Aydın Deve Güreşi 2019

İncirliova Deve Güreşi

Deve güreşlerinin tarihi yüzyılın başlarına kadar uzanır. O tarihlerde İzmir yönüne gidenkervanlar, eski adıyla Karapınar olan, şimdiki İncirliova’da konaklamaktaydı. Bu konaklamasırasında dorumlar (Deve Yavrusu), kendi aralarında oynaşırlardı. Yine kervanda yükbulunmayan develerin birbiriyle güreştiklerini gören deve sahipleri, develerinin buhareketlerine ilgi duymuşlar, zamanla bu durumu gelenek haline getirmişlerdir. Öncelerişahıslar arasında iddia yoluyla ufak çaplı yapılan deve güreşleri, daha sonralarıgenişleyerek, toplumsal bir eğlence haline gelmiştir.

Her yıl düzenlenen deve güreşlerine, Aydın ili dışından Çanakkale, Balıkesir, Denizli,Antalya ve İzmir yörelerinden develerini güreştirmek için deve sahipleri davet edilerek,yörenin meraklı izleyicileri katılır. Davet edilen deve sahiplerinin konaklama ve diğerihtiyaçları genellikle, İncirliovalı deveciler olmak üzere, İncirliova halkı ve İncirliova esnafıtarafından karşılanır.

Güreşlerin yapılacağı günden bir gün önceki gecede “Halı Gecesi” adıyla bir eğlence düzenlenir. Bu eğlencede yemekler yenir,içkiler içilir, dostluklar pekiştirilir, mahalli sanatçılar şenliklere katılır, eğlence sırasında açık artırma yapılarak halılar satılır. Ertesi gündavul zurna eşliğinde yapılan deve güreşlerinde develer, ayak, orta, başaltı ve baş kategorilerinde güreştirilir. Her deve kendikategorisindeki deve ile (Tülü) güreşir, galip gelen develerin sahipleri, para ve halı ile ödüllendirilir.

Deve güreşlerinde, zamanı ayarlayan, Tülülerin en iyi şekilde güreşmesini sağlayan “Orta Hakem”; neticeleri belirleyen,organizasyonu devam ettiren “Masa Hakemi”; develeri ayırmak için 10’ar kişilik gruplar halinde 2 gruptan oluşan “Urgancı” denilenayırıcılar; develerin birbirini ısırmaması için ağızlarını bağlayan “Ağız Bağcı” denilen 2 veya 3 kişi görev yapar. Kendine göre sağtaraftan güreşen deveye “Sağcı”, sol taraftan güreşen deveye “Solcu” deve denir.

Güreş esnasında, her iki devenin birbirinin ayaklarını kenetlemesine “Çengel”, güreşen develerin ayaklarının arasına alarak,göğsünü ile basmasına “Bağcı”, rakibinin ayaklarına ağzı ve dişleri ile vurmasına “Tekçi” denir. Deve güreşlerinin gerek içeriden,gerekse dışarıdan ziyaretçi ve turist gelmesi açısından, İncirliova’nın tanıtılmasında önemli rolü vardır.

AYDIN'da devenin katılımıyla Büyükşehir Belediyesi tarafından yılın son deve güreşi yapıldı.
Geleneksel Aydın Deve Güreşi Festivali'ni güzel havanın da etkisiyle binlerce kişi izledi.
Aydın Büyükşehir Belediyesi'nin ev sahipliğinde Ilıcabaşı Güreş Alanı'ndaki geleneksel deve güreşleri yapıldı. Havanın güzel olmasıyla birlikte yoğun katılım gösteren güreş severler, pehlivan develerin mücadelelerini izlerken diğer yandan da piknik yaptı. Güreş öncesi, protokol üyeleri ile birlikte arenayı dolaşarak güreşi izlemeye gelen vatandaşları selamlayan Aydın Büyükşehir Belediye Başkanı Özlem Çerçioğlu, vatandaşlara kırmızı karanfil dağıttı. Güreşleri Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Aydın milletvekilleri Bülent Tezcan, Süleyman Bülbül, Hüseyin Yıldız, İYİ Parti Aydın Milletvekili Aydın Adnan Sezgin, ilçe belediye başkanları ile vatandaşlar izledi.
Binlerce vatandaşın büyük bir ilgiyle izlediği deve güreşlerinde deve kıran kırana güreşti. Haber

funduszeue.info

(ABDURRAHMAN FIRAT) Aydın’da ilk deve güreşi 17 Kasım Pazar günü İncirliova İlçesi Yazıdere Mahallesinde yapılacak. 24 Kasım’da Germencik Turanlar’da, 1 Aralık’ta Atça ve Koçarlı’da, 8 Aralık’ta Karacasu, Köşk, Söke ilçelerinde, 15 Aralık’ta Buharkent ve İncirliova’nın Hacıaliobası Mahallesinde, 22 Aralık’ta ise Aydın il merkezinde yapılacak.

YILININ İLK DEVE GÜREŞİ İNCİRLİOVA'DA YAPILACAK

yılının ilk deve güreşi,  5 Ocak Pazar günü İncirliova ilçesinde yapılacak. 12 Ocak’ta Germencik İlçesinde, 26 Ocak’ta Sultanhisar İlçesinde, 2 Şubat’ta Yenipazar İlçesinde,  9 Şubat’ta Kuyucak ilçesinde, 16 Şubatta Çine ve Nazilli ilçelerinde, 23 Şubat’ta Bozdoğan ve Didim İlçelerinde, 1 Mart’ta Köşk İlçesinde, 8 Mart’ta Kuşadası’nda, 15 Mart’ta Ortaklar’da ve yılın son güreşi ise 22 Mart Efeler’in Işıklı Mahallesi ve Söke’nin Güllübahçe Mahallesinde yapılacak.

