10 Yaşındaki Çocuğun Hırsızlık Yapması

Davranış bozuklukları, çocuğun çeşitli ruhsal ve bedensel nedenlere bağlı, iç çatışmalarını davranışlarına aktarması sonucu ortaya çıkar. Hırçınlık, sinirlilik, saldırganlık, inatçılık, yalan, çalma, küfür gibi davranışlar davranış bozukluklarına girer.

Çocuklarda Çalma Davranışı

Çalma, kendine açıkça ait olmayan bir eşyayı izinsiz olarak alıp ona sahip olmaktır. Başlangıçta davranış bozukluğu ölçütlerini ele almıştık. Çocuğun dönem özelliklerini iyi bilmemiz gerekir.

Örneğin; 2 yaşındaki bir çocukta sahip olma kavramı gelişmediği için, her şeyin kendisinin olduğunu düşünür. Senin, benim, onun kavramlarını ayırt edemez. Çocuk zamanla kendisinin olanla olmayanı ayırt etmeye başlar; ama bencil tutumu uzun süre devam eder. yaşlarında çocuk sormadan bir şeyin alınmayacağını bilir; ama karşı koyamaz. İlkokulun 1. ve 2. sınıflarında çocukların birbirlerinin renkli kalem, silgi gibi eşyalarında gözleri kalır. Bu yaşlardaki diğerlerinin eşyalarını alma davranışını çalma olarak kabul etmiyoruz.

Okul çağlarında görülen ve sık tekrarlayan çalmalar üzerinde önemle durmak gerekir. 10 yaşından sonra sürekli olarak devam ederse bu çocukta ciddi bir duygusal bozukluğun göstergesidir ve profesyonel yardım almak gerekir.

Çocuklarda Çalmanın Nedenleri

1- Çocuğa yeterli harçlık verilmemesi: Çocuğun temel ihtiyaçlarının karşılanmaması.

2- Çocuğun hayatında önemli bir yoksunluk: Böylece çalma sembolik olarak ana babanın sevgi, ilgi eksikliğinin yerini tutar. Sevilmediğini düşünen çocuk, ilgi çekmek için çalabilir. Bazen ana baba kaybından sonra da ortaya çıkabilir. Genellikle çalma davranışı gösteren çocukların, alkolik veya suçlu ana babalar tarafından yetiştirildiği ve ihmal edildiği belirlenmiştir.

3- Çocukta mülkiyet fikrinin gelişmemiş olması.

4- İntikam almak: Örneğin; başarılı bir çocukla kıyaslanan bir çocuk, ondan intikam almak için eşyalarını alabilir. Çocuk otoriter ana baba ya da öğretmenden intikam almak için de çalabilir.

5- Ana babanın çocuğun yaptığı bu davranıştan bilinçaltı zevk alması: Çocuk bunu hisseder ve çalmaya devam eder.

6- Çocuk özdeşleşmek için kendine kötü örnek seçmiş olabilir. Çocuk bir grubun onayını almak için yapabilir. Amaç çalmak değil, başkalarını yaranmaktır.

7- Özgüvenini artırmak için: Bazı çocuklar kendi güçlerini, erkekliklerini kanıtlamak için yaparlar.

8- Çocuğun anne baba ile hesaplaşmasının bir yolu olabilir.

9- Depresyon, yeni doğan kardeşe duyulan kıskançlık veya öfkenin çocukta yarattığı stresin göstergesi olabilir. Örneğin; eşine kızan bir annenin çocuğa bağırması.

Çocuklarda Çalma Davranışı Nasıl Önlenir?

1- Değerleri Öğrenmek: Çocuğa dürüstlük ve başkalarının mülküne önem verme öğretilmelidir. Bu konuda da anne baba örnek olmalıdır.

