Spikerlik Ve Türkçenin Kullanımı Kitap Pdf
VURGULU TELAFFUZ SÖZLÜĞÜ Cilt 1 PDF İNDİR
KONUŞTURAN SÖZLÜK 1 SPİKERLİK VE TÜRKÇENİN KULLANIMI EĞİTİM DAİRESİ BAŞKANLIĞI YAYINL ARI- 4
2 Füsun ÜNSAL - HAKAN ŞAHİN
3
4 SPKERLK VE SUNUCULUK ÇNDEKLER: LK SÖZ V brahim EREN / TRT Genel Müdürü BALARKEN VII Füsun Ünsal - Hakan ahin / TRT Spikerleri 1. BÖLÜM SPKERLK VE SUNUCULUK A. Spikerlik Nedir, Sunuculuk Nedir B. Bir Spikerde ve Sunucuda Olmas Gereken Özellikler Ses a. Ses Organlarnn Yapsnn Önemi b. Sesin Oluumu c. Diyafram funduszeue.infom 1) Soluk Alma 2) Soluk Verme e. Solunum Altrmalar Kulak (Sesleri Doru Alglayabilmek ve Söyleyebilmek) Eitim Genel Kültür Alglama Gücü Dinleme Yetenei Hazr Cevaplk Sözcük Hazinesi Olumsuzluklarn Üstesinden Gelebilme Dil Birlii BÖLÜM DORU VE GÜZEL KONUMADA SESN ÖNEM A. Konuma B. Ses Sesin Nitelikleri a. iddet b. Yükseklik c. Tn yi Bir Konuma Sesinin Özellikleri a. itilebilirlik b. Akclk c. Açklk d. Esneklik e. Kulaa Ho Geli TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA / I
5 SPKERLK VE SUNUCULUK 3. Ses Kusurlar a. Kuvvetsizlik b. Ses Titreklii c. Tiz ve Keskin Ses Dil, Çene ve Dudaklar a. Dil b. Çene c. Dudaklar BÖLÜM TÜRKÇENN SES ÖZELLKLER A. Söyleni Özellikleri Harfler Ünlüler (Sesli Harfler) a. Ses Uyumlar ) Büyük Ünlü Uyumu ) Küçük Ünlü Uyumu b. Ksa ve Uzun Ünlüler c. Ünlü Dümesi d. Ünlü Türemesi e. Ses Kaynamas f. Geni Ünlülerin Daralmas Ünsüzler (Sessiz Harfler) a. Ünsüz Uyumu b. Ünlü-Ünsüz Uyumu c. Ünsüz Dümesi d. Çift Ünsüzler e. Ünsüz Deiimi f. Ünsüz Türemesi Ünlülerin Söylenileri (Altrmalar-Tekerlemeler-Ksa Sözlük) Ünsüzlerin Söylenileri (Altrmalar-Tekerlemeler-Ksa Sözlük) B. Söyleni Ve Boumlanma Kusurlar Geveklik Atlama Glama Deitirme Tutukluk Islklama Kekemelik II TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
6 SPKERLK VE SUNUCULUK 4. BÖLÜM VURGU Tanm A. Sözcük Vurgusu Yabanc Sözcüklerde Vurgu Vurgu Çekmeyen Ekler B. Cümle (Tümce) Vurgusu Altrmalar BÖLÜM ULAMA A. Tanm B. Ulama le lgili Kurallar Altrmalar BÖLÜM TONLAMA VE ANLATIM A. Tonlama B. Anlatm ) Ussal Anlatm ) Duygusal Anlatm Altrmalar BÖLÜM KONUMA HIZI A. Hece Uzunluu B. Susku (Duraklama) Altrmalar BÖLÜM SPKER ÇN NOTLAR A. Sunum Teknikleri ) Haber a. Ses b. Tempo c. Canllk ) Müzik Program ) Elence Program ) Röportaj ) Konser ) Naklen Yayn a. Ortamn Oluturulmas b. Sunum TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA / III
7 SPKERLK VE SUNUCULUK 7) Spor Spikerlii ) Televizyon Spikerlii-Sunuculuu a. Televizyon Sunucusunun Özellikleri b. Televizyon Sunuculuunun Radyo Sunuculuundan Farklar c. Televizyon Sunucusu Neler Kullanr d. Yayn leyiinde Sunucu e. Televizyonda Sunum Teknikleri Haber Kuak Programlar Müzik-Elence Naklen Yaynlar-Canl Yaynlar Röportaj Hava Durumu B. Çalma Teknikleri ) aretleme Çalmas ) Deifre Çalmas ) leriyi Görmek Bize Zaman Kazandrr ) Kendini Dinleme C. Spikerin Yayn Öncesi Hazrlklar ) Program çerii ile lgili Hazrlklar ) Stüdyo ile lgili Hazrlklar ) Program Konuklar ile lgili Hazrlklar ) Program Ekibi ve Teknik Ekiple ilgili Hazrlklar D. Stüdyo Kurallar ) Temizlik ve Düzen ) Teknik Aletlerin Kullanm ) Yayn Raporlar ) Stüdyonun Devredilmesi E. Yayn Hatalar ) Spikerden Kaynaklanabilecek Hatalar ve Yaplmas Gerekenler ) Yapmclardan Kaynaklanabilecek Hatalar ve Yaplmas Gerekenler ) Yayn-Yönetim den Kaynaklanabilecek Hatalar ve Yaplmas Gerekenler ) Teknik Ekipten ya da Ekipmandan Kaynaklanabilecek Hatalar ve Yaplmas Gerekenler BÖLÜM GÜNCEL YANLILAR BÖLÜM KONUURKEN YANLI KULLANILAN BAZI SÖZCÜKLER BÖLÜM. BR LETM YÖNTEM OLARAK BEDEN DL KAVRAMLAR DZN KAYNAKÇA IV TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
8 SPKERLK VE SUNUCULUK LK SÖZ Tam 52 yl önce siyah beyaz renklerle baladmz ve televizyon yayncl ile kapsn araladmz iletiim dünyasnn biçimi, daha ilk günden bu yana teknolojinin gelimesi ile hzla evrilerek günümüze ulamtr. Teknolojinin bu hznn yan sra bir toplumun benliini oluturan dil ise zaman içinde bir takm deiimlere maruz kalabilmektedir. te tam bu noktada TRT olarak büyük bir sorumlulua sahip olduumuzun bilincindeyiz Çünkü Milletimiz Türkiye&#;nin son 50 ylndaki siyasi, sosyal ve ekonomik gelimelerine ve dönüm noktalarna TRT ile ahitlik etmitir. Sadece Türkiye&#;deki gelimeler deil, belki de son 50 yllk insanlk tarihinin Türkiye perspektifindeki hafzas TRT&#;de olumu durumdadr. Bu hafza kanaatimce son derece önemli ve dikkatlice tamamz gereken bir emanettir. Çünkü ferdi ve içtimai olarak tekerrürden ibaret hayatlar yaarken, güçlü bir hafzaya ihtiyaç duyulduuna inanyorum. Toplumsal hafza sayesinde toplumsal kimlik kendini korur ve diri tutar. Bu hafzann aktarlmasnda ise yorumsuz, yaln ve tüm gerçeklikleri olduu gibi yanstan bir dil kullanmak büyük bir önem arz etmektedir. Günlük hayatmzda kullandmz dilin ötesinde etkin, anlalr ve berrak bir Türkçenin kullanm ise bu önemin zorunlu bir disiplinidir. Yarm asrdr ülkemizin en baarl dil ustas spikerlerini yetitiren TRT, bu sürece katk salayan materyaller üretmeye devam ediyor. SPKERLK VE TÜRKÇENN KULLANIMI adl eserle, yayn dünyasnn en önünde mücadele eden bu neferlerin yetimesine destek verecek, hatta eitim dünyasnda hayallerinde spiker olmak isteyen birçok örencinin yolunu aydnlatacaktr. Çünkü bu eser ayn zamanda bir kamu yayncs olan TRT nin emek veren ustalarnn elinden çkan ve kendi kaynaklar ile ortaya koyduu bir çalmadan olumaktadr. Ortaya konulan bu eserde emei geçenleri kutlarm. Bu eserin, sektör çalanlarna, akademik kitleye ve gelecekte hayallerine televizyonculuk sektöründe yer verecek bütün adaylara yarar salamasn diliyorum. brahim EREN Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Yönetim Kurulu Bakan ve Genel Müdürü TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA / V
9 SPKERLK VE SUNUCULUK Balarken Bir ülkeyi yönetmeye çarlsaydnz, yapacanz ilk i ne olurdu? diye sorulmu Çin filozofu Konfiçyus a Ünlü bilge bu soruya öyle yant vermi: e önce dili düzeltmekle balardm. Çünkü dil bozuk olursa, sözcükler düünceyi anlatamaz. Düünceler iyi anlatlmazsa, yaplmas gereken iler doru yaplamaz. Görevler gerei gibi yaplamazsa, töre ve düzen bozulur. Töre ve düzen bozulursa, adalet yanl yola sapar. Adalet yoldan çkarsa, aknlk içine düen halk, ne yapacan, iin nereye varacan bilemez. Bunun içindir ki hiçbir ey dil kadar önemli deildir. Günümüzden yaklak yl önce de Karamanolu Mehmet Bey ayn düünceden yola çkarak yaymlad fermanda imden gerü hiç kimesne kapuda ve dîvânda ve mecalis ve seyrânda Türkî dilinden gayr dil söylemeye diyerek, bir ülkenin snrlar içinde dil birliinin önemini vurgulam. TRT&#;nin Dil Anlatm ve Sunu bal altnda yer alan yayn ilkelerinin ilk maddesi ise öyle: tiplemeler de kaba ve çirkin bi. TRT Kurumu yllardr hep bu ilke ile ve uzun emeklerle yetitirir spikerlerini Yetien spikerler de Türkçenin doru ve güzel kullanmndan ödün vermemeye çalr meslek yaamlarnda Snavlar, kurslar, kuruma ilk adm at, iin daha balangcdr aslnda. Ustalarn yannda ve denetiminde geçirilen dört be yl da belki bu balangçtan saylmaldr. Yeni spikerler meslee baladklar ilk günden itibaren, aslnda ne kadar sorumluluk isteyen bir i üslendiklerinin de farkna varr ve neyi nasl yapacaklarn sorup, aratrp örenmeye çalr. Herkes elinden geldiince yardm etmeye çalsa da, en büyük sorun kaynak eksikliidir. Meslekle ilgili çok ey, uzun gözlemler sonucu elde edilen tecrübelerin yan sra, ustalarn anlarnda gizli kalmtr. Toplumda kullanlan ortak dilin uygulayclar arasnda spikerler, ön sralarda yer alr. Dinleyiciler, onlarn söylediklerini doru kabul ederek, konumalarn bu örnee göre biçimlendirir. Dolaysyla, her spikerin omuzunda, dili doru ve güzel kullanmann getirdii bir sorumluluk vardr. Çünkü spiker, mikrofonda sesini ve temsil ettii dili doru kullanan kiidir. VI TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
10 SPKERLK VE SUNUCULUK Radyonun içinde hayal ettiiniz spiker, televizyon ekrannda hayat bulur. Her zaman doru konumas beklenen ve hep doruyu söylemesi gereken kiidir. Kulanzda ve gözünüzde hayal kurmay, haber duymay, bilgilenmeyi beklediiniz tek muhatabnzdr. Öyle bir sorumluluktur ki bu, spiker zekâsnn mutlaka dilinden önce harekete geçmesi gerekir. Radyo bir hayal kutusu, televizyon, bu hayallerin gerçeklere dönütüü sihirli bir dünyadr. Spiker ise; o dünyann, o hayallerin dilidir, sesidir. Bir spiker olmak, tüm bu sorumluklar büyük bir zevkle srtlayabilmek demektir. Bir spiker olmak, sesinizle ve sevginizle birilerini yüreklendirebilmeyi, umutlandrabilmeyi ve gülümsetebilmeyi gerçekten istemek demektir. Spikerler, kullandklar dili, en iyi, en doru ve en güzel konuan kiiler olarak kabul edilir. Bir yayn kurumunda görev alan spikerler arasnda mutlaka dil birlii olmaldr. Doup büyüdükleri çevrenin söyleyi özelliklerinden çok, doru ve temel ölçülere, kullanma uygun olan söyleyi biçimiyle konumaldrlar. Spiker, dilin doru ve güzel kullanmnda örnek olmal, doru sözcüklerin ayn ekilde söylenmesinde, bir baka deyile dil birlii nin salanmasnda ve bu sözcüklerin yaygnlatrlmasnda önder olmaldr. Ustalarn, akademisyenlerin kitaplarndan, TRT Spikerlik Kurs Notlarndan ve 26 yllk mesleki tecrübelerimizin yla derlediimiz büyük ilgi gören 80 Yln Sesi adl kitabmzdan güç alarak ve Eitim Dairesi Bakanlmzn da desteiyle bu çalmay gerçekletirdik. Bu kitapta da olabildiince kolay anlalr, kafa kartrmayan ve gerekli olan bilgileri aktarmaya çaltk. Spikerlik; ses ve doru konumann ötesinde, kullanlan dilin, Türkçemizin tümce yapsn, tümcenin ögelerini, sözcük gruplarn ve bunlarn birbirleriyle balantlarn bilmeyi de gerektiren bir meslektir. Türk Dil Kurumunca ve akademisyenler tarafndan, dilimizin dil bilgisi özelliklerinin, kurallarnn ayrntl biçimde anlatld kaynaklar edindiinizde, dilimizin yaps ile ilgili bütün eksikliklerinizi tamamlam olacaksnz. Anlatm bozukluu olan, tümce yaplarndan habersiz olduu için sözcükleri yanl kullanan, zaman ve durum hatalar yapan bir kii sosyal yaantsnda baarl olmada da hayli zorlanacaktr. Altrmalar için kullanmmza sunduklar metinleriyle kitabmza renk katan TRT yapmclar Sibel Nart, Ahmet Büyükçulhac, Burçe Bahadr a, spiker Gencay Aydn a, bilgi ve yeteneklerini yazlarna dökerek bizimle paylaan spiker arkadalarmz Gülden Özel, Yalçn Çetin ve Hakan Urganc ya çok teekkür ederiz. Füsun Ünsal Hakan ahin TRT Spikerleri TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA / VII
11
12
13
14 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk A. Spikerlik Nedir? Sunuculuk Nedir? Spiker (funduszeue.infor); en genel tanmyla bir radyo ve televizyon yaynnda programlar haberleri sunan kiidir.(tdk Türkçe sözlük) Spiker ayn zamanda ortak kullanlan (standart) dili kurallarna uygun ve hatasz kullanan kiidir. Spiker, mikrofona uygun bir sesi, lehçesiz, ivesiz güzel bir konuma eklini, konuuyormu duygusu yaratan bir okuma tarzn, metni annda deerlendirme yeteneini, okunan metnin, akl ve duygu da katlarak anlatlmasn, yeri geldiinde yabanc isim ya da kavramlarn doru telaffuz (söyleyi) edilmesini yapt iin içinde toplayan kimsedir. Sunucu; radyoda, televizyonda bir elence yerinde metne bal kalmadan program, oyunlar sunan, yorumlayan, gösteri ya da yayn ortamn hazrlayan kiidir. (Büyük Larousse - TDK Türkçe sözlük) Bireyin en temel hakk haber alabilme özgürlüüne arac olan spikerin en önemli özellii iyi bir konumac olmasdr. Konuma ise dört öeden olumaktadr: ses, dil, görsel davran ve zihinsel etkinlik. Bu öelerin ikisini kusursuz yapan iyi, üçünü kusursuz yapan etkili, dördünü kusursuz yapan ise büyük konumac olabilir (Taer, 77). Spikerin telaffuzunun (diksiyonunun) yani sözcüklerin seçiminin, düzeninin, düünceyi anlatabilme tarznn düzgün olmas gerekmektedir (enbay, 63). Bununla beraber, dünyada iletiimin hzl geliimi, ülkemizde ise özel radyo ve televizyonlarla birlikte hem geliimi hem deiimi bu kavramlara yenilerini eklerken (anchorman, stand-up, dj, vj gibi) ortak özellikleri çok olan spikerlik ve sunuculuk kavramlarn biraz daha birbirine yaklatrd. Radyo spikerlerinin ya da sunucularnn mikrofonundan çkan sesler; scak, samimi bir anlatm, neeyi, hüznü, kiinin zekâsn, karakterini, bilgi birikimini ve tecrübesini içinde barndrabilmelidir. Radyoda ön planda olan unsur, sesin özellii, nitelii, güvenilirlii ksacas sesin kimliidir. Dolaysyla spikerlik zor ve yetenek gerektiren bir meslektir. Bu meslei seçen kiiler, dili doru kullanmay, dildeki yenilikleri sürekli takip etmeyi, çok çalmay, kendilerini yenilemeyi ve gelitirmeyi, ustalarnn bilgi ve birikimlerinden yararlanmay, ilerini çok sevmeyi ve en önemlisi yaptklar ie sayg duymay ilke edinmelidirler. TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
