Bir sahnede seyirciler önünde canlandırılmak üzere yazılan eserlere tiyatro denir. Tiyatro sözcüğü Yunancada seyirlik yeri anlamına gelen theatrondan türemiştir. Dilimize ise İtalyancadaki teatro sözcüğünden geçmiştir. Tiyatro da başka sanatlar gibi dinsel törenlerden doğmuş, sonra dinden bağımsızlaşarak sanatlaşmıştır. Günümüzdeki anlamıyla çağdaş tiyatronun tarihi, eski Yunanda bağ bozumu tanrısı Dionysos adına yapılan dinsel törenlere dayanmaktadır. Bu sanat dalına Batı edebiyatında “tiyatronun yanı sıra drama veya dramatik edebiyat da denmektedir.
Tiyatronun genel özellikleri
Tiyatronun tarihi gelişimi
Türk toplumunda Tanzimata gelene kadar geleneksel tiyatro başlığı altında genellikle kukla, meddah, Karagöz, orta oyunu ve köy seyirlik oyunu gibi gösteri türleri yer aldı. Şarkı, dans ve söz oyunlarına dayanan geleneksel tiyatro, güldürü ögesi ön planda olan, genellikle sahnesiz ve doğaçlama bir tiyatroydu.
TanzimatIa birlikte toplumsal yaşamın yanı sıra sanatta, özellikle tiyatroda da Batılı bir anlayış benimsendi. Türk tiyatrosunun ilk eseri, yılında Şinasi tarafından yazılan ve tek perdelik bir komedi olan Şair Evlenmesidir.
İstanbulda ilk yerli tiyatro topluluğunu kuran Güllü Agop, Tanzimatın getirdiği olumlu hava içinde yetişmiş ve ilk adı Asya Kumpanyası olan topluluğa Osmanlı Tiyatrosu adını koyarak Müslüman nüfusun daha yoğun olduğu İstanbul yakasındaki Gedikpaşa Tiyatrosunda temsiller vermeye başlamıştır.
O dönem Osmanlı Tiyatrosunda Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Abdülhak Hamit Tarhan, Recaizade Mahmut Ekrem gibi ünlü şair ve yazarların yapıtları; Ahmet Vefik Paşanın usta işi Hastalık Hastası, Kibarlık Budalası, Cimri gibi Moliére uyarlamaları; özellikle ünlü Fransız melodram, güldürü ve vodvillerinin çevirileri; kantolar; müzikli oyunlar ve operetler sahnelendi.
Cumhuriyet Döneminde, tiyatroda Batı modelini benimseyen Türkiye gerek tiyatronun kurumsallaşması gerekse oyun yazarlığının gelişmesi bakımından önemli atılımlara sahne oldu. Tiyatroyu Türkiyede çağdaş bir sanat alanına dönüştürme yolunda ilk büyük katkı ünlü tiyatro ve sinema adamı Muhsin Ertuğruldan geldi. de Darülbedayinin başına geçen Ertuğrul, yerli yazarları yüreklendirmesiyle; izleyiciye sunduğu çağdaş çeviri oyunlarla; sahneleme, oyunculuk ve dekor kullanımında güncel anlayışı yerleştirmesiyle; yetişmelerine katkıda bulunduğu kadın ve erkek oyuncularla bugünkü Türk tiyatrosunun temellerini attı.
Tiyatro Nedir?
Bir metne dayanma ve sahnelenebilme özellikleriyle hem edebi metinler hem de güzel sanatlar içerisinde yer alan tiyatro; dramatik metinlerin sahnelenmesiyle ortaya çıkan bir türdür.
Tiyatronun Türk Edebiyatındaki Gelişimi
Tiyatronun asıl yazılma amacı sahnede canlandırmak amacıyladır. Az da olsa, özellikle Abdülhak Hamit Tarhan’ın yazdığı tiyatrolarda olduğu gibi, okunmak için yazılan tiyatrolar da bulunmaktadır.
Tiyatronun geçmişi MÖ 6. Yüzyıla dayanır. Bu tür Eski Yunan’da Dionysos denilen tanrı kahraman adına düzenlenen “Bağ Bozumu” şenliklerinde ortaya çıkmıştır. Yunan kültüründe gelişme gösterdikten sonra da bu tür zamanla tüm dünyaya yayılmıştır.
