Tahmis Ne Demek Edebiyat

Tahmis, "beşleme, beşli duruma getirme" demektir. Bir gazelin beyitlerinin üstüne aynı ölçü ve uyakla başka bir şairce üçer dizenin eklenmesiyle oluşturulur. 

Tahmis, Türk edebiyatında çok fazla kullanılan bir nazım şeklidir. Hemen hemen her Divan şairinin divanında tahmis nazım şekline rastlamak mümkündür.

Tahmis Nazım Şeklinin Özellikleri

• Uyak düzeni: "aaaaa /bbbba /cccca" şeklindedir.
• Tahmis, daha çok bir şairin başka bir şairin gazeli üstüne ekleme yapmasıyla oluşur. 
• Kendi gazeli üstünde tahmis oluşturan şairler de vardır.
• Şairler, başka bir kişinin gazeli üstüne ekleme yaptıklarında yani tahmis oluşturduklarında genelde devlet büyüklerinin gazellerini ya da beğendikleri şairlerin gazellerini esas almışlardır.
• Tahmiste çoğunlukla daha önce yazılmış herhangi bir şairin gazeli tahmis edilir.
• Tahmiste başa eklenen üç dizenin gazelin matla kısmı ile aynı uyağa sahip olması gerekir. Tahmisin diğer beyitlerinin üstüne eklenen üçer dize de o beyitlerin ilk mısraları ile kafiyelidir.
• Tahmiste başarı, ses bakımından oluşan ahenk ve mana bakımından kazanılan derinliğe bağlıdır.
• Tahmiste eklenen mısralar arasında bir anlam kaynaşması olması zorunludur.
• Fuzuli'nin Lutfi'ye, Hayali Bey'in Muhibbî'ye, Baki'nin Necati'ye, Bağdatlı Ruhi'nin Sultan Murat'a, Hayreti'nin Nesimi'nin gazeline yaptığı tahmis edebiyatımızda güzel örneklerin ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Tahmis Nazım Şekli ile İlgili Örnekler

Örnek 1

Hirâs-ı fitne saldun dehre ey bî-dâd n'eylersün
Kopardun yer yer âşûb-ı kıyâmet-zâd n'eylürsün
Perîşânlıklar etdün nev-be-nev icâd n'eylersün
Dağıtdun hâb-ı nâz-ı yârı ey feryâd n'eylersün
Edüb fitneyle dünyâyı harâb-âbâd n'eylersün
 
Vücûdun eylemiş hikmet-şinâs-ı âlem-i bâlâ
Aristâlis-i asr u nakd-ı vakt-ı bû alî sînâ
Benânun hall-i râz-ı müşkilât-ı nabz edüb hakka
Edersün gerçi her derde tabîbim bir devâ ammâ
Cünûn-ı ehl-i ışk olunca mâder-zâd n'eylersün
 
Nihândır bû-yı fitne târ-ı anber-fâm-ı zülfünde
Nice subh-ı kıyâmet muhtfîdir şâm-ı zülfünde
Dimağ-âşüftedir cân ârzû-yı kâm-ı zülfünde
Dil-i mecrûhuma rahm eyle kalsun dâm-ı zülfünde
Şikeste-bâl olan murgı edüp âzâd n'eylersün
 
Zemîn nat-ı siyâset-gâh-ı dil seyf-i kazâ mübrem
Zebân hâmûş-ı hayret sîne sûzân dîdeler pür-nem
Hevâ-yı ışk şûr-efgen mahabbet gaalib ü muhkem
Şehîd-i tîg-ı ışk-ı yârdır ser-cümle-i âlem
Urub şemşîre dest ey gamze-i cellâd n'eylersün
 
Bulub pervâza ruhsat rûzgâra işveler satdun
Perîşân etmeğe cem'iyyet-i uşşâkı can atdun
Ne âl etdünse etdün murg-ı cânı dâma uğratdun
Varub gîsû-yı zülf-i yârı biri birine katdun
Yine bir fitne tahrîk eyledün ey bâd n'eylersün
 
Ne sûret kim çekersün can bağışlarsun mesîh-âsâ
Olur hayrân-ı kârun mû-şikâfân-ı yed-i beyzâ
Bu san’atde ne erjeng ü ne mânîdür sana hemtâ
Güzel tasvîr edersün hatt u hâl-i dil-beri ammâ
Füsûn u fitneye geldükçe ey bihzâd n’eylersün
 
Olursun nâilî-veş gördüğün mahbûba efgende
Meta’-ı sabrunı tâlân eder her tıfl-ı nâz-ende
Mahabbet gam-fezâ esbâb-ı cem'iyyet perâkende
Bahâyî-veş değülsün kaabil-i feyz-i safâ sen de
Tekellüf ber-taraf ey hâtır-ı nâ-şâd n’eylersün

Naili

Not: Yukarıdaki tahmis Naili-i Kadim'in Bahayi'nin gazeline yaptığı ekleme ile oluşmuştur.