İKİNCİ BÖLÜM AYDIN’DA DEVE GÜREŞLERİ: TARİHSEL BİR ANALİZ1 Günver GÜNEŞ Müslime GÜNEŞ 1. Giriş Binlerce yıldır süren Türk Tarihi boyunca at ve koyu- nun yanı sıra deve de önemli bir hayvan idi. Arkeolojik ka- nıtlara göre Türkler arasında deve güreşlerinin en azından dört bin yıllık geçmişi vardır. Rusya Cumhuriyeti’ne bağlı Hakasya Cumhuriyeti’nin Sulekskay, Margiana’da bulunan deve güreşini gösteren bir taş tılsım en azından M.Ö. yılına tarihlenmiştir. Ayrıca Kazakistan’ın Beşoba Kurga- nı ile Rusya’da güney Urallar’da Filippovka’da bulunan ve M.Ö. 6. veya 5. yüzyıl ile M.Ö. 5. veya 4. yüzyıla tarihlenen iki ayrı bronz plak üzerinde birbirleri ile güreşen deve fi- gürleri bulunmaktadır. Bu kanıtlar bize deve güreşlerinin 1 yılında Selçuk’ta gerçekleştirilen I. Uluslararası Selçuk- Efes Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri sempozyumda Günver Gü- neş ve Müslime Güneş tarafından sunulmuş “Sosyal Yapıya Etkile- ri ile Tarihsel Süreçte Aydın’da Deve Güreşleri” başlıklı bildirinin gözden geçirilmiş halidir. 72 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ en az dört bin yıl önce başladığını göstermektedir (Yılmaz; Ertürk; Ertuğrul, 37). Ege bölgesinin Aydın yöresinde, tarihsel gelişim çizgisi içinde, ekonomik ve toplumsal işlevine bağlı olarak deve beslenmiş, tarım toplumunun göçebe ve yarı göçebe Yörük kültürünün bir parçası olarak da deve güreşleri yapılagel- miştir. Eldeki bilgiler deve güreşlerinin Batı Anadolu’da kervanların önemli güzergahlarını oluşturan Büyük Men- deres ve Küçük Menderes ovası üzerindeki yerleşmelerde yüzyılın ikinci yarısında yaygınlaştığını ortaya koymak- tadır. Küçük Menderes Havzasında yer alan Tire ve Büyük Menderes Havzasında yer alan İncirliova ve Germencik deve güreşlerinin yaygınlaşmasında önemli bir yere sahip olmuşlardır. Deve güreşlerinin geçmişte ortaya çıkarak yaygınlaşmaya başladığı bu çevreler, aynı zamanda deveci- likle ilgilenen göçebe yörük gruplarının da yaşam alanıdır (Çalışkan, 76). Deveciliğin Osmanlı Devri’nde Anadolu’da şehir ve köylerde yaşayıp tarım ve ticaretle geçinen ailelerden çok, hayvancılıkla geçinip göçebelik yapan toplulukların işi ol- duğu arşiv defterlerinden ve belgelerinden anlaşılmaktadır (Faroqhi, ; Karaca, ). yüzyıl seyyahı Evliya Çelebi, Van ve İran ziyaretlerinde diğer hayvanların yanı sıra deve güreşlerinden seyirlik bir olay olarak bahsetmek- tedir (Bknz: Çalışkan, 49). Deve güreşlerinin Batı Anadolu’da yıllık bir geçmişi olduğu farklı araştırmalarda ifade edilmesine rağ- men, Deve güreşlerinin Aydın ve çevresinde başlangıç ta- rihi ve yeri açısından kesin bir şey söylemek, şu an elimiz- deki mevcut bilgi ve belgelere göre oldukça zor görünüyor. Üstelik belge olmaksızın deve güreşlerini belirli bir tarihsel periyoda yerleştirme şansımızda maalesef bulunmuyor. Oysa bu güreşlerin yapıldığını tahmin ettiğimiz yöreler göçebe kültürüne sahip bir geçmiş yanında, ekonomik açı- dan üzüm, incir, zeytin, pamuk ve benzeri ticari ürünlerin Günver GÜNEŞ - Müslime GÜNEŞ 73 üretilip pazara, özellikle de bir ihraç limanı olan İzmir’e gönderildiği yerlerdir. Bu açıdan Menderes Havzasında deve güreşlerinin doğuşu ile tarım kesimi için geçimlik üründen ticari ürüne geçiş ve uzak pazarlara mal taşınması arasında bir ilişki olabilir. Çünkü deve besleyen ve yararla- nan her göçer toplumda deve güreşleri ortaya çıkmamıştı. Göçer toplum kendi içine kapalı bir topluluk özelliği göste- rir. Halbuki ticari faaliyetlerin artışı çeşitli üretici ve satıcı grupları yüz yüze getirebilir. Belirli hanlar ve konaklama yerlerinde karşılaşan kervanlarda, dinlenme ve otlama za- manlarında hayvanların güç gösterine girmeleri önce bir eğlence, sonra giderek deve güreşinin oluşmasına yol aç- mıştır (Çivi, ). 2. Büyük Menderes Havzasında İlk Deve Güreşleri Bir araştırmaya göre Ege’de deve güreşleri bundan iki yüzyıl önce Aydın ilinin İncirliova (Karapınar) bucağına bağlı Hıdırbeyli Köyünde2 başladığından söz etmektedir (Kılıçkıran, ). Ancak bu tarihi kesin olarak kabul etme olanağımız şu an için bulunmuyor. Üstelik Aydın’da hemen her yerleşim biriminde deve güreşlerinin ilk kez kendi yöresinde yapıldığına dair önemli iddialar vardır. 2 Sözlü tarih çalışmalarımız sırasında Hıdırbeyli, Erbeyli köylerin- deki anlatılarda iki yüz yıl önce Toroslarda yaşayan bir kolu Kon- ya’ya giden yörüklerden Hıdırbey, Erbey, Ömerbey ve Güllü Ha- nım Aydın’a gelmişler. Dört kardeş ayrı ama yakın yerlere çadırla- rını kurup birbirleriyle komşu olmak istemişler. Ve kendi adlarıyla köylerini kurmuşlar. (Hıdırbeyli- Ömerbeyli- Erbeyli- Alangüllü) Hıdırbey kardeşlerden en büyüğü olup, kardeşleriyle sık sık bir- likte olmak istiyormuş. Bir gün yine toplanmışlar. Tam sohbet başlayacakken, kardeşlerden birinin tülüsü Hıdırbey’in tülüsüyle güreşmeye başlamış bundan keyif alan kardeşler diğer tülülleri de meydana getirip onları da güreştirmişler. Deve sahiplerinin ho- şuna giden bu durum köyden köye yayılmış. İlk deve güreşinin ev sahipliğini Hıdır Bey üstlenmiş. Sözlü anlatılar dışında benzer bir anlatı için bkz; Havva Çetintürk, “Hıdırbeyli’de Başlayan Deve Güreşleri” Flaş Gazetesi 24 Ocak 74 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ Deve güreşlerinin tarihini yy başlarına kadar uzandı- ğını belirten bir başka kaynak ise İzmir yönüne giden ker- vanların Karapınar (İncirliova)’da konakladıklarını ve bu konaklama esnasında dorumların (Deve Yavruları) kendi aralarında oynaştıklarını, yine kervanda yük bulunmayan develerin sahiplerinin, develerin bu hareketlerine ilgi du- yup bunu gelenek haline getirdiklerini kaydetmektedir. İlk zamanlarda şahıslar arasında rekabet amaçlı ufak çaplı yapılan deve güreşleri, zamanla genişleyerek toplumsal bir eğlence haline gelmiştir (Aktakka; Demircan, ). Şer’iye Sicillerine dayanarak hazırlanan bir başka kay- nakta İzmir’in Tire Kazasında ve çevresinde II. Mahmut zamanında () deve güreşlerinin yapılmakta olduğu yazılıdır (Armağan, ). Tire Şer’iye Sicil Kayıtlarına göre yapılan bu değerlendirmeyi doğru kabul edecek olursak; Tire’nin yanı başında bulunan ve İzmir’le daha çok ticari ilişki içinde bulunan Aydın’da da bu tarih- lerde deve