Türk edebiyatında modern anlamda tiyatro, Tanzimat edebiyatıyla başlar. Tanzimat edebiyatından önce Karagöz, kukla, orta oyunu, meddah hikâyeleri, köy seyirlik oyunları gibi geleneksel tiyatro türleri bulunsa da Batılı anlamda yazılan tiyatrolar Tanzimat ile birlikte edebiyatımıza girmiştir.
Türk edebiyatında Batılı anlamda yazılan ilk tiyatro eseri Tanzimat’ın kurucusu Şinasi tarafından yazılan Şair Evlenmesi adlı oyunudur. Bu eserle birlikte Tanzimat sanatçıları bu türde de birçok eser kaleme almıştır. Bu dönemde özellikle Namık Kemal yazdığı tiyatro eserleriyle halkı eğitmeye ve bilinçlendirmeye çalışmıştır. Ayrıca Namık Kemal’in yazdığı “Vatan yahut Silistre” adlı eser de sahnelenen ilk tiyatro eseridir.
Tanzimat Dönemi’nde Ahmet Mithat Efendi, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit
Tarhan, Ahmet Vefik Paşa, Güllü Agop gibi sanatçılar tiyatro türünde önemli çalışmalar yapmışlardır.
Tanzimat ikinci dönemde ise, tiyatro eserlerinin amacı farklılaşmış Abdülhak Hamit Tarhan gibi sanatçılar tiyatroyu oynanmak için değil okunmak amacıyla süslü bir dil kullanarak yazmışlardır.
Servetifünun ve Fecriati Dönemlerine gelindiğinde ise tiyatro ikinci plana atılmış, çok fazla önemsenmemiştir.
Tiyatro, Türk edebiyatında Milli Edebiyat ile beraber yine ön plana çıkmış, Cumhuriyet Dönemi’nde ise, Batılı bir hal alarak modern tiyatro eserleri yazılmaya ve sahnelenmeye başlanmıştır.
– Yıllarında Cumhuriyet Tiyatrosu
Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu, Darülbedayi’nin kurulmasıyla tiyatronun aktif hale geldiği bir dönemdir. Darülbedayi, yılında kurulan ilk resmi Türk tiyatrosudur. Özellikle yılında Muhsin Ertuğrul’un Darülbedayi’nin başına getirilmesiyle birçok oyun sergilenmiş, tiyatrolar çevrilmiş, genç tiyatrocular yetiştirilmiş ve toplumda bir tiyatro bilinci oluşturulmuştur.
Günümüz tiyatrosunun temellerinin atıldığı kurum olan Darülbedayi, yılında İstanbul Şehir Tiyatroları adını almıştır. Cumhuriyet’in ilanıyla Avrupa tiyatrosu yakından izlenerek tiyatroyla ilgili kurumlar da bu anlayışla yeniden dizayn edilmiştir.
Bu dönemde tiyatro oldukça önemsenmiştir. Yazılan yerli oyunlar, yetiştirilen genç sanatçılar tarafından sergilenmeye başlanmıştır. Genç yazarlar desteklenmiş ve modern tiyatronun temelleri atılmıştır.
Bu dönem tiyatrolarında konu olarak Türk tarihi ve efsaneleri ulusçuluk bilincini aşılamak amacıyla tiyatroda yer alan konuların temelini oluşturur. Bunun dışında toplumsal sorunlar, çağın değişen değer yargıları ve toplumdaki ruhsal çelişkiler kendine yer bulan diğer konular arasındadır.
Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki önemli gelişmelerden biri de Ankara’da Devlet Konservatuvarının açılmış olmasıdır. Ayrıca özel tiyatroların sayısı artmış ve yurt genelinde yapılan turnelerle tiyatro anlayışı çok hızlı bir şekilde gelişme göstermiştir. – ’li yıllar arasındaki tiyatroda genellikle komedi ve dram türlerinde eserler kaleme alınmıştır.
– Yıllarındaki Cumhuriyet Tiyatrosunda Ele Alınan Temalar
Bu dönemin önemli yazar ve eserleri
Komedi
Eğlenceli zaman geçirmek amacıyla toplumun gülünç ve aksayan yanlarını, ders verecek şekilde ele alan dramatik metinlere komedi denir.
Komedinin özellikleri
Komedi Türlerinin Özellikleri
1. Töre Komedisi: Toplumun gelenek ve göreneklerinin gülünç ve aksayan yönlerini ele alan komedi türüdür. Toplumsal yaşamdaki birçok olayın eleştirel bir bakışla ele alındığı komedi türüdür. Gogol’un “Müfettiş” ve Moliere’nin “Gülünç Kibarlar” adlı eseri bu türün en önemli örnekleridir.
