Kişilik Kavramı
Kişilik kavramı, bir bireyi diğerlerinden ayıran ve kendisine özgü olan uyum özellikleridir. Bireyin bilişsel ve duygusal değerlendirmelerine dayanarak iç ve dış dünyaya uyumu için geliştirmiş olduğu duyuş, düşünüş ve davranış örüntülerinden oluşur. Bu örüntüler, kişinin belli durumlarda belli tepkileri gösterebilme yetileri ve savunma düzenekleridir.
Kişilik ve karakter sıklıkla eş anlamda kullanılmasına rağmen eş anlamlı değildir. Kişilik, karakter ve huy olarak iki bileşenden oluşur. Erişkin karakterin oluşumunda çocukluk döneminin önemi çok büyüktür. Ancak kişilik yapısı, kişilik bozukluğu ile karıştırılmamalıdır. Peki kişilik bozukluğu ne demektir?
Kişilik Bozukluğu Nedir?
Kişilik bozuklukları, kişi esnek olmayan, uzlaşmaz ve uyumsuz düşünce ve davranış kalıpları geliştirdiğinde ortaya çıkan bir psikiyatrik hastalık grubudur. Kişilik bozuklukları sosyal veya mesleki işlevselliği önemli ölçüde bozar ve kişilerarası sıkıntılara neden olur. Kişilik bozuklukları, genellikle ergenlik ya da erken erişkinlik döneminde başlamaktadır. Peki kişilik bozukluğu türleri nelerdir?
Kişilik Bozuklukları Türleri
- Paranoid kişilik bozukluğu
- Şizoid kişilik bozukluğu
- Şizotipal kişilik bozukluğu
- Antisosyal kişilik bozukluğu
- Borderline kişilik bozukluğu
- Histrionik kişilik bozukluğu
- Narsisistik kişilik bozukluğu
- Kaçıngan kişilik bozukluğu
- Obsesif kompulsif kişilik
Kişilik Bozuklukları Neden Olur?
| Kalıtım | Gelişimsel etmenler | Çevresel etmenler | Nörobiyoloji |
|---|
| Aile üyelerinde herhangi bir psikiyatrik hastalık bulunması diğer psikiyatrik hastalıkların görülme sıklığını artırabilir. Çevresel faktörler ile birlikte risk daha çok artabilir. | Doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası dönemde merkezi sinir sistemini etkileyen durumlar kişilik bozukluğuna zemin hazırlayabilir. | Aile ve toplumsal çevrenin etkisi büyüktür. Örneğin İkinci Dünya Savaşı sonrasında antisosyal ve sınırda kişilik bozukluklarının yaygınlığı artmıştır. | Serotonin ve testosteron düzeyleri ile ilgili çalışmalar Nörobiyolojinin önemli bir etken olduğunu göstermektedir. |
Histrionik Kişilik Bozukluğu
Histrionik kişilik bozukluğu olan kişiler dikkati üzerine çekme çabası, olayları büyütme ve dramatize etmeye eğilim, çabuk etkilenme ve abartılmış duygusal tepkiler gösterebilir. Gösterişli olmaya çalışırlar, baştan çıkarıcı davranışlarda bulunabilirler. İlişkilerinde bağımlı özellik gösterirler. Sevgi açlığı içerisinde olmalarına rağmen sağlıklı ilişkiler kuramazlar, çabuk samimi olur ve çabuk reddedilmiş hissederler.
Borderline kişilik bozukluğu ve narsisistik kişilik bozukluğu ile karıştırılabilir. Ancak Borderline kişilik bozukluğu, boşluk hissi, kendine zarar verme ile Histrionik kişilik bozukluğundan ayrıştırılabilir. Narsisistik kişilik bozukluğu ise, kişinin üstün oluşunun onayı olarak övgü beklentisi ile Histrionik kişilik bozukluğundan ayrıştırılabilir.
Psikiyatrik hastalıklardan somotoform bozukluk, histrionik kişilik bozukluğuna sık eşlik eder. Histrionik kişilik bozukluğu tanısı olan kişilerde, çocukluk döneminde cinsel travma öyküsü sıktır.