2- Örnek oluşturma: Önce anne baba çocuğa örnek olmalıdır. Başkasına ait eşyalar alınmamalı, bulunmuş eşyalar geri götürülmeli, diğer insanlar kandırılmamalıdır. Örneğin; kaldığı otelden havlu alan bir ana baba çocuğuna kötü örnek olur.

3- İletişimi güçlendirmek: Eğer evde çocuk yakın ilişkiden yoksunsa, yeterli zaman ayrılmıyorsa, aile bireyleri arasındaki ilişki güçlendirilmelidir.

4- Çocuğa belirli bir miktarda harçlık verilmelidir. Çocuğun gereksinimlerini karşılayabilecek belirli bir harçlık mutlaka verilmelidir. Çocuk ihtiyacı olduğunda tekrar alabileceğini bilmelidir. Kumbara bu iş için güzel bir araçtır.

5- Mülkiyet Hakları: Çocuğa ihtiyacı olduğunda, kendisine ait olmayan bir eşyayı nasıl ödünç alabileceği ve bunu nasıl geri vereceği öğretilmelidir.

6- Etrafta bozuk para gibi cezbedici eşyalar bırakılmamalıdır.

7- Çocuğun kendine ait eşyaları olmalıdır. Çocuğun en azından bir kaç eşyası olmalıdır. Anne baba çocuğun eşyalarını kullanacağı zaman ondan izin almalıdır.

Ana Baba Tutumları

Çocuklarda görülen davranış bozuklukları arasında ana babaları en çok endişelendiren ‘çalma’dır. Çünkü, bu davranışı tipik suçlu davranışı olarak görürler ve korku duyarlar. Ana babalar genellikle şu tepkileri gösterirler:

-Çocuğu cezalandırma, dayak
-Allah’la korkutma
-Polisle korkutma
-Çözüme yönelik bir şey yapmama

Çalma Davranışı Gösteren Çocuğa Nasıl Davranılır?

1- Aşırı tepki göstermemek gerekir. Kesinlikle fiziksel ceza verilmemelidir. Ana baba bağırıp çağırmadan, olayı onaylamadığını göstermelidir.

2- Çocuğu kötü olarak damgalamamak gerekir. Çocuğun sadece o andaki yaptığı davranış eleştirilmelidir.

3- Çocuğun aldığı eşyayı geri vermesi sağlanmalıdır. Çocuk aldığı eşyayı kendisi özür dileyerek geri vermelidir. Eğer eşya kırılmış ya da bozulmuşsa yenisi alınmalı ve parası çocuğun harçlığından ödetilmelidir. Çocuğun harçlığı tamamen kesilmemelidir.

4- Çocukla konuşarak, sorun çözme yöntemi denenebilir. Çocuktan bu durumu net bir şekilde tanımlaması istenir. Örneğin; “Eşyayı alırken aklından neler geçiyordu?” diye sorabilirsiniz.

5- Çocuğunuzun hatalı davranışı iş yaparak ödemesini sağlayın. “Arkadaşının kalemini almana çok üzüldüm. Kuralı biliyorsun. Yalnızca sana ait eşyalara sahip olabilirsin. Şimdi arkadaşına kalemini geri vereceksin. Kuralı bozduğun için bazı işler yapmanı istiyorum: Balkonu yıkayacaksın.” Eğer çocuk yapmak istemezse o zaman sinirlenmeden “ya söylediklerimi yaparsın ya da istediklerini yapma hakkını kaybedersin.” diyebilirsiniz.

6- Şüphelenilen durumlarda çocukla konuşmak gerekir. “Benim cüzdanımdan para alıp almadığından emin değilim; fakat sana çok gerektiği için aldıysan ve eğer geri verirsen seninle gurur duyacağım. Benim seninle gurur duymamdan daha önemlisi senin kendinle gurur duyman.” şeklinde bir konuşma aldığı eşyayı geri vermesini sağlayabilir.