Önemli: Tanzimat edebiyatının kurucusu olan Şinasi’nin yazdığı “Şair Evlenmesi” töre komedisinin Türk edebiyatındaki en önemli ve ilk eseridir.
2. Karakter Komedisi: Toplum üzerinde tip özelliğiyle önemli bir etki bırakan insanların gülünç ve aksayan yönlerini eleştirel bir dille ele alındığı komedi türüdür. Moliere tarafından yazılan “Cimri” ve Shakespeare tarafından kaleme alınan “Venedik Taciri” bu türde yazılan önemli metinlerdir.
3. Entrika Komedisi: Olayların karışık ve şaşırtıcı yönlerini olayların akışı içinde şaşırtıcı bir şekilde ele alan komedi türüdür. “Vodvil” adı verilen bu komedi türünün tek amacı güldürmektir.
Molierenin Scopinin Dolapları, Zoraki Hekim; Shakespearein Yanlışlıklar Komedyası entrika komedisi türünde yazılan en önemli eserlerdir.
İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci ( – )
yılından sonra Fransızcadan yaptığı uyarlamalar ve telif eserlerle edebiyatımıza tiyatro türünde önemli eserler kazandıran İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci, Cumhuriyetle birlikte tiyatromuzda önemli görevler üstlenmiştir.
Türkçeyi kullanmada başarılı olan sanatçı elliye yakın eser kaleme almıştır. Tiyatroları teknik açıdan başarılıdır. Tiyatrodaki kişileri eğitimini, kültürünü, yaşam biçimini dikkate alarak konuşturmuştur.
Önemli Tiyatro Eserleri
Çürük Merdiven, Kadın Tertibi, Kısmet Değilmiş, Sekizinci, Ceza Kanunu
Dram
Yaşamın güzel, çirkin, acıklı ve gülünç yönlerini komik ve trajik olayların birleşimiyle bir arada sunan bir tiyatro türüdür.
Dram Türünün Özellikleri
Necip Fazıl Kısakürek ( – )
Önemli Eserleri
Şiir: Kaldırımlar, Çile, Ben ve Ötesi, Örümcek Ağı
Roman: Aynadaki Yalan
Tiyatro: Tohum, Bir Adam Yaratmak, Reis Bey
Necip Fazı Kısakürek – Bir Adam Yaratmak
Sanatçının tiyatro türünde kaleme aldığı en önemli eserlerden biridir. İki yılda tamamlanan bu eser yılında ilk kez sahnelenmiştir. Sahnelendikten sonra bugünkü anlamıyla kapalı gişe oynanmış bir oyundur. Döneminin sahnelenip beğenilen en iyi oyunudur.
Necip Fazıl, “Bir Adam Yaratmak” adlı eserinde İstanbul’da yaşayan bir sanatçının geçirdiği ruh çilesini ele almıştır. Ölümden duyulan korku, kader ve cinnet gibi konuların ele alındığı bu eser televizyona da uyarlanmıştır.
Sonrası Türk Tiyatrosu
Ankara, İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Trabzon ve Diyarbakır gibi kentlerde kurulan Devlet Tiyatroları vasıtasıyla turnelerin düzenlendiği, tiyatronun geniş kitlelere yayıldığı bir dönemdir.
Bu dönem özellikle siyasi ve sosyal gelişmelerin yoğun olarak yaşandığı, darbelerin gerçekleştiği bir dönemdir. Bu dönemin tiyatro açısından en önemli olayı yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi tarafından bir tiyatro enstitüsünün kurulmasıdır.
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi tarafından kurulan bu enstitü aracılığıyla Türk tiyatrosu enine boyuna araştırılmaya başlanmış, tiyatroyu seven gençlere tiyatro kültürü aşılanmaya çalışılmıştır. Ayrıca tiyatro ile ilgili dersler verilmiş ve tiyatro tekniği öğretilmeye çalışılmıştır.
Tiyatro anlayışının çok hızlı geliştiği bu dönemde ayrıca tiyatro eleştirileri de gelişmiştir. Buna bağlı olarak da sanatçılar tiyatrolarla ilgili bilimsel araştırmalara da yönelmişlerdir.
Sonrası Türk Tiyatrosunun Önemli Yazarları
Sonrası Türk Tiyatrosunun Önemli Eserleri ve Yazarları
Trajedi
İzleyicide korku ve merhamet uyandırmak için yazılan ve temelini ahlak ve erdemin oluşturduğu, kaynağını mitolojiden alan bir tiyatro türüdür.