15 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk B. Sunucuda Olmas Gereken Özellikler 1. Ses Ses, bu meslek için, en önemli unsurlarn banda gelir. Bir spikerin veya sunucunun öncelikle radyo ve televizyonda konumaya uygun olan yani mikrofonik bir sese sahip olmas gerekir. Bir spiker, herkesten farkl olarak daha iyi, pürüzsüz ve ilenmeye uygun bir sese sahip olmaldr. Sesin gelitirilebilmesi için, o seste gerekli olan bir takm özelliklerin olmas gereklidir. lk aamada bu özellikleri tayan yani nitelikli ve spikerlie uygun bir ses, eitim süresi içinde ekillendirilecek (doru nefes alma, söyleyi, boumlama, tonlama, vurgulamalarla birlikte sesin eitimi, gelimesi; diksiyon), kiide var olan yetenekle harmanlanacak, sunum yapmaya hazr hale gelecektir. Çünkü iyi bir eitim, kiinin yalnzca sesini gelitirmesiyle kalmaz, ayn zamanda kiinin özgüveninin artmasn da salar. a. Ses Organlarnn Yaps ve Önemi Yaamn en önemli gereksinimlerden biri olan hava, bizler için de biyolojik açdan hayati rol oynamaktadr. Akcierlerimiz sayesinde oksijen alp karbondioksit vererek solunum faaliyetini ömrümüz boyunca gerçekletirmekteyiz. Bununla birlikte havann bu dolam bizlere, konuma yeteneklerimizi sürdürmek için de olanak tanmaktadr. Çünkü ses, akcierlerden gelen havann ses yolunda meydana getirdii titreimler sonucu oluur. Bu noktada akllara hemen Nasl olsa soluk alp verebiliyoruz, dolaysyla da ses çkarabiliyoruz, o halde konuma srasnda bu konu neden çok önemlidir? Etkin ve anlalr bir dil ancak doru soluk alma ile mümkündür. Aksi taktirde yani soluk alp verme konusundaki yanl alkanlklar seste harflerin çkn, anlamn ve estetik özellikleri bozar. Solunum sistemimiz bir kanal eklindedir. Burun, az, yutak, soluk borusu, bronlar, akcierler, diyafram ve göüs kaslarndan oluan bu sistemde; burun ve azdan giren hava, akcierlerde bulunan hava keselerine (alveol) kadar ulatrlr, oradan da kana geçer. Kandaki karbondioksit ise hava keselerinden balayan bir yol izleyerek az ve burundan darya atlr. Soluduumuz havann içinde %21 oksijen, %78 azot ve %1 orannda dier gazlar bulunmaktadr. Bilinenin aksine her defasnda, aldmz oksijenin çok az ksmn (%) kullanrz. 4 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
16 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk Solunumun refleksi vücudumuzdaki metabolik olaylar ve insann ya ile de dorudan ortantldr. Bu durumda bebekler dakikada kez, çocuklar kez, yetikinler ise kez soluk alp vermektedir. Konuma srasnda doru solunum yapabilmek için u üç nokta unutulmamaldr: - Akcierlerde yeterince hava biriktirmek - Bu havay kullanrken ekonomik davranmak - Sesleri çkarrken (konuurken) rahat olmak. Soluk solua kalmadan, pürüzsüz bir sesle konuabilmenin püf noktalarndan birini, bilinçli (doru) solunum yapabilmek oluturur. Soluk almay, bu soluu gereince akcierlerimizde tutabilmeyi ve konuurken doru soluk verebilmeyi örenmek, konuma eitimine balarken ilk adm olmaldr. Soluk alp vermeyi bilinçli yapabilenler, ses eitimleri srasnda ve seslerini kullanrken daha az güçlük çeker, özellikle mikrofon karsnda çok rahat ederler. Ses çkarmamz yani konumamz salayan organlarmz, karn boluundan burun ve dudaklarmza kadar uzanr; deimez bir sralama ile çalrlar. Bu organlar: Diyafram, akcierler, grtlak, ses kirileri, burun, geniz, damak, di etleri, diler ve dudaklardr. Sesin oluumu srasnda solunuma karn kaslar da yardmc olur. Bir spiker ya da sunucunun ses organlarnn salkl ve düzgün çalyor olmas gerekir. Dudak yarkl, dil pelteklii, damak yarkl, geniz eti, dilerin eksiklii ya da takma di hatta bu organlarn hareketlerini salayan sinirlerdeki yetersizlik, güzel ve salkl bir sesin olumasn önler. En ideali, salkl bir ses için salkl bir yaam, salkl bir bedendir. Sigara içmek, çok souk ya da scak içecekler, salkl bir ses için sakncaldr. b. Sesin Oluumu Ses, soluk verme aamasnda akcierlerden gelen havann grtlakta bulunan ses tellerine çarpmas, onlar titretmesi ve bu titreimlerin de, tnlayc boluklarda büyümesi ile oluur. Soluk verme aamasnda darya braklan hava grtlaktan geçerken soluk borusu açksa, serbestçe çkar ve ses meydana gelmez. Ses, soluk yolunun kenarnda duran ses tellerinin titremesi ile oluur. Ses telleri hareketli organlardr, birbirine doru yaklap ayrlrlar. Soluk alp verirken yanlara doru açlan ses telleri, konuma srasnda birbirine yaklar. Bu yaklama srasnda ses telleri gerilir ve TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
17 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk havann çarpmasyla titrer. Soluk borusunun üst bölümünde bulunan ve kkrdak dokudan oluan grtlan içinde yer alan ses telleri aslnda geriden ileriye doru yatay vaziyette duran sert kas kvrmlardr. nsanlarda iki tanesi sada, iki tanesi de solda olmak üzere dört ses teli bulunur. SES TEER Her iki yandaki bu dört ses telinden darya doru olanlar ses çkarmada herhangi bir ilev üstlenmediklerinden bunlara yalanc ses telleri denir. Yani sesi oluturan teller iki tanedir ve tpk bir kemann telleri gibi i görürler. Ama sadece ses tellerinin titremesi sesin oluumu için yeterli deildir. Titreim tnlayc boluklarda büyüdükten sonra ses e dönüür, yoksa grtlaktan gürültü niteliinde hafif bir titreim çkar. Bunu ses e (selen) dönütürebilen asl tnlayclar ise az ve burun boluunda bulunur. Burun boluunun görevini yapamamas (eri burun kemikleri) veya az boluuna gereken hareketlerin yaptrlmamas (azmz yeterince açmadan konumaya çalmak gibi), sesin kalitesini bozar. Ses tellerinin sal ve doru pozisyonda olmalar ile yeterli miktarda soluk vererek titretirilmeleri sesin kalitesini arttrr. Doru yerden konuabilmek, sesimizi yerine oturtabilmek için de soluk alp-verme ilemini düzgün yapabilmeli, ses tellerimizi yeterince hava ile titretirmeyi örenmeliyiz. c. Diyafram Normal artlar altnda, insanlar neredeyse kusursuz denebilecek fiziksel özelliklerle doarlar. Vücudumuzu oluturan organlar eer biz onlar kötü kullanp bozmazsak(!), hatasz birer biyolojik makine olarak uyum içinde çalrlar. Soluk alp- 6 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
18 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk vermemizi salayan solunum sistemimiz de bu kusursuz düzeneklerdendir. Dünyaya geldiinde cierlerine ilk defa hava dolduran bir bebein çln hatrlayn. Diyafram Kas n yüksek kapasitede kullanabildiinden, bu bebek insan kulann dayanamayaca iddette ses çkarabilir. Daha sonra yllar ilerledikçe yanl kullanmak ya da hiç kullanmamak nedeniyle zayflayan diyafram kas, balangçtaki kusursuzluundan uzaklaarak özelliini kaybeder, körleir. Çünkü hemen hiç kimse doutan getirilen bu yetenei kaybetmemek ve gelitirmek konusunda eitilmez. Küçük yalardan itibaren an dersleri almaya balayan dolaysyla da doru soluk alma ve diyafram kullanma becerilerini örenenler ise ansl kesimi olutururlar. DARAM KASI E SUK AI-ERME Aslnda bizim doru solunum dan kastmz da, zaman içinde çeitli nedenlerle kaybetmeye baladmz ve ancak rastgele geliip devam edebilen bu yetenei (diyafram kasn kullanarak soluk alma yeteneini) birtakm çalmalarla yeniden kazanabilmektir. Diyafram, göüs boluunu karn boluundan ayran kasa verilen addr. Bu özelliinden ötürü karn kas olarak da adlandrlr. Kas-kiri karm bir organ olan diyafram, göüs kafesine baldr. Solunumda önemli bir yeri vardr. Diyafram, soluk aldmzda kaslr ve düzleir, göüs boluunun hacmi artar, iç basnç düer ve akcierlere hava dolar. Soluk verdiimizde ise gever ve kubbeleir. Göüs boluunun hacmi azalr, iç basnç artar ve karbondioksit da verilir. Diyafram gerçek anlamda kullanlabildiinde, karn boluu mümkün olan en alt bölgeden geniletilerek, akcierlerin normal artlarda kullanlmayan bölgeleri de devreye sokulur ve akcierlerin yukarya doru deil aaya doru genilemesi TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
19 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk salanr. Diyafram kullanarak soluk alma srasnda omurga kaslar ile boyun kaslar da diyaframa yardmc olurlar. Böylelikle bir soluk almada cc yerine cc havay içimize çekmi oluruz ki, bu da akcierlerin alabilecei en yüksek hava miktardr. d. Solunum Solunum, soluk alma ve soluk verme olarak iki aamada gerçekleir. Bu aamalarn ana ilevi, yaam sürdürebilmek için gerekli havay alp, karbondioksiti darya vermek, ikinci ilevi ise konumay salamaktr. Gerek soluk alrken gerekse verirken önerilere dikkat edilir, belirtilen altrmalar bir program çerçevesinde aksatmadan uygulanrsa ses organlar rahat çalacak, konumaya ve sese olumlu katklar salanm olacaktr. Günlük yaant da dâhil, konuma eyleminin gerçekletii her ortamda ideal olan, kusursuz bir diksiyona sahip olmaksa, soluun gerekli biçimde alnp verilmesi çok önemlidir. Özellikle konuma sanatn i edinenlerin solunum alkanlklarn doru biçimde gelitirmeleri zorunludur. 1) Soluk Alma Akcierlere havann çekilmesi ilemidir. Soluk almak, salkl insanlar için kolay bir i gibi görülür. Reflekse dayal bir eylem olduundan nasl soluk aldmz, soluk alrken yanl hareket edip etmediimizi düünmeyiz bile. Soluk almadan hayatta kalamayacamz gibi, doru soluk almazsak önemli salk sorunlar ile de (kalp krizi riski, astm, tansiyon bozukluu, ani sanclar, hatta kanser) karlaabiliriz. Konunun bu aamada bizi ilgilendiren yan ise doru soluk alma (ve verme) eyleminin konumaya olan etkisidir. Tekrar edelim; doru solunum olmadan düzgün ve güzel konumay baaramayz. Doru soluk alabilmenin Dünya Salk Örgütü (World Health Organization / WHO) standartlar öyledir: - Cierleri dakikada 4 ile 6 litre arasnda hava ile doldurmak. - Soluk alp verirken göüs yerine diyafram hareket ettirmek. (Çünkü diyaframn kullanlmas akcierlere daha yava ama her seferinde daha fazla hava girii salar) - Soluk almay az yerine burundan yapmak. Soluk alma eylemi solunumun ilk aamas olup, akcierlere belli ölçüde hava girmesini salar. Soluk alrken dikkat edilmesi gereken baz kurallar ise öyledir: 8 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
20 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk Soluk; - Derin - Sk - Çabuk - Düzenli - Sinirlenmeden - Gürültüsüz alnmaldr. Gürültülü soluk almak bir kusurdur. Konuma srasnda dinleyenleri rahatsz eder, hele mikrofon karsnda bu ses çok daha belirginleir. Bu kusurun önüne geçilmezse doru ve güzel konuma adna baarszlk kaçnlmazdr. Doal solunumda az hep kapal tutulmal ve mutlaka burundan soluk almaya çaba harcanmaldr. Burundan soluk alndnda akcierlere giren hava snp temizlenir. Burun içindeki kvrmlar ve küçük kllar bu srada bir süzgeç görevi yerine getirirler. Zaten, azdan soluk alanlarn çounda burun yollarnda bir aksaklk var demektir. Bu gibi durumlarda küçük bir ameliyatla burundan soluk almay zorlatran aksaklk giderilebilir. Her eye ramen, konuurken bazen azdan soluk almay gerektiren durumlarla da karlaabiliriz. Öyle bir an gelir ki, konumamzn hz ya da kullandmz sözcüklerin uzunluu nedeniyle azmz kapatp burnumuzdan soluk alma frsatn bulamayabiliriz. Böyle durumlarda soluk zorunlu olarak azdan alnr ama yine de gürültüsüz olmasna özen gösterilir. heyecan, stres a etkendir. Sradan bir kii yani soluk alma konusunda eitimsiz bir insan, üç farkl tipte soluk alma alkanlnda olabilir: - Akcierlerinin sadece üst ksmn kullanarak soluk alma - Akcierlerinin orta ksmn kullanarak soluk alma - Diyafram kasn kullanarak soluk alma TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
21 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk Diyafram kasn kullanarak soluk alma, diyaframn alçalp yükselmesi ile olur ki, çounlukla erkekler bu tip soluk almay daha kolay baarr. Diyaframn göüs kafesinin altnda bulunan bir kas olduunu artk biliyoruz. Bu kasn göüs boluu ile karn boluunu birbirinden ayrdndan da bahsetmitik. Solunuma büyük yardm olan diyafram kasn kullanabilmeyi örenmek, soluksuz kalma riskini en aza indirecektir. Diyafram devrede olduunda burundan çekilen hava daha uzun yol alacandan hem cierlere depolanan hava miktar artar hem de uzun soluklu konuulabilir. Ancak diyaframdan nefes almak için bu kas fazla zorlamamak gerekir. Aksi halde ar kaslp gevemeden dolay diyafram ve karn boluundaki dier organlar zarar görebilir. Akcierleri kullanarak soluk almada ise göüs, köprücük kemikleri ve kaburgalar etkendir. Çounlukla kadnlar böyle soluk alrlar. Sadece akcierlerin üst ksmn kullanarak yaplan solunum hiçbir zaman önerilmez. Bu yöntem karn sktrr. Burundan akcierlere giren havann kat ettii mesafe ksa olduundan çok çabuk yorulmaya ve soluk kesikliine neden olur. Bunun sonucunda konumacda aknlk, bocalama, kekeleme gibi baarszlklar ortaya çkar. Akcierlerin orta ksmn kullanarak yaplan solunum, nispeten daha az yorucudur. Solunumda kontrole sahip olamamak, soluk alrken göüs kafesinin yukarya doru hareket etmesine ve istenmeyen bir hava sürtünmesi sesinin duyulmasna neden olur. Akcierler alta doru genileme özelliine sahip olduklarndan, soluk tutma kapasitelerinin büyük bölümü de alt taraflarnda bulunur. Dolaysyla solunum srasnda göüs kafesinin yukar doru hareket etmesinin ve akcierlerin istenmeyen bir ekilde yukarda genilemesinin önüne geçmek gerekir. Dikkat edilmesi gereken noktalardan biri de, soluk alrken hrltl bir ses çkarmamak olmaldr. Özellikle sigara kullananlarda skça görülen bu sakncal durumla karlamamak için konumaya balamadan önce, zorlamadan grtla temizlemek yararl olacaktr. Kullanlmayan diyafram kas nedeniyle altta genileyecek yer bulamayan akcierler, genilemek isteyen bronlarn yer aray yüzünden zorunlu olarak yukarya doru hareketlenmektedir. Bu hareket akcierlerin üst bölümlerini aktif tutarken, büyük bölümün bulunduu alt tarafn tamamen pasif kalmasna yol açmaktadr. Böylelikle akcierlerin üst bölümü temiz hava ile devaml kullanlp yenilenirken, alt taraf havasz kaldndan dolama katlamamakta, kapasite kullanm büyük ölçüde azalmaktadr. Doru soluk alma konusunda en iyi örnek 10 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