güreşlerinin yapılmakta olduğunu söyleyebili- riz. Deve güreşlerinin yüzyıl sonlarında İzmir ve çevresin- de yapıldığını dönemin basınına yansıyan haberlerinden öğreniyoruz. (Ahenk 13 Kanun-ı Sani ). Deve güreş- lerinin ilk kez hangi tarihte, nerede yapıldığına dair ise he- nüz bir yorum yapmanın doğru olmadığını söyleyebiliriz. Deve güreşleriyle ilgili bir başka meselede, deve güreş- lerinin içeriği ve programlarıyla ilgilidir. Bu konuda da bu yazı kaleme alınana dek pek fazla bilgimiz bulunmuyordu. İzmir Milli Kütüphane’de II. Meşrutiyet Dönemi Aydını ile ilgili yaptığımız araştırmalar sırasında dönemin gazetele- rinde rastladığımız birkaç haber yukarıda sıraladığımız bazı soruları çözebilecek nitelikte görünmektedir. İzmir’de yayınlanan Ahenk gazetesinde verilen bilgilere göre yüz yıl kadar önce Türkiye’de ilk kez olmak üzere bir program dahilinde düzenli deve güreşlerinin Aydın’da ya- pıldığını tespit ettik. Günver GÜNEŞ - Müslime GÜNEŞ 75 19 Ocak tarihli gazetede verilen bilgiye göre Os- manlı Donanmasına yardım sağlamak amacıyla İane-i Bahriye Komisyonu tarafından Aydın’ın Köşk Nahiyesinde yapılması düşünülen güreşler bir takım aksaklıklar sonu- cu Umurlu’da gerçekleştirilmiştir (Ahenk 19 Kanun-ı Sani ). Düzenlenen deve güreşi programına göre güreş ha- sılatının % 20’si İane-i Bahriye Komisyonunca kararlaş- tırılmak üzere hayır işlerinde kullanılacaktı. Komisyon bir başkan ve üç üyeden oluşmuştu. Başkan: Ahmet Bey, Üyeler: Hacı Ahmet Bey, Rıfat Bey, Behçet Efendiler idi. Komisyonun bir de hakem heyeti olup bir başkan ile beş üyeden meydana gelmekteydi. Hakem Heyetinin Başkanı: Dürükzade Hacı Mehmet Bey, Üyeler: Nazilli’den Süley- man Efendi, Salih Ağa, Cemal, Talat ve Ananasti Efendiler idi. Dikkat edilecek olursa azınlık Rumlarda deve güreşle- rine hem komisyonlarda iştirak ediyorlar, hem de izleyici olarak güreşlere katılıyorlardı. Nitekim bunu yılında Umurlu’da yapılan güreşlerde tanıklık etmekteyiz. II. Meş- rutiyetin ilanı şerefine yılı sonlarında Umurlu’da dü- zenlenen deve güreşi organizasyonu Aydın sancağında XX. yy başlarında gerçekleştirilen en büyük deve güreşi müsa- bakası olmuştur. Bu güreşe Milas Beyleri, Çine Ağaları, Salihli develeri katılmışlardır. Umurlu deve güreşine Na- zillili bir Rum’da iştirak etmişti. Güreşte bir Rum’un tülüsü olunca Türk seyircilerin müsabakalara ilgisi milli hislerin yoğunluğu ile daha farklı olmuştur. Nazillili Rum’un tülü- sü güreşlerde pek çok tülüyü dize getirmiş, şampiyonluk güreşinde Aydınlı Keçicioğlu’nun tülüsüne yenilmişti. Mü- sabakayı izleyen Türk seyirciler sanki Rumlara karşı savaş kazanmışçasına sevinmişler, güreşi kazanan tülüye büyük sevgi gösterilerinde bulunmuşlardır (Becerik, 2). Deve güreşleriyle ilgili tüm kararları yukarıda isimleri- ni belirttiğimiz komisyon veriyordu. Komisyonun görevle- ri arasında güreşler sırasında yapılacak masrafların tayini, 76 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ Donanma-ı Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyetine yapı- lacak yardım miktarı, pehlivan develere verilecek müka- fatın ne olacağı, güreşlerde yer alacak develerin ağırlık ve kuvvetlerine göre gruplandırılması, seyircilerin düzeninin sağlanması gibi konular bulunuyordu. Gruplara ayrılarak güreştirilen develer içinde birinci ve ikinciliği alanlar hakem heyeti tarafından komisyona bildiriliyordu. Galip, mağlup veya berabere kalan develer hakkında verilecek karar üyelerin çoğunluğunun değer- lendirmesi sonucunda alınıyordu. Karar çıkmaması ha- linde ise, hakem reisinin oyu ile sonucu tayin ediyorlardı. Güreşin bitirilmesine, develerin güreşten ihraç edilmesine, güreşin sağlıklı bir şekilde devamına bir bayrak işaretiyle Komisyon reisi işaret etmekteydi (Ahenk, 19 Kanun-ı Sani ). Develerin güreş başlamadan önce salıverilme zama- nında hileye ve kazaya meydan verilmemesi için develerin ağızları komisyon ve hakem üyelerinden birer kişi tara- fından kontrolleri yapılıyor, kolları kurdelelerle bağlı ko- misyon ve hakem heyeti tarafından tarafsız (Serban) Sav- ranlar3 dışında güreş alanına girmeye müdahale etmeye kimsenin hakkı bulunmuyordu. Hükümet ve Belediye zabıtası görevlileri de güreş alanı- na biletsiz seyirci almamak, düzen ve güvenliği sağlamak gibi sorumlulukları bulunuyordu. Deve güreşi alanına giriş yılı başlarında iki kuruş idi. Deve sahipleriyle Serban- lar (Savranlar) güreş alanına ücretsiz alınıyorlardı (Güneş, 31). 3 Ahenk gazetesinde Serban diye ifade edilen kişilerin büyük olası- lık develeri güreş alanına getirip gezdirmek, onları güreşmesi için rakibin karşısına çıkarmak, güreş bitimi develeri güreş alanından dışarı götürmek görevlerini yapan Savranlar olmalıdır (yazarların notu). Günver GÜNEŞ - Müslime GÜNEŞ 77 Bu tarihlerde yapılan deve güreşleri üç sınıf üzerinden yapılıyordu. Her sınıf üçe ayrılmıştır. Güreşler ayak, orta, baş sınıflarında gerçekleştirilmiştir. Ayağın orta ve başını kazanan ortanın, orta başını kazanan, başın orta başını kazanan altı deveye ödül veriliyordu. Üst tabakalara kay- dedilen develer alt tabakaya geçemiyorlardı (Ahenk, 19 Kanun-ı Sani ). yılında yapılan bir başka güreşte, Osmanlı Donan- masına yardım amaçlı olarak yılı ocak ayının ikinci haftası Aydın’da gerçekleştirilmiş, güreşler üç gün sürmüş, elde edilen gelir donamaya bağışlanmıştır (Ahenk, 12 Ka- nun-ı Sani ). 