5n 1k Kuralı Nedir

5n1k nedir, 5n1k tanımı ve anlamı nedir, 5n1k açılımı nedir, 5n1k örnek anlatımı nasıldır, 5n1k yönteminin kullanıldığı yerler nelerdir? Gibi merak ettiğiniz soruların cevaplarına buradan ulaşabilirsiniz.

5N1K Tanımı:

5N1K Sorgulama tekniği, bilgi toplarken ve bir konuyu araştırırken kullanabileceğiniz bir çerçevedir. Bir tartışmayı genişletmek, araştırmanızı kapsamlaştırmak, bulgularınızı düzenlemek veya makaleler ve raporlar oluşturmak için bu çerçeveyi kullanmayı düşünebilirsiniz. Günümüzde gazetecilik, habercilik ve eğitim alanında sıklıkla kullanımı gözlemlenmektedir.

Cevapları bilgi toplamada temel olarak kabul edilir sorulardır. Genellikle açıklanan gazetecilik, araştırma ve polis soruşturması gibi alanlarda da kullanılan bir yöntemdir. Bir konuyla ilgili hikayenin tamamını almak için bir formül oluştururlar. Beş N’lerin ilkesine göre, bir rapor ancak bu soruları sorgulayıcı bir kelime ile başlayan cevaplarsa tam olarak kabul edilebilir.

5N1K Açılımı:

5N; Bu sorular, “nasıl”, “ne”, “nerede” “neden “ne zaman” ile ilgili soruları kapsar. 1K; bu soruların “kim” hakkında olduğunun sorgusudur;

• Ne oldu?
• Nasıl oldu?
• Neden oldu?
• Nerede gerçekleşti?
• Ne zaman gerçekleşti?
• Kim hakkında?

5N1K Örnek Anlatımı:

Her sorunun gerçek bir cevabı olmalıdır, bir raporun eksiksiz olarak kabul edilmesi için içermesi gereken gerçekler. Önemli olan, bu soruların hiçbiri basit bir “evet” veya “hayır” ile cevaplanamaz.

Ne?

• Açıklama; Görevin tanımı, faaliyet, problem, proje amacı.
• Hedefler; Amaç, eylemler, prosedürler, makineler vb.
• Örnek sorular; Sorun ya da risk nedir? Durum nedir? Ürün özellikleri nelerdir? Servis nasıl çalışır?

Neden?

• Açıklama; Amacı veya çalışma yönteminin gerekçesini tanımlayınız.
• Hedefler; Hedefler, amaçlar, gerekçeler vb.
• Örnek sorular; Hedeflenen amaç nedir? Neden bu eğitim ya da bu ekipman seçildi?

Nerede?

• Açıklama; İlgili yer veya yeri tanımlayınız.
• Hedefler; Mülk, atölye, iş istasyonu vb.
• Örnek sorular; Sorun nerede uygulanır? Mülk erişimi kolay mı? Sorun hangi makinede bulunur?

Ne zaman?

• Açıklama; Durumun gerçekleştiği, gerçekleştiği veya gerçekleşeceği zamanı belirleyin.
• Hedefler; Tarihler, süre, sıklık vb.
• Örnek sorular; Ne kadar sürer? Kurulum tarihi ne zaman? Sorun ne sıklıkta ortaya çıkıyor?

Nasıl?

• Açıklama; Kullanılan yöntemin nasıl olacağını belirleyin, ilerlemenin yolunu bulun ve atılması gereken adımları bulun.
• Hedefler; Kullanılan yöntemler, yapılması gereken eylemler, uygulanan teknikler, prosedürler vb.
• Örnek sorular; Hangi şartlar veya koşullar altında? Bölüm nasıl düzenlenir? Kullanılan yöntemler nelerdir? Hangi kaynaklar kullanılıyor?

Kim?