22 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk bebeklerdir. Dikkat ettiimizde onlarn hep karn hareketleri ile soluk aldklarn fark ederiz. Hâlbuki birçok insan göüs kafesinin ve omuzlarnn yukarya doru hareketi ile soluk alr. Ksacas, akcierleri tam kapasite ile çaltrmak demek; diyafram kasnn kullanlmas ile karn bölgesindeki organlar aaya çekerek, akcierlerin de aaya doru genilemesini salayacak yer açma ilemini oluturmak demektir. imdi bir de bu üç deiik solunum türünü hareketlerle deneyelim: Bir sandalyeye oturun. Üzerinizde rahat kyafetler, mümkünse eofman olsun. - Göbeinizi ve gösünüzü olabildiince hareket ettirmeden soluk alp vermeye çaln. Sürekli korse ile dolaanlarn bu solunum eklini zorunlu olarak kullandn aklnza getirin. u anda akcierlerinizin üst ksm ile soluk alyorsunuz. Köprücük kemiklerinizin hareket ettiini hissedeceksiniz. Çünkü akcierleriniz yukarya doru genilemeye çalyor ve sadece üst bölümlerine hava dolduruyorlar. Yukarda fazla yer olmadndan zaten yeterince hava biriktiremediinizi fark edeceksiniz. (Kesinlikle Önerilmez) - Ayn pozisyonda iken elinizi gösünüze koyun ve sadece gösünüzü iirerek soluk alp vermeye çaln. Artk sadece gösünüz isin. Bu, soluk almada akcierlerin orta ksmnn kullanld yöntemdir. Böyle soluk alp-vermede akcierler ileriye doru genileyerek hava ile dolar ama kaburgalarn engellemesinden ötürü genileme kapasiteleri yine snrl kalr. Diyafram solunumu ile oranladmzda akcierlerimize daha az hava alm oluruz. (Genelde Önerilmez) - Sandalyenin ucuna doru, neredeyse düecekmi kadar kenarna oturun. Bacaklarnz açn. Bacaklarnzn arasna doru bütün vücudunuzla olabildiince eilin. Bu duruunuzu koruyarak soluk almaya çaltnzda sadece diyaframnz devreye girecektir. Duruunuzun özelliinden ötürü gösünüz yukarya doru genileyecek yer bulamayacak ve genileme sadece göbek hizasnda olabilecektir. stenilen solunum yöntemi de budur. Dorulduunuzda, bacaklarnzn arasna eilmiken nasl soluk aldnz hatrlayarak, otururken de öyle yapmaya çaln. Duru avantajnz kaybettiinizden ve göüs kafesiniz üzerindeki bask kalktndan dolay bunu yapmanz ilk zamanlarda pek kolay olmayacaktr. Bu yüzden tekrar bacaklarnzn arasna eilerek diyafram soluunu nasl aldnz hissedinceye kadar çalmaya devam edin. Birkaç deneme diyaframnzn harekete geçmesi için yeterli olmayabilir. Unutmayn ki diyaframla soluk almay becerebilme alkanlnn TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
23 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk yerlemesi için uzunca bir süreye ihtiyacnz olacaktr. Kendinizi zorlamadan, bu hareketi her gün uygun aralklarla tekrarlayn. Diyafram çaltrmak için bir baka hareketi denemek üzere srt üstü yere uzann ve elinizi göbeinizin üzerine koyun. Kendinizi rahat brakn, derin soluk alp-vermeye çaln. Göbeinizin inip kalktn hissedeceksiniz. te bu da diyafram nefesidir. (Önerilir) Aslnda pek farknda olmasak bile günlük yaantmzda diyafram kasmz zaman zaman hepimiz kullanrz. Önemli olan bunu bilinçli hale getirebilmektir. Uyurken Kahkaha atarken Hçkrrken Korku veren ya da hayrete düüren bir durum karsnda Çiçek koklarken, diyafram hep devrededir. Bir de, doum srasnda kadnlar knma hareketi ile diyaframlarn kullanrlar. Peki, gündelik yaantmzda nasl soluk alyoruz? Örenmek çok kolay: Dar bir pantolon giyin. Belinizi iyice sksn. Derin soluk almaya çaln. Göbeinizi sktrdnz için artk diyaframnz kullanamadnz, sadece akcierlerinizin üst ksmndan soluk alabildiinizi göreceksiniz. Sizlere önereceimiz teknikleri bir plan kapsamnda titizlikle uygulamanz (Bk. Solunum altrmalar) akcierlerinizin kapasitesini arttracak, diyaframnz kullanabilmenizi salayacaktr. En iyi ve en rahat solunumun ayakta dururken yapldn da unutmayn. Çünkü ayakta iken solunum organlar üzerinde hiçbir bask yoktur. 2) Soluk Verme Solunumun, akcierlere çekilen havann boaltlmas aamasdr. Türkçe, soluk verme srasnda konuulan bir dil olduundan bu aama da en az soluk alma kadar önemlidir. Soluk verirken olabildiince ekonomik davranmak ve akcierlerde depolanan havay birden tüketmemek gerekir. Ancak gündelik yaamda hemen herkes, bu 12 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
24 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk konunun üzerinde pek durmaz ve soluklarn bo yere harcadklarndan çabuk yorulurlar ve havasz kalrlar. Soluk alrken konuamayacamz gibi, soluk vermenin sonunda da konumak yanltr. Aslnda konuma eylemi ile soluk verme eylemi ayn anda balamaldr. Akcierlerdeki havay belli oranda tüketmeden, önemli ksmn içeride tutarak söze balanrsa, diksiyon arlar ve konuan kii de yorulur. Baka bir hatal bir yöntem de, soluumuzun sonuna kadar konumaya çalmaktr. Eer böyle yaparsak, soluumuzla birlikte sesimiz de gücünü kaybeder ve son sözümüz duyulamayacak kadar hafifler. Soluk verme, bir sözcüün ya da tümcenin banda olduu kadar sonunda da bol olmaldr ki söylediklerimizin tamam iyi anlalabilsin. Sözcük ve tümce sonlarnn iyi söylenmesine, iitilebilir iddette olmasna diksiyon çalmalarnn bandan itibaren özel bir önem verilirse, konuma açsndan hatal bir davran olan iitilememek tehlikesinin önüne geçilmi olur. Türkçede yüklem, sözcük sonlarnda yer aldndan, eer sözünüzün sonunda sesinizi duyuramazsanz yanl anlalmalara, anlam bozukluklarna bile yol açabilirsiniz. Meslee yeni balayan spikerlerin özellikle duygusal metinler seslendirirken ya da iir okurken yaptklar yanllardan biri de budur. Soluunuzun biteceini, soluksuz kalacanz düünerek konumaya balamayn. Konuma srasnda pek çok soluk alma frsat bulunmaktadr. Bir metinde yer alan noktalama iaretlerine uymak veya vurgu duraklarna dikkat etmek bile soluk alma ans yaratacaktr. Zaten konuma srasnda ya da bir metin deerlendirirken öyle uzun süreli, rahatça durarak soluk alma boluklar asla olmayacaktr. Aksi halde konumanz bitti, okumanz sona erdi hissi yaratrsnz. Bundan özellikle kaçnn. Soluunuzu, bir sonraki soluk alabilme yerinizi bilerek harcarsanz sorun çkmayacaktr. Soluk verme daima eit, sarsntsz ve gürültüsüz olmaldr. Böyle yapmadnz zaman ses kulaa ho gelmez, adeta keçi sesi gibi titrek bir hal alr. Dengeli ama yeterince soluk veremediimiz zaman soluun sese dönüümü zorlar. Azmzdan tonsuz ve clz bir ses çkar. Bu durum genellikle diyafram kullanlmadan, göüs bölgesinden yaplan solunumda görülür. imdi gelin bir yöntem deneyelim: Bu yöntemin ad, Da Vererek Balama Haftada deal Salk, Ste anlar, tanul TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
25 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk Solunum aslnda balangc ve sonu olmayan sürekli bir refleks hareketidir. Öyle olmasa uyurken soluk alamazdk. Ama nedense solunumun soluk alma ile baladn ve soluk verme ile tamamlandn söyleriz. Öyle ise bunu tersine çevirelim: Bir dakika süresince ritminizi bozmamaya çalarak düzenli olarak soluk alp vermeye balayn, ama dikkatinizi soluk verme hareketine younlatrn. Yani balangc soluk verme olarak düünün. Artk kendinizi soluunuza daha yakn hissedeceksiniz. Gerçekte de soluk verme potansiyeli soluk alma potansiyelinden daha çoktur. stesek de akcierlerimizdeki havann tamamn boaltamayz ama daha iddetli soluk verebiliriz. Akcierleri boaltmak için yaplan refleks sktrma hareketine müdahale edip, karn ve göüs kaslarnz daha fazla çaltrrsanz darya daha fazla hava verirsiniz. Bu ekilde soluk verirken kullandmz kas sistemi, soluk alrken kullandmz kas sisteminden daha güçlüdür. Darya daha fazla hava verdiinizde de doal olarak akcierlerinize daha fazla hava doldurmu olursunuz. Amacmz solunumu derinletirmek olduuna göre bunu yapmann en kolay yolu da soluk vermeyi solunumun ilk aamas olarak düünmek ve soluk alabilme konusunda endieye kaplmamaktr. Çinliler solunumu da verme ve içe çekme olarak iki bölüme ayrrken, birinci sraya da verme bölümünü koyarlar. Ancak bu yöntemi denerken bir dakikalk süreyi amamaya özen gösteriniz. Akcierlerin, karn ve göüs kaslarnn, diyaframn ar zorlanmas, istenmeyen sonuçlara yol açabilecei gibi, alnan fazla oksijen ba dönmesi, göz kararmas gibi rahatszlklar da yaratabilir. yi bir soluk verme teknii gelitirirseniz, rastgele edindiiniz soluk verme alkanlklarndan da kurtulacaksnz. Böylelikle solunumdan kaynaklanan konuma pürüzleriniz de ortadan kalkacaktr. e. Solunum Altrmalar Sizlere önerilen hareketleri yaparken rahat kyafetler giyin. Bu hareketleri mümkünse açk havada ya da iyi havalandrlm bir ortamda yapn. Arkadalarnzla birlikte çalmanz, denetim salayaca gibi sklmanz da önleyecektir. Altrmalar bir kere yapp brakmann size hiçbir yarar salamayaca açktr. Bu hareketlerden bazlar artk yaam boyu sizlerle olacak. Sabah yataktan kalknca, akam yatarken ve yemeklerden önce bu hareketleri tekrar edebilirsiniz. Çalrken 14 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
26 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk arya kaçmann fayda yerine zarar getirebileceini de unutmayn. Diyaframnzn ve dier kaslarnzn rahat çalabilmesi için midenizin bo olmasna dikkat edin. En önemlisi de; sigara kullanyor ve brakamyorsanz solunum altrmalarndan bir saat önce ve bir saat sonra kesinlikle sigara içmeyin. Altrmalara kendimizi hazrlamak için önce solunum egzersizleri sonra da geveme hareketleri yapmak vücudumuzu rahatlatacaktr. Basit ama bir o kadar da faydal bir solunum egzersizi için unlar yapabilirsiniz: - Burnunuzdan yavaça ama olabildiince çok miktarda soluk aln. - Soluunuzu yine yava bir ekilde aznzdan verin. (Aslnda bu ikisi bir yoga teknii. Yönteme Geveme Soluu da deniyor. Öncelikle dilinizi yoga pozisyonuna getirmeniz gerekiyor. öyle ki Dilinizin ucunu üst ön dilerinizin iç yüzeyine dedirin. Sonra diinizin minesine, diiniz ile aznzn üstü arasndaki yumuak dokuya dayanana kadar dilinizi dileriniz üzerinde kaydrn. Tüm egzersiz boyunca orada tutun. imdi sadece aznzdan, duyulabilir bir ses çkararak darya soluk verin ve soluk aln. Aznz kapatn ve içinizden 4 e kadar sayarak, sakince burnunuzdan soluk aln. Sonra soluunuzu 7 ye kadar sayarak içinizde tutun. Son olarak 8 sayncaya kadar aznzdan ses çkararak soluk verin. Bu bir soluk döngüsü oluturur. Hareketi toplam 4 defa tekrarladktan sonra, yavaça ama sadece burnunuzdan soluk aln. Diliniz o halde iken soluk vermekte zorlanyorsanz dudaklarnz büzmeyi deneyin. Önemli olan egzersizi yapma hz deil, içe çek, tut, da ver eklindeki orann uygulayabilmektir. Soluunuzu rahatça ve uzun süre tutmak sizi zorlarsa, oranlar koruyarak saylarnz kendinize göre ayarlayabilirsiniz. Egzersizi günde en az iki kere yapmaya çaln 2.) - Dik durarak, gözleriniz kapal ekilde rahatça oturun ve dilinizi yine yoga pozisyonuna getirerek aznz hafif kapal, burnunuzdan hzla soluk alp verin. (Bu ise Uyarc Soluk teknii. Soluk alp vermeniz eit sürede ve ksa olmal, bu esnada boynunuzdaki kaslarn ve diyaframnzn gerildiini hissetmelisiniz. Gösünüzün hareketi, hava basan bir körük gibi hzl ve mekanik olmaldr 3.) - Nefes vermeyi, nefes almaktan daha yava yaptnza emin olun. 2 8 Haftada deal Salk, Ste anlar, tanul Haftada deal Salk, Ste anlar, tanul TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
27 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk - Nefes verirken kaslarnzn rahatladn ve gevediini hissedin. (Geveme soluunu ve uyarc soluu her yerde uygulayabilirsiniz. Ancak otururken dik durmaya çaln. Bu yöntemleri, solunum altrmalar balangcndan bamsz olarak özellikle sabah kalktnzda her zaman yapmanz öneririz.) Günde on dakikanz bile almayacak bu egzersizleri, solunum altrmalar öncesinde yapmanz size rahatlk ve dinamizm salayacaktr. Yaamnzn bir parças haline getirdiinizde ise, ksa sürede soluk al-veriinizdeki olumlu deiimi hissedeceksiniz. Eer sigaray yakn bir zamanda brakmsanz ya da brakmay düünüyorsanz, derin nefes alp-vermek kandaki oksijen miktarn yükselteceinden hem sigara içme isteinizi hem de sigarann zararl etkilerini ksa sürede azaltacaktr. Solunum altrmalarna balamadan önce imdi de yaklak be dakikalk bir geveme uygulamas yapalm. Bu, bizi çalmaya daha hazr hale getirecektir. Geveme uygulamalar ruhsal ve fiziksel salmz açsndan da oldukça yararldr 4. - Bir sandalyeye rahatça oturun. Dik durun. Ayaklarnz yere bassn ve kollarnz gevek ekilde dizlerinizin üzerinde dursun. imdi gözlerinizi yumarak, banz yavaça gösünüze doru ein ve bu pozisyonda birkaç dakika hareketsiz kaln. - Sandalyenizin önüne bir masa koyun ve kollarnz germeden masann üzerine uzatn. Yine gözleriniz yumuk olsun. Banz bu kez kollarnzn üzerine brakarak birkaç dakika durun. - Yine sandalyede otururken dorulun, banz önce öne düürün sonra yavaça kaldrn ve gerilmeden mümkün olduunca arkaya atn. Banz öne, arkaya, saa, sola hareket ettirerek bir daire çizin. - Ayaa kalkarak kollarnz iki yana sarktn ve yine banzn hareketi ile daire çizin. - Tekrar sandalyeye oturarak bütün kaslarnz birkaç dakika süresince önce olanca gücünüzle gerin, sonra da gevetin. - Esnemeye ve içinizden gelerek gülmeye çaln. 4 rneklerle onua t, 5. a, arü anlar, tanul TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
