Ankara Adli Sicil Istatistik Genel Müdürlüğü Iletişim

Etimologiya

"Divanü Lüğat-it-Türk"ə görə dəvə və ya qoyun yunundan toxunan paltara Kars (قرس ) deyilirdi. Dərisindən gözəl kürk tikilən bozqır tülküsü isə Karsak (قرساق) adlanırdı. Əl çalmaqdan çıxan səsə isə Kars – kars (قرس قرس) deyilirdi. Britaniyalı şərqşünas, türk dillərinin tədqiqatçısı Ser Cerard Lesli Meykins Klousnun (ing.Sir Gerard Leslie Makins Clauson) "XIII əsrə qədərki türkcənin etimoloji lüğəti" kitabına əsasən hər üç söz türk mənşəlidir.

Tarix

Əsas məqalələr: Rusiya-Osmanlı müharibəsi (1877-1878) və Birinci Dünya Müharibəsi

24 aprel (12 aprel^{Yuli təqvimi}) 1877-ci il Rusiya İmperiyası Osmanlı İmperiyasına müharibə elan etdi, Balkan yarmadasında və Şərqi Anadolu ilə sərhəddə cəmlənən Rusiya ordusu bütün sərhədləri boyu hərbi əməliyyatlara başladı. Aprelin 30-unda Bəyazid (hazırda Doğubəyazid), mayın 17-sində Ərdahan, iyunun 4-ündə Qarakilsə (hazırda Ağrı), noyabrın 18-ində Qars, dekabrın 17-sində Ardanuç, 20-sində Xınısqala (hazırda Xınıs), 1878-ci ilin yanvar ayının 9-unda Malazgird şəhərləri işğal olundu, yanvarın 11-ində Ərzurum şəhəri mühasirəyə alındı. Güclü müqavimət rusları şəhərə həlledici hücumdan çəkindirdi. 14 dekabr (2 dekabr^{Yuli təqvimi}) 1877-ci ildən 1878-ci ilin yanvar ayının sonunadək daha fəal hərbi əməliyyatlar keçirərək bəzi məntəqələri və bir-neçə yaxınlıqdakı kəndləri tuta bilən rus ordusu Batumu ələ keçirə bilməmişdi. 1878-ci ilin fevral ayının 1-ində Osmanlı – Rusiya razılaşmasına əsasən bütün cəbhələrdə hərbi əməliyyatları dayandırmaq haqqında atəşkəs elan olundu, atəşkəsin şərtinə görə Osmanlı ordusu fevralın 22-sində Ərzurum şəhərindən çəkildi və ruslar şəhərə daxil oldular. 3 mart (19 fevral^{Yuli təqvimi}) 1878-ci ildə Osmanlı ilə Rusiya arasında müharibəni sonlandıran San-Stefano sülhü imzalandı. 29 maddəlik sülhün 19-cu maddəsinə əsasən Erzurum vilayətinin Qars, Bəyazid, Çıldır sancaqları və Trabzon vilayətinin Batum sancağı Rusiyaya verilirdi.Qriqori təqvimi ilə 24 aprel 1877 — 3 mart 1878-ci illərdə baş vermiş Osmanlı-Rusiya müharibəsini yekunlaşdıran və 13 iyul (1 iyul^{Yuli təqvimi}) 1878-ci ildə imzalanmış Berlin traktatının 58-ci (LVIII) maddəsinə əsasən Rusiya İmperiyasına verilmiş Osmanlı İmperiyasının Ərzurum vilayətinin Qars və Çıldır (qismən) sancaqları əsasında, 1878-ci ildə Qars vilayəti yaradıldı. Bununla bərabər Ərzurum vilayətinin Ərzurum sancağının Aşağı Pasin (Pasin-i Süfla) qəzasının bir-neçə kəndi yeni yaradılan Qars vilayətinə daxil edilmiş, Çıldır sancağının Oltu qəzasından bəzi kəndlər isə Osmanlıya verilmişdi.

28 iyul (15 iyul^{Yuli təqvimi}) 1914-cü ildə Avstriya–Macarıstan İmperiyasının Sebiya Krallığına müharibə elan etməsi ilə Birinci Dünya Müharibəsi başladı. Həmin ilin 1 noyabr (19 oktyabr^{Yuli təqvimi}) tarixində Rusiya İmperiyası, 2 noyabr (20 oktyabr^{Yuli təqvimi}) tarixində Serbiya Krallığı, 3 noyabr (21 oktyabr^{Yuli təqvimi}) tarixində Monteneqro Krallığı, 5 noyabr (23 oktyabr^{Yuli təqvimi}) tarixində Britaniya İmperiyası və Üçüncü Fransa Respublikası, 1915-ci ilin 21 avqust (8 avqust^{Yuli təqvimi}) tarixində İtaliya Krallığı, 2 iyul (19 iyun^{Yuli təqvimi}) 1917-ci ildə isə Yunanıstan Krallığı Osmanlı İmperiyasına müharibə elan etdi.