Histrionik ve histerik kelimeleri sıklıkla karıştırılmaktadır. Ancak farklı kök ve anlama sahiptirler. Histrio Latincede aktör, oyuncu anlamına gelmektedir. Histeri ise Yunanca rahim anlamına gelen Hystera kelimesinden gelmektedir.
Tanı
Kişilik bozukluklarında kesitsel değerlendirme yanlış tanılara neden olabilmektedir. Kişinin belli aralıklarla düzenli takipleri ile tanı koyulabilir. Her kişilik özelliği, kendi oluşum çerçevesi içinde, yani özgün kişisel, sosyo-ekonomik ve kültürel etkenler gözetilerek değerlendirilmelidir.
Diğer organik hastalıklara bağlı ikincil kişilik değişimleri EEG, BT, MR, PET, SPECT gibi tetkiklerle dışlanmalıdır. Projektif testler (Rorschach, TAT, DAP vb.) kişilik yapılanmasını, eksiklik ve çatışma profillerini ve savunma mekanizmalarını tespitte yardımcı olur.
MMPI-PD, SCID-II, DIPD, DIB-R, TCI (Mizaç ve Karakter Envanteri) benzeri soru formlar, yapılandırılmamış görüşmelerde gözden kaçabilecek noktaları değerlendirme imkanı verir.
Histrionik Kişilik Bozukluğu Seyri/Prognozu
Genellikle stabil seyreder. Eşlik eden diğer psikiyatrik tanılar gidişi kötüleştirebilir. Yaş ilerledikçe Histrionik kişilik bozukluğunda yumuşama ve iyileşme görülebilir.
Olumlu Seyir
Yüksek zekâ düzeyi, sanatsal yetilerin, özel becerilerin varlığı prognozu olumlu etkiler.
Olumsuz Seyir
Alkol/madde kullanımı, ciddi fizik/cinsel taciz öyküsü, dürtüsellikle bağlantılı ağır sorunların mevcudiyeti, anti-sosyal özellikler prognozu olumsuz etkiler.
Tedavi
Kişilik bozukluklarında hastalar nadiren sağlık kurumlarına başvururlar. Genellikle psikiyatrik ek tanıları nedeniyle bir psikiyatrist tarafından muayene edilirler. Kişilik bozukluklarının tedavi sürecindeki amaçlar şunlardır:
- Krizlerin yatıştırılması
- Davranışların dengelenmesi
- Toplumsal uyumlandırma
- Ruhsal açıdan olgunlaşma
Tedavi sürecinde intihar düşüncesi ve saldırganlık nedeniyle kısa süreli hastane yatışları gerekebilir. Bu acil durumlar dışında genellikle ayaktan poliklinik takipleri ile tedavi sürdürülür. Tedavide ilk tercih psikoterapidir. İlaç tedavisi psikoterapiye uyumu kolaylaştırır. Öfke, bunaltı, dürtüsellik ve saldırganlık gibi akut belirtilerde kullanılırlar.
Tedavide seçici serotonin geri alım önleyiciler ve serotonin noradrenalin geri alım önleyiciler gibi antidepresanlar; lityum, karbamazepin ve valproik asit gibi duygudurum düzenleyiciler kullanılabilir.
Kaynakça
- Nestadt G, Romanoski AJ, Chahal R, Tüccar A, Folstein MF, Gruenberg EM, McHugh PR. Histrionik kişilik bozukluğunun epidemiyolojik bir çalışması. Psikol Med. Mayıs; 20 (2)
- Öztürk MO , Uluşahin NA ‘Ruh Sağlığı ve Bozuklukları’ ,Nobel Tıp kitapevleri, Ankara,
- Kulaksızoğlu IB, Tükel R, Üçok A, Yargıç İ ,Yazıcı O. ‘Psikiyatri’, İstanbul Üniversitesi Basım ve Yayınevi, İstanbul,
*Sitemizde bulunan yazılar tıbbi tavsiye içermez ve yalnızca farkındalık yaratmak amaçlıdır. Yazılardan yola çıkarak bir hastalık tanısı konulamaz. Hastalık tanısını yalnızca psikiyatri hekimleri koyabilir.