28 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk Artk Solunum Altrmalarna Balayabiliriz: (*) Bu altrmalarda asl amaç, diyafram kasn yeniden aktif hale getirip, doru bir ekilde kullanabilmektir. Altrmalar sayesinde akcierlerin kapasitesi artacak, soluk denetimi yapabilmeniz kolaylaacak ve yeterli soluk alp vermeyi örenmi olacaksnz. Balangçta biraz zorlansanz bile pes etmeyin. Sonuçta, yanl solunumdan kaynaklanan skntlarmz gidererek yaam kalitemizi de yükseltmi olacaz. - F ünsüzünü kullanarak, belirtilen örneklere uygun soluk alp vermeye çaln: Atei üfler gibi Çiçek koklar gibi Hayret ifadesi ile Korku ifadesi ile Yatakta srt üstü yatyormu gibi Köpek gibi havlarcasna - Derin bir soluk aln ve aldnz bu soluu s ünsüzünü kullanarak bir defada kesintisiz boaltn: ssssssssssssssssssssssssssssss - Yine derin bir soluk aln ve soluunuzu s ünsüzünü kullanarak önce kesik kesik sonra da kesintisiz boaltn: s-s-s-s-s-s-s-s-s-s ssssssssss s-s-s-s-s-s-s-s-s-s ssssssssss - Bir sandalyeye dik pozisyonda oturun. Baparmaklarnz alt kaburga kemiklerinize, dier parmaklarnz da karn boluuna gelecek ekilde her iki yana yerletirin ve soluunuzu mümkün olduunca boaltn. imdi ellerinizi kaburga (*) - Suat Taer) - Nühet enay ) - Eser Güler e Mehmet Hengirmen - - irol ural) TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
29 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk kemiklerinize ve karn boluunuza bastrarak derin soluk aln. Kaburga kemiklerinizin ve karn kaslarnzn yardmyla soluunuzu yava ve düzenli olarak verin. Bu hareketi kez tekrarlayn. Zamanla bu hareketi yaparken daha hzl soluk alp daha yava soluk vermeyi deneyebilirsiniz. - Sa elinizin baparma alt kaburga kemiklerinin, dier parmaklar da karn boluunuzun üzerinde kalsn. Sol elinizi üst göüs bölgesine koyun. Önce soluunuzu boaltn sonra da sa elinizi çok, sol elinizi az bastrarak soluk aln ve yavaça soluk verin. - Son iki hareketi ellerinizi devreden çkararak yapmay deneyin. Ellerinizi bastrmadan kaburga kemiklerinizi, göüs boluunuzu ve karn kaslarnz iyi kullanabilmeye çaln. - Topuklarnz birbirine bitiik, ayak uçlarnz eit olarak birbirinden ayrlm, vücudunuz dik, karnnz içeriye çekilmi, gösünüz darya çkm, kollarnz her iki yanda aaya uzatlm ve banz dik (hazr ol durumu) beklerken cierlerinizdeki havay mümkün olduunca aznzdan boaltn. Sonra aznz kapal, burnunuzdan yavaça soluk alrken u hareketleri yapn: Cierlerinizdeki havay saniye tutup, gürültüsüz ve yava bir ekilde boaltn. Sonra bu hareketi hzlandrp yapabildiiniz kadar tekrarlayn. Kollarnz yava bir ekilde yanlardan omuz hizanza kadar kaldrp, dirseklerinizi kvrarak, ellerinizi göüs hizanzda bir araya getirin. Soluunuzu biraz tutmaya çalp, kollarnz yine omuz hizasnda her iki yana açarken saniye süresinde soluunuzu boaltn. Yine hazr ol vaziyette, kollarnz banzn yanlarndan ve avuç içleriniz birbirine paralel ekilde yukarya kaldrn. Ayaklarnzn uçlar üzerinde yükselirken soluk verip, inerken soluk aln. Kollarnz yukarda iken gövdenizi belden bükerek öne doru yatay ekilde eilip soluunuzu boaltn, dorulup dik duruma geçerken soluk aln. Tamamen dik duruma gelince yine aznzdan soluk verin. 18 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
30 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk Bu hareketleri bir seride tamamladktan sonra biraz dinlenip üç kez daha yineleyin. Diyaframnzn rahat hareket edebilmesi için midenizin bo olmasna dikkat edin. - b, p, d, t, g, k patlayc ünsüzleri çok soluk harcatan ünsüzlerdir. Bu nedenle onlar mümkün olabildiince az soluk harcayarak ama yine de belirgin biçimde boumlandrmaya çalmak yararldr. Önce derin bir soluk aln, sonra bu ünsüzleri a ünlüsü ile birletirerek birer, ikier, üçer, dörder, beer, altar ve bir solukta söylemeye çaln: ba ba pa ba pa da ba pa da ta ba pa da ta ga ba pa da ta ga ka - Aadaki sözcükleri önce yava yava sonra hzlanarak art arda söyleyiniz: çat pat / yap sat / yat kalk / kaf kas / sat sak / ah vah / ak pak / paa yaa / yaa paa / pas pas / taka tuka / yaka paça / kaba saba/ ha ho / f f / çuf çuf / cz bz / kaç göç / - Derin bir soluk alarak aadaki tekerlemeleri yava yava ama bir solukta söyleyin: Bu kara kantar krk kilo kara katran tartar. Dövme dümannn kapsn parmakla, döverler kapn tokmakla. Bir peltek büyük baba peltek peltek konuan peltek kurtarabilir mi? torununu pelteklikten Deirmene girdi köpek deirmenci çald kötek, hem kepek yedi köpek hem kötek yedi köpek. TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
31 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk - a ünlüsü soluk verme altrmalarna çok uygun bir ünlüdür. Yine her hecenin üzerine iyice basn: HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP - Omuzlarnz geride, dik durun. Aznz açn. Köpek gibi kesik kesik ve hzl hzl soluyun. Bu arada elinizi diyaframnzn üzerine koyarak hareketine dikkat edin. - Dik durun. Burnunuzdan derin bir soluk aln ve sonra esner gibi yapn. Kollarnz banzn yanndan yukarya doru kaldrarak iyice gerin. Sonra geveyin ve 20 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
32 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk olabildiince hzl, akcierlerinizdeki havay boaltn. Bu hareket srasnda bel kaslarnzdaki gerilmeyi fark edin. - Aadaki heceleri önce ksk, sonra orta, daha sonra yüksek sesle tekrar edin: Ah-Oh-Uh-Ih Eh-Öh-Üh-h Hah-Hoh-Huh-Hh Heh-Höh-Hüh-Hih Kah-Koh-Kuh-Kh Keh-Köh-Küh-Kih Ahah-Ohoh-Uhuh-Ihh Eheh-Öhöh-Ühüh-hih Hahhah-Hohhoh-Huhuh-Hhh Hehheh-Höhhöh-Hühhüh-Hihhih Kahkah-Kohkoh-Kuhkuh-Khkh Kehkeh-Köhköh-Kühküh-Kihkih - Bir duvarn karsnda, elinizin biriyle duvar itecek ekilde durun. Her sayda soluk alarak, normal sesinizle (barmadan) 10 a kadar sayn. Sonra ayn sayma ilemini her sayda bel kaslarnzn iyice gerilmesini salayacak biçimde, elinizle duvar kuvvetle iterek yineleyin ve her seferinde daha güçlü bir ses çkarmaya çaln. - Yanan bir mumdan 30 cm uzaklkta, harfleri iyi boumlandrmaya çalarak konuun. Eer mum sönerse soluk çkarmanz iddetlidir, buna göre soluunuzu daha ekonomik kullanmanz gerekecektir. (Bu altrma özellikle mikrofon karsnda konuanlar için çok yararldr. Çünkü ne kadar iddetli soluk verirseniz, sesler mikrofonda o kadar çok patlar.) - Her biri sözcükten oluan tümceler hazrlayarak bir solukta okumaya çaln. Soluk al-veriinize ve soluksuz kalp kalmadnza dikkat edin. UNUTMAYIN! Soluk alrken burnunuzu, soluk verirken aznz kullanacaksnz. Soluk al veriinizin gürültüsüz olmasna özen göstereceksiniz. Gerektiinde soluk almay unutmayacaksnz. Soluunuzu ekonomik kullanacaksnz. Diyafram kasnz çaltrmay öreneceksiniz. Kullanyorsanz, sigaray mutlaka brakacaksnz. TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
33 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk 2. Kulak (Sesleri Doru Alglayabilmek ve Söyleyebilmek) Bir spiker ya da sunucu duyduu, alglad sesleri doru tanmlayp, kolaylkla seslendirebilmelidir. Doru bir harfin nasl söylendiini, güzel bir tonlamann nasl yapldn kavrayabilmelidir. (Örnein; kapal e ünsüzü ile açk e ünsüzünü seslendirdiinizde kulak aradaki fark alglayamyorsa, sorun var demektir.) Sesleri doru alglayamayan kii, hatalarn düzeltebilme ansna sahip deildir ve asla spiker olamaz. 3. Eitim Bebeklikten balayarak, doru seslerin çkarld, düzgün bir Türkçenin konuulduu bir aile ortamnda büyüyen kiiler, bu meslee ilk admlarn ansl olarak atmlardr. Kii ana dilinin doru seslerini, daha çok küçükken ailede örenir. Eer kula doru ve yanl sesleri alglayabiliyorsa, çok çalarak kendi hatalarn düzeltebilir. Bunun için de bkmadan, bol bol uygulama yapmak gerekir. Aile içi eitim de diyebileceimiz bu aamann ardndan, üniversite mezunu olmak, en az bir yabanc dili iyi konumak, spiker adaylarnda aranan özelliklerdir. Spikerlik ve sunuculuk için sk bir mesleki eitimden geçmek ve bu eitimi meslek yaam boyunca sürdürmek, vazgeçilmez bir kouldur. Ama bir spiker bilgilerini güncellemek ve tazelemek, sözcük daarcn zenginletirmek ve genel kültür düzeyini yüksek tutmak için sürekli okumay, kural haline getirmelidir. TRT kurumunun ilk Radyo Dairesi Bakan olan ve açlan kurslarda yüzlerce yapmc ve spikerin yetimesine emei geçen yazar Turgut Özakman, bir spikerin, Türkçenin içinde barndrd özellikleri benimsemi olmasnn önemini öyle vurguluyor: için,,, profesyonel radyocu Bunlar. 22 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
34 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk 4. Genel Kültür Skça söylenen bir söz vardr; ses kiiliin aynasdr. yi bir spiker, zengin kültür birikimini sesine yanstabilmelidir. Aslnda bu, tüm yaynclar için geçerlidir ylnda kaybettiimiz Yapmc Beldan Kabalak, yaynclara verdii eitim seminerinde öyle demiti: anlayabilmeli, kavrayabilmeli. Belirgin bir dünya gö Bu birikimi salam ve her geçen gün gelitirmeye çalan bir spiker, bunu sesine ve dolaysyla sunduu programa, okuduu habere, yapt röportaja, ksaca mesleine ve mesleki ilikilerine de yanstr. Bir anlamda genel kültür, ses kültürüyle iç içe geçmitir. Spiker sadece sesiyle deil, üslubuyla da programa bir kimlik, bir kiilik katar. Eer bir metin okuyorsa, yorumuyla o metne hayat verebilir, bir bakasnn seslendirdiinden daha farkl bir yap kazandrabilir. Her spiker, mutlaka kendine özgü bir yorum, bir üslup kazanmaldr. Ama bu, her programda ayn tarz sunumu beraberinde getirmemelidir. Çünkü spiker, yllar boyu farkl programlar sunmak zorunda kalacak ve çok farkl özelliklerdeki dinleyiciye seslenecektir. Turgut Özakman bir spikerin en önemli özelliklerinden biri olarak kabul ettii kültürlü sesi öyle tanmlyor: Kültürlü ses, çok önemli Kültürlü ses demek, Bunun da salam bir dünya görüü, sürekli tazelenen bir kültür birikimiyle ekillenecei kansndayz. TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
35 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk 5. Alglama Gücü Bir spiker çevresinde olup biten her eyin içindeki küçük ayrntlar fark edebilmeli, karsndaki kiinin (dinleyici, program konuu v.b) düünce ve davranlarndaki minik ipuçlarn yakalayp, onlar yorumlayabilmelidir. Mesleki bilgilerinin dndaki her türlü bilgiye açk olabilme, çeitli konulara duyulan merak ve örenme istei; daha geni ve çabuk düünebilme yetenei, konulara ve sorunlara farkl açlardan yaklaabilme becerisini kazandrabilir. Sürekli gözlem yapmak ve bunu alkanlk haline getirmek, alglama gücünü gelitirir ve spikeri daha yaratc klar. Bir spikerin her türlü konuya ilgi duymas, her konuda az da olsa fikir ve bilgi sahibi olmas, mesleinin gereidir. Bu durum alglama gücünün gelimesine yol açacak ve alglama gücünün gelimesi de konulara, olaylara farkl açlardan yaklaabilmeyi, daha esnek, özgün ve çabuk düünebilme yeteneini kazandracaktr. 6. Dinleme Yetenei letiim alanndaki en önemli ilkelerden biri, Önce dinle ve anla, daha sonra anlalmay bekle dir. Bu ilke, etkili iletiimin en önemli anahtardr. Bu anahtarn ilk bölümü yani dinleme ve anlama yetenei, bir spiker için, nitelikli sorular sorabilme becerisini beraberinde getirir. Konu hakknda bilginiz varsa, daha iyi dinler, daha fazla anlarsnz. Bu da size içerii zengin sorular üretebilme imkân yaratr. letiim iki tarafldr. Dinler gibi görünmek, konukta boa konuuyormu duygusunu uyandrr ve dikkatinin dalmasna neden olur. Ayn zamanda konuan kiiye yaplan bir saygszlktr ve bir spikerin böyle bir hakk yoktur. Doan Cücelolu çimizdeki Biz adl kitabnda dinlemeyle ilgili öyle yazm: an, ister. Karakteri, ekrar tekrar gözler önüne serer. Dinleme yeteneini gelitirmi bir spiker, ayn zamanda konuan kiiyi yüreklendirir ve ona bu anlamda yardmc olur. 7. Hazrcevaplk, yerinde cevaplar bulup veren kimse diye tanmlyor Türk Dil Kurumu sözlüü bu kelimeyi. Hazrcevaplk, bir zekâ göstergesidir. Beklenmedik sorulara annda ve hoa giden yantlar verebilmek beceri ister. Pratik düünebilmek ve amacna ulaan yantlar üretebilmek elbette sadece zekâyla ilgili deil. Her frsatta 24 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
Daha göster
nest...