3 mart (18 fevral^{Yuli təqvimi}) 1918-ci ildə imzalanmış Brest sülhünə əsasən vilayətin ərazisi yenidən Osmanlı İmperiyasına qaytarılmış (aprel, 1918 – noyabr, 1918), ancaq həmin ilin 30 oktyabrında bağlanılmış 25 maddəlik Mudros müqaviləsinin (osman. Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye ile Düvel-i Îtilâfiyye Beyninde Mün'akit Mütarekenâme – 30 Teşrinievvel 1334 senesi) XI maddəsinə əsasən Osmanlı İmperiyasının Cənubi Qafqazdakı şimali-şərq sərhədləri I Dünya Müharibəsindən öncəki vəziyyətinə qaytarılacaqdı. 1 dekabr 1918-ci ildə Qars vilayətini də əhatə edən Cənub-Qərbi Qafqaz Demokratik Respublikasının yaradıldığı elan olundu. 4 dekabr 1918-ci ildə Osmanlı ordusu (Qars vilayəti istisna olmaqla; onlar burda daha iki ay qaldılar) bütün Zaqafqaziyadan çəkildi. 19 aprel 1919-cu ildə Britaniya ordusunun Cənubi Qafqazdakı hissələri Qarsı işğal edərək Cənub-Qərbi Qafqaz Demokratik Respublikasını ləğv etdilər və onun ərazisini Ermənistan Demokratik Respublikasına verdilər. TBMM Hökumətinin əmri ilə səfərbər edilən Türk ordusu Kazım Qarabəkir paşanın komandalığı altında hərbi əməliyyatlara başlayaraq 1920-ci ilin sentaybr ayının 29–unda Sarıqamışı, 30–unda Göləni, oktaybrın 5–ində Kağızman və Qulpu, 22–sində Diqoru, 30–unda Qarsı, noyabrın 3–ündə Zaruşadı və dekabrın 3–ündə imzalanan Gümrü müqaviləsiylə də İğdır bölgəsini erməni işğalından azad etdi; Türkiyə və GDR arasında aparılmış sülh danışıqlarına uyğun 1921-ci ilin fevral ayının 23–ünədək gürcü qoşunları Çıldır, Ərdahan və Posxovu tərk etdi.

Coğrafiya

K. Sadovskiy 1883-cü ildə vilayətin sərhədlərini belə təsvir edir: Qars vilayəti şimalda və şimali-şərqdə Tiflis quberniyasının Axalsıx və Axalkalaki qəzaları, şərqdə və cənubi-şərqdə İrəvan quberniyasının Aleksandropol və Sürməli qəzaları, cənubda Osmanlı İmperiyasının Ərzurum vilayətinin Bəyazid sancağının Qarakilsə və Eleşgird qəzaları, cənub-qərbdə Ərzurum sancağının Pasinlər qəzası, qərbdə isə Rusiya İmperiyasının keçmiş Batum vilayəti ilə həmsərhəddir.

"Qafqazın yerlərinin və tayfalarının təsviri üçün materiallar toplusu"nun 1883-cü ildə Tiflisdə nəşr edilmiş III buraxılışında K. Sadovskiy İeronim Stebnitskiyin hesablamalarına əsaslanaraq vilayətin sahəsini 16229 verst² (18468.93 km²) olaraq göstərmişdir.

Brokhauz və Efronun ensiklopedik lüğətində İvan Strelbitskiyin hesablamalarına əsaslanılaraq vilayətin sahəsi (səthlərinin ümumi sahəsi 118.6 verst² olan göllər daxil olmaqla) 16384.8 verst² və ya 18646.6 km² olaraq göstərilmişdir.