Devam edecek…

Küçük çocuğunuzun zaman zaman yalan söylemesi ya da küçük hırsızlıkları ileride suça yatkın olabileceği endişesini yaratabilir. Ancak çocuk gelişimi perspektifinden bakıldığında her iki davranış karşısında büyük bir endişeye kapılmanın gereksiz olduğu ortaya çıkıyor.

4 yaşındaki Ayşe, öğleden sonrasını arkadaşının evinde geçirmiş, birlikte oyun oynamışlardır. Ayşe oyun oynarken evin eski anahtarı çok beğenmiş ve alıp alamayacağı konusunda kararsız kalmıştır. Ayşe evden ayrıldıktan sonra; arkadaşının annesi, Ayşe'nin annesine evin arka bahçesinin anahtarını alıp almadığını sormaktadır. Telefondaki ses, "Acaba Ayşe anahtarı yanına almış olabilir mi diye merak ettim" der. Ayşe'nin annesi utanır ve biraz da savunmacı bir tarzda, "Almış olacağına inanmıyorum. Kayıp olduğundan emin misiniz?" Telefondaki ses cevap verir, "Kesinlikle kayıp. Son bir saattir onu arıyoruz. Sorun şu ki, anahtar olmadan arka kapıyı kullanamıyoruz."

Ayşe'nin annesi anahtarı alıp almadığını sorduğunda, çocuğun yanıtı "almadım" şeklindedir ve hemen konuyu değiştirir. Bunun üzerine annesi baskıyı artırdığında Ayşe göz yaşlarına boğulur. Ve ardından annesine anahtarı nereye koyduğunu söyler ve ekler: "Çok güzeldi, almak istedim."

Anne ve babalar, tıpkı Ayşe'nin annesi gibi bu gibi bir durumla karşılaşmak istemez. Peki ya karşılaşılırsa nasıl davranılmalı? Uzmanlar, küçük çocuklar konu olduğunda "hırsızlık" ya da "çalma" ifadelerini kullanmamak gerektiğine dikkat çekiyor. Eğer çocuğunuz bir arkadaşının oyuncağını alırsa ya da mağazadaki küçük bir şeyi cebine koyarsa, burada çocuğun eğilimine bakılmalı.

Uzmanlar konuyla ilgili, "Çocuklar bazen bir şeye yönelik isteklerine yenilirler. Bu hırsızlık değildir. Normal okul öncesi çağı çocuğuna ait bir davranıştır. Bu kadar küçük çocuklar için ekonomi çok soyut bir şeydir. Hala, bir şeyler alırken ödeme yapmak gerektiğini öğreniyorlar. Anlama eksikliği sonucu küçük hırsızlıklar yapabiliyorlar." ifadelerini kullanıyor.

Yalan söyleyen çocuklarınızla nasıl başa çıkarsınız?

Bir çocuk "O oyuncağı ben almadım" ya da "Tabağı ben kırmadım" diyorsa onun bu sözlerinin içine "keşke" ifadesini eklemelisiniz. Aslında çocuğunuz "Keşke o oyuncağı ben almasaydım" ya da "Keşke tabağı kırmasaydım" demek istiyor. İşte o dönemleri çocuklarınızı eğitmek için kullanmalısınız. Çocuğunuzun yanına oturun ve "Eminim annenin anahtarlarını saklamak istememişsindir" şeklinde bir cümle kurun. Ardından bu davranışının sonuçlarını ona anlatın. Anahtarları saklamak ailenin geç kalmasına neden olacaktır ya da arkadaşının oyuncağını alması, arkadaşının ağlamasına neden olmuştur Kurduğunuz cümleler kısa ve basit olmalı, neden-sonuç ilişkisini kurmalı.

Çocukların yalan söylemesinin bir nedeni de, cezalandırmaya ilişkin kötü hisleri yaşamamak istemesi olabilir. Çocuğunuz sizinle, "Bana bağıracağından korkmuştum" diye konuşabilir. Bu aslında çocukların anne ve babalarını kızdırmak için değil, aksine anne ve babalarını mutsuz etmemek için, duymak istediklerini düşündüklerini söylemeleridir.