Trajedinin Özellikleri
Ahmet Turan Oflazoğlu
Önemli Tiyatro Eserleri
Keziban, Deli İbrahim, IV. Murat, Sokrates Savunuyor, Genç Osman, Kösem Sultan
George Bernard Shaw
Önemli Tiyatro Eserleri
Sezar ile Cleopatra, Pygmalion, Kırgınlar Evi, Jan Dark
Çağdaş tiyatro anlayışı, modern tiyatro salonları, yeni eserler (çeviri, uyarlama, telif), profesyonel oyuncu, yönetmen, sahne tekniği, makyaj, kostüm vb. ile tiyatro artık kurumsallaşmıştır.
Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında tiyatro türünün Batı edebiyatındaki tiyatro geleneği ile ilişkisi güçlüdür. Bu dönemde Batı tiyatrosu örnek alınarak trajedi, komedi ve dram türlerinde eserler yazılmış; müzikli, danslı; benzetmeci, göstermeci, epik tiyatro örnekleri verilmiştir.
TÜRK TİYATROSUNDA "İLK"LER
Modern tiyatro öncesinde Anadolu'da geleneksel Türk tiyatrosu egemendi. Karagöz, Meddah, orta oyunu ve köy seyirlik oyunları
Bizde Batılı anlamda tiyatro ilk kez Tanzimat Dönemi'nde görülmüştür. Bu dönemde Tanzimat sanatçıları Batı'dan tiyatro çevirileri yapmıştır. (Örneğin Ahmet Vefik Paşa'nın Moliere'den yaptığı çeviriler)
Modern anlamda ilk yerli tiyatro Şinasi'nin Şair Evlenmesi'dir. Bir töre komedisi olan oyunda görücü üsulüyle evlenmenin sakıncaları işlenmiştir.
Sahnelenen ilk yerli tiyatro Namık Kemalin Vatan Yahut Silistre adlı oyunudur.
Türk edebiyatında ilk dram örneği Recaizade Mahmut Ekremin Afife Anjelik adlı eseridir.
Modern anlamda Türk tiyatrosunun asıl kurucusu Muhsin Ertuğruldur.
Cumhuriyet Döneminde heceyle yazılan ilk tiyatro Yusuf Ziya Ortaçın Binnaz adlı oyunudur.
Epik tiyatronun kurucusu Cumhuriyet Dönemi sanatçısı Haldun Tanerdir. (Keşanlı Ali Destanı)
İlk Müslüman kadın tiyatrocu Afife Jaledir.
İstanbulda temsil vermek üzere kurulan ilk tiyatro Gedik Paşa Tiyatrosudur.
Güngör Dilmen; Canlı Maymun Lokantası eseriyle absürt (saçma) tiyatronun önemli temsilcisidir.
Afife Jale |
Musahipzade Celal, Milli Edebiyat Dönemi oyun yazarıdır.
Teknik bakımından zayıf ama gözlem, tarihi ayrıntı ve yergi bakımlarından başarılı komediler yazmıştır. Konularını Osmanlı İmparatorluğundan, kendi deyişiyle tarihin gölgesi altında hayal-meyal seçilen halk hayatından almıştır.
Köprülüler, Türk Kızı, Fermanlı Deli Hazretleri, Bir Kavuk Devrildi, Aynaroz Kadısı eserlerinden bazılarıdır.
Sarı Naciye Recep Bilginerin tiyatro eseridir. |
Andromak, beş perdelik bir trajedidir. Fransız sanatçı Racine, Andromakı Eski Latin edebiyatında trajedileriyle tanınan Vergiliusun (Vircilyus) Aeneis (Eneis) adlı eserinden esinlenerek yazmıştır. Racine, kahramanlarının ruh hâllerini başarıyla vermiş, Andromakın oğlunun ölmesine veya yaşamasına sebep olacak kararı verme ikilemini gerçekçi bir şekilde yansıtmıştır.
REFİK ERDURAN ()
TEMEL TİYATRO TERİMLERİ
Adapte: Yabancı bir eseri yer adları, şahıs adları, deyimleri, gelenek ve görenekleriyle yerli hayata uygulayarak çevirme; uyarlama.
Adaptasyon: Adapte etme. uyarlama.
Aksesuar: Tiyatro sahnesinde kullanılan eşya.