1 SPİKERLİK VE TÜRKÇENİN KULLANIMI EĞİTİM DAİRESİ BAŞKANLIĞI YAYINL ARI- 4
2 Füsun ÜNSAL - HAKAN ŞAHİN
3
4 SPKERLK VE SUNUCULUK ÇNDEKLER: LK SÖZ V brahim EREN / TRT Genel Müdürü BALARKEN VII Füsun Ünsal - Hakan ahin / TRT Spikerleri 1. BÖLÜM SPKERLK VE SUNUCULUK A. Spikerlik Nedir, Sunuculuk Nedir B. Bir Spikerde ve Sunucuda Olmas Gereken Özellikler Ses a. Ses Organlarnn Yapsnn Önemi b. Sesin Oluumu c. Diyafram funduszeue.infom 1) Soluk Alma 2) Soluk Verme e. Solunum Altrmalar Kulak (Sesleri Doru Alglayabilmek ve Söyleyebilmek) Eitim Genel Kültür Alglama Gücü Dinleme Yetenei Hazr Cevaplk Sözcük Hazinesi Olumsuzluklarn Üstesinden Gelebilme Dil Birlii BÖLÜM DORU VE GÜZEL KONUMADA SESN ÖNEM A. Konuma B. Ses Sesin Nitelikleri a. iddet b. Yükseklik c. Tn yi Bir Konuma Sesinin Özellikleri a. itilebilirlik b. Akclk c. Açklk d. Esneklik e. Kulaa Ho Geli TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA / I
5 SPKERLK VE SUNUCULUK 3. Ses Kusurlar a. Kuvvetsizlik b. Ses Titreklii c. Tiz ve Keskin Ses Dil, Çene ve Dudaklar a. Dil b. Çene c. Dudaklar BÖLÜM TÜRKÇENN SES ÖZELLKLER A. Söyleni Özellikleri Harfler Ünlüler (Sesli Harfler) a. Ses Uyumlar ) Büyük Ünlü Uyumu ) Küçük Ünlü Uyumu b. Ksa ve Uzun Ünlüler c. Ünlü Dümesi d. Ünlü Türemesi e. Ses Kaynamas f. Geni Ünlülerin Daralmas Ünsüzler (Sessiz Harfler) a. Ünsüz Uyumu b. Ünlü-Ünsüz Uyumu c. Ünsüz Dümesi d. Çift Ünsüzler e. Ünsüz Deiimi f. Ünsüz Türemesi Ünlülerin Söylenileri (Altrmalar-Tekerlemeler-Ksa Sözlük) Ünsüzlerin Söylenileri (Altrmalar-Tekerlemeler-Ksa Sözlük) B. Söyleni Ve Boumlanma Kusurlar Geveklik Atlama Glama Deitirme Tutukluk Islklama Kekemelik II TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
6 SPKERLK VE SUNUCULUK 4. BÖLÜM VURGU Tanm A. Sözcük Vurgusu Yabanc Sözcüklerde Vurgu Vurgu Çekmeyen Ekler B. Cümle (Tümce) Vurgusu Altrmalar BÖLÜM ULAMA A. Tanm B. Ulama le lgili Kurallar Altrmalar BÖLÜM TONLAMA VE ANLATIM A. Tonlama B. Anlatm ) Ussal Anlatm ) Duygusal Anlatm Altrmalar BÖLÜM KONUMA HIZI A. Hece Uzunluu B. Susku (Duraklama) Altrmalar BÖLÜM SPKER ÇN NOTLAR A. Sunum Teknikleri ) Haber a. Ses b. Tempo c. Canllk ) Müzik Program ) Elence Program ) Röportaj ) Konser ) Naklen Yayn a. Ortamn Oluturulmas b. Sunum TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA / III
7 SPKERLK VE SUNUCULUK 7) Spor Spikerlii ) Televizyon Spikerlii-Sunuculuu a. Televizyon Sunucusunun Özellikleri b. Televizyon Sunuculuunun Radyo Sunuculuundan Farklar c. Televizyon Sunucusu Neler Kullanr d. Yayn leyiinde Sunucu e. Televizyonda Sunum Teknikleri Haber Kuak Programlar Müzik-Elence Naklen Yaynlar-Canl Yaynlar Röportaj Hava Durumu B. Çalma Teknikleri ) aretleme Çalmas ) Deifre Çalmas ) leriyi Görmek Bize Zaman Kazandrr ) Kendini Dinleme C. Spikerin Yayn Öncesi Hazrlklar ) Program çerii ile lgili Hazrlklar ) Stüdyo ile lgili Hazrlklar ) Program Konuklar ile lgili Hazrlklar ) Program Ekibi ve Teknik Ekiple ilgili Hazrlklar D. Stüdyo Kurallar ) Temizlik ve Düzen ) Teknik Aletlerin Kullanm ) Yayn Raporlar ) Stüdyonun Devredilmesi E. Yayn Hatalar ) Spikerden Kaynaklanabilecek Hatalar ve Yaplmas Gerekenler ) Yapmclardan Kaynaklanabilecek Hatalar ve Yaplmas Gerekenler ) Yayn-Yönetim den Kaynaklanabilecek Hatalar ve Yaplmas Gerekenler ) Teknik Ekipten ya da Ekipmandan Kaynaklanabilecek Hatalar ve Yaplmas Gerekenler BÖLÜM GÜNCEL YANLILAR BÖLÜM KONUURKEN YANLI KULLANILAN BAZI SÖZCÜKLER BÖLÜM. BR LETM YÖNTEM OLARAK BEDEN DL KAVRAMLAR DZN KAYNAKÇA IV TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
8 SPKERLK VE SUNUCULUK LK SÖZ Tam 52 yl önce siyah beyaz renklerle baladmz ve televizyon yayncl ile kapsn araladmz iletiim dünyasnn biçimi, daha ilk günden bu yana teknolojinin gelimesi ile hzla evrilerek günümüze ulamtr. Teknolojinin bu hznn yan sra bir toplumun benliini oluturan dil ise zaman içinde bir takm deiimlere maruz kalabilmektedir. te tam bu noktada TRT olarak büyük bir sorumlulua sahip olduumuzun bilincindeyiz Çünkü Milletimiz Türkiye&#;nin son 50 ylndaki siyasi, sosyal ve ekonomik gelimelerine ve dönüm noktalarna TRT ile ahitlik etmitir. Sadece Türkiye&#;deki gelimeler deil, belki de son 50 yllk insanlk tarihinin Türkiye perspektifindeki hafzas TRT&#;de olumu durumdadr. Bu hafza kanaatimce son derece önemli ve dikkatlice tamamz gereken bir emanettir. Çünkü ferdi ve içtimai olarak tekerrürden ibaret hayatlar yaarken, güçlü bir hafzaya ihtiyaç duyulduuna inanyorum. Toplumsal hafza sayesinde toplumsal kimlik kendini korur ve diri tutar. Bu hafzann aktarlmasnda ise yorumsuz, yaln ve tüm gerçeklikleri olduu gibi yanstan bir dil kullanmak büyük bir önem arz etmektedir. Günlük hayatmzda kullandmz dilin ötesinde etkin, anlalr ve berrak bir Türkçenin kullanm ise bu önemin zorunlu bir disiplinidir. Yarm asrdr ülkemizin en baarl dil ustas spikerlerini yetitiren TRT, bu sürece katk salayan materyaller üretmeye devam ediyor. SPKERLK VE TÜRKÇENN KULLANIMI adl eserle, yayn dünyasnn en önünde mücadele eden bu neferlerin yetimesine destek verecek, hatta eitim dünyasnda hayallerinde spiker olmak isteyen birçok örencinin yolunu aydnlatacaktr. Çünkü bu eser ayn zamanda bir kamu yayncs olan TRT nin emek veren ustalarnn elinden çkan ve kendi kaynaklar ile ortaya koyduu bir çalmadan olumaktadr. Ortaya konulan bu eserde emei geçenleri kutlarm. Bu eserin, sektör çalanlarna, akademik kitleye ve gelecekte hayallerine televizyonculuk sektöründe yer verecek bütün adaylara yarar salamasn diliyorum. brahim EREN Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Yönetim Kurulu Bakan ve Genel Müdürü TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA / V
9 SPKERLK VE SUNUCULUK Balarken Bir ülkeyi yönetmeye çarlsaydnz, yapacanz ilk i ne olurdu? diye sorulmu Çin filozofu Konfiçyus a Ünlü bilge bu soruya öyle yant vermi: e önce dili düzeltmekle balardm. Çünkü dil bozuk olursa, sözcükler düünceyi anlatamaz. Düünceler iyi anlatlmazsa, yaplmas gereken iler doru yaplamaz. Görevler gerei gibi yaplamazsa, töre ve düzen bozulur. Töre ve düzen bozulursa, adalet yanl yola sapar. Adalet yoldan çkarsa, aknlk içine düen halk, ne yapacan, iin nereye varacan bilemez. Bunun içindir ki hiçbir ey dil kadar önemli deildir. Günümüzden yaklak yl önce de Karamanolu Mehmet Bey ayn düünceden yola çkarak yaymlad fermanda imden gerü hiç kimesne kapuda ve dîvânda ve mecalis ve seyrânda Türkî dilinden gayr dil söylemeye diyerek, bir ülkenin snrlar içinde dil birliinin önemini vurgulam. TRT&#;nin Dil Anlatm ve Sunu bal altnda yer alan yayn ilkelerinin ilk maddesi ise öyle: tiplemeler de kaba ve çirkin bi. TRT Kurumu yllardr hep bu ilke ile ve uzun emeklerle yetitirir spikerlerini Yetien spikerler de Türkçenin doru ve güzel kullanmndan ödün vermemeye çalr meslek yaamlarnda Snavlar, kurslar, kuruma ilk adm at, iin daha balangcdr aslnda. Ustalarn yannda ve denetiminde geçirilen dört be yl da belki bu balangçtan saylmaldr. Yeni spikerler meslee baladklar ilk günden itibaren, aslnda ne kadar sorumluluk isteyen bir i üslendiklerinin de farkna varr ve neyi nasl yapacaklarn sorup, aratrp örenmeye çalr. Herkes elinden geldiince yardm etmeye çalsa da, en büyük sorun kaynak eksikliidir. Meslekle ilgili çok ey, uzun gözlemler sonucu elde edilen tecrübelerin yan sra, ustalarn anlarnda gizli kalmtr. Toplumda kullanlan ortak dilin uygulayclar arasnda spikerler, ön sralarda yer alr. Dinleyiciler, onlarn söylediklerini doru kabul ederek, konumalarn bu örnee göre biçimlendirir. Dolaysyla, her spikerin omuzunda, dili doru ve güzel kullanmann getirdii bir sorumluluk vardr. Çünkü spiker, mikrofonda sesini ve temsil ettii dili doru kullanan kiidir. VI TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
10 SPKERLK VE SUNUCULUK Radyonun içinde hayal ettiiniz spiker, televizyon ekrannda hayat bulur. Her zaman doru konumas beklenen ve hep doruyu söylemesi gereken kiidir. Kulanzda ve gözünüzde hayal kurmay, haber duymay, bilgilenmeyi beklediiniz tek muhatabnzdr. Öyle bir sorumluluktur ki bu, spiker zekâsnn mutlaka dilinden önce harekete geçmesi gerekir. Radyo bir hayal kutusu, televizyon, bu hayallerin gerçeklere dönütüü sihirli bir dünyadr. Spiker ise; o dünyann, o hayallerin dilidir, sesidir. Bir spiker olmak, tüm bu sorumluklar büyük bir zevkle srtlayabilmek demektir. Bir spiker olmak, sesinizle ve sevginizle birilerini yüreklendirebilmeyi, umutlandrabilmeyi ve gülümsetebilmeyi gerçekten istemek demektir. Spikerler, kullandklar dili, en iyi, en doru ve en güzel konuan kiiler olarak kabul edilir. Bir yayn kurumunda görev alan spikerler arasnda mutlaka dil birlii olmaldr. Doup büyüdükleri çevrenin söyleyi özelliklerinden çok, doru ve temel ölçülere, kullanma uygun olan söyleyi biçimiyle konumaldrlar. Spiker, dilin doru ve güzel kullanmnda örnek olmal, doru sözcüklerin ayn ekilde söylenmesinde, bir baka deyile dil birlii nin salanmasnda ve bu sözcüklerin yaygnlatrlmasnda önder olmaldr. Ustalarn, akademisyenlerin kitaplarndan, TRT Spikerlik Kurs Notlarndan ve 26 yllk mesleki tecrübelerimizin yla derlediimiz büyük ilgi gören 80 Yln Sesi adl kitabmzdan güç alarak ve Eitim Dairesi Bakanlmzn da desteiyle bu çalmay gerçekletirdik. Bu kitapta da olabildiince kolay anlalr, kafa kartrmayan ve gerekli olan bilgileri aktarmaya çaltk. Spikerlik; ses ve doru konumann ötesinde, kullanlan dilin, Türkçemizin tümce yapsn, tümcenin ögelerini, sözcük gruplarn ve bunlarn birbirleriyle balantlarn bilmeyi de gerektiren bir meslektir. Türk Dil Kurumunca ve akademisyenler tarafndan, dilimizin dil bilgisi özelliklerinin, kurallarnn ayrntl biçimde anlatld kaynaklar edindiinizde, dilimizin yaps ile ilgili bütün eksikliklerinizi tamamlam olacaksnz. Anlatm bozukluu olan, tümce yaplarndan habersiz olduu için sözcükleri yanl kullanan, zaman ve durum hatalar yapan bir kii sosyal yaantsnda baarl olmada da hayli zorlanacaktr. Altrmalar için kullanmmza sunduklar metinleriyle kitabmza renk katan TRT yapmclar Sibel Nart, Ahmet Büyükçulhac, Burçe Bahadr a, spiker Gencay Aydn a, bilgi ve yeteneklerini yazlarna dökerek bizimle paylaan spiker arkadalarmz Gülden Özel, Yalçn Çetin ve Hakan Urganc ya çok teekkür ederiz. Füsun Ünsal Hakan ahin TRT Spikerleri TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA / VII
11
12
13
14 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk A. Spikerlik Nedir? Sunuculuk Nedir? Spiker (funduszeue.infor); en genel tanmyla bir radyo ve televizyon yaynnda programlar haberleri sunan kiidir.(tdk Türkçe sözlük) Spiker ayn zamanda ortak kullanlan (standart) dili kurallarna uygun ve hatasz kullanan kiidir. Spiker, mikrofona uygun bir sesi, lehçesiz, ivesiz güzel bir konuma eklini, konuuyormu duygusu yaratan bir okuma tarzn, metni annda deerlendirme yeteneini, okunan metnin, akl ve duygu da katlarak anlatlmasn, yeri geldiinde yabanc isim ya da kavramlarn doru telaffuz (söyleyi) edilmesini yapt iin içinde toplayan kimsedir. Sunucu; radyoda, televizyonda bir elence yerinde metne bal kalmadan program, oyunlar sunan, yorumlayan, gösteri ya da yayn ortamn hazrlayan kiidir. (Büyük Larousse - TDK Türkçe sözlük) Bireyin en temel hakk haber alabilme özgürlüüne arac olan spikerin en önemli özellii iyi bir konumac olmasdr. Konuma ise dört öeden olumaktadr: ses, dil, görsel davran ve zihinsel etkinlik. Bu öelerin ikisini kusursuz yapan iyi, üçünü kusursuz yapan etkili, dördünü kusursuz yapan ise büyük konumac olabilir (Taer, 77). Spikerin telaffuzunun (diksiyonunun) yani sözcüklerin seçiminin, düzeninin, düünceyi anlatabilme tarznn düzgün olmas gerekmektedir (enbay, 63). Bununla beraber, dünyada iletiimin hzl geliimi, ülkemizde ise özel radyo ve televizyonlarla birlikte hem geliimi hem deiimi bu kavramlara yenilerini eklerken (anchorman, stand-up, dj, vj gibi) ortak özellikleri çok olan spikerlik ve sunuculuk kavramlarn biraz daha birbirine yaklatrd. Radyo spikerlerinin ya da sunucularnn mikrofonundan çkan sesler; scak, samimi bir anlatm, neeyi, hüznü, kiinin zekâsn, karakterini, bilgi birikimini ve tecrübesini içinde barndrabilmelidir. Radyoda ön planda olan unsur, sesin özellii, nitelii, güvenilirlii ksacas sesin kimliidir. Dolaysyla spikerlik zor ve yetenek gerektiren bir meslektir. Bu meslei seçen kiiler, dili doru kullanmay, dildeki yenilikleri sürekli takip etmeyi, çok çalmay, kendilerini yenilemeyi ve gelitirmeyi, ustalarnn bilgi ve birikimlerinden yararlanmay, ilerini çok sevmeyi ve en önemlisi yaptklar ie sayg duymay ilke edinmelidirler. TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
