Farsça Gün Batımı Ne Demek

Şam-ı Gariban (Farsça:شام غریبان); Farsça edebiyat ve mersiye literatüründe Aşura gününün gün batımına ve bu gecede düzenlenen yas ve matem merasimine denir. Bu merasimdeki ağıt ve mersiyeler, Aşura günü akşamı, gece karanlığında, Kerbela çölünde kimsesiz ve yalnız kalan İmam Hüseyin’in (a.s) Ehlibeytini ve bu faciadan geriye kalan esir ve çocukların hazin durumunu hatırlatmaktadır. Mum yakma veya karanlıkta oturma gibi bazı özel gelenekler bu gecedeki azadari ve yas merasimini, Muharrem ayının diğer matem gecelerinden farklı kılmaktadır.

Lügat ve Istılahta Şam-ı Gariban

Garip (kimsesiz) teriminin bir anlamı da vatanından uzak düşmektir ve bazen yar ve yaversiz kalan kişiler için de garip kelimesi kullanılmaktadır.^[1] Şam-ı Gariban kelimesi de garip (kimsesiz) ve vatanından uzakta yarsız ve diyarsız kalan insanların gecesi anlamına gelmektedir.^[2]

Istılahta ve Farsça mersiyelerde, Aşura günü gün batımına ve bu gecede düzenlenen matem merasimlerine denir.^[3]

Aşura Akşamı Hadiseleri

Düşman ordusu Aşura günü gün batımı, kadınları çadırlarından dışarı çıkararak çadırları ateşe verdiler.^[4] Bu esnada feryat figan eden kadınların gözleri şehitlere düşünce yüzlerine vurmaya başladılar.^[5]Ömer b. Sa’d Aşura günü akşamı şehitler serveri İmam Hüseyin’in (a.s) mübarek başını Huli Esbehi ve Humeyd b. Müslim-i Ezdi ile ve Beni Haşim gençleri ve İmam Hüseyin’in (a.s) yarenlerinin başlarını ise (yetmiş iki baş) Şimr b. Zi’l Cevşen, Kays b. Eş’as ve Amr b. Haccac ile birlikte Ubeydullah b. Ziyad’a gönderdi.^[6] Ömer Sa’d’ın kendisi ise ordusundan bir grup ile o gece Kerbela’da kaldı ve ertesi gün öğleye yakın kendi ordusunun ölülerini defnettikten sonra, İmam Hüseyin’in (a.s) Ehlibeyti ve geride kalan diğer esirler ile birlikte Kufe’ye doğru hareket etti.^[7] Şam-ı Gariban’da, yani Aşura günü akşamı Hz. Zeyneb’in (s.a) teheccüd namazını terk etmediği, ancak onun bedenini saran zaaf ve halsizlikten dolayı namazını oturarak kıldığı nakledilmiştir.^[8]

Şam-ı Gariban Mateminin Tarihçesi

Bu tür matem ve azadari Muzafferuddin Şah zamanı öncesine kadar Tahran’da yaygın değildi. Şam-ı Gariban deste çevirme nuhesi, Azeri Türkçesinde olduğu için, bu yas ve azadarinin Türklerle ve Muzafferuddin Şah ile birlikte Tahran’a geldiği tahmin edilebilir. Nitekim en büyük Şam-ı Gariban merasimini de Şeyh Abdu'l Hüseyin Mescidinde ve Azeri Türklerin tekkelerinde yaparlarmış.^[9] Ziyaret kitaplarında Aşura gününün ikindi vakti için bir dua zikredilmiştir. Bu dua, aza sahibi olan Allah Resulü (s.a.a), İmam Ali (a.s), Hz. Fatıma (s.a) ve İmam Hasan’a (a.s) taziye ve tesliyet arz etme mesabesindedir. Belki de Şam-ı Gariban merasimi bu ziyaretten naşi olmuştur.^[10]

