Izinli Kazılarda Bulunan Defineler

Toprağın eşelendiği her yerden tarihi eser çıkan Türkiye’de her yıl binlerce kaçak kazı yapılıyor. Bu kazılarda defineciler tarafından bulunan binlerce eser ya yurtdışına kaçırılıyor ya tahrip ediliyor ya da ülke içinde satılıyor. İnsanlık mirası sayılan tarihi eserler, kaçakçılar tarafından tahrip ediliyor. Kaçak kazı yapan defineciler dışında Türkiye’de bu kazıları izinle yapanlar da var.

 Gazete Habertürk'ten Soner Özcan'ın aktardığına göre, son 10 yılda “Rüyamda gördüm”, “Dedelerimiz ‘Burada Türkiye’ye 10 yıl yetecek altın var’ derdi”, “Kralın hazinesi buradaymış”, “Ermeniler, Rumlar altınlarını buraya gömmüş” gibi taleplerle yüzlerce kişi define aramak için ilgili kurumlara başvurdu. Kriterlere uyan kazıya izin verildi. Ancak altın dolu küplerle zengin olma hayali kuran definecilerin hayalleri suya düştü. Son 10 yılda izin verilerek yapılan define kazılarında hiçbir şey bulunmadı.

 SOSYAL MEDYADA SEKTÖR

 Yüzlerce define avcısının zengin olma hayali ise kaçak kazılar ve dolandırıcılar nedeniyle karakolda son buldu. Özellikle sit alanlarını kaçak kazılarla köstebek yuvasına çeviren defineciler, sosyal medyada adeta bir sektör oluşturdu.

 Facebook’ta açılan ve yüz binlerce üyesi olan sayfalarda define aramak için gerekli malzemeler satılıyor, ücretli danışmanlık yapılıyor. Hatta bazı dolandırıcılar para karşılığı cinlerle define araması yaptıklarını söylüyor. Define aramak isteyenlerin, arama yapacakları bölgenin bağlı olduğu mülki amire Define Arama Yönetmeliği’nde yer alan belgelerle birlikte bir dilekçe ile başvurmaları gerekiyor.

 Define metrekarelik bir alanda aranabiliyor. Eğer arazi sahipliyse arazi sahibinden noter onaylı izin alınması şartı bulunuyor.

 Ayrıca bölgeyi incelemeye gidecek olan yetkililerin yol masrafları, yevmiyeleri ve arazinin eski haline getirilmesi masrafı defineci tarafından karşılanıyor. Eğer kazı sonrası Hazine’ye ait arazide define bulunursa yüzde 50’si bulan kişiye, özel veya tüzel kişilere ait arazide bulunmuşsa yüzde 40’ı arayıcıya, yüzde 10’u ise mülk sahibine veriliyor. İzinsiz olarak define arayanlar ise 3 aydan 2 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılıyor.

SAHTE HEYKELLERLE KÖYLÜLERİ DOLANDIRDILAR

 Bolu’da ismi açıklanmayan 2 köylüye arazilerinde tarihi eser bulunduğunu söyleyen dolandırıcılar, eserleri birlikte çıkarma teklifinde bulundu. Köylüler tuzağa düştü. Daha önce araziye gömdükleri altın görünümlü heykelleri köylülerle birlikte çıkaran dolandırıcılar, tarihi eserleri pazarlama bahanesiyle köylülerden defalarca para aldı. Dolandırıldıklarını anlayan köylüler, durumu jandarmaya bildirdi. Gözaltına alınan zanlıların aynı yöntemle 2 milyon bin TL topladıkları ortaya çıktı.

KÜLÇE KÜLÇE ALTIN ALÇI ÇIKTI

Milyonlarca kişinin hayali olan define bulma umudu, yerli ve yabancı çok sayıda filme de konu oldu. Türkiye’de yapılan bazı define kazıları ise film senaryolarını aratmadı. Hatta bazı vatandaşlar define bulma hayali kurarken hayatını kaybetti. İşte hem güldüren hem de düşündüren define kazılarından bazıları:

20 TON KÜLÇE ALTIN

 Antalya Kemer’de dağlık alandaki bir mağaranın içindeki kaçak kazıda 20 ton külçe altın bulunduğu iddia edildi. Külçe külçe altınların bulunduğu bir fotoğraf sosyal medyada dolaşmaya başladı. Jandarma dağlık alanı çembere aldı. Bölgeye uzmanlar sevk edildi. Gerçek bir süre sonra ortaya çıktı. Külçelerin dolandırıcılar tarafından altın rengine boyanmış alçı olduğu tespit edildi. Antalya Valisi Münir Karaloğlu, Twitter’dan “Hayaller altın, gerçekler alçı” mesajıyla durumu özetledi.

