Mezar Taşı Yazıları Eşe
kaynağı değiştir]
| Âyinlerde kullanılan bir kazan | Güneş tanrısı Şivini'nin karısı tanrıça Tuşpuea | |
|---|---|---|
 |  |  |
| Sol taraf:Tanrı ve tanrıça başlıklı tutacak yerleri bulunan dinî ritüel kazanı, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara. Orta: ve Sağ taraf: Dinî ritüellerde kullanılan kazanlar üzerinde tutacak kulp maksadıyla yer alan, Güneş tanrısı Şivini'nin karısı tanrıça Tuşpuea'nın bronz heykelcikleri, İstanbul Arkeoloji Müzeleri. | ||
Cenaze törenleri[değiştir kaynağı değiştir]
| Urartu Çivi Yazısı | ||
|---|---|---|
| Mektup Karşılaştırılması | Urartuca Tablet | |
| Asurca | Urartuca | |
 |  |  |
| Kaçak bir kölenin yakalanarak geri getirilmesi emrini içeren ve üzerinde resmi bir mühürü olan Teişebaini'de bulunan tabaka. | ||
Ana madde: Urartuca
Urartuların kullandığı dil ile Hint-Avrupa dil ailesi (misâl Ermenice, Zazaca, Kürtçe, Farsça) ve Sami dil ailesi (Aramca, Arapça) arasında hiçbir bağ yoktur. Urartuların konuştuğu dil Hurrice ile aynı kola ait olup büyük akrabalık içermekte ve en çok Kuzeydoğu Kafkasya Dil ailesi (Çeçence) ile benzerlik göstermektedir.[7] Ancak akrabalık dereceleri daha kesinlik kazanmamıştır. Ata torun ilişkisinden bahsetmek için henüz çok erkendir. Yaşayan diller arasında en çok ortak kelime Urartuca ile Kuzeydoğu Kafkas dilleri arasındadır, toplam bilinen 350 Urartuca kelime kökünden 169'u.[8]
Yazı olarak kendine özgün bazı karakteristik özellikler gösteren çivi yazısı ve bazı anıtsal yapılarda ise hiyeroglif kullanmışlardır. Urartu Devleti çivi yazısını ve Hitit hiyeroglif yazısını kullanmışlardır. Urartuların devletler arası yazışmalarda Asur dilini sıkça kullandıkları ele geçirilen çivi yazılı kraliyet metinlerinden anlaşılmaktadır. MÖ 7. yüzyıla ait olup Kral II. Rusa tarafından bazı idari yazışmalarda kullanılmış tabletler kale içinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Urartuca yazılı tabletler Alman dil bilgini Johannes Friedrich tarafından günümüze tercüme edilmiştir.
| MÖ 8. yüzyıl sonları MÖ 7. yüzyıl başlarında Urartu | II. Sargon devri kitabesi | |
|---|---|---|
 |  |  |
| Sol taraf: MÖ 714 yılında Asur Kralı II. Sargon döneminde Urartu. Orta: II. Rusa ve III. Sarduri dönemlerinde Urartu. Sağ taraf: MÖ 714 yılında Asur Kralı II. Sargon'un yaptığı sekizinci seferini belgeleyen 430 satırlık tablet (II. Sargon bu seferinde Ḫaldi Tapınağını da yağmalayarak MÖ 714'te Musaşirin’i işgal etmiştir). (Ashurbanipal Kütüphanesi Ninova arkeoloji kazıları esnasında ondokuzuncu yüzyılda bulunan bu kil tabletin ilk tercümesi 1912 yılında François Thureau-Dangin tarafından yayınlanmıştır.), "Louvre Plaketi" (№: A05372), Louvre Müzesi. | ||
Din ve tanrılar[değiştir Doğu Anadolu'da Erken Dönem Türk İzleri
Öz Orta Asya (Türkistan) geleneğine bağlı balbal ve heykellerin, Türkiye ile bağları çoktandır tartışılagelmektedir. Bu konuda, Göktürk dönemi heykel ve balbalları çok önemli ipuçları sunmaktadır. Özellikle Doğu Anadolu Bölgesi'n-deki koç-koyun ve at heykeli şeklindeki mezar taşlarının Türkistan bölgesi ile bağları çok güçlüdür. Bunların yanı sıra, heykel ya da stilize-soyut görüntülü insan heykelli mezar taşları da yine aynı bölgeyle irtibatlandırılır. Gerek in-san, gerekse de hayvan heykeli şekilli taşlar, ülkemizin doğusundaki bölge-lerde hakimiyet kazanmıştır. Ancak yapılan yeni araştırmalar, insan heykeli ve kabartmalı taşların sadece bu bölgede değil, Orta ve Batı Anadolu bölgele-rinde de görüldüğünü kanıtlamıştır. Batı Anadolu'daki dikkat çekici bölgeler arasında Afyon ve Eskişehir gelmekteydi. Yaptığımız bu çalışmayla, köklerini şüphesiz Orta Asya (Türkistan) bölgesinden alan, birisi heykel şeklinde, diğeri yüz kabartması şeklinde olan iki Uşak mezar taşının bulunması, bugüne ka-dar yayınlarda rastlamadığımız Uşak bölgesinin de değerlendirmeye alınması gerektiğini göstermiştir. Unutulmaması gereken nokta şudur: Kültür eserleri, her sanat dalı uygula-masında olduğu gibi, belli bir köke bağlansa bile ait olduğu dönem ile sanatsal ve kültürel ortamın izlerini taşırlar. Dolayısıyla, Uşak ili Ulubey ilçesinin iki köy mezarlığından tanıtılan taşların geçmiş izleri Orta Asya (Türkistan) böl-gesiyken, her iki taş da aynı zamanda Osmanlılaşmış, ilâve bir kimlik kazan-mıştır. Türk geleneklerine bağlı heykel şekilli mezar taşı dünyasına, Batı Ana-dolu'nun küçük bir yerleşim yeri olan Uşak penceresinden bakılmıştır. Böyle anlaşıldığı ve yorumlandığı taktirde, hem bu makale doğru okunmuş, hem de Türk dünyası mezar taşı geleneğindeki yeri daha iyi anlaşılmış olur.