İşte tam da bu nedenle çocuklarınızla utanma, suç, korku ve hayal kırıklığı gibi kavramları konuşmalısınız. Çünkü çocuklar bu hisleri konuşacak ve anlayacak yeteneklerle doğmazlar. Anne ve baba olarak bu kavramları öğretmek size düşüyor.

Çocuğunuzun yaptığını itiraf etmesi halinde ise, onları doğruyu söyledikleri için yüceltmek, cezalandırmaktan çok daha etkili olacaktır. Onlara şunu söyleyin: "Normal şartlarda seni cezalandırmam gerekirdi, ancak doğruyu söylediğin için seninle gurur duyuyorum."

Biraz yaramazlık ise iyidir

Bu yaşananları bilişsel öğrenme açısından değerlendirdiğinizde, çocuklarınızın yalan söyleyebileceğini bilmek aslında iyi bir işarettir. Bu yaklaşık 4 yaşlarında, çocuğunuzun kendi bildiği ile başkalarının bildiği arasındaki farkı anlaması ile ortaya çıkan bilişsel bir adımdır. Yalan söylemek için aslında çok karmaşık şekilde düşünmek ve başkasının bilmediği bir şeyi bildiğini anlamak gerekir.

Çocuk psikologları yalan söylemenin, bazı şeyleri almanın ve benzer hareketlerin normal çocuk gelişiminin bir parçası olduğuna vurgu yapıyor ve ekliyorlar: "Aslında mükemmel gibi görünen çocuklar hakkında endişelenmek gerekir." Bir çocuğun, iki yaşından itibaren anne ve babasıyla mükemmel bir birliktelik yürütmesinin dikkat edilmesi gereken bir konu olduğuna vurgu yapan psikologlar, "Böylesi bir durum, endişeli bir çocuğun işaretidir. O nedenle küçük yaramazlıklar çocuğun gelişimi açısından her zaman iyidir. Bazı şeylerin habersiz alınması ve küçük beyaz yalanlar çocukların sınırları anlaması ve dünyayı öğrenmesinin bir yoludur" ifadelerini kullanıyor.

Çocukların istenmeyen davranışları nasıl yönetilir?

Çocuklarda görülen çalma davranışı anne babayı endişeye düşüren bir durumdur. Ancak bu çalma davranışı çocukta bir uyum ve davranış sorunun habercisi olabilir.

Okul öncesi dönemde, genellikle yaşlarına kadar görülen izinsiz eşya alma davranışı, bir uyum ve davranış bozukluğu olan ‘çalma davranışı’ olarak kabul edilmez. Bu dönemden önce, özellikle yaşları arasında çocuklar gittikleri evlerde veya kreşte arkadaşlarında gördükleri objeleri ve oyuncakları almakta sakınca görmezler. Çocuğun bu davranışının altında yatan neden, beğendiği nesneyi yanında bulundurmaya çalışmaktan öte birşey değildir. Okul öncesi dönemde mülkiyet duygusu tam olarak gelişmediği için, çocuklar, başka birine ait bir eşyayı izinsiz olarak almanın kötü bir davranış olduğunu anlamakta güçlük çeker. Bu nedenle, çalma davranışının bir uyum ve davranış bozukluğu olarak ele alınabilmesi için çocuğun ilkokul çağına gelmiş olması gerekir.