"1901–1903-cü illər üçün hazırlanmış Qafqaz təqvimləri"nə əsasən vilayətin ümumi ərazisi 16869.17 verst² (19197.46 km²), həmçinin ayrıca olaraq Ərdahan dairəsinin ərazisi 5030.53 verst² (5724.85 km²), Kağızman dairəsinin ərazisi 3938.32 verst² (4481.89 km²), Qars dairəsinin ərazisi 5218.97 verst² (5939.29 km²), Oltu dairəsinin ərazisi isə 2681.35 verst² (3051.43 km²) idi. Yenə həmin mənbəyə əsasən Ərdahan dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Ərdahan şöbəsi 1631.76 verst² (1856.98 km²), Gölə şöbəsi 1893.65 verst² (2155.01 km²), Posxov şöbəsi 516.39 verst² (587.67 km²), Çıldır şöbəsi 988.73 verst² (1125.19 km²) ərazini; Kağızman dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Kağızman şöbəsi 1264.75 verst² (1439.31 km²), Naxçıvan şöbəsi 1194.13 verst², Xorasan 1448.57 verst² (1648.5 km²) ərazini; Qars dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Qars şöbəsi 1387.91 verst² (1579.47 km²), Soğanlıq şöbəsi 1077.17 verst² (1225.84 km²), Şuragel şöbəsi 1037.91 verst² (1181.16 km²), Zaruşad şöbəsi 1132.58 verst² (1288.9 km²), Ağbaba şöbəsi 583.4 verst² (663.92 km²) ərazini; Oltu dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Oltu şöbəsi 1932.17 verst² (2198.85 km²), Tavuskər şöbəsi 749.18 verst² (852.58 km²) ərazini əhatə edirdi.

"1904–1905-ci illər üçün hazırlanmış Qafqaz təqvimləri"nə əsasən vilayətin ümumi ərazisi 16473.15 verst², həmçinin ayrıca olaraq Ərdahan dairəsinin ərazisi 4924.90 verst², Kağızman dairəsinin ərazisi 3843.17 verst², Qars dairəsinin ərazisi 5083.81 verst², Oltu dairəsinin ərazisi isə 2621.27 verst² idi. Yenə həmin mənbəyə əsasən Ərdahan dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Ərdahan şöbəsi 1599.75 verst², Gölə şöbəsi 1849.68 verst², Posxov şöbəsi 506.45 verst², Çıldır şöbəsi 969.02 verst² ərazini; Kağızman dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Kağızman şöbəsi 1233.8 verst², Naxçıvan şöbəsi 1194.13 verst², Xorasan 1415.24 verst² ərazini; Qars dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Qars şöbəsi 1352.94 verst², Soğanlıq şöbəsi 1044.04 verst², Şuragel şöbəsi 1011.76 verst², Zaruşad şöbəsi 1104.11 verst², Ağbaba şöbəsi 570.96 verst² ərazini; Oltu dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Oltu şöbəsi 1888.85 verst², Tavuskər şöbəsi 732.42 verst² ərazini əhatə edirdi.

"1907–1908-ci illər üçün hazırlanılmış Qafqaz təqvimləri"ndəpolkovnik – leytenant (rus.подполковник) Vinnikovun Qafqazın 5 verstlik topoqrafik xəritəsinə əsaslanaraq hazırladığı "Qafqaz diyarının sahəsinin hesablanılması" (rus."Вычисленiе площади Кавказскаго края". Спб. 1905) işinə əsasən vilayətin ümumi ərazisi 16475.15 verst² (18756.97 km²), həmçinin ayrıca olaraq Ərdahan dairəsinin ərazisi 4924.90 verst², Kağızman dairəsinin ərazisi 3843.17 verst², Qars dairəsinin ərazisi 5083.81 verst², Oltu dairəsinin ərazisi isə 2623.27 verst² olaraq göstərilib. Həmin hesablamara əsasən Ərdahan dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Ərdahan şöbəsi 1599.75 verst², Gölə şöbəsi 1849.68 verst², Posxov şöbəsi 506.45 verst², Çıldır şöbəsi 969.02 verst² ərazini; Kağızman dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Kağızman şöbəsi 1233.8 verst², Naxçıvan şöbəsi 1194.13 verst², Xorasan 1415.24 verst² ərazini; Qars dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Qars şöbəsi 1352.94 verst², Soğanlıq şöbəsi 1044.04 verst², Şuragel şöbəsi 1011.76 verst², Zaruşad şöbəsi 1104.11 verst², Ağbaba şöbəsi 570.96 verst² ərazini; Oltu dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Oltu şöbəsi 1888.85 verst², Tavuskər şöbəsi 734.42 verst² ərazini əhatə edirdi. Vinnikov diyarın inzibati vahidlərinin sahələrini hesablayarkən 5 verstlik xəritədə göstərilmiş gölləri də nəzərə almışdır. Onun hesablamalarına əsasən vilayətin ümumi sahəsinin 138.113 verst²–i göllərin (Ərdahan dairəsindəki göllər: Çıldır – 114.754 verst², Lavaş – 0.41 verst², Xozapin – 11.475 verst²; Kağızman dairəsindəki göllər: Çanqlı – 1.229 verst²; Qars dairəsindəki göllər: Aygör – 3.893 verst², Arpa – 4.098 verst², Cana – 0.41 verst², Kevard – 0.205 verst², Xarqali – 1.024 verst²; Oltu dairəsindəki göllər: Kirəşli – 0.615 verst²) payına düşürdü.