kaynağı değiştir]
Doğu Anadolu'da Erken Dönem Türk İzleri
Öz Orta Asya (Türkistan) geleneğine bağlı balbal ve heykellerin, Türkiye ile bağları çoktandır tartışılagelmektedir. Bu konuda, Göktürk dönemi heykel ve balbalları çok önemli ipuçları sunmaktadır. Özellikle Doğu Anadolu Bölgesi'n-deki koç-koyun ve at heykeli şeklindeki mezar taşlarının Türkistan bölgesi ile bağları çok güçlüdür. Bunların yanı sıra, heykel ya da stilize-soyut görüntülü insan heykelli mezar taşları da yine aynı bölgeyle irtibatlandırılır. Gerek in-san, gerekse de hayvan heykeli şekilli taşlar, ülkemizin doğusundaki bölge-lerde hakimiyet kazanmıştır. Ancak yapılan yeni araştırmalar, insan heykeli ve kabartmalı taşların sadece bu bölgede değil, Orta ve Batı Anadolu bölgele-rinde de görüldüğünü kanıtlamıştır. Batı Anadolu'daki dikkat çekici bölgeler arasında Afyon ve Eskişehir gelmekteydi. Yaptığımız bu çalışmayla, köklerini şüphesiz Orta Asya (Türkistan) bölgesinden alan, birisi heykel şeklinde, diğeri yüz kabartması şeklinde olan iki Uşak mezar taşının bulunması, bugüne ka-dar yayınlarda rastlamadığımız Uşak bölgesinin de değerlendirmeye alınması gerektiğini göstermiştir. Unutulmaması gereken nokta şudur: Kültür eserleri, her sanat dalı uygula-masında olduğu gibi, belli bir köke bağlansa bile ait olduğu dönem ile sanatsal ve kültürel ortamın izlerini taşırlar. Dolayısıyla, Uşak ili Ulubey ilçesinin iki köy mezarlığından tanıtılan taşların geçmiş izleri Orta Asya (Türkistan) böl-gesiyken, her iki taş da aynı zamanda Osmanlılaşmış, ilâve bir kimlik kazan-mıştır. Türk geleneklerine bağlı heykel şekilli mezar taşı dünyasına, Batı Ana-dolu'nun küçük bir yerleşim yeri olan Uşak penceresinden bakılmıştır. Böyle anlaşıldığı ve yorumlandığı taktirde, hem bu makale doğru okunmuş, hem de Türk dünyası mezar taşı geleneğindeki yeri daha iyi anlaşılmış olur.
Urartu'da yakarak veya yakmadan gömü yapılmaktaydı. Yönetici kesim ve olasılıkla aileleri büyük kale ve merkezlerin yakınındaki çok odalı kaya mezarlarına birlikte, diğerleri ise sosyal statülerine göre toprak altına inşa edilen oda mezarlara, basit toprak mezarlara veya yakılarak urne adı verilen küplere gömülmekteydiler. Merkezde Van Kalesi, batıda Palu, Malazgirt ve Altıntepe'de, kuzeyde Aras Nehri'nin güney bölgesinde, doğuda Şangar (İran'da Bastam'ın kuzeyi) gibi önemli yönetim merkezlerinin yakınında çok odalı kaya mezarları bulunmaktadır. Dilkaya Höyüğü, Karagündüz Höyüğü ve Yoncatepe Höyüğü'nde ise soyulmadan günümüze ulaşmış, içinde birden çok gömü bulunan yeraltı oda mezarları incelenmiştir. Ölümden sonraki yaşama inandıkları için ölülerin mezarlarına günlük yaşamda kullandığı yastık, çanak, çömlek gibi eşyalar konulurdu.
| Urartu (Ararat) Dinlerinin Diğer İnanç Elemanları | ||
|---|---|---|
 |  |  |
| Sol Taraf:Erebuni'deki Kral I. Argişti tarafından inşa edilen tapınak (Argişti Vakfıyyesi). Orta ve Sağ Taraf:Karmir-Blur'de yapılan kazılar neticesinde ele geçirilen Ermenistan'daki Sardarapat ve Erebuni Müzelerinde korunan taş putlar. | ||