 TARSUS’TA GİZEMLİ KAZI

 Mersin Tarsus’ta bulunan 82 Evler Mahallesi’nde bir gecekonduda başlatılan kazı, tam 1 yıl sürdü. Kazı sırasında evin çevresi brandayla kapatıldı ve Özel Harekâtçılar nöbet bile tuttu. Ankara’da oluşturulan 20 kişilik özel bir ekibin yürüttüğü kazı sırasında büyük bir define, yer altışehri, kutsal ahit sandığı, “Aziz Paul’un kayıp İncil’i bulundu” iddiaları ortaya atıldı. Hatta “Uzay gemisi bulundu” diyen bile oldu. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ise gizemli kazıda hiçbir şey bulunmadığını açıkladı.

EVİNİN ALTINA TÜNEL KAZDI

 Adana’da evinin altında define arayan Erman B., 4 arkadaşıyla birlikte 25 metre uzunluğunda metre derinliğinde ve 1 metre çapında tünel kazdı. Akıllara ‘Salak Milyoner’ filmini getiren olay, ihbar üzerine ortaya çıktı. Tünelden çıkan ev sahibi Erman B. ve arkadaşları, polislere, tuvalet için çukur kazdıklarını söyledi. Gözaltına alınan zanlılar, emniyette 1. Dünya Savaşı sırasında Fransız askerlerinin bıraktığına inandıkları altınları bulmak için tünel kazdıklarını itiraf etti.

 RÜYA GÖRDÜ, 11 AY KAZDI

 Kahramanmaraş’ta, 67 yaşındaki Muharrem Eliaçık, gördüğü bir rüya üzerine 11 ay boyunca 2 işçi ve birçok ekipmanla evinin temelinde 40 metre tünel kazdı. Eliaçık, kazı için 10 bin TL para harcadı ancak define bulamadı. Şikâyet üzerine gözaltına alınan Eliaçık, “Rüya gördüm, bir mübarek burayı gösterdi bize. Bu benim kısmetimdi, bunu bana çok gördüler. Pişmanım” dedi.

2 KARDEŞ ÖLDÜ

Tokat’ta 30 metre derinliğindeki tünele define aramak için giren Halis ve Olcay Kaya kardeşler, tüneldeki su birikintisini boşaltmak için kullandıkları jeneratörden çıkan egzoz gazından zehirlenerek yaşamını yitirdi. Zehirlenen 2 kişi de hastaneye kaldırıldı.

Türkiye’nin dört bir yanında, gizemli hikayeler, tılsımlar, haritalarla örülü, nesilden nesile aktarılan bir define merakı olduğu bilinir. Bu merakı besleyen şüphesiz çok fazla anlatı, dedikodu, hatta popüler kültüre de sirayet eden hayli geniş bir alan söz konusudur.

Dedektiflik filmlerinden aile melodramlarına, define hikayeleri çoğu zaman eğlenceli görünse de, gerçek hayatta karşımıza kültürel mirasın korunmasında hayli sorunlu bir konu olarak çıkıyor. Kaçak kazılar Anadolu’nun dört bir yanında arkeolojik kalıntıları, höyükleri, antik kentleri, tarihi yapıları tehdit ediyor. Ancak definecilik, yasal sınırlar içinde düzenlenmiş biçimde de karşımıza çıkabiliyor.

Define nedir, ne ‘değildir’?

sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında yayınlanan Define Arama Yönetmeliği, ilgilenenlerin yasal sınırlar içinde, hangi şartlar altında ‘definecilik’ yapabileceklerini anlatır[1]. Şartları yerine getiren ve ‘Define arama ruhsatı’nı alan herkes, belirttiği alan içinde kalmak üzere, sınırlı bir süre boyunca, ‘hayallerini aramakta özgürdür’.

Meraklılarına göre bir ‘hobi’ hatta ‘spor’ olan definecilikle ilgili incelenmesi gereken en temel şey daha başlangıçta karşımıza çıkar: Define nedir? Medeni Kanunu’nun ilgili maddesinde buna hayli genel bir cevap verilir: “Bulunmalarından çok zaman önce gömülmüş veya saklanmış olduğu ve duruma göre artık malikinin bulunmadığı kesin olarak anlaşılan değerli şeyler, define sayılır.”[2]

Bu genel tanımlamanın, bu haliyle toprak altında, tarihi ve bilimsel önemi olan eserleri de kapsayabileceği ilk bakışta görülebilir. Bu nedenle, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu[3], 6’ıncı maddesinde ‘korunması gereken taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları’nın tanımını yapar. Define Arama Yönetmeliği de ancak bu tanımın dışında kalan yerlerde define aranabileceğini belirtir.

Korunması gereken taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarını kapsamını kanunda geçtiği haliyle hatırlamakta fayda var:

1. a) Korunması gerekli tabiat varlıkları ile 19’uncu yüzyıl sonuna kadar yapılmış taşınmazlar,
2. b) Belirlenen tarihten sonra yapılmış olup önem ve özellikleri bakımından Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca korunmalarında gerek görülen taşınmazlar,
3. c) Sit alanı içinde bulunan taşınmaz kültür varlıkları,
4. d) Milli Mücadele ve Cumhuriyet’in kuruluşunda tarihi olaylara sahne olan ve Mustafa Kemal Atatürk’ün kullandığı evler.