Ayrıca bakınız

Tahmis Nedir? Tahmis Hakkında Kısaca Bilgi (TDK), Tahmis nedir, Tahmis nasıl yazılır tdk, Tahmis Anlamı tdk, Tahmis Hakkında Kısaca Bilgi,Terimleri Sözlüğü

Sizlere bu yazımızda –Tahmis – kelimesi hakkında bilgi vereceğiz. 

Tahmis  kelimesinin anlamı:

Tahmis Edebiyat Terimi Olarak Tahmis:
Bir gazelin beyitlerine ücer mısra eklenerek oluşturulan şiir.

Tahmis Mutfak – Yemek Terimi Olarak Tahmis:
Kurukahve

Türk Dil Kurumu’na göre Tahmis  kelimesinin anlamı:

BİLİM VE SANAT TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ

Edebiyat ve Söz Sanatı Terimleri Sözlüğü – 1948
tahmis
(Divan edebiyatı terimi) Bir gazelin her beytine üçer dize katma.

Zıt Anlamlı Kelimeler İçin Tıklayınız

Terimler Sözlüğü İçin Tıklayınız

Nasıl Yazılır Kelimeleri İçin Tıklayınız

Atasözleri ve Anlamları İçin Tıklayınız

Deyimlerin Anlamı ve Cümle İçinde Kullanımları İçin Tıklayınız

“Beşleme” anlamında olan tahmis aslında bir muhammestir. Bir gazelin ya da bir kasidenin her beyitinin önüne aynı vezin ve kafiyede üç mısra’ eklenerek muhammes haline getirmeğe “tahmîs etme” ve ortaya çıkan muhammese de tahmis denir.

Tahmîs kafiyeleri şu şekilde gösterilebilir: aaa (aa) bbb (ba) ccc (ca) (Örnek 1)

Tahmîs’de de terbî’de olduğu gibi tahmîs edilen beyitle eklenen mısra’lar arasında bir anlam kaynaşması olması zorunludur. Yoksa yapıhan tahmîs başarılı sayılmaz.

Tahmîs edebiyatımızda çok kullanılmıştır. İlk yüzyıllardan başlayarak hemen her şairin divanında bir ya da birkaç tahmîs bulunur.

Şairler, devlet büyüklerinin ya da beğendikleri şairlerin gazellerine, bazan da kendi gazellerine pek çok tahmîs söylemişlerdir.

• Fuzûlî(ölm. 1566)’nin Lutfî ve Habîbi’ye”,
• Hayalî Bey (ölm. 1577)’in Zatî, Ca’fer Çelebi ve Muhibbî’ye,
• Nev’i (ölm. 1599)’nin kendi gazeline,
• Bakî(ölm. 1600)’nin Necâtî Bey, Muhibbî, Sultan Selim, Sultan Murad ve kendi gazeline,
• Rûhî-i Bağdadi (ölm. 1605-06)’nin Nev’î, Abdî, Ulvî, Rahmî, Hükmî, Hâletî ve Sultan Murad’a,
• Hayretî (ölm. 1534)’nin Nesîmî ve Ahmet Paşa’ya,
• Cevrî (ölm. 1654)’nin Nâdirî, Yahya Efendi, Fuzûlî, Makâlî, Nev’î ve Arif Çelebi’ye

tahmîsleri vardır.

Şeyhülislâm Yahya (ölm. 1644), Nâ’ilî birer, Nâbî (ölm. 1712) 3, Nedîm (ölm. 1730) 3, Esrar Dede (ölm. 1797), Pertev Paşa (ölm. 1837) tahmîs söylemişlerdir.

En çok tahmîsi olan şairler Beylikçi Ârif, Şeyh Galib, İzzet Molla, Leylâ Hanım ve Şeref Hanım’dır.