• Açıklama; İlgili paydaşları, sorumlu veya etkilenen kişileri belirleyin.
• Hedefler; İlgili kişiler, müşteriler, çalışanlar, yöneticiler vb.
• Örnek sorular; Kim sorumlu? Sorunu kim buldu? İşi kim yapması istenecek?

5N1K Yönteminin Kullanımı:

Bu tekniğin kullanımı çok geniştir. Problem tanımlarını oluşturmak için 5n1k tekniğini kullanın. Sorunu değerlendirirken, odaklanmaya devam edin ve varsayımlarınıza meydan okuyun. Her zaman sor; Önemli sorun bu mu? Bu çözmek istediğimiz şeyin özü mü?

Yeni tepkiler bulana kadar devam etmeniz gerekir. Yeni sorun tanımları oluşturmak için her soru için verilen yanıtları birleştirin. Böylece en doğru şekilde 5n1k metodunu kullanmış olursunuz.

5N 1K:

KİM:Haber yazısına konu olan vakanın kim tarafından gerçekleştirildiğini, kimin başından geçtiğini, haberin kimle/neyle ilgili olduğunu ortaya koyan bölümler, haber yazısındaki kim sorusunun yanıtı olarak düşünülebilir.

• Balıkçılar, bu yıl balığın olmadığından şikayetçi
• Öğretmenler, eylem yaptı.

NE: Bu soru habere konu olan olayın neyi/kimi etkilediğini, ilgilendirdiğini ortaya koymaya dönüktür: Bir haber yazısında habere konu olan olaydan kimlerin/nelerin etkilendiği/etkileneceği, bu etkilenmenin ne biçimde olduğu/olacağı vb. noktalar net bir şekilde ifade edilmelidir.

• Ekonomik bunalım, öğretmenlerin alım gücünü azalttı.
• Taşımalı eğitim, öğrencileri ve velileri büyük bir dertten kurtarıyor.
• Aşırı yağışlar, ekili arazileri olumsuz etkiliyor.

NASIL:Bu soru, habere konu olan olayın yapılış, meydana geliş süreci hakkında bilgi vermeye yöneliktir. Bir banka soygunu haberinde &#;Hırsızlar, bankaya nasıl girmişler, hırsızlığı nasıl yapmışlar, güvenlik görevlilerini, banka çalışanlarını ve müşterileri nasıl etkisiz hâle getirmişler, olay yerinden nasıl uzaklaşmışlar?&#; vb. soruların cevabı olan açıklamalar, haber yazısındaki nasıl sorusunun cevabı olarak düşünülebilir.

• Hırsızların iş yerine girmek amacıyla yaklaşık 30 metrelik bir tünel kazdıkları bildirildi.
• Anayasa Mahkemesi Başkanı, dün bir basın toplantısı yaparak birtakım açıklamalarda bulunacak.
• Market inşaatının durdurulması amacıyla yeni imza kampanyası başlatan çevreciler, yöneticileri ve girişimcileri doğal çevreye duyarlı olmaya davet ediyor.

NİÇİN: Bu soru, habere konu olan olayın nedenini bulmaya yöneliktir. Söz gelimi üniversiteye giriş sistemiyle ilgili yeni bir düzenlemeye gidilmiştir. Muhabir, bu olayı konu alan haber yazısında yetkililere sorular sorarak bu uygulamaya niçin geçildiğini, eski sistemin ne tür aksaklıkları olduğunu öğrenmeli, böylece söz konusu olayla ilgili olarak okuyucuların kafasında oluşabilecek &#;niçin&#; sorusunu cevaplayabilmelidir.

• 4 milyon Suriyeli, artan ölüm olayları sebebiyle bulundukları yerlerden göç etmek zorunda kaldı.
• Otomobil şirketleri, piyasadaki durgunluğu aşmak için birbiri ardınca kampanyalar düzenliyor.
• Hakemin kural hatası yapması, seyircileri çileden çıkardı.