Çocuklarda bir uyum ve davranış bozukluğu olarak görülen çalma davranışının altında yatan sebepler aşağıdaki gibi özetlenebilir;

1. Hatalı anne-baba tutumları

- Aşırı disiplinli tutum

- Kıyaslamacı tutum

- Paraya aşırı düşkünlük veya cimrilik

- Maddi cezalar verme

- Gereksinimlerin giderilmemesi

- Önceki çalma davranışının pekiştirilmesi

Yukarıdaki başlıklarda görüldüğü gibi, anne-babaların aşırı disiplinli ve katı tutumları çocuklarda çalma davranışına neden olabilir. Çocuğun kardeşleriyle veya komşu, arkadaş ve akraba çocuklarıyla sıklıkla kıyaslandığı aile ortamları çalma davranışına zemin hazırlayabilir. Ailenin, çocuğun maddi ihtiyaçlarını karşılamayarak onu cezalandırması, ekonomik güçlükler nedeniyle çocuğun fiziksel ihtiyaçlarını giderememesi, anne-babanın paraya aşırı düşkünlüğü veya cimriliği, parayı çocuğa karşı bir tehdit aracı olarak kullanması gibi hatalı tutumlar da çalma davranışının ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

2. Değersizlik duygusu ve öz-güven eksikliği

Çocuğun kendini değersiz hissetmesi bu davranışı destekler. Kendini yetersiz hisseden çocuk değerli gördüğü eşyaları çalarak kendini değerli kılmaya çalışır. Yetersizlik duyguları taşıyan çocuğun anne-babasının aşırı koruyucu tutumu ve çocuğu sürekli kontrol etmeye çalışır tavırları çocuğun bu duygularını pekiştirir. Böylece, kendisine güvenilmediğini düşünen çocuk giderek öz-güvenini kaybetmeye başlar.

3. Kıskançlık ve rekabet duyguları

Kardeşlerini veya başka çocukları kıskanan çocuklar yaşadıkları rekabet duygusunu bastırabilmek için çalma davranışı gösterebilirler. Bu nedenle uyum bozukluğu geliştiren çocuklarda çalmak, kıskanılan veya rekabet edilen kişiden öç almak anlamına gelmektedir.

4. Sevgisizlik ve ilgisizlik

Fiziksel ve maddi ihtiyaçların giderilmemesi gibi, manevi ihtiyaçların giderilmemeside bu uyum bozukluğuna neden olabilmektedir. Yeterince sevilmediğini düşünen, duygusal anlamda yeterince ilgi görmeyen çocuk, başkalarına ait eşyaları çalarak elde edemediği sevgi açığını gidermeye çalışır. Bu sebeple,kimsesiz çocuklarda, sokak çocuklarında ve aileleri tarafından dışlanmış çocuklarda çalma davranışının görülme sıklığı fazladır.

Çocuklarında çalma davranışı görülen anne-babaların, bu davranışın tedavi edilmesi ve ileride yeniden ortaya çıkmasının veya yerini başka bir davranış bozukluğuna bırakmasının önlenmesi için zaman kaybetmeden bir uzmana başvurmalarını öneriyoruz. Bir psikologla uzmanla birlikte yapılan çalışmalarda yukarıdaki sebeplerden hangilerinin bu davranışın gelişmesine yol açtığı tespit edilmeli ve bu nedenler ortadan kaldırılmalıdır. Davranışa neden olan faktörler kontrol altına alındığında davranışta hızla ortadan kalkacak ve yeni bağımsız sorunların oluşumu da engellenmiş olacaktır.

Anne-babalar, bu sorun nedeniyle baş vurdukları uzman tarafından çocuklarına yaklaşımları konusunda da bilgilendirilmelidirler. Burada kısaca özetlemek gerekirse, çalma davranışı gösteren çocukların ailelerinin dikkat etmeleri gereken şeyler aşağıda sıralanmıştır;

• Yargılayıcı ve suçlayıcı tutumdan uzak durmak
• Aşağılayıcı, küçük düşürürücü ve ayıplayıcı tavır sergilememek
• Çocuğu deşifre etmek
• Bu davranışı nedeniyle çocuğa duyulan güvensizliği ifade etmek
• Cezalandırıcı ve yasaklayıcı tutumlar sergilemek
• Gurur kırıcı davranışlar sergilemek
• Şiddete başvurmak