15 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk B. Sunucuda Olmas Gereken Özellikler 1. Ses Ses, bu meslek için, en önemli unsurlarn banda gelir. Bir spikerin veya sunucunun öncelikle radyo ve televizyonda konumaya uygun olan yani mikrofonik bir sese sahip olmas gerekir. Bir spiker, herkesten farkl olarak daha iyi, pürüzsüz ve ilenmeye uygun bir sese sahip olmaldr. Sesin gelitirilebilmesi için, o seste gerekli olan bir takm özelliklerin olmas gereklidir. lk aamada bu özellikleri tayan yani nitelikli ve spikerlie uygun bir ses, eitim süresi içinde ekillendirilecek (doru nefes alma, söyleyi, boumlama, tonlama, vurgulamalarla birlikte sesin eitimi, gelimesi; diksiyon), kiide var olan yetenekle harmanlanacak, sunum yapmaya hazr hale gelecektir. Çünkü iyi bir eitim, kiinin yalnzca sesini gelitirmesiyle kalmaz, ayn zamanda kiinin özgüveninin artmasn da salar. a. Ses Organlarnn Yaps ve Önemi Yaamn en önemli gereksinimlerden biri olan hava, bizler için de biyolojik açdan hayati rol oynamaktadr. Akcierlerimiz sayesinde oksijen alp karbondioksit vererek solunum faaliyetini ömrümüz boyunca gerçekletirmekteyiz. Bununla birlikte havann bu dolam bizlere, konuma yeteneklerimizi sürdürmek için de olanak tanmaktadr. Çünkü ses, akcierlerden gelen havann ses yolunda meydana getirdii titreimler sonucu oluur. Bu noktada akllara hemen Nasl olsa soluk alp verebiliyoruz, dolaysyla da ses çkarabiliyoruz, o halde konuma srasnda bu konu neden çok önemlidir? Etkin ve anlalr bir dil ancak doru soluk alma ile mümkündür. Aksi taktirde yani soluk alp verme konusundaki yanl alkanlklar seste harflerin çkn, anlamn ve estetik özellikleri bozar. Solunum sistemimiz bir kanal eklindedir. Burun, az, yutak, soluk borusu, bronlar, akcierler, diyafram ve göüs kaslarndan oluan bu sistemde; burun ve azdan giren hava, akcierlerde bulunan hava keselerine (alveol) kadar ulatrlr, oradan da kana geçer. Kandaki karbondioksit ise hava keselerinden balayan bir yol izleyerek az ve burundan darya atlr. Soluduumuz havann içinde %21 oksijen, %78 azot ve %1 orannda dier gazlar bulunmaktadr. Bilinenin aksine her defasnda, aldmz oksijenin çok az ksmn (%) kullanrz. 4 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
16 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk Solunumun refleksi vücudumuzdaki metabolik olaylar ve insann ya ile de dorudan ortantldr. Bu durumda bebekler dakikada kez, çocuklar kez, yetikinler ise kez soluk alp vermektedir. Konuma srasnda doru solunum yapabilmek için u üç nokta unutulmamaldr: - Akcierlerde yeterince hava biriktirmek - Bu havay kullanrken ekonomik davranmak - Sesleri çkarrken (konuurken) rahat olmak. Soluk solua kalmadan, pürüzsüz bir sesle konuabilmenin püf noktalarndan birini, bilinçli (doru) solunum yapabilmek oluturur. Soluk almay, bu soluu gereince akcierlerimizde tutabilmeyi ve konuurken doru soluk verebilmeyi örenmek, konuma eitimine balarken ilk adm olmaldr. Soluk alp vermeyi bilinçli yapabilenler, ses eitimleri srasnda ve seslerini kullanrken daha az güçlük çeker, özellikle mikrofon karsnda çok rahat ederler. Ses çkarmamz yani konumamz salayan organlarmz, karn boluundan burun ve dudaklarmza kadar uzanr; deimez bir sralama ile çalrlar. Bu organlar: Diyafram, akcierler, grtlak, ses kirileri, burun, geniz, damak, di etleri, diler ve dudaklardr. Sesin oluumu srasnda solunuma karn kaslar da yardmc olur. Bir spiker ya da sunucunun ses organlarnn salkl ve düzgün çalyor olmas gerekir. Dudak yarkl, dil pelteklii, damak yarkl, geniz eti, dilerin eksiklii ya da takma di hatta bu organlarn hareketlerini salayan sinirlerdeki yetersizlik, güzel ve salkl bir sesin olumasn önler. En ideali, salkl bir ses için salkl bir yaam, salkl bir bedendir. Sigara içmek, çok souk ya da scak içecekler, salkl bir ses için sakncaldr. b. Sesin Oluumu Ses, soluk verme aamasnda akcierlerden gelen havann grtlakta bulunan ses tellerine çarpmas, onlar titretmesi ve bu titreimlerin de, tnlayc boluklarda büyümesi ile oluur. Soluk verme aamasnda darya braklan hava grtlaktan geçerken soluk borusu açksa, serbestçe çkar ve ses meydana gelmez. Ses, soluk yolunun kenarnda duran ses tellerinin titremesi ile oluur. Ses telleri hareketli organlardr, birbirine doru yaklap ayrlrlar. Soluk alp verirken yanlara doru açlan ses telleri, konuma srasnda birbirine yaklar. Bu yaklama srasnda ses telleri gerilir ve TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
17 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk havann çarpmasyla titrer. Soluk borusunun üst bölümünde bulunan ve kkrdak dokudan oluan grtlan içinde yer alan ses telleri aslnda geriden ileriye doru yatay vaziyette duran sert kas kvrmlardr. nsanlarda iki tanesi sada, iki tanesi de solda olmak üzere dört ses teli bulunur. SES TEER Her iki yandaki bu dört ses telinden darya doru olanlar ses çkarmada herhangi bir ilev üstlenmediklerinden bunlara yalanc ses telleri denir. Yani sesi oluturan teller iki tanedir ve tpk bir kemann telleri gibi i görürler. Ama sadece ses tellerinin titremesi sesin oluumu için yeterli deildir. Titreim tnlayc boluklarda büyüdükten sonra ses e dönüür, yoksa grtlaktan gürültü niteliinde hafif bir titreim çkar. Bunu ses e (selen) dönütürebilen asl tnlayclar ise az ve burun boluunda bulunur. Burun boluunun görevini yapamamas (eri burun kemikleri) veya az boluuna gereken hareketlerin yaptrlmamas (azmz yeterince açmadan konumaya çalmak gibi), sesin kalitesini bozar. Ses tellerinin sal ve doru pozisyonda olmalar ile yeterli miktarda soluk vererek titretirilmeleri sesin kalitesini arttrr. Doru yerden konuabilmek, sesimizi yerine oturtabilmek için de soluk alp-verme ilemini düzgün yapabilmeli, ses tellerimizi yeterince hava ile titretirmeyi örenmeliyiz. c. Diyafram Normal artlar altnda, insanlar neredeyse kusursuz denebilecek fiziksel özelliklerle doarlar. Vücudumuzu oluturan organlar eer biz onlar kötü kullanp bozmazsak(!), hatasz birer biyolojik makine olarak uyum içinde çalrlar. Soluk alp- 6 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
18 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk vermemizi salayan solunum sistemimiz de bu kusursuz düzeneklerdendir. Dünyaya geldiinde cierlerine ilk defa hava dolduran bir bebein çln hatrlayn. Diyafram Kas n yüksek kapasitede kullanabildiinden, bu bebek insan kulann dayanamayaca iddette ses çkarabilir. Daha sonra yllar ilerledikçe yanl kullanmak ya da hiç kullanmamak nedeniyle zayflayan diyafram kas, balangçtaki kusursuzluundan uzaklaarak özelliini kaybeder, körleir. Çünkü hemen hiç kimse doutan getirilen bu yetenei kaybetmemek ve gelitirmek konusunda eitilmez. Küçük yalardan itibaren an dersleri almaya balayan dolaysyla da doru soluk alma ve diyafram kullanma becerilerini örenenler ise ansl kesimi olutururlar. DARAM KASI E SUK AI-ERME Aslnda bizim doru solunum dan kastmz da, zaman içinde çeitli nedenlerle kaybetmeye baladmz ve ancak rastgele geliip devam edebilen bu yetenei (diyafram kasn kullanarak soluk alma yeteneini) birtakm çalmalarla yeniden kazanabilmektir. Diyafram, göüs boluunu karn boluundan ayran kasa verilen addr. Bu özelliinden ötürü karn kas olarak da adlandrlr. Kas-kiri karm bir organ olan diyafram, göüs kafesine baldr. Solunumda önemli bir yeri vardr. Diyafram, soluk aldmzda kaslr ve düzleir, göüs boluunun hacmi artar, iç basnç düer ve akcierlere hava dolar. Soluk verdiimizde ise gever ve kubbeleir. Göüs boluunun hacmi azalr, iç basnç artar ve karbondioksit da verilir. Diyafram gerçek anlamda kullanlabildiinde, karn boluu mümkün olan en alt bölgeden geniletilerek, akcierlerin normal artlarda kullanlmayan bölgeleri de devreye sokulur ve akcierlerin yukarya doru deil aaya doru genilemesi TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
19 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk salanr. Diyafram kullanarak soluk alma srasnda omurga kaslar ile boyun kaslar da diyaframa yardmc olurlar. Böylelikle bir soluk almada cc yerine cc havay içimize çekmi oluruz ki, bu da akcierlerin alabilecei en yüksek hava miktardr. d. Solunum Solunum, soluk alma ve soluk verme olarak iki aamada gerçekleir. Bu aamalarn ana ilevi, yaam sürdürebilmek için gerekli havay alp, karbondioksiti darya vermek, ikinci ilevi ise konumay salamaktr. Gerek soluk alrken gerekse verirken önerilere dikkat edilir, belirtilen altrmalar bir program çerçevesinde aksatmadan uygulanrsa ses organlar rahat çalacak, konumaya ve sese olumlu katklar salanm olacaktr. Günlük yaant da dâhil, konuma eyleminin gerçekletii her ortamda ideal olan, kusursuz bir diksiyona sahip olmaksa, soluun gerekli biçimde alnp verilmesi çok önemlidir. Özellikle konuma sanatn i edinenlerin solunum alkanlklarn doru biçimde gelitirmeleri zorunludur. 1) Soluk Alma Akcierlere havann çekilmesi ilemidir. Soluk almak, salkl insanlar için kolay bir i gibi görülür. Reflekse dayal bir eylem olduundan nasl soluk aldmz, soluk alrken yanl hareket edip etmediimizi düünmeyiz bile. Soluk almadan hayatta kalamayacamz gibi, doru soluk almazsak önemli salk sorunlar ile de (kalp krizi riski, astm, tansiyon bozukluu, ani sanclar, hatta kanser) karlaabiliriz. Konunun bu aamada bizi ilgilendiren yan ise doru soluk alma (ve verme) eyleminin konumaya olan etkisidir. Tekrar edelim; doru solunum olmadan düzgün ve güzel konumay baaramayz. Doru soluk alabilmenin Dünya Salk Örgütü (World Health Organization / WHO) standartlar öyledir: - Cierleri dakikada 4 ile 6 litre arasnda hava ile doldurmak. - Soluk alp verirken göüs yerine diyafram hareket ettirmek. (Çünkü diyaframn kullanlmas akcierlere daha yava ama her seferinde daha fazla hava girii salar) - Soluk almay az yerine burundan yapmak. Soluk alma eylemi solunumun ilk aamas olup, akcierlere belli ölçüde hava girmesini salar. Soluk alrken dikkat edilmesi gereken baz kurallar ise öyledir: 8 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
20 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk Soluk; - Derin - Sk - Çabuk - Düzenli - Sinirlenmeden - Gürültüsüz alnmaldr. Gürültülü soluk almak bir kusurdur. Konuma srasnda dinleyenleri rahatsz eder, hele mikrofon karsnda bu ses çok daha belirginleir. Bu kusurun önüne geçilmezse doru ve güzel konuma adna baarszlk kaçnlmazdr. Doal solunumda az hep kapal tutulmal ve mutlaka burundan soluk almaya çaba harcanmaldr. Burundan soluk alndnda akcierlere giren hava snp temizlenir. Burun içindeki kvrmlar ve küçük kllar bu srada bir süzgeç görevi yerine getirirler. Zaten, azdan soluk alanlarn çounda burun yollarnda bir aksaklk var demektir. Bu gibi durumlarda küçük bir ameliyatla burundan soluk almay zorlatran aksaklk giderilebilir. Her eye ramen, konuurken bazen azdan soluk almay gerektiren durumlarla da karlaabiliriz. Öyle bir an gelir ki, konumamzn hz ya da kullandmz sözcüklerin uzunluu nedeniyle azmz kapatp burnumuzdan soluk alma frsatn bulamayabiliriz. Böyle durumlarda soluk zorunlu olarak azdan alnr ama yine de gürültüsüz olmasna özen gösterilir. heyecan, stres a etkendir. Sradan bir kii yani soluk alma konusunda eitimsiz bir insan, üç farkl tipte soluk alma alkanlnda olabilir: - Akcierlerinin sadece üst ksmn kullanarak soluk alma - Akcierlerinin orta ksmn kullanarak soluk alma - Diyafram kasn kullanarak soluk alma TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
21 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk Diyafram kasn kullanarak soluk alma, diyaframn alçalp yükselmesi ile olur ki, çounlukla erkekler bu tip soluk almay daha kolay baarr. Diyaframn göüs kafesinin altnda bulunan bir kas olduunu artk biliyoruz. Bu kasn göüs boluu ile karn boluunu birbirinden ayrdndan da bahsetmitik. Solunuma büyük yardm olan diyafram kasn kullanabilmeyi örenmek, soluksuz kalma riskini en aza indirecektir. Diyafram devrede olduunda burundan çekilen hava daha uzun yol alacandan hem cierlere depolanan hava miktar artar hem de uzun soluklu konuulabilir. Ancak diyaframdan nefes almak için bu kas fazla zorlamamak gerekir. Aksi halde ar kaslp gevemeden dolay diyafram ve karn boluundaki dier organlar zarar görebilir. Akcierleri kullanarak soluk almada ise göüs, köprücük kemikleri ve kaburgalar etkendir. Çounlukla kadnlar böyle soluk alrlar. Sadece akcierlerin üst ksmn kullanarak yaplan solunum hiçbir zaman önerilmez. Bu yöntem karn sktrr. Burundan akcierlere giren havann kat ettii mesafe ksa olduundan çok çabuk yorulmaya ve soluk kesikliine neden olur. Bunun sonucunda konumacda aknlk, bocalama, kekeleme gibi baarszlklar ortaya çkar. Akcierlerin orta ksmn kullanarak yaplan solunum, nispeten daha az yorucudur. Solunumda kontrole sahip olamamak, soluk alrken göüs kafesinin yukarya doru hareket etmesine ve istenmeyen bir hava sürtünmesi sesinin duyulmasna neden olur. Akcierler alta doru genileme özelliine sahip olduklarndan, soluk tutma kapasitelerinin büyük bölümü de alt taraflarnda bulunur. Dolaysyla solunum srasnda göüs kafesinin yukar doru hareket etmesinin ve akcierlerin istenmeyen bir ekilde yukarda genilemesinin önüne geçmek gerekir. Dikkat edilmesi gereken noktalardan biri de, soluk alrken hrltl bir ses çkarmamak olmaldr. Özellikle sigara kullananlarda skça görülen bu sakncal durumla karlamamak için konumaya balamadan önce, zorlamadan grtla temizlemek yararl olacaktr. Kullanlmayan diyafram kas nedeniyle altta genileyecek yer bulamayan akcierler, genilemek isteyen bronlarn yer aray yüzünden zorunlu olarak yukarya doru hareketlenmektedir. Bu hareket akcierlerin üst bölümlerini aktif tutarken, büyük bölümün bulunduu alt tarafn tamamen pasif kalmasna yol açmaktadr. Böylelikle akcierlerin üst bölümü temiz hava ile devaml kullanlp yenilenirken, alt taraf havasz kaldndan dolama katlamamakta, kapasite kullanm büyük ölçüde azalmaktadr. Doru soluk alma konusunda en iyi örnek 10 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