NEREDE:Bu soru, habere konu olan yerle ilgili bilgi vermeye yöneliktir. Haber yazısında özel isim ya da cins ismi olarak geçen yer isimleri ve bu yerlerin özellikleriyle ilgili bilgi veren her kelime, haber yazısındaki nerede sorusunun karşılığı olarak düşünülebilir. Bu sorular &#;nereye, nereden, nasıl bir yerde, nasıl bir yerden&#; vb. şekillerde de sorulabilir:

• Memurlar, Küçük Saat Meydanı&#;nda toplanarak hükümeti protesto edecek.
• 8 nüfuslu bu fakir aile, küçücük bir evde hayat savaşı veriyor.
• Çukurova&#;ya yılın ilk dolusu düştü.

NE ZAMAN:Bu soru, habere konu olan olayın zamanı ile  ilgili bilgi vermeye yöneliktir. &#;Söz konusu olay ne zaman gerçekleşmiştir/gerçekleşecektir?&#; anlamına gelebilecek bütün sorular ne zaman sorusunun karşılığı olarak düşünülebilir.

• Fenerbahçe ve Galatasaray ligin 8. haftasında 1 kez daha karşı karşıya gelecek.
• Güvenlik görevlilerinin verdiği bilgiye göre olay, bugün civarında gerçekleşmiş.
• Ünlü sanatçının cesedi , yıl Camii&#;inde sabah namazının akabinde kılınan cenaze namazının ardından Kabasakal Mezarlığında toprağa verildi.

Toplumda veya tabiatta meydana gelen çeşitli olay, durum ve görünümle ilgili bilgi ve duyurulara &#;haber&#;; bu haberlerin halka duyurulması amacıyla hazırlanan yazılara da &#;haber yazısı&#; denir.

Haber yazıları, belli bir zamanda ve yerde olmuş olayları merakı giderecek düzeyde ayrıntılı ve anlaşılır bir dille aktarır. Haber yazılarında inandırıcılık, belgelere dayanma, olayı tüm boyutlarıyla aktarma, yansız davranma, okuyucunun farklı yorumlamasına imkân vermeyecek şekilde, açık ve anlaşılır bir dil ve üslupla aktarılması gibi unsurlara dikkat edilir.

Duyulduğunda halk arasında heyecan yaratan haberlere sansasyonel haber denir. Doğru olmayan haberlere ise asparagas (uydurma) haber denir. Haber toplayan, haber yazan kişilere muhabir denir.

Haber yazılarının özellikleri şunlardır:

• Haber yazılarının günlük ve önemli olması gerekir.
• Kolay anlaşılır; akıcı, açık ve duru olmalıdır.
• Haber yazıları toplumun büyük bir kısmını ilgilendirmelidir.
• Yazan kişi anlattıkları karşısında tarafsız kalmalı, yorumdan kaçınmalıdır.
• Yanlış anlaşılmalara yer verecek cümlelerden uzak durmalıdır.
• Anlatılanlar ilgi çekici olmalıdır.

Haber planı, tersine dönmüş piramit diye bilinir. Tersine dönmüş piramitte, haberin giriş bölümünde olay birkaç cümle ile özetlenir. Gelişme bölümünde sözü uzatmadan gerekli ayrıntılar verilir. Sonuç bölümünde ise olayın etkisi, olaya el koyma anlatılır. Haber ilginç olmalıdır. Haberin başlığı da ilginç olmalı, başlığa gözü takılan okuyucu, gerisini okumak için can atmalıdır. Haber duyulmamış olmalıdır. Okuyucu duyduğu bir olayı ikinci kez okumaz. Haber önemli olmalıdır. Haberin ilgilendirdiği okuyucu kitlesi çok olmalıdır. Haber doğru olmalıdır. Muhabir haberi tarafsız yazmalı, habere yorum katmamalıdır. Yorum köşe yazarlarının işidir. Haber yazılarında, muhabir okuyucuyu haberle başbaşa bırakmalı, okuyucusuna kendi varlığını hissettirmemelidir.

