Dona Flor Ve Iki Kocası

Bü&#;ra Uyar

&#;lk insan&#;n, dolay&#;s&#;yla edebiyat&#;n var olu&#;undan bu yana a&#;ina oldu&#;umuz birtak&#;m konular var; insanlar ve ili&#;kiler, hayat ve ölüm. Ayn&#; zamanda bu u&#;urda yarat&#;lan geleneksel ya da s&#;rad&#;&#;&#;, uysal ya da dikkafal&#; karakterlere, “bu dünyan&#;n gerçekli&#;i” etraf&#;nda dönen ya da kendine efsunlu bir gerçeklik yaratan anlat&#;lara da a&#;inay&#;z. Yine de insan olmam&#;z baz&#; &#;eyleri öngörmemizi ve onlara &#;a&#;&#;rmamam&#;z&#; sa&#;larken bir yandan da daima hayret halindeyiz; insani yan&#;m&#;z&#;n bir &#;ekilde eksik tahayyül edece&#;i &#;eyler de var.

&#;leti&#;im Yay&#;nlar&#; taraf&#;ndan dilimize kazand&#;r&#;lan Dona Flor ve &#;ki Kocas&#;, asl&#;nda tamamen a&#;ina oldu&#;umuz ama eksiksiz tahayyül edemeyece&#;imiz bir hikâyeyi anlat&#;yor. Bunu yaparken de okurun bütün duyular&#;na hitap eden, büyülü bir atmosfer haline geliyor: Bir atmosfer yaratmaktan bahsetmiyoruz, o atmosferin ta kendisi haline gelmekten bahsediyoruz, sanki sar&#; s&#;cak bir simülasyon gibi

Dona Flor ve &#;ki Kocas&#;, Jorge Amado, çeviri ve önsöz: Muhittin Kark&#;n, syf., &#;leti&#;im Yay&#;nlar&#;,

Bu simülasyon edebiyat&#;n ve hayat&#;n o büyülü geometrisinden yararlan&#;yor ve birtak&#;m üçgenler olu&#;turuyor. Bu üçgenleri ele almak gerekirse &#;üphesiz ki ilk “bariz” üçgenimiz Dona Flor ve onun iki kocas&#;: Yani Dona Flor, Vadinho ve Teodoro. Bu üç karakterin olu&#;turdu&#;u üçgen asl&#;nda tamamiyle z&#;t iki erke&#;in ve çok boyutlu bir kad&#;n&#;n eseri. Üçgenin en tepesinde ise &#;üphesiz ki Dona Flor var.

Peki Dona Flor nas&#;l bir üçgen kö&#;esi, bunu dü&#;ünelim. Ana kad&#;n karakterimiz, ilk e&#;i Vadinho’yla büyük bir a&#;kla, arzuyla evleniyor. Onunla tan&#;&#;mas&#;ndan evlili&#;e uzanan bu yolda asla yolunda gitmeyen ancak her &#;eye ra&#;men kan&#; kaynatan bir &#;eyler var. Bu kaynayan kan yedi y&#;l boyunca bazen yava&#;l&#;yor, bazen bir ritme kavu&#;uyor ama bir &#;ekilde kaynamaya devam ediyor. Vadinho’yu tan&#;d&#;&#;&#;ndan bu yana Dona Flor’un kan&#;n&#; “donduran” tek an; Vadinho’nun karnavallarda, gencecik bedeni ve muzip k&#;yafetlerine ra&#;men bir kalp krizi geçirip öldü&#;ü an. Dona Flor gencecik ya&#;&#;nda, gencecik e&#;ini kaybederek, gencecik ve “arzusuz bir dul” haline geliyor. “Art&#;k arzusuz” dulumuz bir matem dönemine giriyor. Asl&#;nda kendine dayatt&#;&#;&#; birtak&#;m &#;eyler var: &#;ehvetli ve karanl&#;&#;&#;yla gözleri yakan geceler yok; bu gecelere zaten art&#;k gerek yok. Oysa öyle de&#;il: Dona Flor için için “kaynamaya” devam ederek ayn&#; zamanda herkesin g&#;pta edece&#;i o ideal dul olmaya devam ediyor. Ve herkesin Vadinho’yu küçümseyen “teskinlerini” bir kenara iterek hat&#;rl&#;yor, daima hat&#;rl&#;yor. Her zaman iyi yanlar&#;n&#; de&#;il tabii ki -zaten sorumsuz rahmetlinin ne kadar iyi yan&#; olabilir ki?- ama Dona Flor, kötü anlardaki o kudretli &#;ehveti bile bir &#;ekilde, incecik bir &#;ekilde çekip ç&#;kar&#;yor. Arzu tam da böyle bir &#;ey de&#;il midir zaten?