3. Toplumsal Yaşama Dokunuş; Aydın’da Deve Güreşleri Ege’de deve güreşleri gerçek anlamda bir halk şenliği- dir. Büyük festivallerdeki gibi halk yalnızca seyirci kalmaz, güreşleri kendi yapar, kendileri oynar kendileri eğlenir. Bu festivalde halk kendi sanatını, kültürünü ve özelliğini gös- terir. Oyunuyla, ezgisiyle, görülmeye değer bir halk şöleni yaşanır (Yakut, 28). Deve güreşlerinin toplumsal hayat açısından da önem- li sonuçları vardır. Bu sonuçlar şöyle sıralanabilir: Deve sahipleri açısından eğlencenin ötesinde bir prestij mese- lesidir. Bir deveye sahip olmak, güreşlere davet edilmek, kupa güreşlerinde yer almak ve sahip olunan devenin ga- lip gelmesi, sahipleri açısından ifade edilemeyecek kadar mutluluk vericidir (Çalışkan, ). Deve, hem sahibini hem de sahibinin yaşadığı köyü, ilçeyi hatta bağ- lı bulunduğu kenti temsil etmektedir. Cazgır’ın deveyi anons ederken hangi köyden, ilçeden veya kentten oldu- ğunu mutlaka söylemesi bu söz konusu temsiliyetin öne- mini gösterir (Berrakçay; Yükselsin, ). Programlı hale geldikten sonra deve güreşleri bir komite tarafından düzenlenmeye başlanmıştır. Güreşler sırasın- 78 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ da tam bir kültürel alışveriş yaşanmaktadır. Deve güreşleri sadece erkekler tarafından değil, bayanlar ve çocuklar ta- rafından da izlenmektedir. Bu yönüyle deve güreşleri, bir aile sporudur (Yılmaz; Ertuğrul, ). Deve gü- reşleri kültüründe, devenin galip gelmesinin ayrı bir de- ğeri vardır. Türk insanının bilincindeki büyüklük ve güç kavramından hareketle galip gelen devenin, sahibine say- gınlık kazandırdığı söylenebilir. Aynı durum, deve güreşi sırasındaki develerin süslemelerinde de kendini gösterir. Geleneksel malzemelerle yapılan süslemeler, daha değerli- dir. Milli değer taşıyan bayrak da, ayrı bir gurur kaynağıdır (Akar, 42). Deve yetiştiricileri ve sahiplerinin tamamına yakını kır- sal kesimden idi. Şehirde otursa dahi, kırsal kesim kökenli oluşu hemen dikkat çekiyordu. Eğitim durumları ilkokul ve ortaokul düzeyinde idi. Cumhuriyetin ilk yıllarında maddi durumu iyi olanların deve sahibi olduklarını, mad- di durumu iyi olmayanların ise sadece geleneği sürdürmek ve deveye olan sevgilerinden ötürü deve güreşi işini devam ettirdiklerini görmekteyiz (Kılıçkıran, ). Devenin her şeyden önce yeterli büyüklükte bir barınağa ve otlayacak araziye ihtiyacı vardır. Bunları şehirde bulmak zordur, bu yüzden deve yetiştiriciliği hemen her dönemde kırsal ke- simin işi olmuştur (Çulha, ). Müsabakaları kazanan develerin köy ve kasabasında büyük bir coşku oluşur, de- venin şampiyonluğu şenliğe dönüşürdü. Deve güreşlerinde başlangıçtan beri güreşlerdeki galibiyetten sonra sahibinin itibarı ve saygınlığı o yerleşim yerinde artardı (Akar, ). XX. yy başlarından itibaren deve güreşlerinin Aydın ve çevresinde programlı organizasyonlara dönüşmesi sonrası güreş organizasyon heyeti tarafından, güreşlerden bir gece önce halı gecesi tertip edilmeye başlanmıştır. Bu halı ge- cesinin birkaç farklı amacı vardır. Bu gecede eski dostlar bir araya geliyor ve aralarına yeni katılan güreş heveslileri ile tanışma imkânı buluyorlardı. Ayrıca bir dokuma halı açık artırma ile satılır, elde edilen gelir güreş sırasındaki Günver GÜNEŞ - Müslime GÜNEŞ 79 masrafları karşılamak için kullanılırdı (Aydın, 2). Güreşler toprak zeminde herkesin görebileceği bir alanda yapılmıştır. Meraklılar müsabaka alanlarına başlangıçta yaya, at, eşek, katır gibi hayvanlarla, at arabası, otomobil, otobüs, kamyonet, kamyonlarla ve demiryolunun bölgeye gelişiyle demiryolu aracılığıyla ulaşmışlardır. Seyirciler ya yüksekçe bir yere çıkarak, yere serdikleri örtülerin üstüne, ya beraberlerinde getirdikleri sandalye veya taburelere, ya da geldikleri araçların üstüne oturarak güreşleri izlemişler- dir (Çalışkan, ). Osmanlı Devleti dönemine gelindiğinde, hakkında ayrıntılı kaynaklar bulunmamasına rağmen, deve güreş- lerinin düzenlediğine dair kayıtlar bulunmaktadır. yüzyılın başlarında ise ülkenin bir savaşlar dönemine girmesi nedeniyle güreşlerin pek fazla düzenlenemediği, düzenlenmiş olsalar bile bunlar hakkında çok fazla kayıt bulunmadığı bilinmektedir. Son yüz yıllık dönemde deve güreşi etkinliklerinin tekrar bir yükselişe geçtiğini söyle- mek mümkündür (Ekici, 11). XIX. Yüzyılda Aydın ve İzmir merkezli gelişen ticari faaliyetler hiç şüphesiz devecilik müessesesine de yansı- mıştır. yılında Aydın Güzelhisarı’nın sosyoekono- mik yapısı üzerine yapılan bir çalışma, demiryolu yapımı öncesinde devecilik müessesesi hakkında bazı ipuçları vermektedir. Güzelhisar’da ticaretin gelişmiş olması ve Batı Anadolu ticaretinde İzmir’e doğru uzanan yolların kavşağında bulunması, şehirde taşımacılığın önem kazan- masını sağlamıştı. Güzelhisar’ın 21 mahallesinde taşıma- cılık alanındaki mesleklerle uğraşan elli dokuz hane reisi vardır. Bunlar arasında otuz beş devecinin dâhil olduğu devecilik, önemli bir meslek grubu olarak bulunmakta- dır. Ayrıca ondört kiracının bulunduğu araba ve hayvanla yük taşıyan insanlardan oluşan kiracılık da meslek grubu olarak yörede bulunmaktadır. Bu alanda hizmet veren di- ğer meslekler ise arabacılık (4), katırcılık (4) ve eşekçilik 80 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ (1)’dir (Tozduman, 52; Sürgevil vd. ; Yapu- cu, ). Görüldüğü üzere İzmir-Aydın demiryolu hattı döşenmeden önce Aydın şehrinde en önemli meslek gruplarından biri de devecilerdir. Devecilik meslek olarak sadece ticarî hayatın önemli bir örgütü değil aynı zamanda Aydın Güzelhisarı yerleşiminin de önemli bir unsurudur. Kısacası bir yerleşim için sosyo-ekonomik yaşamın kayda geçmiş aktörleridir. Yaşanan dönüşümler sonucu konar-göçer yaşamı sür- düren aileler, motorlu araçları kullanmaya başladıkça, el- lerindeki deve varlığını azaltmıştır. Nakliyecilikle uğraşan aileler de, develerin yerine motorlu araçlarla bu işi yapma- ya başlamıştır. Pullukçu-Yapucu ()’ye göre demiryol- larının inşa edilmeye başlaması ile tarım ürünleri istasyon- lara develerden oluşan kervanlarla taşınmaya başlanmıştır (Yapucu, ). Develerin değişen ekonomik koşullara bağlı olarak, bu alan içindeki işlevlerinin azalması, insanların gün- lük yaşamının merkezinde olan devenin konumunu gü- reşlerle yeniden belirlemiştir. Kervan taşımacılığı döne- minde de var olan deve güreştirme olgusu, develere olan ihtiyaç azaldıkça yaygınlaşmaya başlamıştır. Bir dönem taşımacılıkta ailelerin kullandığı develer, artık yeni dö- nemde güreş deveciliği üzerinden kendi varlığını devam ettirmiştir (Ertürk; Demir, ). 