Yukarıda sayılı alanlar, define aranacak yerlerin dışında tutulur.

Liste sanıldığından uzun

Yine kanunda sıralanan, define kesinlikle aranamayacak yerleri içeren, hayli uzun listeye göz atmak da ciddi bir cesaret işidir:

”

Nerede, nasıl yapılabilir?

Geriye kalan sınırlar içinde, yine mevzuatın belirlediği koşullar altında, ruhsatlı arama yapılabilir. Mevzuata göre, arama yapılacak yer çok iyi şekilde tanımlanmalıdır. Define aranacak yer, m2’yi geçemez. Kimse adına kazı yapılamaz, alınan izin ve ruhsatlar başkasına devredilemez.

Tüm çalışmalar en yakın yerdeki müzenin atayacağı görevli, maliye ve gümrük sorumlularının gözetiminde yapılabilir. Bu memurların harcırahları define arayan kişi tarafından ödenir. Ruhsatname bir yıl sürelidir. Define araması ise aralıksız en çok bir ay devam eder. Bu süre zarfında bir şey bulunamazsa kazı sonlandırılır.

Her definecinin hayali: Çil çil altın

Kazı esnasında eğer herhangi bir kültür varlığına ulaşılırsa kazı derhal durdurulur ve define ruhsatı sahibi kişi, bulunan eserden hak iddia edemez. Çünkü en başında, bulunacak ‘define’nin hangi sınırlar dışında kalması gerektiği açıktır: Tarihi ya da bilimsel bir değeri olmayan, korunmasına gerek duyulmayan, birileri tarafından eski bir zamanda gömülmüş ancak şimdi sahibi bulunmayan her tür eşya.

Genelleme yaparsak, her definecinin hayali, kazı sonunda bir sandık içinde ‘çil çil altın’ bulmaktır. Bu genellemeye ek olarak, bazı defineciler aslında ‘tektekçilik’ diye tabir edilen, eski zamanlardan kalma para örnekleri bulmanın da defineciliğin önemli bir motivasyonu olduğunu söyleyebilir. Bazı defineciler de devletin fırsat bulamadığı kazıları yaparak, definecilerin kültür varlıklarının bulunmasına fayda sağladığını bile savunacaktır. Gerçekler ise, yasal defineciliğin buluntularıyla, kaçak kazı gerçeğinin yol açtığı tahribat arasında bir yerlerdedir.

Genellememize geri dönersek, yapılan kazılarda gerçekten bir define bulmak mümkün mü?

Yukarıdaki tabloda son sekiz yılda yapılan izinli kazıların sayısı görülmektedir. Bakanlık, definecilikle ilgili ‘Sık Sorulan Sorular’ bölümünde[4], ‘Yapılan define kazıları sonucunda define bulundu mu?’ sorusuna şu yanıtı veriyor: “Yapılan izinli define kazıları bünyesinde herhangi bir buluntuya rastlanmamıştır.”

O zaman neden izinli definecilik var?

Peki o zaman devlet neden define aramaya izin veriyor ve buna yönelik bir mevzuat var?

Define merakı, Anadolu’nun dört bir yanına yayılmış, çok farklı kaynaklardan beslenen ve güncelliğini yitirmeyen, kökleri ancak başka bir yazının konusunda layıkıyla incelenebilecek bir alan. Devletin define arama ruhsatı vererek, bu meraka ilgi duyan yurttaşları en azından kontrol altında tutmak ve denetimle kazı yapabilmelerini sağlamak istediği düşünülebilir.

Öte yandan define aramanın yasal bir hak olması, dedektör kullanımını yaygınlaştıran etmenlerden biri olarak karşımıza çıkıyor. Türkiye’de dedektör satışı ve kullanımına ilişkin kapsamlı bir düzenleme olduğu söylenemez. Yine sadece kanunda açıkça belirtilen, korunması gereken kültür varlıklarıyla ilgili alanlar dışında -kazı yapılamayacağı kesin dille belirtildiği için kazı öncesi araştırma da yapılamaz- dedektör ile arama yapmanın önünde yasal bir engel yok. Ancak arkeolojik alanlara en büyük zararı veren kaçak definecilik de, dedektör sahibi olmanın önünde hiçbir engel olmadığı için bu yasal boşluktan yararlanıyor gibi görünüyor.

Kapak fotoğrafı: Getty iStock

Kaynakça

[1] seafoodplus.info,/seafoodplus.info

[2] seafoodplus.info

[3] seafoodplus.info?MevzuatKod=&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch= 

[4]seafoodplus.info,/seafoodplus.info