5N 1K Özellikleri

Bir haber yazısında &#;Ne?/Kim?; Neyi?/Kimi?; Nasıl?; Niçin?; Nerede?; Ne zaman?&#; sorulannın cevapları yer alır.

Haber yazılarında bulunan bu özellikler 5N 1K formülüyle karşılanır. Haber yazıları, 5N 1K&#;da yer alan sorulara verilen cevaplarla genişler. Bu soruların cevabının yer almadığı haber yazılan eksiktir. Okuyucunun merakını gidermez, olayı tam olarak yansıtmaz. Olay hakkında yeterli bilgiyi içermez.

Bir haber yazısında açıklığa çıkarılmamış bir yön olmamalıdır. İlgi çekici ve duyulmamış olmalıdır. Habercilikte &#;Köpek insanı ısırırsa haber olmaz, ama insan köpeği ısırırsa bu haber olur.&#; şeklinde bir kural vardır. Aynı zamanda haberin başlığı da ilginç olmalıdır. Haber doğru olmalı, belgelere dayandırılmalı ve yorum yapılmadan açık, anlaşılır bir üslupla aktarılmalıdır.

Haber Kaynakları

1. Resmî haberler: En etkili kişilerden öğrenilir.
2. Özel haberler: Halk arasındaki olayların halk tarafından muhabirlere bildirilmesiyle elde edilir.
3. Ajans haberleri: Dünya olaylarını toplayıp her yana bildiren kurumların verdikleri haberlerdir.

Haber Yazısının Konuları

Haber yazıları konularına göre: siyasal haber yazıları, sanatla ilgili haberler yazıları, ekonomiyle ilgili haber yazıları, bilimsel ve teknik haber yazıları, sosyal haber yazıları, spor haber yazıları olmak üzere gruplandırılabilir.

Röportaj-Haber Yazısı Farkı

Haber yazılarında olaylar olduğu gibi aktarılırken röportajda yazarın duygu ve düşünceleri katılır. Dolayısıyla röportaj, haberin genişletilmiş hâlidir. Röportajda birinci kişili anlatım, haber yazısında ise üçüncü kişili anlatım kullanılır.

Haberin temel unsurlarını ifade eden &#;5N1K&#; aslında gazetecilikten çok daha eski, yılı aşan bir tarihe sahip. Ne, nerede, ne zaman, neden, nasıl ve kim soruları üzerinden hakikate ulaşmak amacıyla bir teknik geliştiren ilk düşünür, İzmir dağlarındaki Temnos&#;da (Görece Kale) doğan Hermagoras&#;dı.

İzmir&#;in Menemen ilçesinde, Eski Görece köyünün kuzeyindeki sarp kayalıklarda, &#;Görece Kale&#; diye bilinen Temnos antik kentinin kalıntıları vardır. Gazeteciliğin temelindeki 5N1K kavramının tarihini işte buradan başlatabiliriz.

Ne yazık ki henüz kapsamlı bir arkeolojik araştırma yapılmayan, ayrıca önlem alınmadığı için on yıllardır define avcılarının ağır tahribatına uğrayan Temnos, Türkler&#;in Anadolu&#;ya gelişinden yüz yıllar önce önemini yitirmiş, büyük ölçüde terk edilmiş bir İlkçağ yerleşimi.

Günümüzden yaklaşık yıl önce Orta Yunanistan&#;dan göç eden Aiol kavminin Anadolu&#;da kurduğu kolonilerden biri olduğu sanılan Temnos, bir zamanlar, antik dünyanın tarihi kaynaklarında (Herodot, Strabon vs.) adı anılacak kadar önemli bir yerdi.

Tarih boyunca birçok kritik dönemde, örneğin Lidya-Pers ve Roma-Suriye savaşlarında önemli rol oynayan stratejik bir bölgede yer alan Temnos&#;un gelmiş geçmiş en ünlü yurttaşı ise belagat (retorik) sanatının kurucularından biri olarak anılan Hermagoras&#;dır.