4. Cumhuriyet Yönetiminin Deve Güreşlerine İlgisi Aydın ve çevresinde deve güreşleri son yüzyıl içerisin- de halkın en büyük eğlence kaynaklarından biri olmuştur. Bunu dönemin kaynaklarında rahatlıkla tespit edebiliyo- ruz. Özellikle basın bu konuda öncü bir rol oynamaktadır. funduszeue.infoşrutiyet döneminden itibaren yaygınlaşan gazete ve dergilerin mahalli ölçekte gerçekleşen bu organizasyonları okuyucularına büyük bir süratle taşıdıkları gerçektir. Kimi zaman Aydın Deve Güreşleri komşu İzmir, hatta İstanbul Günver GÜNEŞ - Müslime GÜNEŞ 81 basını tarafından da izlendiğini meraklılarının çokluğu nedeniyle güreşlerin ilan ve sonuçlarının günü gününe verildiğini kaynaklardan öğreniyoruz. Bu dönem güreşleri İttihat ve Terakki, Donanma Cemiyeti, Müdafaa-i Milliye Cemiyeti ve sosyal yardım amaçlı yapılmıştır. Deve güreşi yapılan bölgenin yol, köprü, okul, cami gibi herhangi bir ihtiyacının karşılanması düşüncesi de II. Meşrutiyet döne- minde filizlenmiştir. I. Dünya Savaşı yıllarının zorlu ko- şullarında gerek deve sahiplerinin askere alınmaları gerek- se develerin cephelerde görevlendirilmesi nedeniyle deve sayısında büyük azalma yaşanmış deve güreşlerine uzunca bir süre ara verilmiştir. Deve güreşlerinin yoğunluklu yaşandığı Batı Anado- lu bölgesinin Mütareke ve işgal yıllarında Yunan ve İtal- yanların deneti altında bulunması, Türklerin iç göçü ile yaşadıkları toprakları terk etmeleri ve dönemin olumsuz koşulları nedeniyle yapılamayan deve güreşleri cumhuri- yet idaresi eliyle düzenli bir hale getirilmiştir. Tek parti yö- neticileri halkın beklentileri doğrultusunda cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren gerek parti, gerek, Türk Ocakları, gerek spor kulüpleri gerekse sosyal yardım kuruluşlarının girişimleriyle deve güreşleri daha canlı bir hale getirilmiş- tir (Güneş- Elmacı, ). yılları Batı Ana- dolu şehir ve kasabalarının Yunan işgali nedeniyle oluşan tahribatı silmeye çalıştıkları bir dönem oldu. Söz konusu tarihler arasında Aydın ve çevresinde yapılan bir deve gü- reşi müsabakasına rastlayamadık. Cumhuriyet Dönemi ilk deve güreşi belgeleri Germencik güreşine aittir. Ve ta- rihlidir. Cumhuriyetin ilk yıllarında Aydın ve çevresinde en çok ilgi çeken güreşler Köşk ve Germencik’te yapılmış- tır. 82 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ Fotoğraf 1: 14 Ocak Tarihli Germencik Deve Güreşinde Birinci Olan Deve (Günver Güneş Arşivi) ’li yılların Aydın’da en ünlü tülüleri Çakır ile Yağız Lök idi. Güreşlerin haftalar önceden konuşmaları olurdu. Halk büyük ilgi gösterirdi. Yunan işgalinin tahrip etti- ği Germencik, İncirliova, Köşk, Aydın, Atça, Sultanhisar, Nazilli, Kuyucak’ta her sınıf halk demiryolunu kullanarak atlarla eşeklerle, katırlarla deve güreşi alanını doldururdu. Denilebilir ki Aydın halkının seyirlik en çok ilgi göster- diği bu tatlı rekabetti (Ekrem, ). Burada yapılan güreşleri on bin civarında halk takip etmiştir (Aydın 18 Kanun-ı Sani ). Cumhuriyet döneminde Aydın ve çevresinde yapılan deve güreşleri farklı amaçlarla organize edilmiştir. Örneğin ’li yıllarda Nazilli Türk Ocağı ta- rafından hasılatı hayır kurumlarına bırakılmak üzere deve güreşleri yapılmıştır (Güneş, 61). Önemli tarihlerde milli bayramlarda da deve güreşlerinin gerçekleştirildiğini biliyoruz. Örneğin Cumhuriyetin Yıl kutlama törenle- rinde Aydın’da deve güreşi düzenlenmiştir. Günver GÜNEŞ - Müslime GÜNEŞ 83 Fotoğraf 2: Cumhuriyetin Yıl Kutlamalarında Aydın’da Düzenle- nen Deve Güreşinde Birinci Olan Deve Sahipleri Etem Menderes, Asaf Gökbel ve Neşet Akkor ile (Günver Güneş Arşivi) Deve güreşleri gerilik değil, yurdumuza özgü bir spor, bir folklor, kültür ve turizm olayıdır. Eski bir gelenek ola- rak sürdürülen bu olay günümüzde de halkın geniş ilgisini çekmekte ve eğlencesi olmaktadır. Böylece deve güreşleri çeşitli yörelerimizin halk kültürünü birleştiren bir harman yeridir. Ayrıca, yurdumuzda diğer spor dalları arasında en kişilikli olanıdır. Çünkü deve güreşleri kişisel çıkarlar için düzenlenmez. Hile ve kumarı yoktur. Genellikle bir der- nek ya da topluma yararlı hizmet kuruluşlarının çoğalıp korunması gibi amaçlar için düzenlenir (Yakut, 55). Bu çerçeve de Aydın ve İzmir basınından seçerek tespit edebildiğimiz kadarıyla Germencik Deve güreşleri, Halk Fırkası mahfel inşaatı yararına, 21 Kanun-ı Sani tarihinde Aydın Cumhuriyet Mektebi yararına (Aydın 21 Kanun-ı Sani ), 30 Kanun-ı Sani’ ’de Aydın Ve- rem Mücadele Cemiyeti yararına, (Aydın 30 Kanun-ı Sani ), 31 Kanun-ı Sani tarihinde ise Karapınar Hi- maye-i Etfal Cemiyeti yararına gerçekleştirilmiştir (Ay- dın 31 Kanun-ı Sani ). Aydın Deve Güreşleri 84 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ ise Kimsesiz çocuklar yararına düzenlenmiştir 4 (Aydın 10 Kanun-ı Sani ). Fotoğraf 3: Aydın Deve Güreşi İlanı Aydın Gazetesi 6 Kanun-ı Sani yılında Aydın Halkevi Sosyal yardım şubesi yara- rına, 5 (Aydın 17 Kanun-ı Sani ) aynı yıl yapılan deve güreşlerinin hasılatından da %30’u Atatürk Heykeli yapı- mına, %20’si de Aydın spor kulübüne ayrılmıştır. (Aydın 11 Kanun- Sani ). Güreşe otuz altı tülü iştirak etmiş, ilk gün beş bin, ikinci gün on bin kişi müsabakaları izle- 4 Aydın Halkevi İçtimai Yardım Şubesince düzenlenen yılı Deve güreşlerinde birinciliği Köşk Nahiyesi CHF Başkanı Mehmet Bey’in Kurtoğlu isimli tülüsü kazanmıştır. Güreşlerde TL hasılat elde edilmiş, paranın tamamı kimsesiz çocuklar yararına kullanılmak amacıyla Aydın Halkevine teslim edilmiştir. Mehmet Bey ayrıca gü- reşi izlemek isteyen yoksullara bilet dağıtmış, sıtmalı hastaların ilaç paralarını karşılamıştır (Aydın 10 Kanun-ı Sani ). 5 Bu güreşten elde edilen lira hasılat Halkevi Sosyal Yardım Şu- besine, lira Aydınspor kulübüne, lira da Aydın’da yapıl- ması düşünülen Atatürk anıtı için Abideler Kurma Komisyonuna bırakılmıştır. (Aydın 25 Kanun-ı Sani ). Günver GÜNEŞ - Müslime GÜNEŞ 85 miştir. Başgüreşi Eşebacının Sarı Tülüsü, ortayı berabere kalan Çineli Mehmet ve Bağaralı M. Ali’nin tülüsü, aya- ğı Germencikli Kara Hüseyin’in tülüleri kazanmışlardır. ‘lu ve ’lı yıllarda Aydın’da yapılan deve güreşle- rinin en tanınmış hakemleri Talat Posacı ile Muharrem Salcı idi (Becerik, 2). Talat Posacı ve Muharrem Salcı Aydın’ın köklü ailelerindendi. Deve güreşi hakemliğini ke- yif aldıkları, hoşlarını gittiği için yaptıkları dönemin Aydın gazetesinde yine kendileri tarafından dile getirilmişti. Fotoğraf 4: 16 Kanun-ı Sani Tarihli Aydın Deve Güreşi Haberi Aydın 16 Kanun- Sani Germencik Deve Güreşleri Hükümet konağı ya- pılması yararına, Aydın deve güreşi de Aydın Halkevi Sos- yal Yardım Şubesi yararına yapılmıştır (Aydın 24 Kanun-ı Sani ). Cumhuriyet Meydanında yılı Şubat ayın- da yapılan Aydın Deve Güreşi hasılatı yoksul çocuklar ya- rarına Aydın Halkevi Sosyal Yardım Şubesine yönlendiril- miştir ( Aydın 13 Şubat ). 