Bu ikizkenar üçgenin “ikiz” ve “z&#;t” kö&#;esinde Vadinho var, ya o nas&#;l bir kö&#;e? Vadinho son derece sorumsuz, yalanc&#;, kumarbaz ve &#;ehvet dü&#;künü. Bu &#;ehvet sadece ve maalesef e&#;ine yönelik de&#;il: O, kumarhanelerin ve “arka sokaklar”&#;n bütün fahi&#;eleriyle, “&#;&#;ll&#;k”lar&#;yla birlikte olan bir e&#;. Lakin bir yandan da Dona Flor’u &#;ehvetiyle bir bütün haline getiren, onu arzu dolu günahlarla “ar&#;nd&#;ran” bir erkek. Tüm bunlarla Vadinho asl&#;nda Dona Flor’un yan&#;ndayken bile özledi&#;i bir arzu nesnesi. Dona Flor onu özlerken biz de ölümüyle tan&#;d&#;&#;&#;m&#;z -dolay&#;s&#;yla birebir tan&#;yamad&#;&#;&#;m&#;z- bu karakteri özlemeden edemiyoruz. Tam bu noktada Jorge Amado’nun ak&#;l almaz anlat&#;c&#; dehas&#; devreye giriyor. Zira tüm çizdi&#;i olumsuz e&#; profiline ra&#;men ne Dona Flor, ne okur ne de yazar Vadinho’ya cephe alam&#;yor. Art&#;k an&#;larda ya&#;amak zorunda kalan muzip bir ölünün arkas&#;ndan cephe almak zaten nerede görülmü&#;?

Dona Flor bir dul için “ideal” say&#;lan süreyi atlatt&#;ktan sonra Teodoro ile evleniyor. Ya Vadinho’nun tam kar&#;&#;s&#;ndaki Teodoro? Onu ele&#;tirmek, onun dedikodusunu yapmak, onu be&#;enmemek mümkün mü? Okura apaç&#;k ortada bir “s&#;r” verelim, hiç de de&#;il! Teodoro tam bir centilmen: Disiplinli, a&#;&#;r ba&#;l&#;, sayg&#;l&#; ve sad&#;k. Düzenin hayattaki her &#;ey oldu&#;una inan&#;yor. Öyle ki, günün bilinmeyen saatlerinde gelip bir anda “biricik fesle&#;eni” Dona Flor’u &#;ehvetli bir yolculu&#;a sürükleyen sorumsuz Vadinho’nun aksine Teodoro, sadece çar&#;amba ve cumartesi günleri güzel e&#;ine dokunuyor. Aksi takdirde Dona Flor incinebilir; netice olarak o bir “fahi&#;e” de&#;il, sayg&#;l&#; duyulmas&#; gereken, zarif bir e&#; o.

JORGE AMADO'NUN Ç&#;ZD&#;&#;&#; &#;K&#;ZKENAR ÜÇGEN 

Bu ikizkenar üçgende Jorge Amado, ilginç ve büyüleyici bir &#;ekilde kimseden taraf tutulmamas&#;n&#; sa&#;l&#;yor. Onun büyüleyici anlat&#;s&#;nda kimseyi di&#;erinden daha çok sevmeye izin yok. Daha do&#;rusu, onlar&#; öyle bir boyutla anlamland&#;r&#;yor ki, karakterler bizim bir parçam&#;z haline geliyor. Yapbozun bir parças&#;n&#; di&#;erinden daha çok sevmek, i&#;levsel bulmak mümkün olabilir mi? Okur olarak roman&#;n içinde daima di&#;erinin de sesini duymak, onu görmek istiyoruz, neticede yapbozun parçalar&#;n&#; kaybetmek kadar rahats&#;z ve oyun bozucu bir &#;ey olamaz. Jorge Amado karakterini okura sunarken &#;öyle bir yol izlemiyor: “Bak&#;n, bunlar karakterler, bu da do&#;rusal bir zaman çizgisi. Gerisi size kalm&#;&#;.” Hay&#;r, Jorge Amado bu noktada son derece güç ve muzip bir i&#; için kollar&#; s&#;v&#;yor: “Zaman”&#; karakterlerinin mizaçlar&#;n&#; ortaya koyan bir “u&#;ak” anlat&#;c&#; formuna sokuyor. Postmodernlerin zaman&#; “çocuk oyunca&#;&#;” haline getirmesine a&#;inay&#;z tabii, özellikle bu yüzy&#;lda Peki Amado zaman&#; nas&#;l bir karakter anlat&#;c&#;s&#; haline getiriyor?