Aktör: Erkek tiyatro sanatçısı.
Aktris: Kadın tiyatro sanatçısı.
Akustik: Tiyatro, konser salonu ve benzeri kapalı yerlerin, sesleri bozmadan yansıtabilme özelliği.
Antik tiyatro: Eski Yunan - Latin tiyatrosu.
Darülbedayi: İstanbul Şehir Tiyatrosunun eski ismi. 'te kurulmuştur.
Dekor: Tiyatroda, sahneyi eserin konusuna göre döşeyip hazırlamada kullanılan eşyanın toplu adı. Üç çeşit dekor vardır: realist dekor, şairane dekor, stilize dekor.
Diksiyon: Tiyatro ve benzeri edebiyat türlerinde dilin müzik karakterini başarı ile yaşatabilme yeteneği. Tiyatro okullarında ders olarak okutulmaktadır.
Diyalog: Oyundaki iki ya da daha çok kişi arasındaki karşılıklı konuşmalar
Dramatize etmek: Bir olayı, duyguyu, düşünceyi canlandırarak anlatmak; bir vakayı olduğundan daha acıklı bir şekle sokmak.
Entrik unsur, Entrika: Roman, hikâye ve tiyatro türlerinde, olayların okuyucuda ya da seyircide merak uyandıracak şekilde birbirine dolanması.
Figüran: Genellikle tiyatro ve sinemada, konuşması olmayan veya konuşması çok az olan rollere çıkan kimse.
Epizot: Bir hikâyede asıl olaya karışan ikinci derecede önemli bir olay. (Bugünkü perde karşılığı.)
Fars (Farce): Komedinin, sanat yönü az, kaba bir türü. Çok eskiden tiyatrolarda perde arası gösterisiydi, sonra bağımsız olmuştur.
Fasıl: Bölüm. Tiyatroda perde karşılığı kullanılmıştır. Karagöz oyununda belli bir vakanın geçtiği bölüm.
Feeri: Masalların tiyatro sahnesinde dramatize edilmesinden doğma, cinlerin perilerin de rol aldığı bir tiyatro türü.
Grotesk: Gülünç, güldürücü.
Jest: Tiyatro sahnesinde, sanatçıların bütün el, kol, ayak ve benzeri beden hareketleri.
Kabare tiyatrosu: Daha çok güncel konuları iğneleyici, taşlayıcı biçimde ele alan skeçlerin oynandığı, monologların, şarkıların ve şiirlerin söylendiği küçük tiyatro.
Kanto: Tanzimat Dönemi'nde Türk sahnesinde azınlık aktrislerce başlatılan oyunlu ve neşeli şarkılar.
Koro: Eski Yunan tiyatrosunda bir grup erkek ve kadından kurulu şarkıcılar topluluğu. Oynanan eserin konusuna da katılırlar ve eserdeki olaya karşı, toplumun duygu ve düşüncelerini temsil ederlerdi. Hayvanlar, ağaçlar, bulutlar yerine sembol olarak kullanıldıkları da olmuştur.
Kostüm: Tiyatroda sanatçıların giydiği oyuna uygun kıyafet.
Kulis: Tiyatroda, sahnenin arkasında bulunan kısım; sahne arkası.
Makyaj: Tiyatro ve sinemada sanatçıların yüzlerinde boya ve başka maddelerle yapılan değişiklikler.
Mimik: Bir duygu veya düşüncenin kaş, göz, ağız, yüz hareketleriyle anlatılması.
Mizansen: Bir tiyatro eserinin sahneye konması, sahneye göre düzenlenip uygulanması.
Monolog: Tek kişinin konuşması. Tek kişilik taklitli bir komedya türü. İnsanın içinden kendisiyle konuşması.
Muhavere: Konuşma. Tiyatro, roman, hikâye, fabl, röportaj ve benzeri türlerde kahramanların konuşmaları.
Pandomim: Sessiz hareket. Sessiz hareketler, jestler, yüz ifadeleri ve kostümler yoluyla duyguları, düşünceleri, tutkuları anlatmaya yarayan tiyatro çeşidi.
Perde: Tiyatro eserinde bir perdenin açılmasından, kapanmasına kadar geçen bölüm.
Piyes: Tiyatro eseri.
Reji: Sahneye koyma ve yönetme işi.
Rejisör: Sinema ve tiyatroda, eserin sahneleninceye veya seyirci önüne çıkıncaya kadar geçirdiği her anı yöneten kimse; yönetmen.
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası