Dardağan Meyvesi Nedir
Bizim buralarda Teyêr, Tihok, Tawi ya da Dardağan denilen bir ağaç çeşidi vardır. Daha çok kıyıda, köşede, gözden ırak yerlerde tek başına yeşeren ve zamana inat gökyüzüne doğru büyüyen bir meyve ağacıdır.
Meyve ağacı dediysem, mevsiminde sofralarımızı süsleyen bir meyve çeşidi değil. Daha çok dağlarda, kurak tepelerde ve kıraç arazilerde yetişen ve küçücük bir meyveye sahip bir ağaç.
Binlerce yıldır varlığı bilindiği halde, hakkındaki bilgi oldukça sınırlıdır. Çünkü Dardağan Ağacı unutulmuş, kıyıda köşede kalmış bir ağaçtır.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
Günümüz koşullarına göre ekonomik değeri olmamasından kaynaklı üzerinde pek durulmamış, araştırma, geliştirme projelerine konu olmamıştır.
Gölgesinden dolayı bazı yörelerde bekçi ya da çoban ağacı adı da verilmiştir. Çobanlar sürüleriyle ağacın altına sığınır, tarlada bekçilik yapanlar ise gün boyu gölgesine durur ve bu nedenle de ağaç bu isimlerle de anılır.
Hani denilir ya; "Kapitalizm gölgesini satamadığı ağacı keser."
Aynen ifade edildiği gibi, Teyêr Ağacı'nın ne gölgesi, ne meyvesi, ne de kendisi önemli ölçüde para ediyor. Para etmediği için de unutulmayı, kapitalist çarkın dişleri arasında yok olmayı hak ediyor!?.
Bu açıdan kapitalizm gölgesini satamadığı ağacı keser sözü, dardağan ağacına o kadar uyuyor ki, başka anlatıma da gerek kalmıyor.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
Tihok Ağacı susuz yetişen bir meyve ağacı. Kökleri toprağın çok derinine iniyor ve yerin altındaki suyu bulup, dallarına ulaştırıyor.
Kayaların arasında, sert zeminlerde bile yeşerip, kendine taşın içinde yer açabiliyor. Köklerini kayaları delerek, toprağa ulaştırarak varlığını sürdürebiliyor.
Alabildiğince dayanıklı olan ağaç aynı zamanda bir kıtlık ağacı olarak da biliniyor. En önemli özelliği de bu zaten. İnsanlar için, hayvanlar için bir nevi katık olmuş, karınlarını doyurmuş kıtlık dönemlerinde.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
Dardağan hakkında söylenenler, hakkındaki efsaneler kısmen de olsa günümüze kadar gelebilmiş.
Arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan bazı eski eşyalar arasında nazardan korunmak için dardağan ağacından yapılmış kolyelere rastlanılması ve bu kolyelerin M.Ö. 4 bin yıllarına tarihlenmesi ağacın o tarihte bilindiğini ortaya koyuyor
Bu kazılar gösteriyor ki, 6 bin yıl önce Teyêr Ağacı, Mezopotamya'da yaygın ve kutsiyeti olan bir ağaçmış.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
Meyvesinden, gövdesinden, kerestesinden ve dallarından yararlanılarak, tılsım niyetine kolyeler yapılmış.
Ve ilginçtir, bütün inanç ve kültürler dardağan ağacını kutsal kabul etmiş, kesimini yasaklamış.
O gün, bu gündür dardağan ağacı, kendini asırlar boyu var edebiliyor, yaşamını inatla sürdürüyor. Ne su istiyor, ne bakım.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
Kendi mecrasında, kendine has ve dayanıklı olarak yeşeriyor, meyve veriyor, sessiz sedasız zamana inat yaşıyor.
Kesilmediği, yakılmadığı müddetçe hem gökyüzüne, hem de enine büyüyor.
Yapraklarını kış yaklaşırken döken ve küçücük, mercimekten biraz büyük, nohuttan küçük bir meyve vererek, başta kuşları ve insanları kendine çekiyor.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
Toros, Zağros sıra dağlarının çevresinde yetişen ve hemen hemen bütün Mezopotamya'da tek tek de olsa halen görülen ve bilinen ağacın yetiştiriciliği pek yapılmasa da doğal alanlarda kendi kendine yeşererek, soyunu sürdürüyor.
Sonbaharda olgunlaşan küçücük meyvesi eskiden beri yoksullar için bir katık olmuş. Toplanan meyvesinin kaynatılarak pekmez yapıldığı da halk arasında biliniyor.
Meyvesi ilk çıktığında yeşil renkli buruk bir tada sahipken, olgunlaştıkça tatlanıyor ve rengi açık kahveye, kısmen de sarıya dönüyor.
Bazı teorilere göre bu bitki yüzlerce yıl önce insanlar tarafından yetiştirildi. Kıtlık zamanlarında hem insanlar hem de hayvanlar için oldukça değerli besin malzemelerine sahip olduğu için insan ve bazı kuş soyunun devamını sağladı.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
Kurak alanlarda yetişmesi, kurtlanmaya, böceklenmeye karşı çok dayanıklı olması da dikkat çeken özelliklerindendir.
Erozyon ile mücadelede ve doğal yaşam alanlarında birçok hayvanın özellikle sonbahar ve kış aylarında beslenmeleri için büyük öneme sahiptir.
Dardağan meyvesi çok küçük olduğu için toplanması oldukça zordur. Yaprakları kışa doğru sertleştiği için dikenimsi bir hal alarak, toplanması daha bir zahmetli hale geliyor.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
İlginç olan ise, meyvesi toplanmadığı müddetçe kış boyunca ağaçta bozulmadan kalabiliyor.
Mezopotamya'nın unutulmuş, eski yerleşim yerlerinde görülen, ama ortalama her iklime ayak uyduran bir ağaç olmasına rağmen, ekimi hemen hemen hiç yoktur.
Kendi kendine yetişen, kuşlar sayesinde tohumu dağılan bir ağaç çeşididir.
Çocukluğumdan beri bildiğim ve kısmi araştırmalarıma göre de bu ağaç bilinenden çok daha uzun süre yaşıyor ve suya ihtiyaç duymuyor. Su ihtiyacını kendi kendine çözüyor.
yıl yaşadığından bahsediliyor. Sayısı giderek azalan Teyêr Ağacı, Mezopotamya genelinde kutsal kabul ediliyor.
Ve genelde yüksek tepelerde tek başına varlığını sürdürerek, ziyarete dönüşüyor.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
Bu nedenle kimse dardağan ağacını kesmez. Çoğu mezarlıkta, susuz tepelerde ve yığma yükseltilerde kendiliğinden yetişir. Çok uzun yaşar, kuruduğunu da gören olmamıştır zaten.
Çok geç yetişir. Açık kahve renkli meyvesi tohumundan sıyrılarak yenilir ve kırıldığında tohumunda bulunan yağı da damağa ayrı bir tat verir.
Kendine has bir tadı ve tatlı bir aroması olan dardağan meyvesi, birazcık harnup ağacının meyvesinin tadını da çağrıştırır. Meyvesi yıl boyunca dalında kalsa bozulmuyor, kurtlanmıyor.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
Sayıları artık giderek azalan, yok olan Dardağan Ağacı maalesef betonlaşmanın ve ekonomik değeri olmamanın bedelini ağır ödüyor.
Oldukça asaletli bir ağaç türü olmasına rağmen, günümüz dünyasında her şey parayla ölçüldüğü için zamanla dardağan ağacı unutulmuş.
Bunun elbette birkaç nedeni var: Meyvesinin hacimli olmaması oldukça küçük ve toplanması çok zor olması ağacın popülaritesini azaltıyor.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
Ağaç, çok ama çok yavaş büyüyor ve bu nedenle parasal bir değere dönüşmüyor. Hem uzun yaşaması, hem de geç büyümesi ağaç hakkında bilgilerin de az olmasına neden oluyor.
Gövdesi oldukça sert ve dayanıklı, mobilya için uygun bir kereste çeşidi olsa da, insanlar bunun ekimini yapmıyor, yetişmesi için çaba sarf etmiyor.
Dardağan Ağacı kendi varlığını sürdürmüş, neden yeşermeye devam etmiş?
Ben kendimi bildim bileli bu ağacın kutsiyeti evimizde konuşulurdu. Ta nenem, dedem anlatırdı bizlere.
"Teyêr Ağacına zarar vermeyin, zarar verirseniz, evinize ateş düşer" diye sık sık hatırlatırlardı.
Nenem derdi ki;
Teyêr kuşların yuvasıdır, yemişi kuşlar için hayati önem taşır. Sakın dallarını kırmayın.
Ve ilginçtir Mezopotamya'da Teyêr Ağacı her kültür, her inanç için kutsiyeti olan bir ağaçtır.
Özellikle yaşlı dardağan ağacının bulunduğu yerlerde ziyaret olması bir tesadüf olamaz.
Kaldı ki, dardağan ağacını kesmek genelde günah sayılır ve yetiştiği yerde mutlaka bir ziyaret oluşur.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
Hatta bazı köylerde bahar mevsiminde, nisan ayının ortalarında yılda bir kez olmak üzere çarşamba günü en yaşlı Dardağan Ağacı'nın bulunduğu yüksek tepede onlarca kişi buluşarak, etrafında dolaşır, dileklerde bulunur ve bazen ağacın dallarına bezler bağlar.
Dualar edilir, yemekler pişirilir. Yemek ise genelde germi yani etli bulgur pilavıdır.
Hakkında yeterince araştırma olmayan, boyuna ve enine büyüyen ağacın küçücük açık kahverengi meyvesi insanı tok tutar.
Bu açıdan Teyêr yani Dardağan Ağacı belki de kıtlık ağacıdır. Hem insanların hayatta kalmasını sağlamış, hem de kuşlar için inanılmaz bir yemiş olmuştur.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
Dardağan Ağacı çok eskiye dayanan ve geçmişini üzerinde taşıyan bir ağaç olmasının yanında, ilk günde nasıl bir meyve vermişse, hala aynı tatta meyvesini veriyor.
Hirbitleme, geliştirme olmadığı için de asırlardır aynı şekilde varlığını sürdürür.
Belki de gen yapısına müdahale edilmeyen tek ağaçtır. Çünkü ağaç öylesine yavaş büyür ki, asırlar sürer ve insanoğlu yavaşlığına akıl sır erdiremez, sonucu görme sabrı gösteremez.
Meyvesi, yaprağı birçok hastalığa iyi gelir diye anlatılır. Birçok aktarda hem meyvesini, hem de yaprağını bulmak mümkün.
Kerestesi ise müthiş dayanıklıdır. Yıllarca dayanır ve kurtlanma göstermeyen nadir ağaçlardan biridir.
Halen birçok il ve ilçede çocukları nazardan korumak için dardağan dallarından küçük parçalar şekillenerek, elbisesine, omuzuna ya da külahına takılır.
Fotoğraf: Şeyhmus Çakırtaş
Yani dardağan 6 bin yıldır sessiz, sedasız aramızda yaşayarak, kendini var ediyor, meyvesiyle bizi açlıktan ve hastalıktan koruyor. Ama biz onun çok farkında değiliz.
Hatta yok olması için son sürat çalışıyoruz…
Her şeyi tükettiğimiz, çürüttüğümüz gibi Dardağan Ağacı'nın dünyadan silmeye çalışıyoruz.
Oysa her gün Dardağan'a ihtiyacımız var…
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
KARGO BEDAVA
Kurumsal Fatura
- 15 gün içinde ücretsiz iade. Detaylı bilgi için tıklayın.
- Bu ürün Elazığ Heryerde E-Ticaret Dış Ticaret tarafından gönderilecektir.
- İncelemiş olduğunuz ürünün satış fiyatını satıcı belirlemektedir.
- Dağdağan ağacında yetişen nohut küçüklüğündeki meyvesi şifa kaynağı olarak seafoodplus.info meyvesi hem de çekirdeği yüksek oranda kalori, fosfor, vitaminler ve diğer mineralleri içerdiğini belirten Irmak,” Arapça’da Gingirez, Kürtçe’de Taev Türkçe’de ise Dağdağan olarak bilinen bu ağaç türüdür.
- Bu üründen en fazla 20 adet sipariş verilebilir. 20 adetin üzerindeki siparişleri Trendyol iptal etme hakkını saklı tutar.
- Bu ürün indirim kampanyasına dahil değildir.
- Bir ürün, birden fazla satıcı tarafından satılabilir. Birden fazla satıcı tarafından satışa sunulan ürünlerin satıcıları ürün için belirledikleri fiyata, satıcı puanlarına, teslimat statülerine, ürünlerdeki promosyonlara, kargonun bedava olup olmamasına ve ürünlerin hızlı teslimat ile teslim edilip edilememesine, ürünlerin stok ve kategorileri bilgilerine göre sıralanmaktadır.
ÜRÜNÜN TÜM ÖZELLİKLERİ
Ürün Değerlendirmeleri
Henüz Yorum Yazılmamış.
Ürün Bilgileri
Elazığ Burada Harput Pazarı Dardağan Yeni Mahsül 1 Kg
- İncelemiş olduğunuz ürünün satış fiyatını satıcı belirlemektedir.
- Dağdağan ağacında yetişen nohut küçüklüğündeki meyvesi şifa kaynağı olarak seafoodplus.info meyvesi hem de çekirdeği yüksek oranda kalori, fosfor, vitaminler ve diğer mineralleri içerdiğini belirten Irmak,” Arapça’da Gingirez, Kürtçe’de Taev Türkçe’de ise Dağdağan olarak bilinen bu ağaç türüdür.
- Bu üründen en fazla 20 adet sipariş verilebilir. 20 adetin üzerindeki siparişleri Trendyol iptal etme hakkını saklı tutar.
- Bu ürün indirim kampanyasına dahil değildir.
- Bir ürün, birden fazla satıcı tarafından satılabilir. Birden fazla satıcı tarafından satışa sunulan ürünlerin satıcıları ürün için belirledikleri fiyata, satıcı puanlarına, teslimat statülerine, ürünlerdeki promosyonlara, kargonun bedava olup olmamasına ve ürünlerin hızlı teslimat ile teslim edilip edilememesine, ürünlerin stok ve kategorileri bilgilerine göre sıralanmaktadır.
Daha çocuk denebilecek yaşlardayken Dîyarbekir suriçindeki evimize epeyce uzak düşen Dağkapıdaki Yenişehir sinemasının önünde hafta sonları “resimli roman” pazarı kurulurdu. Teksas, Tommiks, Zagor, Pekos Bill, Kinova ve daha başka okunmuş, ikinci el kitapların hem değiş tokuşu hem de satışı yapılırdı.
Film izleme seansları öncesindeki bu alışverişin bir ayağı da seyyar el arabalarında satılan Dardağan ve kamış pazarıydı. Dışındaki etli meyvesi yenen dardağanın çekirdeği, içi oyuk ve bir karış uzunluğundaki kamışın içinden birilerine hızla üflenerek atılan bir oyunun pazar malzemesiydi.
Birgün o sinemanın önündeki pazar yerinin girişinde yaşlı birinin sinemanın yazlık bölümüne yüzünü dönmüş vaziyette iki elini açmış halde dua ettiğine tanık olmuş ve hiçbir anlam verememiştim. Durduk yerde ibadet mekanı ya da ziyaretgah olmayan bir sinema mekânına neden dua okunsundu ki!
Uzun yıllar sonra politik bilince kavuşunca, öğrenecektim ki; meğerse yılında Şêx Saîd Efendi Dağkapı meydanında arkadaşları ile birlikte asıldıktan sonra o yıllar o sinemanın yeri boş bir arsa iken, o arsanın bir köşesine açılan bir çukura, saygısızca gömülmüş Şêx Saîd. Sonra mezarlık ağacı olarak bilinen ve Kürtçe'de adına Dara Tihokê denilen Dardağan Ağacı Şeyhin gömüldüğü yerin yanıbaşında kendiliğinden göğermiş. Bu gerçeği bilenler orayı kimselere ifşa etmeden ziyaretgâh olarak bellemişler.
Cumhuriyet rejimi bilinçli bir politikayla sisteme muhalefet edenlere öyle zulümler reva görmüş ki, sahiden düşmanca! Şêx Saîd Efendi’nin mezar yeri maalesef hâla bilinmiyor.
19 Şubat ’de Türkiye’nin 14 şehrinde Halkevleri kurulur. Tahmin edileceği gibi bu şehirlerden biri de o yıllarda henüz Diyarbakır adını almamış olan Dîyarbekir’dir. Şeyhin defnedildiği yerin de arka bahçesi olarak kullanıldığı arsaya tez zamanda kurulur Dîyarbekir Halkevi. Cumhurluğun Türklük üzerinden okumasının sanat, kültür merkezi olur, halkevi. Yıllar sonra ’de Halkevleri kapatılınca önce Şehir, sonra Yenişehir Sineması olur Diyarbakır Halkevi binası. Şêx Saîd Efendi’nin gömüldüğü ve yanında dardağan ağacı olan “saklı” mezar yeri, sinemanın yazlık bölümünün film gösterim kulübesinin hemen yanıbaşına denk düşer.
Apê Musa (Anter) anılarında; muhtemelen halkevi binasının yapıldığı yıllarda, hemen yanıbaşında Diyarbakır “Rakı Fabrikası” (tekel içki fabrikası) kurulan yeri işaret ederek “atalarına düşmanlık ve saygısızlık” olarak vurgular.
Yıllar sonra halkevi binasını sinema salonuna dönüştüren ve Şeyhin mezarının olduğu mekânı sinema salonu olarak kullananlar iflah olmaz, iflas ederler.
Sinema el değiştirir, birilerince satın alınır. Yerine otel, iş merkezi yapmak isterler. Halk uyarır, “Şeyhin mezarı ordadır, saygı gösterin, en azından bir ziyaretgâh yapın” derler. Dinletemezler. Satın alanlar bir süre sonra trafik kazası geçirir, bir kaçı ölür. İnşaattan vazgeçer, binayı başkalarına satarlar.
Onlardan da satın alanlar oraya bir özel hastane binası yaparlar. Heyula gibi kocaman bir yapı olur. Son birkaç yıl içinde büyük bir açılışla hizmete sokulan o zincir özel hastane binası birkaç ay önce büyük borçla iflas etti ve kapanmak durumunda kaldı.
Şimdi etrafı sacdan ihata duvarıyla kapatılmış durumda o yapı. Önünden geçen ve mekânın hikâyesini bilenler, çok haklı olarak Şêx Saîd Efendi’nin ahından söz ediyorlar.
Hani sözün başında, cumhuriyetin kodlarından söz ettik ya! yılının 15 Şubatında başlar Şêx Saîd Kıyamı, 29 Haziran’da Şêx Saidê Kal dara çekilir. Tam 75 yıl sonra yine bir 15 Şubat günü ’da Kürtlerin modern çağının lideri Sayın Abdullah Öcalan Kenya’dan Türkiye’ye elleri bağlı, gözleri bantlı bir tutsak olarak getirilir. 29 Haziran’da Öcalan’ın idam hükmü kesilir. Yine bir başka Şubat günü 19 Şubatta Diyarbekir Halkevi kurulur.
Velhasılı kelam, dardağan ağacının çekirdeğinin dışkabuğu, meyvesi buruk ve kekremsi bir tat bırakır ağızda, insan tekinin damağını buruşturur çok yendiğinde. Mezar yerlerinde kendiliğinden ve “burada mezar var” dercesine göğerir Dara Tihokê…
Daha birkaç gün önce Dağkapı Meydanından geçerken etrafı kuşatılmış; geleni-gideni, gireni-çıkanı olmayan viran olası binayı seyreylerken bir film şeridi gibi Şeyhin serencamını, mezar yerini, yanıbaşında ve şimdi olmayan dardağan ağacını düşündüm. Dar Ağacını, Dardağanı, yemişini, çekirdeğini ve kamışını düşündüm. Çocuk nefesimle kamışın borusundan üfürdüğüm dardağan çekirdeğinin hıncıyla ve hızla yazdım. Hem de bir yıl önce 9 Ocak’ta Paris’te katledilen üç Kürt kadınının, üç kök hercai menekşenin anıldığı günde…(ŞD/NV)
Çitlembik
Çitlembik (Celtis), yaklaşık tür barındıran, her yıl yaprak döken bir ağaç cinsidir. Kuzey Yarıkürenin ılıman iklime sahip bölgelerine yayılmış, güney Avrupa, güney ve doğu Asya, güney ve orta Kuzey Amerika, ve güney ve orta Afrika'da bulunan bir bitkidir. Genellikle orta büyüklükte ağaçlardır, boyları metre uzunluğundadır, nadiren 40 metre uzunluğa ulaşabilirler.
Eskiden Ulmaceaefamilyası veya kendi familyası olan Celtidaceae'ye yerleştirilse de, APG (Angiosperm Phylogeny Group) tarafından yapılan genetik analizler sonucu Cannabaceae familyasına yerleştirmenin en uygun olduğu ortaya çıkmış ve cins bu familyaya yerleştirilmiştir.
Basit yaprakları yaklaşık 3–15&#;cm uzunluğunda, yumurta şeklinde, sivri uçlu ve kenarları tırtıklıdır.
Meyvesi sert çekirdekli-eriksi, 6–10&#;mm çapındadır ve birçok hayvan türü tarafından yenilebilir; kuru ama tatlı bir tada sahiptir.
Bazı türleri süs ağacı olarak yetiştirilmekte ve susuzluğa karşı dayanıklılığı için tercih edilmektedir.
İstanbul'da bu ağaca "çitlenbik" denir. Ancak, Akdeniz ve Ege bölgelerinde "çitlenbik" adı Pistacia terebinthus için kullanılır. Çukurova'da bu ağaca "dardağan" adı verilir. Hekimhan, Malatya ve Sivas dolaylarında bu ağaca "Dağın" adı verilmektedir.
Eskiden çocuklar bu meyvenin çekirdeklerini "Dağın atacağı" isimli dolmakalem kalınlığında 30 cm uzunluğunda bir borucuk ile hedeflere atarlardı.