Bunu &#;öyle anlatabiliriz: Örne&#;in okur Vadinho’yu bir karnaval&#;n ortas&#;nda öldü&#;ü zaman, yani art&#;k kendisi için var olmayan bir gerçeklikte tan&#;nmaya ba&#;layacak ve sonras&#;nda da yaln&#;zca istedi&#;i ki&#;iler için var olabilen bir gerçeklikte tan&#;maya devam edecek. Bu noktada Vadinho’nun anlat&#;m&#; daima flashbacklerle, Dona Flor’un ya da çevredekilerin hat&#;ralar&#;yla donat&#;l&#;yor. Yani asl&#;nda Vadinho’nun elde evuçta tutulam&#;yor olmas&#; koca bir zaman çizgisine yans&#;yor; zira bu çizgide &#;eytan tüylü Vadinho, h&#;nz&#;rca z&#;play&#;p duruyor. Eserin teknik dehas&#; bize bu karakterin &#;arlatanl&#;&#;&#;n&#; unutulmaz bir &#;ekilde empoze ederken, Teodoro için zaman nas&#;l i&#;liyor? &#;üphesiz ki Vadinho’dan çok farkl&#; ve “t&#;k&#;r t&#;k&#;r”. Teodoro an&#;larda ya&#;amak zorunda de&#;il, ona ait bir belleklerin tarafl&#; kaydetti&#;i bir geçmi&#; de yok. Dolay&#;s&#;yla Teodoro’nun anlat&#;m&#; son derece düzgün, neden-sonuç ili&#;kileriyle sa&#;lamla&#;t&#;r&#;lm&#;&#; bir uzant&#;. Teodoro’yu Teodoro yapan her &#;ey okurun önüne vakur bir edayla konuluyor. Böylece mahalleli ve okur rahat bir nefes al&#;yor: Dona Flor bu sefer mutlu olacak, art&#;k &#;arlatanlarla u&#;ra&#;mas&#;na gerek yok!

Dona Flor ise kimi zaman karma&#;&#;k, kimi zaman fazla düzgün bu zaman çizgisinin her noktas&#;na sinmi&#; durumda. An&#;lar&#; ve arzular&#;, geçmi&#;i ve yeterince hak etmedi&#;ini dü&#;ündü&#;ü gelece&#;i, bir &#;eylerin sürekli de&#;i&#;ti&#;i o anlar&#;n içerisinde bizden biri Dona Flor. Ve asl&#;nda büsbütün zaman&#;n içerisinde tek ve biricik de&#;il: &#;ki kad&#;n o; karma&#;&#;k zaman&#;n da, t&#;k&#;r t&#;k&#;r i&#;leyen günlerin, aylar&#;n da ana unsuru. Bu da asl&#;nda onun karakterine dair en büyük, en bariz ve en büyüleyici ipucu. Güzel dulumuzun çizimi belki de tam bu noktada en büyüleyici, en unutulmaz formuna bürünüyor. Evet, iki Dona Flor o, iki kocas&#; için. Becerikli, on parma&#;&#;nda on marifet denemez belki ama on parma&#;&#;nda on lezzet. Sa&#;duyulu, kendi ayaklar&#; üzerinde durabilen bir kad&#;n; Vadinho’dan önce de, onunla güç bela geçindi&#;i evlili&#;inde de ve Teodoro’nun maddi imkânlar&#;na ra&#;men elinin lezzetiyle ayakta kal&#;yor. Ayn&#; zamanda Dona Flor, “ideal” bir dul. &#;çin için ne kadar burnunun ve &#;ehvetinin dikine gitmek istese de kontrol ediyor kendini. Toplum taraf&#;ndan idealize ediliyor, yaln&#;z toplum de&#;il tabii, o da kendisini durmadan idealize ediyor. Bir yandan da ideal haline ba&#;kald&#;r&#;yor. Tam bu noktada o kusursuz üçgen bir anda saydam bir dikdörtgenle ku&#;at&#;l&#;yor. Zira Dona Flor üst kö&#;enin opak kad&#;n&#; de&#;il; maviye çalan siyah saçlar&#;, güzel kalçalar&#;yla saydam bir dikdörtgenin rahatlat&#;c&#;, e&#;itleyici iki kö&#;esi o.

