ve hafıza kaybına neden olabilir.

Risk Faktörleri

Birçok risk faktörünün demansa etkisi olabilir. Demansta değiştirilebilir risk faktörlerinin yanı sıra değiştirilemeyen risk faktörleri mevcuttur.

Değiştirilemeyen Risk Faktörleri

Yaş: Yaşlandıkça, özellikle 65 yaşından sonra, risk artmaya başlar. Yine de demans yaşlanmanın normal bir getirisi değildir ve gençlerde de görülebilir.

Soygeçmiş: Demansa sahip bir soygeçmiş sizi riskli kılar. Yine de demanslı bir soygeçmişe sahip birçok insanda demans olmayabilir ya da hiç demans soygeçmişli olmayan insanlarda da demans görülebilir. Belirli genetik mutasyonlarınızı tespit eden testler mevcut.

Down Sendromu: Down sendromu olan birçok insan, orta yaşlarda erken Alzheimer hastalığı gözlemlenebilir.

Değişebilen Faktörler

Diyet ve Egzersiz: Araştırmalar, egzersiz eksikliğinin demans riskini artırdığını gösteriyor. Özellikle bir diyetin demans riskini azalttığı bilinmese de sağlıksız beslenen insanların Akdeniz diyeti uygulayan insanlara göre demans olma olasılığı daha yüksektir.

Aşırı Alkol Tüketimi: Aşırı alkol tüketimi demans riskinizi artırır.

Kardiyovasküler Risk Faktörleri: Hipertansiyon, yüksek kolesterol, atar damarlardaki yağ artışı ve obezite gibi kardiyovasküler risk faktörleri demans riskinizi artırır.

Depresyon: İleri yaşlarda depresyon demans gelişmesiyle beraber görülebilir.

Diyabet: Özellikle kontrol altına alınmadığında, diyabet, demans riskini arttırabilir.

Sigara ve Tütün Ürünleri Kullanımı: Sigara, demans ve damar hastalıkları riskini artırabilir.

Vitamin ve Beslenme Eksiklikleri: D, B-6, B vitaminleri ve folik asit eksikliği demans risklini arttırabilir.

Demansın Teşhisi

Demansın teşhis edilebilmesi için, doktorunuzun fonksiyon ve beceri eksikliklerini tespit etmesi gerekir. Son zamanlarda Alzheimer hastalığının teşhisinin doğru yapılabilmesi için biomarkerlar mevcut. Doktorunuz tıbbi geçmişinizi ve semptomlarınızı inceleyip fiziksel muayene yapmalı; yakınlarınızla semptomlar hakkında konuşmalıdır. Demans teşhisi için yapılan belirli bir test yoktur. Bu yüzden doktorlar sorunu tespit edebilmek için birçok farklı test yaparlar. Yapılan testler şunları içerir:

Bilişsel ve Nöropsikolojik Testler: Düşünme fonksiyonlarınız değerlendirilir. Hafıza, odaklanma, akıl yürütme, yargılama, dil becerileri ve dikkat gibi becerileri ölçen bazı testler vardır.

Nörolojik Değerlendirme: Hafıza, dil, görsel algı, dikkat, problem çözme, hareket, duyular, denge, refleksleriniz değerlendirilir.

Pet Taraması: Bu tarama, beyin aktivitesini ve Alzheimer hastalığına neden olan amiloid proteinin beyinde birikip birikmediğini tespit eder.

Laboratuvar Testleri: Tiroid bezlerinin çalışmaması ve B vitamini eksikliği gibi beyin işlevlerini etkileyen fiziksel durumlar basit kan testiyle tespit edilebilir. Omurilik sıvısı testi enfeksiyon, iltihap ve dejeneratif hastalıkların tespitinde kullanılabilir.

Psikiyatrik Değerlendirme: Akıl sağlığı uzmanları, depresyon ya da akıl sağlığı durumunuzun semptomlarınıza etkisini tespit edebilir.