"1910, 1912–1917-ci illər üçün hazırlanılmış Qafqaz təqvimləri"ndə qəza rəhbərliyinin məlumatlarına əsaslanılaraq 1908 və 1911–1916-cı illərdə vilayətin ümumi ərazisi 16466.15 verst² (18746.72 km²), həmçinin ayrıca olaraq Ərdahan dairəsinin ərazisi 4917.90 verst² (5604.62 km²), Kağızman dairəsinin ərazisi 3843.17 verst² (4373.58 km²), Qars dairəsinin ərazisi 5083.81 verst² (5785.46 km²), Oltu dairəsinin ərazisi isə 2621.27 verst² (2983.06 km²) olaraq göstərilib.

"1910–cu və 1912-ci il üçün Qafqaz təqvimi"nə əsasən Ərdahan dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Ərdahan şöbəsi 1599.75 verst² (1820.54 km²), Gölə şöbəsi 1849.68 verst² (2104.97 km²), Posxov şöbəsi 506.45 verst² (576.35 km²), Çıldır şöbəsi 962.02 verst² (1102.76 km²) ərazini; Kağızman dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Kağızman şöbəsi 1233.8 verst² (1404.08 km²), Naxçıvan şöbəsi 1194.13 verst² (1358.93 km²), Xorasan 1415.24 verst² (1610.57 km²) ərazini; Qars dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Qars şöbəsi 1352.94 verst² (1539.67 km²), Soğanlıq şöbəsi 1044.04 verst² (1188.13 km²), Şuragel şöbəsi 1011.76 verst² (1151.41 km²), Zaruşad şöbəsi 1104.11 verst² (1256.49 km²), Ağbaba şöbəsi 570.96 verst² (649.76 km²) ərazini; Oltu dairəsinin inzibati cəhətdən bölündüyü Oltu şöbəsi 1888.85 verst² (2149.55 km²), Tavuskər şöbəsi 732.42 verst² (833.51 km²) ərazini əhatə edirdi.

İqtisadiyyat

Sənaye

Fabrik–zavod sənayesi çox aşağı inkişaf səviyyəsində idi və əsasən Qars şəhərində cəmlənmişdi; bundan əlavə kiçik və sadə quruluşlu su dəyirmanları (800–dək), camışlarla hərəkətə gətirilən ibtidai yağ zavodları, bir neçə kərpic, boyama və buna bənzər müəssisələr var idi. Kustar sənətkarlıqla – yun emal etmək, çadır və paltar istehsalı üçün parçalar hazırlamaq, xalça, keçə, palaz toxumaq və ip düzəltmək üçün sap əyirilməsi və bu kimi başqa işlərlə əsasən kürd əhali məşğul olurdu.

Qars vilayəti faydalı qazıntılarla kifayət qədər zəngin idi; buna rəğmən əhali üçün vacib önəmə sahib olan yalnız daş duzun hasilatı və emalı həyata keçirilirdi; daş duz Kağızman qəsəbəsi yaxınlığında və Oltu qəsəbəsindən 18 verst uzaqlıqda çıxarılırdı; 1891-ci ildə qeyd edilən birinci yerdə 186.210 pud, ikinci yerdə isə 69.109 pud duz çıxarılmışdı.