BREZ&#;LYA PANORAMASI

Jorge Amado bu sar&#; s&#;cak üçgeni ve saydam dikdörtgenleri tabii ki fonsuz b&#;rakm&#;yor; anlat&#;s&#;n&#; muazzam bir Brezilya panoramas&#;na yediriyor. Ba&#; yard&#;mc&#;lar&#; be&#; duyumuz: Zira hiçbir okur Dona Flor ve &#;ki Kocas&#;’ndan i&#;tah aç&#;c&#; kokular&#;n, tatlar&#;n, k&#;vrak Latin müzi&#;i ezgilerinin yay&#;lmad&#;&#;&#;n&#; iddia edemez. Ayn&#; &#;ekilde hiçbir okur Dona Flor’un evinde “s&#;k&#;&#;&#;p kald&#;&#;&#;n&#;” da iddia edemez. Amado bunu tercih etmiyor; okurun elinden tutup onu bir yolculu&#;a ç&#;kar&#;yor: Mahallelerde, yüksek kültürün “amatör ama klas” ezgilerinin yay&#;ld&#;&#;&#; seçkin etkinliklerde, kumarhanelerde ve fahi&#;elerin yeni do&#;um yapt&#;&#;&#; arka sokaklar&#;n da&#;&#;n&#;k evlerinde Her yerdeyiz ve asl&#;nda bu iklimin tan&#;yabilece&#;i her karakteri de tan&#;yoruz. Evet, hepsinin bir &#;ahsiyeti, hepsinin bir hikâyesi var; figüran de&#;il onlar. Kom&#;ular -iyi ya da kötü, vakur ya da &#;&#;ll&#;k- hepsi kom&#;umuz; tüm gerçekli&#;i karman çorman eden Afrika Tanr&#;lar&#; bile kom&#;umuz.

Bu rengârenk fon Dona Flor ve &#;ki Kocas&#;’n&#; ba&#;ka okumalara da aç&#;k hale getiriyor. Muazzam çevirisiyle Muhittin Kark&#;n, eser için yazd&#;&#;&#; önsözle merakl&#; ve “doyumsuz” okurlar için harika yola ç&#;k&#;&#;lar bah&#;ediyor. Yani Dona Flor ve &#;ki Kocas&#; asla tek anlamda kalm&#;yor, h&#;nz&#;r bir &#;ekilde birçok anlam kap&#;s&#;n&#; aç&#;p gözden kaybolabiliyor. Onun h&#;nz&#;rl&#;klar&#; pe&#;inden sürüklenmek okura kalm&#;&#;.

Dona Flor ve &#;ki Kocas&#; asl&#;nda hayat&#;n ta kendisi. Ayn&#; zamanda bir fark&#;ndal&#;k hali de. Kitab&#;n son sayfas&#;yla birlikte “Evet,” diyor okur; “benim de bir geometrim var. Kö&#;elerimi kapmak bana ve ‘onlar’a kalm&#;&#;.”

Dona Flor ve İki Kocası Kısa Özet

Dona Flor ve İki Kocası, Latin Amerika edebiyatının usta ismi Jorge Amado’nun fantastik romana yeni bir soluk ve açılım getiren başyapıtı.

Çapkın, kumarbaz ve sorumsuz kocası Vadinho’nun bir karnaval eğlencesi sırasında ansızın ölmesiyle dul kalan Dona Flor merhum kocasına karşı karmaşık duygularla geçirdiği günlerin ardından kendini aşçılık okuluna ve öğrencilerine verir.

Bir süre sonra, çevresindekilerin ısrarları sonucu tekrar evlenme fikrine ikna olan Dona Flor’un yaptığı ikinci evlilik doğaüstü olaylarla sarsılmaya başlarken, biri hayatta diğeri vefat etmiş olan iki kocası arasında kalır. Latin Amerika’nın büyülü gerçekçilik geleneğini sürükleyici bir aşk ve ihanet anlatısıyla harmanlayan Amado, Dona Flor ve İki Kocası’nda yüzyılın unutulmaz eserlerinden birini sunuyor.

*Amado, hafızadan kolay kolay silinmeyen anlatılarıyla Latin Amerika’nın en yetenekli yazarlarından biri.*

- Albert Camus

*Jorge Amado, kitaplar yazmadı, koca bir ülkenin hayatını yazdı.*

- Mia Couto