22 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk bebeklerdir. Dikkat ettiimizde onlarn hep karn hareketleri ile soluk aldklarn fark ederiz. Hâlbuki birçok insan göüs kafesinin ve omuzlarnn yukarya doru hareketi ile soluk alr. Ksacas, akcierleri tam kapasite ile çaltrmak demek; diyafram kasnn kullanlmas ile karn bölgesindeki organlar aaya çekerek, akcierlerin de aaya doru genilemesini salayacak yer açma ilemini oluturmak demektir. imdi bir de bu üç deiik solunum türünü hareketlerle deneyelim: Bir sandalyeye oturun. Üzerinizde rahat kyafetler, mümkünse eofman olsun. - Göbeinizi ve gösünüzü olabildiince hareket ettirmeden soluk alp vermeye çaln. Sürekli korse ile dolaanlarn bu solunum eklini zorunlu olarak kullandn aklnza getirin. u anda akcierlerinizin üst ksm ile soluk alyorsunuz. Köprücük kemiklerinizin hareket ettiini hissedeceksiniz. Çünkü akcierleriniz yukarya doru genilemeye çalyor ve sadece üst bölümlerine hava dolduruyorlar. Yukarda fazla yer olmadndan zaten yeterince hava biriktiremediinizi fark edeceksiniz. (Kesinlikle Önerilmez) - Ayn pozisyonda iken elinizi gösünüze koyun ve sadece gösünüzü iirerek soluk alp vermeye çaln. Artk sadece gösünüz isin. Bu, soluk almada akcierlerin orta ksmnn kullanld yöntemdir. Böyle soluk alp-vermede akcierler ileriye doru genileyerek hava ile dolar ama kaburgalarn engellemesinden ötürü genileme kapasiteleri yine snrl kalr. Diyafram solunumu ile oranladmzda akcierlerimize daha az hava alm oluruz. (Genelde Önerilmez) - Sandalyenin ucuna doru, neredeyse düecekmi kadar kenarna oturun. Bacaklarnz açn. Bacaklarnzn arasna doru bütün vücudunuzla olabildiince eilin. Bu duruunuzu koruyarak soluk almaya çaltnzda sadece diyaframnz devreye girecektir. Duruunuzun özelliinden ötürü gösünüz yukarya doru genileyecek yer bulamayacak ve genileme sadece göbek hizasnda olabilecektir. stenilen solunum yöntemi de budur. Dorulduunuzda, bacaklarnzn arasna eilmiken nasl soluk aldnz hatrlayarak, otururken de öyle yapmaya çaln. Duru avantajnz kaybettiinizden ve göüs kafesiniz üzerindeki bask kalktndan dolay bunu yapmanz ilk zamanlarda pek kolay olmayacaktr. Bu yüzden tekrar bacaklarnzn arasna eilerek diyafram soluunu nasl aldnz hissedinceye kadar çalmaya devam edin. Birkaç deneme diyaframnzn harekete geçmesi için yeterli olmayabilir. Unutmayn ki diyaframla soluk almay becerebilme alkanlnn TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
23 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk yerlemesi için uzunca bir süreye ihtiyacnz olacaktr. Kendinizi zorlamadan, bu hareketi her gün uygun aralklarla tekrarlayn. Diyafram çaltrmak için bir baka hareketi denemek üzere srt üstü yere uzann ve elinizi göbeinizin üzerine koyun. Kendinizi rahat brakn, derin soluk alp-vermeye çaln. Göbeinizin inip kalktn hissedeceksiniz. te bu da diyafram nefesidir. (Önerilir) Aslnda pek farknda olmasak bile günlük yaantmzda diyafram kasmz zaman zaman hepimiz kullanrz. Önemli olan bunu bilinçli hale getirebilmektir. Uyurken Kahkaha atarken Hçkrrken Korku veren ya da hayrete düüren bir durum karsnda Çiçek koklarken, diyafram hep devrededir. Bir de, doum srasnda kadnlar knma hareketi ile diyaframlarn kullanrlar. Peki, gündelik yaantmzda nasl soluk alyoruz? Örenmek çok kolay: Dar bir pantolon giyin. Belinizi iyice sksn. Derin soluk almaya çaln. Göbeinizi sktrdnz için artk diyaframnz kullanamadnz, sadece akcierlerinizin üst ksmndan soluk alabildiinizi göreceksiniz. Sizlere önereceimiz teknikleri bir plan kapsamnda titizlikle uygulamanz (Bk. Solunum altrmalar) akcierlerinizin kapasitesini arttracak, diyaframnz kullanabilmenizi salayacaktr. En iyi ve en rahat solunumun ayakta dururken yapldn da unutmayn. Çünkü ayakta iken solunum organlar üzerinde hiçbir bask yoktur. 2) Soluk Verme Solunumun, akcierlere çekilen havann boaltlmas aamasdr. Türkçe, soluk verme srasnda konuulan bir dil olduundan bu aama da en az soluk alma kadar önemlidir. Soluk verirken olabildiince ekonomik davranmak ve akcierlerde depolanan havay birden tüketmemek gerekir. Ancak gündelik yaamda hemen herkes, bu 12 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
24 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk konunun üzerinde pek durmaz ve soluklarn bo yere harcadklarndan çabuk yorulurlar ve havasz kalrlar. Soluk alrken konuamayacamz gibi, soluk vermenin sonunda da konumak yanltr. Aslnda konuma eylemi ile soluk verme eylemi ayn anda balamaldr. Akcierlerdeki havay belli oranda tüketmeden, önemli ksmn içeride tutarak söze balanrsa, diksiyon arlar ve konuan kii de yorulur. Baka bir hatal bir yöntem de, soluumuzun sonuna kadar konumaya çalmaktr. Eer böyle yaparsak, soluumuzla birlikte sesimiz de gücünü kaybeder ve son sözümüz duyulamayacak kadar hafifler. Soluk verme, bir sözcüün ya da tümcenin banda olduu kadar sonunda da bol olmaldr ki söylediklerimizin tamam iyi anlalabilsin. Sözcük ve tümce sonlarnn iyi söylenmesine, iitilebilir iddette olmasna diksiyon çalmalarnn bandan itibaren özel bir önem verilirse, konuma açsndan hatal bir davran olan iitilememek tehlikesinin önüne geçilmi olur. Türkçede yüklem, sözcük sonlarnda yer aldndan, eer sözünüzün sonunda sesinizi duyuramazsanz yanl anlalmalara, anlam bozukluklarna bile yol açabilirsiniz. Meslee yeni balayan spikerlerin özellikle duygusal metinler seslendirirken ya da iir okurken yaptklar yanllardan biri de budur. Soluunuzun biteceini, soluksuz kalacanz düünerek konumaya balamayn. Konuma srasnda pek çok soluk alma frsat bulunmaktadr. Bir metinde yer alan noktalama iaretlerine uymak veya vurgu duraklarna dikkat etmek bile soluk alma ans yaratacaktr. Zaten konuma srasnda ya da bir metin deerlendirirken öyle uzun süreli, rahatça durarak soluk alma boluklar asla olmayacaktr. Aksi halde konumanz bitti, okumanz sona erdi hissi yaratrsnz. Bundan özellikle kaçnn. Soluunuzu, bir sonraki soluk alabilme yerinizi bilerek harcarsanz sorun çkmayacaktr. Soluk verme daima eit, sarsntsz ve gürültüsüz olmaldr. Böyle yapmadnz zaman ses kulaa ho gelmez, adeta keçi sesi gibi titrek bir hal alr. Dengeli ama yeterince soluk veremediimiz zaman soluun sese dönüümü zorlar. Azmzdan tonsuz ve clz bir ses çkar. Bu durum genellikle diyafram kullanlmadan, göüs bölgesinden yaplan solunumda görülür. imdi gelin bir yöntem deneyelim: Bu yöntemin ad, Da Vererek Balama Haftada deal Salk, Ste anlar, tanul TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
25 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk Solunum aslnda balangc ve sonu olmayan sürekli bir refleks hareketidir. Öyle olmasa uyurken soluk alamazdk. Ama nedense solunumun soluk alma ile baladn ve soluk verme ile tamamlandn söyleriz. Öyle ise bunu tersine çevirelim: Bir dakika süresince ritminizi bozmamaya çalarak düzenli olarak soluk alp vermeye balayn, ama dikkatinizi soluk verme hareketine younlatrn. Yani balangc soluk verme olarak düünün. Artk kendinizi soluunuza daha yakn hissedeceksiniz. Gerçekte de soluk verme potansiyeli soluk alma potansiyelinden daha çoktur. stesek de akcierlerimizdeki havann tamamn boaltamayz ama daha iddetli soluk verebiliriz. Akcierleri boaltmak için yaplan refleks sktrma hareketine müdahale edip, karn ve göüs kaslarnz daha fazla çaltrrsanz darya daha fazla hava verirsiniz. Bu ekilde soluk verirken kullandmz kas sistemi, soluk alrken kullandmz kas sisteminden daha güçlüdür. Darya daha fazla hava verdiinizde de doal olarak akcierlerinize daha fazla hava doldurmu olursunuz. Amacmz solunumu derinletirmek olduuna göre bunu yapmann en kolay yolu da soluk vermeyi solunumun ilk aamas olarak düünmek ve soluk alabilme konusunda endieye kaplmamaktr. Çinliler solunumu da verme ve içe çekme olarak iki bölüme ayrrken, birinci sraya da verme bölümünü koyarlar. Ancak bu yöntemi denerken bir dakikalk süreyi amamaya özen gösteriniz. Akcierlerin, karn ve göüs kaslarnn, diyaframn ar zorlanmas, istenmeyen sonuçlara yol açabilecei gibi, alnan fazla oksijen ba dönmesi, göz kararmas gibi rahatszlklar da yaratabilir. yi bir soluk verme teknii gelitirirseniz, rastgele edindiiniz soluk verme alkanlklarndan da kurtulacaksnz. Böylelikle solunumdan kaynaklanan konuma pürüzleriniz de ortadan kalkacaktr. e. Solunum Altrmalar Sizlere önerilen hareketleri yaparken rahat kyafetler giyin. Bu hareketleri mümkünse açk havada ya da iyi havalandrlm bir ortamda yapn. Arkadalarnzla birlikte çalmanz, denetim salayaca gibi sklmanz da önleyecektir. Altrmalar bir kere yapp brakmann size hiçbir yarar salamayaca açktr. Bu hareketlerden bazlar artk yaam boyu sizlerle olacak. Sabah yataktan kalknca, akam yatarken ve yemeklerden önce bu hareketleri tekrar edebilirsiniz. Çalrken 14 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
26 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk arya kaçmann fayda yerine zarar getirebileceini de unutmayn. Diyaframnzn ve dier kaslarnzn rahat çalabilmesi için midenizin bo olmasna dikkat edin. En önemlisi de; sigara kullanyor ve brakamyorsanz solunum altrmalarndan bir saat önce ve bir saat sonra kesinlikle sigara içmeyin. Altrmalara kendimizi hazrlamak için önce solunum egzersizleri sonra da geveme hareketleri yapmak vücudumuzu rahatlatacaktr. Basit ama bir o kadar da faydal bir solunum egzersizi için unlar yapabilirsiniz: - Burnunuzdan yavaça ama olabildiince çok miktarda soluk aln. - Soluunuzu yine yava bir ekilde aznzdan verin. (Aslnda bu ikisi bir yoga teknii. Yönteme Geveme Soluu da deniyor. Öncelikle dilinizi yoga pozisyonuna getirmeniz gerekiyor. öyle ki Dilinizin ucunu üst ön dilerinizin iç yüzeyine dedirin. Sonra diinizin minesine, diiniz ile aznzn üstü arasndaki yumuak dokuya dayanana kadar dilinizi dileriniz üzerinde kaydrn. Tüm egzersiz boyunca orada tutun. imdi sadece aznzdan, duyulabilir bir ses çkararak darya soluk verin ve soluk aln. Aznz kapatn ve içinizden 4 e kadar sayarak, sakince burnunuzdan soluk aln. Sonra soluunuzu 7 ye kadar sayarak içinizde tutun. Son olarak 8 sayncaya kadar aznzdan ses çkararak soluk verin. Bu bir soluk döngüsü oluturur. Hareketi toplam 4 defa tekrarladktan sonra, yavaça ama sadece burnunuzdan soluk aln. Diliniz o halde iken soluk vermekte zorlanyorsanz dudaklarnz büzmeyi deneyin. Önemli olan egzersizi yapma hz deil, içe çek, tut, da ver eklindeki orann uygulayabilmektir. Soluunuzu rahatça ve uzun süre tutmak sizi zorlarsa, oranlar koruyarak saylarnz kendinize göre ayarlayabilirsiniz. Egzersizi günde en az iki kere yapmaya çaln 2.) - Dik durarak, gözleriniz kapal ekilde rahatça oturun ve dilinizi yine yoga pozisyonuna getirerek aznz hafif kapal, burnunuzdan hzla soluk alp verin. (Bu ise Uyarc Soluk teknii. Soluk alp vermeniz eit sürede ve ksa olmal, bu esnada boynunuzdaki kaslarn ve diyaframnzn gerildiini hissetmelisiniz. Gösünüzün hareketi, hava basan bir körük gibi hzl ve mekanik olmaldr 3.) - Nefes vermeyi, nefes almaktan daha yava yaptnza emin olun. 2 8 Haftada deal Salk, Ste anlar, tanul Haftada deal Salk, Ste anlar, tanul TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
27 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk - Nefes verirken kaslarnzn rahatladn ve gevediini hissedin. (Geveme soluunu ve uyarc soluu her yerde uygulayabilirsiniz. Ancak otururken dik durmaya çaln. Bu yöntemleri, solunum altrmalar balangcndan bamsz olarak özellikle sabah kalktnzda her zaman yapmanz öneririz.) Günde on dakikanz bile almayacak bu egzersizleri, solunum altrmalar öncesinde yapmanz size rahatlk ve dinamizm salayacaktr. Yaamnzn bir parças haline getirdiinizde ise, ksa sürede soluk al-veriinizdeki olumlu deiimi hissedeceksiniz. Eer sigaray yakn bir zamanda brakmsanz ya da brakmay düünüyorsanz, derin nefes alp-vermek kandaki oksijen miktarn yükselteceinden hem sigara içme isteinizi hem de sigarann zararl etkilerini ksa sürede azaltacaktr. Solunum altrmalarna balamadan önce imdi de yaklak be dakikalk bir geveme uygulamas yapalm. Bu, bizi çalmaya daha hazr hale getirecektir. Geveme uygulamalar ruhsal ve fiziksel salmz açsndan da oldukça yararldr 4. - Bir sandalyeye rahatça oturun. Dik durun. Ayaklarnz yere bassn ve kollarnz gevek ekilde dizlerinizin üzerinde dursun. imdi gözlerinizi yumarak, banz yavaça gösünüze doru ein ve bu pozisyonda birkaç dakika hareketsiz kaln. - Sandalyenizin önüne bir masa koyun ve kollarnz germeden masann üzerine uzatn. Yine gözleriniz yumuk olsun. Banz bu kez kollarnzn üzerine brakarak birkaç dakika durun. - Yine sandalyede otururken dorulun, banz önce öne düürün sonra yavaça kaldrn ve gerilmeden mümkün olduunca arkaya atn. Banz öne, arkaya, saa, sola hareket ettirerek bir daire çizin. - Ayaa kalkarak kollarnz iki yana sarktn ve yine banzn hareketi ile daire çizin. - Tekrar sandalyeye oturarak bütün kaslarnz birkaç dakika süresince önce olanca gücünüzle gerin, sonra da gevetin. - Esnemeye ve içinizden gelerek gülmeye çaln. 4 rneklerle onua t, 5. a, arü anlar, tanul TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