28 Kanun-ı Sani tari- hinde geliri Aydın’daki İlkokulların Himaye Heyetlerine ve Aydın Halkevi Sosyal Yardım Şubesi yararına Aydın spor sahasında deve güreşi yapılmıştır. (Aydın 28 Kanun-ı Sani ). 1 Şubat tarihinde Bozdoğan’da gerçekleştirilen 86 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ deve güreşlerinin geliri Çocuk Esirgeme Kurumu, Hava ve Avcılar Derneği yararına bu kurumlara aktarılmıştır (Ay- dın 3 Şubat ). Fotoğraf 5: Bozdoğan’da Deve Güreşi İlanı Aydın Gazetesi 29 Ocak Nazilli Deve Güreşleri Spor Kulübü yararına, aynı yıl Aydın’da yapılan deve güreşleri spor kulübü ve çocuk esirgeme kurumu yararına yapılırken (Aydın 18 Kanun-ı Sani ), 1 Şubat tarihinde İncirliova da gerçek- leştirilen deve güreşlerinin geliri İncirliova Halkevi’ne bırakılmıştır (Aydın 3 Şubat ). yılında Atça’da yapılan deve güreşi hasılatı Halkevi Sosyal Yardım Şube- si ve Posta Telgraf Binası yapılması yararına,6 (Aydın 17 Kanun-ı Sani ), Kanun-ı Sani tarihinde Aydın’da yapılan deve güreşi CHP Merkez Kaza ve Ocaklar ile Avcılık ve Atıcılık Kurumu yararına7(Aydın 25 Kanun-ı Sani ), Kuyucak’ta 28 Kanun-ı Sani yılında yapı- lan deve güreşleri Kuyucak Halkevi Sosyal Yardım Şubesi 6 Güreşten lira gelir elde edilmiş, gelirin %5›i CHP›ye, %5›i Halkevi sosyal Yardım Şubesine, %90›nı ise Posta ve Telgraf Binasına ayrılmıştır (Atça›da Deve Güreşi, Aydın 17 Kanun-ı Sani ). 7 Deve güreşine gelecek tülü sahiplerine ve savranlara Aydın Halkevi tarafından atıcılık kulübünde çay ziyafeti verilmiş, sinema gösterisi yapılmıştır (CHP Merkez Kaza ve Ocaklar İle Avcılık ve Atıcılık Kurumu Yararına Deve Güreşi, Aydın 25 Kanun-ı Sani ). Günver GÜNEŞ - Müslime GÜNEŞ 87 yararına yapılmış ve lira gelir elde edilmiştir(Aydın 30 Kanun-ı Sani ). Kanun-ı Sani tarihlerinde Umurlu’da yapılan deve güreşlerinde elde edilen gelirin beş yüz otuz lirası CHP’ye, iki yüz elli lirası ise Halkevi Sosyal Yardım Şubesine bırakılmıştır (Aydın 3 Şubat ). yılı son günü ve yılı ilk gününde Türkiye’nin bütün pehlivan develerinin davet edildiği deve ve devecilerin misafirlerin ihtiyaçlarının karşılandığı, hasılatı Koçarlı’da Halkodasının genişletilmesine aktırılan bir deve güreşi ya- pılmıştır (Aydın 3 Ocak ). Fotoğraf 6: Koçarlı Deve Güreşi İlanı Aydın Gazetesi 30 Kanun- Evvel Germencik Halkevi Sosyal Yardım Şubesi yararına 6 Şubat tarihinde yapılan güreşin hasılatı Germencik Halkevine kalırken, baş güreşini kazanan devenin sahibi Sarayköylü Ali elli lira ikramiyesini de Germencik Halkevi Şubesine bağışlamıştır (Aydın 8 Şubat ). Kanun-ı Sani tarihinde Nazilli’de Çocuk Esirgeme Kurumu 88 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ yararına (Aydın 6 Kanun-ı Sani ), 14 Ocak ta- rihinde Atça’da CHF ve Halkevi Sosyal Yardım Şubesi ile Okul menfaatine (Aydın 14 Kanun-ı Sani ), yılı ocak ayında İncirliova’da yapılan güreşler Halkevi yararına bırakılmıştır. Aynı yıl Ortaklar güreşleri Ortaklar İlkokulu yararına yapılmıştır ( Aydın 28 Ocak ). Ocak tarihinde Aydın’da yapılması düşünülen, İlin Valisi tarafından onaylanan deve güreşleri Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü tarafından spor alanında deve güreşlerine izin verilmemesi nedeniyle yapılamamıştır (Aydın 22 Kanun-ı Sani ). yılının son deve güreşinin yapıldığı Hı- dırbeyli köyü güreşi Şubat’ın ilk haftası gerçekleşmiş ve ha- sılatı Hıdırbeyli İlkokulu yararına kullanılmıştır (Aydın 5 Şubat ). ’da Aydın deve güreşleri Kızılay yararına (Aydın 8 Ocak ), Ocak tarihinde İncirliova okul yararına yapılmıştır (Aydın 15 Ocak ). Fotoğraf 7: İncirliova Deve Güreşi İlanı Aydın Gazetesi 2 Ocak yılı başlarında Aydın’da yapılan deve güreşi Halke- vi Sosyal Yardım Şubesi yararına düzenlenirken, Germen- cik deve güreşi Halkevi ve içme suyu getirilmesi yararına yapılmış, aynı yıl Ortaklar deve güreşi halk odası ve umumi Günver GÜNEŞ - Müslime GÜNEŞ 89 hela yaptırılması yararına gerçekleştirilmiştir (Aydın 13 Şubat ). Çine Karpuzlu’da uzun süredir yapılmayan deve güreşi yılında yapılmış, geliri Karpuzlu’ya içme suyu getirilmesi için kullanılmıştır (Aydın 12 Şubat ). Yenipazar deve güreşi, ilkokul aile birliği yararına aynı yıl Bıyıklı deve güreşi cami yaptırma yararına, Ger- mencik deve güreşleri ise Halkevi Sosyal Yardım Şubesi yararına gerçekleştirilmiştir (Aydın 11 Ocak ). Nazilli deve güreşi köy telefonları yaptırılması amacıyla, Germencik deve güreşi, okul yararına, Söke deve güreşi okul yararına, Germencik deve güreşi, spor kulübü ve ortaokul yararına, Germencik deve güreşi ortaokul ve spor kulübü yararına yapılırken; Aydın deve güreşlerini ise ilk kez yabancılarda izlemeye başlamıştır. NATO mensupları bu güreşe özel olarak davet edilmişlerdir. Osmanlı döneminden beri yabancıların deve güreşlerine ilgi duyduklarını, Ankara ve İstanbul deve gü- reşlerini izlediklerini de biliyoruz. Bu dönemde özellikle Amerikalılar, deve güreşlerini küçümsemek bir yana, fazla benimsemişlerdir. Bu ilgi NATO ile birlikte yıllarca sür- müştür (Yakut, ). Bunların yanında yılında yapılan Çine deve güreşi Yolüstü Köyüne içme suyu getiril- mesi, Kuyucak deve güreşi, içme suyunun tamamlan- ması, aynı yıl Aydın deve güreşi spor kulübü yararına, Germencik deve güreşi İlkokul Yaptırma Derneği yararına, Aydın deve güreşleri spor kulübü yararına, Ba- ğarası deve güreşi, Esnaf ve Sanatkarlar Derneği yararına, İncirliova deve güreşleri Gazi ilkokulu yararına yapıl- mıştır (Yakut, ). II. Meşrutiyet dönemiyle birlikte siyasi partiler yararı- na da deve güreşlerinin düzenlendiğini kaynaklardan takip edebiliyoruz. II. Meşrutiyet döneminde İttihat ve Terakki, ’ten itibaren CHP, ’dan sonra da hem CHP hem DP yararına deve güreşleri gerçekleştirilmiştir. yılın- da CHP, DP ve MP’nin sert siyasi kavgaları Köşk’te hasılatı Çarşı Camii yararına yapılan deve güreşinde durulmuştu. 