Beylikçi Abdülbâkî Arif (ölm. 1713)’in 13, Galib (ölm. 1798-99)’in Mevlânâ‘dan başlayarak Fuzûlî, Hayalî Bey, Nef’î, Râşid ve Pertev Paşa’ya kadar 17 tahmîsi vardır. İzzet Molla (ölm. 1829) 12, Leylâ Hanım (ölm. 1848) 12 ve Şeref Hanım (ölm. 1861) 15 tahmîs yazmışlardır.

Tahmis Örnekleri

Nâ’ilî’nin Şeyhülislâm Bahâyî’yi tahmisi
1
Hirâs-ı fitne saldun dehre ey bîdâd neylersün
Kopardun yer yer âşub-ı kıyâmet-zâd neylersün
Perişanlıklar etdün nev-be-nev îcâd neylesün
“Tağıtdun hâb-ı nâz-ı yârı ey feryâd neylersün”
“Edüp fitneyle dünyayı harâb-âbâd neylersün”

2
Bulup pervâza ruhsat rüzgâra işveler satdun
Perişan etmeğe cem’iyyet-i uşşâkı cân atdun
Ne âl etdünse etdün murg-ı canı dama uğratdun
“Varup giysû-yı zülf-i yârı biribirine katdun”
“Yine bir fitne tahrik eyledün ey bâd neylersün”

7
Olursun Nâ’ilî-veş gördüğün mahbûba efgende
Metâ’-ı sabrunı tâlân eder her tıfl-ı nâzende
Mahabbet gam-fezâ esbâb-ı cem’iyyet perakende
“Bahâyî-veş degülsün kâbil-i feyz-i safa sen de”
“Tekellüf ber-taraf ey hâtır-ı nâşâd neylersün”

Nâ’ilî

Kaynak: Haluk İpekten, Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri

Ayrıca bakınız ⇒

Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri

Beyitlerle Kurulanlar:

Dörtlüklerle Kurulanlar:

Bentlerle Kurulanlar:

Divan Edebiyatı

Tahmis nedir? Özellikleri nelerdir?

Tahmis, "beşleme" anlamına gelir. Bir şairin gazelinin üzerine başka bir şairin, aynı ölçü ve uyakla kaleme alınan 3 dize ile oluşur. Uyak düzeni (aaa)aa/(bbb)ba/(ccc)ca… biçimindedir. Tahmis yapan şair de son bentte mahlasını verir. Son bette 2 mahlas vardır. Genel olarak gazellerde yapılır fakat kasidelerde de yapıldığı görülmüştür. Kendi gazelini tahmis eden şairler de bulunur. Bu tip tahmislere tahmis-i gazel-i hod adı verilir.

Tahmis örneği:

Cepheden toplan ejder gibi bârû-efken

Arkasında gemiler bir sürü div-i âhen

Gökte tayyarelerinden saçarak nâr u fiten

«Savlet etmişti Çanakkale'ye bahr ü berden

«Ehl-i İslâm'ın iki hasm-ı kavisi birden»

Kadın erkek anadan tâ süt emen yavrumuza

Hepimiz canla sarıldık tâ vatan duygumuza

İntizâr eyledi gafletle adû korkumuza

«Lâkin imdad-i ilâhi yetişip ordumuza

«Oldu her bir neferi kala-yı pûlâd-beden»

Şükür Allaha ki gördüm bu mübarek sinde

Kahraman ordumu serhadde muzaffer zinde

Müjde İran ile Turana ve Çin ü Hinde

«Asker evlâtlarımın pişgeh-i azminde

«Aczini eyledi idrâk nihayet düşmen»

Allah Allah nidasıyla muhacim ahrar

Tepelerden boşalıp saikavâri kahhar

Ettiler düşmeni bir öyle ki iclâ-yi kenar

«Kadr ü haysiyeti pâymal olarak etti firar

«Kalb-i İslam'a nüfuz eylemeğe gelmişken»

Ruhi Peygamberi tebşire giderken şüheda

Millet arkada bugün vecd ile tekbir-sera

Sen de mihrâb-i hilâfette cebin-sâ-yı sena

«Kapanıp secde-i şükrana Reşad eyle dua

«Milki İslâm'ı Hudâ eyleye dâim me'men»

(Sultan Reşat) - Yahya Kemal BEYATLI