Mahmut Ferşçiyan'ın Şam-ı Gariban Tablosu

Adet ve Gelenekler

Şam-ı Gariban da aşağı yukarı diğer matem ve mersiye merasimlerine benzemektedir. Fakat bu gecede ışık yakılmaz ve mersiye ve ağıt merasimi birkaç mum ışığının nuruyla aydınlatılır. Yaslı ve azadar insanların oluşturduğu desteler, elem ve bayrak kaldırmaz, sine ve zincir de vurmazlar; düzenli saflar halinde mersiye meclisine girerler ve açık yakalarla sukut ve metanetle, üzüntülü ve kederli bir şekilde otururlar veyahut hareket ederler. Matem merasiminin sonunda da daha çok hicri 61 yılı, Muharrem ayının Aşura gecesi hadiseleri ve İmam Hüseyin’in (a.s) Ehlibeyti ile ilgili mersiye ve ağıtlar okunur.^[11]

Bu yas ve matem etkinliğinde Aşura vakıasını temsili olarak canlandırmak için çocuk ve bebekleri kullanırlar. Bu merasim, Aşura akşamı Kerbela çölünün gece karanlığında yalnız ve kimsesiz kalan İmam Hüseyin’in (a.s) Ehlibeyt'inin ve bu faciadan geriye kalan çocuk ve esirlerin kimsesizliğini anımsatmaktadır.^[12]

Şam-ı Gariban’da ağıt ve mersiyeleri aheste ve sesiz sedasız okurlar. Bazen herkes oturur ve şiirin bir bölümü oturularak okunur ve daha sonra şiirin ikinci beytinin okunması için ayağa kalkılır ve bu beyit yürüyerek bitirilir.^[13]

Diğer Ülkelerde Şam-ı Gariban

Kerbela’da bu geceye Leyletu’l-Vahşet de ( korku gecesi) denir. Bu gecede çocuk ve esirlerin yaşadığı acı ve musibetleri zikredip, gam ve kederlerinin nişanesi olarak mum yakarlar.^[14] Pakistan’da da güneş batımından sonra matem ve azadari yapmaya başlarlar ve bu matem ve yas merasiminde ışık ve halı kullanmazlar.^[15]

Şam-ı Gariban da mum yakmak, Kerbela

(Türk dili)

Şiirlerde Şam-ı Gariban

Bu gece hakkında, içeriği Kerbelaşehitlerinin mübarek bedenlerinin öylece sıcak kumlar üstüne terk edilmesini ve esir, kadın ve çocukların yalnız ve kimsesiz kalışını anlatan birçok mersiye ve ağıt yakılmıştır. Bu gecede matem merasimlerinde okunan meşhur şiirlerden biri Haif Lahici’nin şiiridir.^[16]

Haif Lahici’nin Şam-ı Gariban şiiri:

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Bibliyografi

Lua hatası 80 satırında funduszeue.info: module 'Module:HtmlBuilder' not found.

Lua hatası 80 satırında funduszeue.info: module 'Module:HtmlBuilder' not found.

Abdest: Âb-dest yani el suyu.

Aceze: Arapça acazat  "acizler, düşkünler" sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük Arapça ‘cz kökünden gelen sözcüğünün çoğuludur.

Adam: Arapça Adm kökünden gelen ādam  1. insanların atası, Âdem, 2. insanoğlu sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük İbranice aynı anlama gelen ādām sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük İbranice ādamā "toprak" sözcüğü ile eş kökenli olabilir; ancak bu kesin değildir.

Afişe: Afişe et- 'duvar ilânı ile bildirmek'  Fr. afficher a. m. [Lât. affigere 'takmak,

Ağustos: Ağustos ayının kökeni, Caesar’ın oğlu Augustus’dan gelmektedir. yapıştırmak' fiilinden.

Alarm: İtalyancada 'alla arme' 'silah başına!' demektir. Bu kelime bize 'alarm' olarak geçmiştir.

Alfabe: Fransızca alphabet "harfler dizisi" sözcüğünden alıntıdır. Fransızca sözcük Eski Yunanca álpha bēta άλφα βητα "Yunan alfabesinin ilk iki harfi" sözcüğünden  alıntıdır. Arapçada ise Elif-Be halinde mevcuttur.