90 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ Parti yetkilileri bu hayır işi için deve güreşi tertip komitesin- de yer almışlardır (Anadolu, 15 Aralık ). Partinin faa- liyetlerini yürütebilmek için geliri bulunmayan DP’nin deve güreşlerinden yarar sağlamak istediği apaçık görülmektedir. Nitekim ’da önce Germencik ve Yenipazar’da, ardından da Çine’de hasılatı DP yararına Deve güreşleri tertiplenmiş- tir. (Demokrat İzmir 11 Ocak ). Yine Ocak ’da Erbeyli’de parti binası olmayan DP’ye bina kazandırmak için Erbeyli alanında deve güreşi yapılmıştır. (Akdağ, 92). ’de yine DP yararına Söke ve Aydın’da, ’da ve ’da Germencik’te CHP yararına ’de Nazilli’de AP yararına deve güreşleri düzenlenmiştir. (Güneş, 32). Tek parti döneminin neredeyse Aydın’da uzun yıllar yayın organı olan Aydın gazetesi deve güreşlerine oldukça önem vermiş, yapılan bütün organizasyonlar ayrıntılarıyla gazete sütunlarında yer almıştır. Ekonomik ve sosyal yaşamın tüm zorlu koşullarına rağmen deve güreşleri II. Dünya Savaşı yıllarında bile aksamadan yapılmıştır. yılı Ocak ayında Aydın’da yapılan deve güreşi programı şöyle idi: Ocak Cuma-Cumartesi Umurlu’da, 16 Ocak Pazar At- ça’da, Ocak Cumartesi- Pazar Aydın’da, Ocak Cumartesi-Pazar Germencik. Fotoğraf 8: 14 Ocak Tarihli Germencik Deve Güreşleri- Güreşi Takip Eden Protokol ve vatandaşlar (Günver Güneş arşivi) Günver GÜNEŞ - Müslime GÜNEŞ 91 5. Aydın Deve Güreşlerinin Basında Yankıları Deve güreşlerinin basında ilanları da dikkat çekicidir. II. Meşrutiyet döneminden Aydın’da ilk gazetelerin çıktı- ğı ’lu yıllara kadar İzmir yerel basınından izlediğimiz Aydın deve güreşleri haberlerini ’lu yıllardan itibaren Ant, Aydın, İnci, Ses, Yeni Kıroba gibi Aydın’da yayınlan- maya başlayan gazetelerden düzenli olarak takip edebiliyo- ruz. Söz konusu gazetelerde deve güreşlerine dair ilanlarda “VİLAYETİMİZİN DEVE GÜREŞİ GÜNLERİ”, “BÜYÜK DEVE GÜREŞİ”, “MEVSİMİN EN BÜYÜK DEVE GÜ- REŞİ”, … MENFAATINA DEVE GÜREŞİ”, “SEZONUN EN BÜYÜK DEVE GÜREŞLERİ”, “….’DA BÜYÜK DEVE GÜREŞİ” başlıkları dikkat çekmektedir. yılında Aydın’daki bir deve güreşini anlatan Münir Celal, şenlik sırasında halkın heyecanını şu şekilde tasvir etmiş: … Bir haftadan beri sabahın saat birinden başlayıp gecenin saat on ikisine kadar çalan davullar, yakında yapılacak olan deve güreşini haber veriyordu. Her ta- rafta göze çarpan bir hazırlık var. Bilhassa köylülerin toplandığı kahvelerde bu bahs, biraz daha sıcak ve iç- ten oluyor. Her ağızda Tavaslı’nın deve, Bozdeve, lök deve sözleri kesilmiyor. Develerden bahsederken ağzı deve gibi köpürenler de görülüyor Güreşi seyre gelen kadın, kız ve delikanlılarla görüşmeye fırsat arayanlar, her iki işe de elverişli bir yer ve köşe aramakla meşgul İnzibatı temine uğraşan polis, kargaşalığa meydan ver- memek isteyen inzibat asker hepsi faal, hepsi meşgul” (Yeni Asır 12 Ocak ). 92 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ Fotoğraf 9: Aydın Deve Güreşi Alanı Yılı (Aydın İl Halk Kütüphanesi) Örnek olarak 8 Şubat tarihli Aydın gazetesinde yer alan bir haberde deve güreşleriyle ilgili olarak şu ifadelere yer verilmiştir. “Germencik’teki Deve Güreşleri Hâsılat Re- koru Kırdı” Germencik 8 – 9 Ocak günleri burada Halkevi Sosyal Yardım Şubesi yararına yapılan deve güreşleri çok heyecanlı olmuştur. Güreşe Seferihisar’dan B. Mehmet Or- du’nun tülüsünün de gelmesiyle alaka artmıştır. Muhalifle- rimizin mütemadi ve aksi propagandalarına rağmen güreşe geçen yıllarda görülmemiş bir seyirci gelmiş ve lira bi- let satılarak basılan rekoru kırmıştır (Aydın 8 Şubat ). yılı Kıroba gazetesinde de deve güreşlerinin ne zaman hangi amaçla yapılacağı önceden halka şu başlıkla duyurulmuştu: “Mevsimin büyük deve güreşleri yapılacak. Güreş üç gün sonra Koçarlı’da hayır işleri ve dernekleri ya- rarına yapılacaktır” (Yeni Kıroba 15 Ocak ). Koçarlı’ da da yılı Şubat ayı başında hayır işleri menfaatine deve güreşleri tertip edilmiştir (Yeni Kıroba 3 Şubat ). Kimi araştırmalarda deve güreşleriyle ilgili olarak; “Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra, zamanın ida- recilerinin deve güreşlerinin “Modern Türkiye” imajı ile Günver GÜNEŞ - Müslime GÜNEŞ 93 uyuşmadığını düşündükleri, bu nedenle deve güreşi orga- nizasyonlarının hoş karşılanmadığı, ancak 12 Eylül İhtilali’nden sonra deve güreşleri, turizm gelirlerinin art- ması için bir vesile olarak görülmüş ve teşvik edilmiştir” (Yılmaz; Ertürk; Ertuğrul, ). Şeklinde ifadesini bulmuş çalışma nesnel gerçekliği yansıtmaktan ve deve güreşlerine dair ciddi anlamda bir saha çalışmasından uzaktır. Yazılı belgeler bu çalışmanın iddiasının tam aksini göstermektedir. Fotoğraf Yılı Aydın Deve Güreşlerinden (Aydın İl Halk Kütüphanesi) 6. Efsaneler: Aydın’da Şampiyon Tülüler Aydın’da deve güreşi izleyip de “Kara Cennet” ile Ko- lombo” adını duymayan yoktur. Söke Yeniköy’den çıkan Kara Cennet için “develerin hocasıydı, karşısına sandalye çıksa onunla bile güreşirdi” derler. Çıkardığı güreşlerle dillere destan olup gönüllerde taht kurmuş olan devenin zirvedeyken sahibi Germencikli Halil Çapakçıoğlu idi. Bugün bile güreşleri “Kara Cennet”inkini andıran develer 94 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ güreş severler arasında prim yapmaktadır. Güreş alanla- rında hiçbir deve onun kadar taraftar sahibi olamamıştır. Seyircisiyle mükemmel bütünleşmiş olan “Kara Cennet”, Cumhuriyetin yılına rastlayan Aydın’daki müsaba- kalarda Büyük İpçi’ye yenilmiştir (Yakut, ). Uzun süre meydanlarda yenilmeyen Büyük İpçi’yi ise Bü- yük Asım mağlup etmiştir. Kara Cennet, Büyük İpçi ve Asım’dan sonra Aydın bölgesinin en büyük güreşçi devesi “Kolombo” idi. Kolombo’nun güreş tuttuğu dönemde Ça- nakkale’den Antalya’ya kadar geniş bir coğrafya’da adı ade- ta efsane olmuştur. Kolombo’nun tribünlerde özel seyircisi ortaya çıkmıştı. Deve güreşçiliğinin büyüklüğü karşısında kasaplara verilmek yerine “kral deve” muamelesi yapılıp kendisine ait İncirliova’da özel mezarına gömülmüştür. 