M.Ö. 1. yüzyılda doğan ve bir ara Roma&#;da belagat öğretmenliği de yapan Temnoslu Hermagoras&#;ın uzun bir ömür yaşadığı söylenir.

5N1K ne demek? Açılımı ne?

Hermagoras, kendisinden yaklaşık yıl önce yaşamış Aristo&#;nun fikirlerini takiben belagatı iki bölüme ayırmıştı: Sav (tez) ve önsav (hipotez).

Sav daha soyut ve genel bir soruyu içerirdi. Önsav ise sözün somut ve belirgin unsurlarıyla ilişkiliydi.

Hermagoras&#;a göre önsavı oluşturan bir sorunun 7 koşulu vardı. Kişileri ve eylemleri içeren belirli bir olayın tanımlanması için önce bu 7 koşul belirlenmeliydi.

Hermagoras&#;ın özgün metinleri kaybolsa da Aziz Augustine başta olmak üzere kendisinden sonra yaşayan ve çoğu Latince yazan düşünürlerden bu 7 koşulu öğrenebiliyoruz.

&#;Durumun unsurları&#; (septem circumstantiae) diye de bilinen bu koşullar basitçe &#;evet&#; veya &#;hayır&#; diye yanıtlanamayacak, sorgusal nitelikteki 7 sorudan ibaret:

• Quis (Kim)
• Quid (Ne)
• Quando (Ne zaman)
• Ubi (Nerede)
• Cur (Neden)
• Quem ad modum (Ne şekilde)
• Quibus adminiculis (Hangi yolla)

Son iki maddeyi &#;Nasıl&#; sözcüğünde birleştirirsek günümüze kadar gelen 5N1K kısaltmasındaki 6 soruyu elde etmiş oluyoruz (kimileri bu ifadeyi &#;5N 1K&#; diye ayırarak yazıyor).

&#;Haberin temel unsurları&#; diye bilinen 5N1K, ABD&#;de &#;lardan beri gazetecilik meslek liselerinde öğretiliyor. Türkiye&#;de de iletişim fakültelerinde daha ilk derslerde 5N1K&#;dan bahsediliyor. Örneğin Prof. Dr. Oya Tokgöz&#;ün &#;Temel Gazetecilik&#; kitabında şu ifade yer alıyor:

• Bu altı soru bir arada bulunduğu zaman, basit dilbilgisi kurallarına göre, özne ve yüklemden oluşan cümleyi kurar. Aynı zamanda zaman, yer, durum ve nedeni gösteren sıfat ve zarfları da içine alır. Anılan soruların yerli yerinde kullanılmasıyla haberin girişi, haberin esasını verecek şekilde düzenlenmiş olur. Haberin geri kalan kısmı ise, girişte özet olarak söylenenlerin belirli bir oran içinde genişletilmesi şeklinde düzenlenir. Bu altı soruyu yanıtlamak yönünden geliştirilmiş olan kurala, 5N ve 1K Kuralı adı verilmektedir. 5N ve 1K&#;nın genelde haberin girişinde bulunması istenilir. Yalnız çoğu kez hepsi bir arada bulunmaz. İma yoluyla kullanılması ise olağandır.

Mesleki bir araç olarak 5N1K: Amaç, hakikate ulaşmak

Temnoslu Hermagoras&#;ın 5N1K kavramsallaştırması özellikle Roma döneminde Cicero gibi Latin belagatçılarca tartışıldı, yüzyıllar boyunca geliştirildi.

İlk gazetelerin yüzyılda kurulduğu düşünüldüğünde, Ortaçağ ve öncesindeki filozofların 5N1K&#;yı habercilik için geliştirmedikleri açık. Ancak onlar da; gazetecilik gibi hakikati sorup soruşturan başka faaliyet alanlarına odaklanıyorlardı.