Algoritma: Algoritma kelimesi dilimize Fransızcadan girmiştir. Kelimenin kökeni aslında Arapçaya dayanıyor. Orta Asya'da bulunan bir yer adı olan Xarizm'de doğan bir matematikçi olan ve sıfır rakamını bulma gibi etkisiz bir icada el atan Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ'ya dünya bilim dünyası El Hârezmî adını vermiştir. Algoritma konusunda da çalışmalar yapan ve büyük katkıları bulunan Hârezmî, isim babalığı görevini almıştır. Sözcük Avrupa Latincesi ile tanışınca algorisme kelimesi, El-Hârezmî'nin düzenlenip oluşturulmuş halini almıştır. Anlamı ise Arap rakamlarıyla işlem yapma yöntemi olmuştur. Günümüze yaklaşıldıkça kelime algorithme şekline dönmüş ve problem çözmek için yapılan prosedürler sırası anlamı ile kullanılmaya başlanmıştır. Dilimize de bu haliyle girmiştir. 

Anadolu: Orta Yunanca’da Anatolía ανατολία  «Doğu vilayeti», merkezi Amorion/Emirdağ olan büyük vilayet Eski Yunanca’da ise anatol ανατολή doğuş, özellikle güneşin doğuşu; doğu kelimelerinden gelmektedir. Türkçe bir kelime sanılsa da dilimize Yunanca’dan geçmiştir.

Ankara: Ankara ismi için muhtelif rivayetler vardır. Her millet kendine göre mana vermiştir. Frigyalılar (gemi çıpası) manasına gelen “Amküra” demişlerdir. Romalılar “Aneyre” demişler, Yunanlılar (koruk) manasına gelen “Agurida” veya (hıyar) manasına gelen “Anguri” ismini vermişlerdir. M.Ö. üçüncü asırda “Appoloyons” isimli bir tarihçinin Ankara ile ilgili iddiaları doğru değildir. Bu tarihçiye göre, Galatlarla Pontus birleşerek Mısır’a sefer yapmışlar. Kazandıkları zaferin hatırası olarak bir gemi çıpasını alıp dönüşlerinde Ankara’yı kurmuşlardır. Hâlbuki Ankara, Frigya ve Hitit devrinde bilinen bir şehirdir. Frikçe’de “Ank” (kıvrıntı) manasına gelir. Persler ve İlhanlılar, Farsça üzüm manasına gelen “Engür”, Araplar “Enguriye” ismini kullanmışlardı. Selçuklular “Zatül Selasil”, Osmanlılar ise “Angara” ve nihayet “Ankara” demişlerdir.

Ambulans: Latincede ambulare eyleminin anlamı yürümek'tir. Fransızcaya geçtiğinde, savaş alanından savaş alanına dolaşan gezgin bir askeri hastahaneyi anlatan hopital ambulant tamlamasına dönüşür. 'lerde yalnızca ambulant sözcüğü hasta taşıyan motorlu taşıtlara ambulance/ambulans denilmektedir.

‘’Amigo’’ sözü, ‘’sevgi’’ anlamına gelen ‘’amicus/amare’’ kökünden gelir. Bu yüzden ‘’bir şeyle profesyonelce uğraşmayan’’ kişilere ‘’amatör’’ diyoruz. Gönülden bağlı anlamında. İtalyancada ‘’Seni seviyorum’’ anlamındaki ‘’Ti amo’’ ve İspanyolcadaki ‘’Te amo’’ da bu kökten gelir. Dilimizde futbol sayesinde yaygınlık kazanmıştır.

Amiral: Arapça "emîr" kelimesi "e-m-r" kökünden gelir ve "emreden, buyuran, komutan" anlamlarına gelir. Buradan türeyen "emîrü'l-bahr (deniz kuvvetleri komutanı)" kelimesi Latince'ye "amiralis, admiralis" diye geçmiştir. İngilizce'de yer alan "admiral" kelimesinin, yani Türkçe'deki "amiral" kelimesinin kökeni budur.

Anektod: "Anekdota", Yunan dilinde "yayınlanmamış şeyler" anlamına gelir. "Ektodos" yayınlanmak demektir. "An" eki ise, olumsuzluk sıfatıdır. Dilimizde anekdot olarak kullanılan bu kelime, bir olayın başlıbaşına bir bütünlük gösteren küçük parçası, öykümsü niteliği olan kısa anlatı şeklinde kullanılır.