8 7. Sonuç Deve güreşleri bize özgü folklorik olarak devam ede- gelen kültürümüzün önemli bir parçasıdır. Hem bir spor, hem eğlence hem gelenek, hem turizm faaliyeti, halk için de çeşitli yörelerimizden gelen insanımızı kaynaştıran, birleştiren bir harman yeridir. Müziğiyle, süslemeleriyle, seyircisiyle bütünleşen, boğa güreşlerinde rastladığımız içinde acı ve ölüm barındırmayan, kan ve vahşet olmayan, kültürümüzün zengin örneklerindendir. Deve Güreşleri yurdumuza özgü bir spor, bir folklor, kültür ve turizm olayıdır. Eski bir gelenek olarak sürdürü- len bu olay, günümüzde de halkın geniş ilgisini çekmekte 8 Develerin isimleri Deve Güreşlerini Yaşatma Dernekleri arşivleri ile, Aydın’da yayınlanan Ant, Aydın, Balova, Hüraydın, Yeni Ay- dın, Ses, Kıroba, Denge, Mücadele gazeteleri ve İzmir’de yayınla- nan Anadolu, Yeni Asır, Hizmet, Halkın Sesi, Demokrat İzmir, Ege Ekspres gazeteleri koleksiyonlarından derlenmiştir. Ayrıca bkz; İhsan Yakut, a.g.e, s 96 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ ve ucuz eğlencesi olmaktadır. Bu sayede deve güreşleri Ay- dın ve çevresinde Osmanlı’dan günümüze halk kültürünü birleştirici en önemli olaylardan bir tanesi olagelmiştir. Di- ğer spor dallarıyla karşılaştırıldığında kişisel çıkarlar için düzenlenmediği açıkça görülecektir. Deve güreşleri hile ve kumarı olmayan, bir dernek ya da topluma yararlı hizme- tin çoğaltılıp korunması gibi amaçları için düzenlenmiştir. Aydın’da Osmanlı’dan Cumhuriyet’e düzenlenen Deve gü- reşleri için yapılan organizasyonlar özellikle gelir elde et- mek üzere eğitim, kültür, sağlık, spor ve bir amaç güdülerek gerçekleştirilmiştir. II. Meşrutiyet döneminde İttihat ve Te- rakki’nin, Cumhuriyetin ilk yıllarında CHP’nin devamın- da CHP’nin kültür kurumları Türk Ocağı ve Halkevi’nin desteği ve büyük katkıları ile yapılan organizasyonlarda elde edilen gelirler, masraflar çıktıktan sonra belirlenen amaçlar doğrultusunda kimi zaman Donanma Cemiyeti- ne yardım, kimi zaman Çanakkale gazilerine, yardım, kimi zaman Milli Mücadele yetim kalmış çocuklarına yardım, kimi zaman muhtaç çocuklara yardım, kimi zaman okul yapımı, kimi zaman içme suyu getirilmesi, telefon hattı dö- şenmesi, köprü yapımı, yol yapımı, cami yapımı amacıyla kullanılmıştır. Deve güreşlerinde müşterek bahis ve iddia söz konusu değildir Aydın’da özellikle kırsal çevrede yaşa- yan toplumun karakteristik bir ortak hayat tarzı oluştur- masında deve güreşlerinin önemli bir rolü bulunmaktadır. Deve güreşleri, bu çevrede doğmuş olanlar ya da yaşayan- lar için güreşten çok daha fazla anlam taşımaktadır. Günver GÜNEŞ - Müslime GÜNEŞ 97 KAYNAKÇA Gazete ve Dergiler Ahenk -İzmir Anadolu -İzmir Aydın- Aydın ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi- Çanakkale Demokrat İzmir- İzmir Fama- Aydın Muhit -Ankara Türk Yurdu- Ankara Yeni Asır- İzmir Yeni Kıroba- Aydın Kitap ve Makaleler Akar, M. (), “Göçebe Türkmenlerde Deve Güreşi ve Sosyo-Kültürel Boyutu”, I. Türk Halk Kültürü Araştırma Sonuçları Sempozyumu Bildirileri, Aralık , Cilt-2, , Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Akdağ, M. (), Türkiye’de Çok Partili Yaşama Ge- çiş Sürecinde Aydın’da Siyaset (), Aydın: Baş- kar Ofset. Aktakka N.- Demircan, M.N. (), Dünden Bugüne Aydın Halk Kültürü, Ankara: TC Kültür Bakanlığı Yayını. Armağan, M. (), Batı Anadolu Tarihinde İlginç Olaylar, İzmir: Uğur Ofset Matbaası. Becerik, O. “Deve Güreşlerinde Gördüklerim, Duyduk- larım”, Aydın, Aydın 18 Kanun-ı Sani 98 TÜRKİYE’DE DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE DEVE GÜREŞLERİ Berrakçay, O.; Yükselsin, İ. Y. (), “Deve Güreşi Ritü- ellerinde Müzik ve Müzisyenlik”, Uluslararası Sosyal Araş- tırmalar Dergisi, Aralık , cilt-8, Sayı Çalışkan, V. (), Bir Dünya Kültür Mirası: Ana- dolu’da Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri, İncirliova Belediyesi Kültür Yayınları:1, Ankara. Çetintürk, H. (), “Hıdırbeyli’de Başlayan Deve Gü- reşleri” Aydın, Flaş Gazetesi 24 Ocak Çivi, H. (), “Toplumsal, Kültürel ve Ekonomik Bo- yutlarıyla Ege-Aydın Yöresinde Deve Güreşleri”, Prof. Dr Hasan Zafer Doğan Anı Kitabı, Der. Meral Koray, Bülent Himmetoğlu, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi. Çulha, O. (), “Kültür Turizmi Kapsamında Destek- leyici Turistik Ürün Olarak Deve Güreşi Festivalleri Üzeri- ne Bir Alan Çalışması”, Journal of Yasar University, yıl:3, sayı Ekici, M. (), “Türklerde Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri”, I. Uluslararası Selçuk- Efes Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Sempozyumu Bildirileri I. Cilt Sos- yal Bilimler, Edt. Devrim Ertürk; Özgür Gökdemir, İzmir, Selçuk Belediyesi Kent Kitaplığı, Kent Belleği Yayını. Ekrem, C. (), “Deve Güleşi”, Muhit ,Sayı:8, Haziran Ankara. Ertürk, D.; Demir, G. (), “Bir Enformel Kimlik Aracı Olarak Türkiye’de Deve Güreşleri”, I. Uluslararası Selçuk- Efes Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Sempozyumu Bildirileri I. Cilt Sosyal Bilimler, Ed.: Devrim Ertürk; Özgür Gökdemir, İzmir, Selçuk Belediyesi Kent Kitaplığı, Kent Belleği Yayını, ss Faroquie, S. (), “yüzyılın İkinci Yarısında De- vecilik ve Anadolu Göçebeleri”, IX. Türk Tarih Kongresi, TTK, Ankara, s Günver GÜNEŞ - Müslime GÜNEŞ 99 Güneş G. (), “Meşrutiyetten Cumhuriyet’e Tarih- sel Süreçte Aydın’da Deve Güreşleri”, FAMA Dergisi, Yıl:4 Sayı, Aydın. Güneş, G. (), “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Aydın Türk Ocağı ”, Türk Yurdu, Yıl, sayı, Ağustos , Ankara. Güneş, G.; Elmacı, M.E. (), Tek Parti Döneminde Aydın’da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları, İzmir: Zeus Yayınevi. Karaca, B. (), “ Tarihlerinde Mente- şe Bölgesi Yörükleri”, Fırat Üniversitesi Jounal Of Social Science ,18(2) Elazığ, s Kılıçkıran, M. N. (), ”Ege de Kış Turizminin Kur- tarıcısı Deve Güreşleri” III Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını. Sürgevil, S. vd. (), Değişim Sürecinde Aydın – XIX. Yüzyıldan Günümüze Sosyal ve Ekonomik İlişkile- rin Dönüşümü-, Aydın: AYTO Kültür Yayınları: 4. Tozduman, A. (), Aydın Güzelhisarı’nın Sosyal ve İktisâdî Durumu (), T.C İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Yakut, İ. (), Ege’nin Deve Güreşleri Şenlikleri, İz- mir: İBB Yayını. Yapucu-Pullukçuoğlu, O. (), Modernleşme Süre- cinde Bir Kent: Aydın, İstanbul: Kitap Yayınevi. Yılmaz, O.; Ertürk, Y. E.; Ertuğrul, M. (), “Türkler- de Deve Güreşlerinin Orta Asya’dan Anadolu’ya Yıllık Geçmişi””, ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi (COMU Jour- nal of Agriculture Faculty); 2 (1): 37–44, Çanakkale.