Bu faaliyet alanlarının başında hukuk geliyordu. Mahkemelerdeki yargıç, savcı ve jüri, olgusal gerçeklerin saptanması için sistematik bir yönteme ihtiyaç duyuyordu. Davalılar, davacılar ve onların avukatları da bu sistem içerisinde mahkemeyi &#;söz ile ikna&#; (belagat) etmek arayışındaydılar.

5N1K tekniği, hakikatin tüm boyutlarıyla saptanması için işte bu yüzden geliştirildi. Mantık ve dilbilgisi ile birlikte üç antik söylem sanatından biri olarak anılan belagat, 5N1K tekniğini, gazeteciliğin doğuşundan çok önce adli kovuşturmalarda ve bilimsel araştırmalarda da kullandı.

Antik Yunan&#;ın kayıp eserlerinin İslam dünyasındaki düşünürler ve çevirmenler sayesinde Avrupa&#;da yeniden keşfedildiği Ortaçağ ve sonrasında özellikle Katolik ve Protestan din adamları, 5N1K kavramını Almanca ve Fransızca yazına aktardı.

yüzyıla gelindiğinde 5NK1, Henry Clay Trumbul gibi isimler vasıtasıyla ABD&#;de eğitimin başlıca tekniklerinden biri olmuştu. Bu dönemde İngiliz yazar Rudyard Kipling&#;in &#;Filin Çocuğu&#; adlı öyküsünde 5N1K kavramını &#;6 dürüst uşak&#; diye insanlaştırdığı da görülür.

5N1K, kitle gazeteciliğine Pulitzer ile girdi

Özünde &#;bilgi toplama&#; ve &#;sorun çözme&#; amaçlı faaliyetlerde kullanılan 5N1K, yüzyıl yaklaşırken birçok disiplinde kullanılan bir teknik ve hatta popüler imgelemin bir parçası oldu.

Bu dönemde birçok gazeteci, 5N1K&#;nın kendi mesleklerinde de işe yarayabileceğini düşündü. ABD&#;nin medya devi Joseph Pulitzer ise 5N1K&#;yı (özellikle Anglosakson medyasında) haberciliğin merkezine yerleştiren isimdi.

Macar asıllı Pulitzer ABD&#;deki Columbia Üniversitesi&#;nde &#;de bir gazetecilik okulu açarak 5N1K&#;yı müfredata soktu. &#;Yeni gazetecilik&#; ekolünü kuran bu &#;halkçı&#; gazete yayıncısının &#;New York World&#; adlı gazetesinin duvarlarında da bu sorular yazılıydı: Kim? Ne? Nerede? Ne zaman? Nasıl?

Özellikle telgraf çağında muhabirlerin haberin tüm temel unsurlarını metnin girişinde vermesi birçok fayda sağlıyordu. Ancak telefon ve televizyonun icadından sonra, özellikle &#;lardan itibaren bu katı anlayış tüm dünya basınında gevşedi; daha akıcı ve ilgi çekici haber girişleri yazmak moda oldu.

Sonuçta, Pulitzer&#;den bu yana haber dili ve üslûp dönem dönem değişse bile günümüzde de Hermagoras&#;ın 5N1K&#;sı dünyada gazeteciliğin temellerinden biri olarak anılmaya devam ediyor.

Bugün Türkiye&#;de yayımlanan haberlerin önemli bir bölümündeki &#;5N1K&#;sızlığın&#; bilinçli bir üslup tercihinden değil, bariz bir gazetecilik eksikliğinden kaynaklanması ise İzmir dağlarında yağmalanan Temnos kalıntılarının manzarası gibi iç acıtıyor.

Yine de Türkiye&#;deki gazeteciler dünyadaki meslektaşlarına gururla şunu söyleyebilir: &#;5N1K bizim buralarda icat edilmişti.&#;

İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR &#; DÜNYADAKİ İLK GAZETELER

Etiketler5N 1K5N1K5N1K nedirbasın tarihigazetecilik tarihiHermagorasöne çıkanlarTemnos