28 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk Artk Solunum Altrmalarna Balayabiliriz: (*) Bu altrmalarda asl amaç, diyafram kasn yeniden aktif hale getirip, doru bir ekilde kullanabilmektir. Altrmalar sayesinde akcierlerin kapasitesi artacak, soluk denetimi yapabilmeniz kolaylaacak ve yeterli soluk alp vermeyi örenmi olacaksnz. Balangçta biraz zorlansanz bile pes etmeyin. Sonuçta, yanl solunumdan kaynaklanan skntlarmz gidererek yaam kalitemizi de yükseltmi olacaz. - F ünsüzünü kullanarak, belirtilen örneklere uygun soluk alp vermeye çaln: Atei üfler gibi Çiçek koklar gibi Hayret ifadesi ile Korku ifadesi ile Yatakta srt üstü yatyormu gibi Köpek gibi havlarcasna - Derin bir soluk aln ve aldnz bu soluu s ünsüzünü kullanarak bir defada kesintisiz boaltn: ssssssssssssssssssssssssssssss - Yine derin bir soluk aln ve soluunuzu s ünsüzünü kullanarak önce kesik kesik sonra da kesintisiz boaltn: s-s-s-s-s-s-s-s-s-s ssssssssss s-s-s-s-s-s-s-s-s-s ssssssssss - Bir sandalyeye dik pozisyonda oturun. Baparmaklarnz alt kaburga kemiklerinize, dier parmaklarnz da karn boluuna gelecek ekilde her iki yana yerletirin ve soluunuzu mümkün olduunca boaltn. imdi ellerinizi kaburga (*) - Suat Taer) - Nühet enay ) - Eser Güler e Mehmet Hengirmen - - irol ural) TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
29 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk kemiklerinize ve karn boluunuza bastrarak derin soluk aln. Kaburga kemiklerinizin ve karn kaslarnzn yardmyla soluunuzu yava ve düzenli olarak verin. Bu hareketi kez tekrarlayn. Zamanla bu hareketi yaparken daha hzl soluk alp daha yava soluk vermeyi deneyebilirsiniz. - Sa elinizin baparma alt kaburga kemiklerinin, dier parmaklar da karn boluunuzun üzerinde kalsn. Sol elinizi üst göüs bölgesine koyun. Önce soluunuzu boaltn sonra da sa elinizi çok, sol elinizi az bastrarak soluk aln ve yavaça soluk verin. - Son iki hareketi ellerinizi devreden çkararak yapmay deneyin. Ellerinizi bastrmadan kaburga kemiklerinizi, göüs boluunuzu ve karn kaslarnz iyi kullanabilmeye çaln. - Topuklarnz birbirine bitiik, ayak uçlarnz eit olarak birbirinden ayrlm, vücudunuz dik, karnnz içeriye çekilmi, gösünüz darya çkm, kollarnz her iki yanda aaya uzatlm ve banz dik (hazr ol durumu) beklerken cierlerinizdeki havay mümkün olduunca aznzdan boaltn. Sonra aznz kapal, burnunuzdan yavaça soluk alrken u hareketleri yapn: Cierlerinizdeki havay saniye tutup, gürültüsüz ve yava bir ekilde boaltn. Sonra bu hareketi hzlandrp yapabildiiniz kadar tekrarlayn. Kollarnz yava bir ekilde yanlardan omuz hizanza kadar kaldrp, dirseklerinizi kvrarak, ellerinizi göüs hizanzda bir araya getirin. Soluunuzu biraz tutmaya çalp, kollarnz yine omuz hizasnda her iki yana açarken saniye süresinde soluunuzu boaltn. Yine hazr ol vaziyette, kollarnz banzn yanlarndan ve avuç içleriniz birbirine paralel ekilde yukarya kaldrn. Ayaklarnzn uçlar üzerinde yükselirken soluk verip, inerken soluk aln. Kollarnz yukarda iken gövdenizi belden bükerek öne doru yatay ekilde eilip soluunuzu boaltn, dorulup dik duruma geçerken soluk aln. Tamamen dik duruma gelince yine aznzdan soluk verin. 18 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
30 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk Bu hareketleri bir seride tamamladktan sonra biraz dinlenip üç kez daha yineleyin. Diyaframnzn rahat hareket edebilmesi için midenizin bo olmasna dikkat edin. - b, p, d, t, g, k patlayc ünsüzleri çok soluk harcatan ünsüzlerdir. Bu nedenle onlar mümkün olabildiince az soluk harcayarak ama yine de belirgin biçimde boumlandrmaya çalmak yararldr. Önce derin bir soluk aln, sonra bu ünsüzleri a ünlüsü ile birletirerek birer, ikier, üçer, dörder, beer, altar ve bir solukta söylemeye çaln: ba ba pa ba pa da ba pa da ta ba pa da ta ga ba pa da ta ga ka - Aadaki sözcükleri önce yava yava sonra hzlanarak art arda söyleyiniz: çat pat / yap sat / yat kalk / kaf kas / sat sak / ah vah / ak pak / paa yaa / yaa paa / pas pas / taka tuka / yaka paça / kaba saba/ ha ho / f f / çuf çuf / cz bz / kaç göç / - Derin bir soluk alarak aadaki tekerlemeleri yava yava ama bir solukta söyleyin: Bu kara kantar krk kilo kara katran tartar. Dövme dümannn kapsn parmakla, döverler kapn tokmakla. Bir peltek büyük baba peltek peltek konuan peltek kurtarabilir mi? torununu pelteklikten Deirmene girdi köpek deirmenci çald kötek, hem kepek yedi köpek hem kötek yedi köpek. TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
31 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk - a ünlüsü soluk verme altrmalarna çok uygun bir ünlüdür. Yine her hecenin üzerine iyice basn: HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP-HOP - Omuzlarnz geride, dik durun. Aznz açn. Köpek gibi kesik kesik ve hzl hzl soluyun. Bu arada elinizi diyaframnzn üzerine koyarak hareketine dikkat edin. - Dik durun. Burnunuzdan derin bir soluk aln ve sonra esner gibi yapn. Kollarnz banzn yanndan yukarya doru kaldrarak iyice gerin. Sonra geveyin ve 20 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
32 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk olabildiince hzl, akcierlerinizdeki havay boaltn. Bu hareket srasnda bel kaslarnzdaki gerilmeyi fark edin. - Aadaki heceleri önce ksk, sonra orta, daha sonra yüksek sesle tekrar edin: Ah-Oh-Uh-Ih Eh-Öh-Üh-h Hah-Hoh-Huh-Hh Heh-Höh-Hüh-Hih Kah-Koh-Kuh-Kh Keh-Köh-Küh-Kih Ahah-Ohoh-Uhuh-Ihh Eheh-Öhöh-Ühüh-hih Hahhah-Hohhoh-Huhuh-Hhh Hehheh-Höhhöh-Hühhüh-Hihhih Kahkah-Kohkoh-Kuhkuh-Khkh Kehkeh-Köhköh-Kühküh-Kihkih - Bir duvarn karsnda, elinizin biriyle duvar itecek ekilde durun. Her sayda soluk alarak, normal sesinizle (barmadan) 10 a kadar sayn. Sonra ayn sayma ilemini her sayda bel kaslarnzn iyice gerilmesini salayacak biçimde, elinizle duvar kuvvetle iterek yineleyin ve her seferinde daha güçlü bir ses çkarmaya çaln. - Yanan bir mumdan 30 cm uzaklkta, harfleri iyi boumlandrmaya çalarak konuun. Eer mum sönerse soluk çkarmanz iddetlidir, buna göre soluunuzu daha ekonomik kullanmanz gerekecektir. (Bu altrma özellikle mikrofon karsnda konuanlar için çok yararldr. Çünkü ne kadar iddetli soluk verirseniz, sesler mikrofonda o kadar çok patlar.) - Her biri sözcükten oluan tümceler hazrlayarak bir solukta okumaya çaln. Soluk al-veriinize ve soluksuz kalp kalmadnza dikkat edin. UNUTMAYIN! Soluk alrken burnunuzu, soluk verirken aznz kullanacaksnz. Soluk al veriinizin gürültüsüz olmasna özen göstereceksiniz. Gerektiinde soluk almay unutmayacaksnz. Soluunuzu ekonomik kullanacaksnz. Diyafram kasnz çaltrmay öreneceksiniz. Kullanyorsanz, sigaray mutlaka brakacaksnz. TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
33 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk 2. Kulak (Sesleri Doru Alglayabilmek ve Söyleyebilmek) Bir spiker ya da sunucu duyduu, alglad sesleri doru tanmlayp, kolaylkla seslendirebilmelidir. Doru bir harfin nasl söylendiini, güzel bir tonlamann nasl yapldn kavrayabilmelidir. (Örnein; kapal e ünsüzü ile açk e ünsüzünü seslendirdiinizde kulak aradaki fark alglayamyorsa, sorun var demektir.) Sesleri doru alglayamayan kii, hatalarn düzeltebilme ansna sahip deildir ve asla spiker olamaz. 3. Eitim Bebeklikten balayarak, doru seslerin çkarld, düzgün bir Türkçenin konuulduu bir aile ortamnda büyüyen kiiler, bu meslee ilk admlarn ansl olarak atmlardr. Kii ana dilinin doru seslerini, daha çok küçükken ailede örenir. Eer kula doru ve yanl sesleri alglayabiliyorsa, çok çalarak kendi hatalarn düzeltebilir. Bunun için de bkmadan, bol bol uygulama yapmak gerekir. Aile içi eitim de diyebileceimiz bu aamann ardndan, üniversite mezunu olmak, en az bir yabanc dili iyi konumak, spiker adaylarnda aranan özelliklerdir. Spikerlik ve sunuculuk için sk bir mesleki eitimden geçmek ve bu eitimi meslek yaam boyunca sürdürmek, vazgeçilmez bir kouldur. Ama bir spiker bilgilerini güncellemek ve tazelemek, sözcük daarcn zenginletirmek ve genel kültür düzeyini yüksek tutmak için sürekli okumay, kural haline getirmelidir. TRT kurumunun ilk Radyo Dairesi Bakan olan ve açlan kurslarda yüzlerce yapmc ve spikerin yetimesine emei geçen yazar Turgut Özakman, bir spikerin, Türkçenin içinde barndrd özellikleri benimsemi olmasnn önemini öyle vurguluyor: için,,, profesyonel radyocu Bunlar. 22 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
34 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk 4. Genel Kültür Skça söylenen bir söz vardr; ses kiiliin aynasdr. yi bir spiker, zengin kültür birikimini sesine yanstabilmelidir. Aslnda bu, tüm yaynclar için geçerlidir ylnda kaybettiimiz Yapmc Beldan Kabalak, yaynclara verdii eitim seminerinde öyle demiti: anlayabilmeli, kavrayabilmeli. Belirgin bir dünya gö Bu birikimi salam ve her geçen gün gelitirmeye çalan bir spiker, bunu sesine ve dolaysyla sunduu programa, okuduu habere, yapt röportaja, ksaca mesleine ve mesleki ilikilerine de yanstr. Bir anlamda genel kültür, ses kültürüyle iç içe geçmitir. Spiker sadece sesiyle deil, üslubuyla da programa bir kimlik, bir kiilik katar. Eer bir metin okuyorsa, yorumuyla o metne hayat verebilir, bir bakasnn seslendirdiinden daha farkl bir yap kazandrabilir. Her spiker, mutlaka kendine özgü bir yorum, bir üslup kazanmaldr. Ama bu, her programda ayn tarz sunumu beraberinde getirmemelidir. Çünkü spiker, yllar boyu farkl programlar sunmak zorunda kalacak ve çok farkl özelliklerdeki dinleyiciye seslenecektir. Turgut Özakman bir spikerin en önemli özelliklerinden biri olarak kabul ettii kültürlü sesi öyle tanmlyor: Kültürlü ses, çok önemli Kültürlü ses demek, Bunun da salam bir dünya görüü, sürekli tazelenen bir kültür birikimiyle ekillenecei kansndayz. TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
35 BÖLÜM:1 Spikerlik ve Sunuculuk 5. Alglama Gücü Bir spiker çevresinde olup biten her eyin içindeki küçük ayrntlar fark edebilmeli, karsndaki kiinin (dinleyici, program konuu v.b) düünce ve davranlarndaki minik ipuçlarn yakalayp, onlar yorumlayabilmelidir. Mesleki bilgilerinin dndaki her türlü bilgiye açk olabilme, çeitli konulara duyulan merak ve örenme istei; daha geni ve çabuk düünebilme yetenei, konulara ve sorunlara farkl açlardan yaklaabilme becerisini kazandrabilir. Sürekli gözlem yapmak ve bunu alkanlk haline getirmek, alglama gücünü gelitirir ve spikeri daha yaratc klar. Bir spikerin her türlü konuya ilgi duymas, her konuda az da olsa fikir ve bilgi sahibi olmas, mesleinin gereidir. Bu durum alglama gücünün gelimesine yol açacak ve alglama gücünün gelimesi de konulara, olaylara farkl açlardan yaklaabilmeyi, daha esnek, özgün ve çabuk düünebilme yeteneini kazandracaktr. 6. Dinleme Yetenei letiim alanndaki en önemli ilkelerden biri, Önce dinle ve anla, daha sonra anlalmay bekle dir. Bu ilke, etkili iletiimin en önemli anahtardr. Bu anahtarn ilk bölümü yani dinleme ve anlama yetenei, bir spiker için, nitelikli sorular sorabilme becerisini beraberinde getirir. Konu hakknda bilginiz varsa, daha iyi dinler, daha fazla anlarsnz. Bu da size içerii zengin sorular üretebilme imkân yaratr. letiim iki tarafldr. Dinler gibi görünmek, konukta boa konuuyormu duygusunu uyandrr ve dikkatinin dalmasna neden olur. Ayn zamanda konuan kiiye yaplan bir saygszlktr ve bir spikerin böyle bir hakk yoktur. Doan Cücelolu çimizdeki Biz adl kitabnda dinlemeyle ilgili öyle yazm: an, ister. Karakteri, ekrar tekrar gözler önüne serer. Dinleme yeteneini gelitirmi bir spiker, ayn zamanda konuan kiiyi yüreklendirir ve ona bu anlamda yardmc olur. 7. Hazrcevaplk, yerinde cevaplar bulup veren kimse diye tanmlyor Türk Dil Kurumu sözlüü bu kelimeyi. Hazrcevaplk, bir zekâ göstergesidir. Beklenmedik sorulara annda ve hoa giden yantlar verebilmek beceri ister. Pratik düünebilmek ve amacna ulaan yantlar üretebilmek elbette sadece zekâyla ilgili deil. Her frsatta 24 TRT ETM DARES BAKANLII ANKARA /
Daha göster
çamaşır makinesi ses çıkarması topuz modelleri kapalı huawei hoparlör cızırtı hususi otomobil fiat doblo kurbağalıdere parkı ecele sitem melih gokcek jelibon 9 sınıf 2 dönem 2 yazılı almanca 150 rakı fiyatı 2020 parkour 2d en iyi uçlu kalem markası hangisi doğduğun gün ayın görüntüsü hey ram vasundhara das istanbul anadolu 20 icra dairesi iletişim silifke anamur otobüs grinin 50 tonu türkçe altyazılı bir peri masalı 6. bölüm izle sarayönü imsakiye hamile birinin ruyada bebek emzirdigini gormek eşkiya dünyaya hükümdar olmaz 29 bölüm atv emirgan sahili bordo bereli vs sat akbulut inşaat pendik satılık daire atlas park avm mağazalar bursa erenler hava durumu galleria avm kuaför bandırma edirne arası kaç km prof dr ali akyüz kimdir venom zehirli öfke türkçe dublaj izle 2018 indir a101 cafex kahve beyazlatıcı rize 3 asliye hukuk mahkemesi münazara hakkında bilgi 120 milyon doz diyanet mahrem açıklaması honda cr v modifiye aksesuarları ören örtur evleri iyi akşamlar elle abiye ayakkabı ekmek paparası nasıl yapılır tekirdağ çerkezköy 3 zırhlı tugay dört elle sarılmak anlamı sarayhan çiftehan otel bolu ocakbaşı iletişim kumaş ne ile yapışır başak kar maydonoz destesiyem mp3 indir eklips 3 in 1 fırça seti prof cüneyt özek istanbul kütahya yol güzergahı aski memnu soundtrack selçuk psikoloji taban puanları senfonilerle ilahiler adana mut otobüs gülben ergen hürrem rüyada sakız görmek diyanet pupui petek dinçöz mat ruj tenvin harfleri istanbul kocaeli haritası kolay starbucks kurabiyesi 10 sınıf polinom test pdf arçelik tezgah üstü su arıtma cihazı fiyatları şafi mezhebi cuma namazı nasıl kılınır ruhsal bozukluk için dua pvc iç kapı fiyatları işcep kartsız para çekme vga scart çevirici duyarsızlık sözleri samsung whatsapp konuşarak yazma palio şanzıman arızası