Arkadaş: "Arkadaş" kelimesi Orta Asya'da yaşayan Türk askerlerinin savaşırlarken arkadan gelecek herhangi bir saldırıyı kontrol edebilmek için sırtlarını bir ağaca, kayaya veya taşa vererek ok atma geleneğinden gelen bir sözcüktür. Atalarımız genelde bozkır hayati yaşadıkları için bu sırt dayanan nesne genelde bir taş veya kaya olurmuş. Yıllar sonra bu sırt dayanan taşın ismi arka-taş’dan arkadaş şeklinde dilimize yerleşmiş ve bugün bile güvenebileceğimiz bizi arkadan vurmayacak olan samimiyetine güvendiğimiz kişilere verdiğimiz isim halini almıştır.

Aşk: Arapça “aşaka” , sarmaşmak, sıkıca sarılmak, sarmaşık anlamına geliyor. Bazı kaynaklarda ise Farsça’ da, avesta dilinden , ‘işka/işk’ kelimesinden geldiği ve anlamının “istemek, şiddetli muhabbet, candan sevmek” olduğu yer almaktadır.

Fars edebiyatında aşkın etkileri yoğun olarak görülmektedir. Şiirlerde sevgi ve aşk sözcüğü yoğun olarak kullanılmıştır. Farsça aşk sözcüğü “Eşgh”olarak okunmaktadır. Türkçe’ ye de “Aşk ” olarak geçmiştir.

Avrupa: "Garb", "gurbet", "garib" gibi kelimelerle akraba olan ve "gün batımı"nı ifade eden "gurub" kelimesi, "Yurup" şeklinde okunan "Europe"un da kökeni.

Ortadoğu'ya göre Güneş'in battığı yön düşünüldüğünde, bunu anlamak zor olmasa gerek.

"Ayşe" sözünün kökü "aiş"tir. "Bolluk içinde yaşayan kadın" anlamında. Eski Türkçe bart "su içilen kap" sözcüğünden +Ak son ekiyle türetilmiştir.

Bedava: Bâd-ı hevâ yapısından kısaltmadır. Rüzgâr getirdi anlamına gelir. Bedelsiz veya tesadüfen elde edilen şeyler için kullanılan bir deyim.

Battaniye: Arapçadan dilimize geçen "battaniye" sözcüğü, aslen "develerin karnına bağlanan yün kuşak" anlamına gelir. Üstelik aynı kökenli "batın" sözcüğü ile akrabadır. "Batın" karın demektir. "Battaniye" ise "karınlık" olarak Türkçeye çevrilebilir.

"Camekân" kelimesi aslında "cam"la ilgisizdir.. Farsça "câme" sözü "giysi" demek, "camekân" da "giysi kabini" manâsında. Bu kabinlerin kapıları camlı olunca Türkçede de "cam" kelimesiyle "yanlışlıkla" bağlantı kurulmuş.

Cehennem sözü İbranicedeki ‘’Gehinnom’’ sözünden gelir. Bu sözcük ‘’Hinnom vadisi’’ anlamına gelmektedir. Tevrat’ın Aramice tefsirlerinde ‘’Gehennam’’ olarak geçer ve g>c değişimi ile Arapçaya ‘’Cehennem’’ olarak geçmiştir.

Çarmıh: Farsçada 4 çivi anlamına gelen çar-mıh’dan alınmış bir kelimedir.

Çarşı: Çar ve sû kelimelerinin birleşmesi ile oluşmuş bir kelimedir. Sû, Farsçada yol, yön anlamına geliyor. Çarşı aslında Dört yol anlamındadır.

çārsū چار سو 1. dörtyol, 2. kent merkezinde dükkânların bulunduğu alan çār چار dört + sū سو yön, yol 

Farsça</strong> çārsū چار سو z "1. dörtyol, 2. kent merkezinde dükkânların bulunduğu alan" sözcüğünden alıntıdır. Farsça sözcükFarsça çār چار z "dört" ve Farsça sū</em> سو z "yön, yol" sözcüklerinin bileşiğidir. (NOT: Farsça sözcük Orta Farsça (Pehlevice veya Partça) aynı anlama gelen sōk sözcüğünden evrilmiştir. )

Şafak kelimesi için arama sonuçları, sonuçlar arasından seçerek Şafak ne demek olduğunu görüntüleyin.

Şafak kelimesini içeren ve alakalı 6 sonuç bulundu.