İlk çağlarda insanların ortalama yaşam süresi yılken, Ortaçağ'da 30 yıl, İkinci Dünya Savaşı sonrasında 50 yıla çıkmıştır. Sanayi Devrimi, teknolojik düzeyin artması, çevresel koşulların giderek iyileşmesi insan yaşam süresini uzatmıştır. Günümüzde Türkiye'de beklenen yaşam süresi yıldır.

Yaşam sürelerinin artması bazı problemlere yol açmaktadır ki bunların başında demans gelir. Demans, çağımızın önemli hastalığıdır. 65 yaş üstü her 10 kişiden birinde, 75 yaş üstü ise her 4 kişiden birinde demans gelişir. Günümüzde yaklaşık 50 milyon demanslı hasta bulunmaktadır ve bu sayının yılında milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir.

Demans nedir?

Demans, günlük hayatın faaliyetlerini engelleyen bilişsel bozulmadır. Hastalığın karakteristik bulgusu unutkanlık ve hafıza kaybıdır. Bellek, öğrenme, dil fonksiyonları ve mental fonksiyonlarda bozulma olur. Bilişsel bu bozulma, günlük yaşam aktivetelerinde zorlanmaya yol açar. Çevreye ilgi azalır, kişilik değişikleri gelişir. Dil, algı, beceri, pratik, dikkat, muhakeme fonksiyonları zayıflar. Bellek kaybı, yakın bellekte bozulma şeklindedir. En son öğrenilenlerin ve yapılanların hatırlanamaması, akşam ne yendiğinin, günün tarihinin, ocağının kapatılıp kapatılmadığının, cüzdanın, anahtarın, para üstünün unutulması gibi

Demans belirtileri

Erken evrede unutkanlık ön plandayken; orta evrede kaybolmak, iletişim bozulması, kişisel hijyende azalma, yardım ihtiyacı, tekrarlayan sorular sorma görülür. Geç evrede ise yürümede güçlük, tam bağımlılık, çok yakınları bile tanıyamama, saldırganlık ve psikolojik bulgular gelişmektedir. Sinsi başlangıçlıdır ve sürekli ilerleme eğiliminde olan bir hastalıktır.

Demans evreleri

Demans, sinsi başlangıçlı ve sürekli ilerleme eğilimi gösteren bir hastalıktır. Teşhisten sonra yıl içinde ileri evreye ulaşır. Demans, üç evrede incelenir.

• Demansın erken evresi: Basit unutkanlıklar, öğrenme güçlüğü, soru ya da cümle tekrarları, kişilik değişiklikleri, ilgi kaybı, ilgisizlik, aldırmazlık, eşyaları kaybetme görülür.
• Demansın orta evresi: Unutkanlıkta artış, kişisel hijyende bozulma, dağınıklık, kişilik değişikliklerinde artış, gece huzursuzlukları, uyku bozuklukları, uyuyamama, iletişim azalması, kaybolma eğilimi görülür.
• Demansın ileri evresi: Başkalarına bağımlılık, idrar ya da gaita kontrolünde kayıp, hareket bozuklukları, düşme, yavaş yürüme, konuşamama, yatağa bağımlılık, öz bakımın yapılamaması, saldırganlık, çok yakınların bile tanımaması görülür.

Demans neden olur?

Demansların yüzde ’i Alzheimer demansıdır. Bunu beyin damar hastalıklarına bağlı vasküler demans izler. Frontotemporal demans, Huntington hastalığı, Lewy cisimcikli demans ve mikst tip demanslar da mevcuttur. Ayrıca B1, B6 VE B12 vitamin eksiklikleri, derin anemiler, hormonal bozukluklar (tiroit, diyabet vb), tümörler, menenjit, HIV enfeksiyonu, felçler ve hidrosefali ise demansa yol açan diğer durumlardır.

Alzheimer neden olur?

Alzheimer demansının nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin etkili olduğu bilinmektedir. Alzheimer hastalığının genetik türleri daha genç yaşlarda ortaya çıkar. Genetik köken, hastaların yüzde 5’inde rol oynar. Bu hastalarda demans ’li yaşlarda ortaya çıkar.

Alzheimer risk faktörleri

• İleri yaş
• Kadın cinsiyet
• Aile öyküsü
• Düşük sosyoekonomik düzey
• Düşük eğitim seviyesi
• Beslenme bouklukları
• B, C, D, E vitamin eksiklikleri
• Östrojen seviyesinin azalması, menopoz
• Sistemik hastalıklar
• Hipertansiyon, diyabet, hiperlipidemi
• Toksik maddelere maruz kalmak (alimünyum, demir, bakır, kalay, cıva vb)

Demans tanısı

Özel bir test yoktur. Hastanın öyküsü, klinisyenin detaylı incelemesi, psikolojik testler, kan testi ve görüntülemeler ile tanı konur.

Demans tedavisi

Kolinesteraz inhibitörleri ve memantin spesifik ilaçlarıdır. Tedavide tam başarı hali ne yazık ki sağlanamaz. İlaç tedavileri hastalık sürecini yavaşlatma ve kontrol altına alma açısından önemlidir. Ayrıca hastanın yaşadığı ortamın ve bakıcısının mümkün olduğunca sabit olması ve değiştirilmemesi, düşmenin önlenmesi gibi tedbirler de alınmalıdır.

Demansı önlemek mümkün müdür?

Demanstan korunmak için yapılması gerekenler:

• Okumak, bulmaca çözmek, sudoku, kağıt oyunları, satranç, puzzle, kelime oyunu gibi zihni aktif tutacak faaliyetler yürütmek,
• Sosyalleşmek,
• Sigara ve alkol tüketmemek
• Egzersiz ve spor yapmak
• Kilo vermek, düzenli ve sağlıklı beslenmek
• Bol güneşe maruz kalmak
• Gıda ve vitamin takviyeleri almak (B, C, D, E vitaminleri)
• Diğer sağlık sorunlarının tedavisi (hipertansiyon, diyabet, obezite, depresyon gibi)
• İyi uyumak

Ayrıca yapılan araştırmalar, yalnızlığın beyin hücrelerine iyi gelmediğini, beynin idrak ve algılama yetileriyle hafızayı olumsuz etkilediğini göstermektedir. Yalnız olan insanlarda demans riski, yalnız olmayanlara göre daha fazla görülmektedir. İnsanın tek başına olması, paylaşmaması, konuşmaması, hiçbir faaliyette bulunmaması ve içe dönük yaşaması, sinir hücreleri arasındaki iletişimi bozmaktadır. Arkadaş-partner edinme, sosyal hayatın içinde olma ve paylaşma ise hastalık riskini azaltmaktadır. Konuşma, sohbet etme ve içe dönük yaşamdan kurtulma, nöronlar arasındaki bağlantıyı artırmaktadır.

Uzm. Dr. Nil Çetin
Bayındır Söğütözü Hastanesi Nöroloji Uzmanı

Demans; ilerleyici ve ölümcül bir hastalıktır. Hafızada bozukluk, günlük yaşam aktivitelerinde ilerleyici gerileme, çeşitli psikiyatrik semptomlar ve davranış bozukluklarıyla bilinir.

Demans tek bir hastalık değildir aksine birçok türü vardır. En sık gözlenen türü olan Alzheimer demansı bütün demansların yaklaşık %60 ila yüzde 80’inden sorumludur.

DEMANS NEDEN OLUŞUR?

Beyin, her biri farklı işlevlerden (örneğin hafıza, yargılama ve hareket) sorumlu olan birçok farklı bölgeye sahiptir. Belirli bir bölgedeki hücreler zarar gördüğünde, o bölge normal işlevlerini yerine getiremez.

Demans hastalığı, beyin hücrelerinin zarar görmesinden kaynaklanır. Bu hasar, beyin hücrelerinin birbirleriyle iletişim kurma yeteneklerini engeller. Beyin hücreleri normal şekilde iletişim kuramadığında, düşünme, davranış ve duygular etkilenebilir.

DEMANSIN TÜRLERİ NELERDİR?

Alzheimer Hastalığı: Alzheimer hastalığının tüm nedenleri henüz bilinmese de, ebeveynden çocuklara kalıtsal olarak geçebilin üç genin mutasyonuyla ilgili olduğu bilinmektedir. Alzheimer hastalığı olan hastalarda beyinlerinde beta amiloid plak denilen protein öbekleri ve tau proteinden oluşan lifli yapılar birikir. Bu öbeklerin sağlıklı nöronlara ve onları birbirine bağlayan liflere zarar verdiği düşünülmektedir.

Vasküler Demans: Bu ikinci en yaygın demans türü ise beyninize kan sağlayan damarların zarar görmesinden kaynaklanır. Vasküler demansın en yaygın semptomları problem çözme, yavaş düşünme, odaklanma ve organizasyon ile ilgili zorlukları içerir. Bunlar hafıza kaybından daha belirgin olma eğilimindedir.

Lewy Cisimciği Demansı: Lewy cisimleri, beyinde bulunan balon şeklinde anormal protein yığınlarıdır. Yaygın belirti ve semptomlar arasında; uykuda rüya görürken hareket etmek, var olmayan şeyleri görmek (görsel halüsinasyonlar), odak ve dikkat sorunları vardır.

Frontotemporal Demans: Bu hastalık genel olarak kişilik, davranış ve dil ile ilgili alanların yer aldığı beynin ön ve temporal loblarındaki sinir hücrelerinin parçalanması sonucu oluşan bir hastalık grubudur. Yaygın semptomlar davranış ve kişilik değişikliği, düşünme, yargılama, dil ve harekette bozulmadır.

Karışık demans: Demansı olan 80 yaş ve üstü beyinlerin otopsi çalışmaları, Alzheimer hastalığı, vasküler demans ve Lewy cisimciği demansı gibi birçok etmenin bir arada bulunabildiğini göstermektedir. Demansın karışık olmasının semptomları ve tedavileri nasıl etkilediğini belirlemeye yönelik çalışmalar devam etmektedir.

DEMANSIN EVRELERİ NELERDİR?

Unutkanlığın altından öncelikle ruhsal sıkıntılar ve hastalıklar (depresyon, anksiyete, uyum bozukluğu gibi) aranmalıdır. Bazı vitamin eksiklikleri (B12 ve folat) ve guatr bezi bozuklukları da unutkanlığa neden olabilir ve araştırılması gereklidir.

Demans hastaları genel olarak erken, orta ve ileri olmak üzere üç evreye ayrılır. Hastalar zaman içerisinde erken evreden ileri evreye ilerlerler. Evreler arası geçiş süreleri hastadan hastaya farklılık göstermekle birlikte ortalama yıldır.

Alzheimer hastalığında başlangıçta hafif bir unutkanlık vardır. Örneğin hasta randevularını, yemeğin altını, bakkaldan alacaklarını unutmaya başlamıştır. Alışveriş listesi, yapılacak işler listesi gibi listeler yapılmaya başlanır. Zamanla unutkanlık giderek artar ve hasta yeni olayları hiç kaydedemeye başlar. Örneğin beş dakika önce sorduğu soruyu tekrar tekrar sorabilir. Torunlarının isimlerini unutabilir. Koyduğu eşyaların yerini hatırlamaz.

DEMANS BELİRTİLERİ NELERDİR?

Erken Evre

Unutkanlık, kelime bulmada zorluk

Kişilik değişikliği

Hesaplamada zorluklar

Eşyaları kaybetme, yerini karıştırma

Soru veya cümlelerin tekrarı

Kişi, yer ve zaman kavramının karıştırılması

Orta Evre

Bellek kaybında artış

Uygunsuz kelime kullanma

Basit bakım yetenekleri kaybolur

Kişilik değişikliği, gece-gündüz ayırımının kaybı

Uzak akraba, arkadaş hatırlayamama

İletişim zorluğu

Aşırı sinirlilik, amaçsız gezinme, hayal görme

İleri Evre

Beslenmede yetersizlik

İdrar ve dışkı kaçırma

Hareket yeteneğinde kayıp-yatağa bağımlılık

Son dönemde tüm hareket, konuşma ve yeme fonksiyonlarının kaybı

VİDEO: DEMANS TARİHE KARIŞABİLİR Mİ? (ARŞİV)