Kənd təsərrüfatı

Əhalinin əsas məşğuliyyəti taxılçılıq idi, daha çox buğda və (çoxu yazlıq) arpa becərilirdi. 1892-ci ilə olan məlumata əsasən vilayətdə ümumilikdə 80.798 desyatin torpaq sahəsi becərilmişdi; ümumi sahənin 2%-ində çovdar, 58%-ində yazlıq və qışlıq buğda, 38%-ində arpa, 1%-ində qarğıdalı, qalan 1%-ində isə digər (darı, kartof, mərcimək, kətan, lobya və sairə) bitkilər əkilmişdi. 1889-1891-ci illəri əhatə edən üç illik dövrdə orta hesabla 327.829 pud buğda, 291.914 pud arpa səpilmiş məhsul yığımı zamanı isə 1.535.640 pud buğda, 1.290.075 pud arpa yığılmışdı. Dağlıq yaylalarda demək olar ki, yalnız buğda, nisbətən daha hündür ərazilərdə isə arpa əkilirdi. Məhsul ümumən qənaətbəxş alınırdı, ancaq bəzən erkən və ya gec (bəzən iyul ayında) donvurmadan, ildırım düşməsindən və başqa hadisələrdən əziyyət çəkirdi. Az miqdarda pambıq, düyü, tütün, yonca və gənəgərçək istehsal edən digər əkinçilik təsərrüfatı sahələri yalnız çayların isti vadilərində cəmlənmişdi. Vilayətdə taxıl artıqlığı elə də böyük deyildi; daha hündür və sərt iqlimə malik yerlərdə taxıl çatışmır və o vilayətdə daha çox istehsal olunan yerlərdən gətirilirdi.

Yem bolluğu səbəbi ilə vilayətdə maldarlıq inkişaf etmişdi, maldarlıqla əsasən kürdlər, türkmənlər və rus miqrantlar məşğul olurdu. Sonuncular əsasən iribuynuzlu mal–qara və qoşqu atları saxlayırdılar. İlin böyük hissəsini çöldə otarılan mal–qaranın saxlanılması və ona qulluq ümumən primitiv idi və qaneedici deyildi, nəticədə uzun davam edən qış zamanı kəm yemlənməkdən çox sayda mal–qara tələf olurdu; mal–qaranın cinsi bəstə boylu və az dəyərli, ancaq dözümlü idi. Rus miqrantların (molokan) maldarlıq təsərrüfatları daha yaxşı vəziyyətdə idi. 1891-ci ildə vilayət hüdudları daxilində 29.846 at, 7.125 eşşək və qatır, 240.230 baş iribuynuzlu mal–qara, 408.473 baş qoyun və keçi var idi. Heyvandalıqdan alınan məhsullar demək olaraki tamamiylə yerli vilayət əhalisi tərəfindən istehlak olunurdu; yağ və pendir ibtidai üsullarla hazırlanır, məhsullar keyfiyyətsiz alınırdı. Əldə olunan yundan aşağı keyfiyyətli parça, xalça, kilim və sairə hazırlanırdı.

Vilayətdə ümumən bağçılıq iqlimlə əlaqəli səbəblərdən dolayı zəif inkişaf etmişdi və yalnız Araz, Oltu və Posxov çaylarının vadilərində cəmlənmiş olan bağlarda alma, armud, ərik, gavalı, qoz, tut, şaftalı, üzüm yetişdirilirdi. Bütün bağlar ümumən 2 min desyatinə qədər torpaq sahəsini əhatə edirdi. Təzə və qurudulmuş meyvələr olduqca canlı ticarətin obyekti olurdular.

Vilayətdə bostançılıq xüsusi əhəmiyyətə malik deyildi; daha isti yerlərdə Avropa Rusiyasının şimal zolağı üçün xarakterik olan bostan bitkilərinə pomidor, bibər, badımcan, qovun və qarpız əlavə olunurdu.

Araz və Oltuçay vadilərində tut plantasiyalarının bolluğuna rəğmən ipəkçilik zəif inkişaf etmişdi; arıçılıqla önəmli ölçüdə Qars, Ərdahan və Oltu dairələrinin əhalisi məşğul olurdu.

Ticarət

Vilayətin daxili ticarəti elə də böyük deyildi; daha çox şəhər yerlərində və əsasən ermənilərin, qismən isə farsların əlində cəmlənmiş, Baş Qərargahın yerləşdiyi Sarıqamışda inkişaf etmişdi. Təməl ehtiyac məhsullarından başqa xüsusən duz və meyvələr ticari mübadilə obyekti idi. Vilayət hüdudlarından kənara və qismən Türkiyəyə kiçik və iri baş mal–qara, yun və dəri aparılırdı.

Əhali

1878-ci ildə Qars sancağının bütün inzibati sərhədləri daxilindəki ərazi və yaşayış məntəqələri Rusiya İmperiyasına verildi. Osmanlıya qalan 19 kənd istisna olmaqla Çıldır sancağı bütünlüklə Rusiya nəzarətinə keçdi. Çıldır sancağının Ardanuç qəzası və Şavşit nahiyyəsi yeni təşkil edilmiş Batum vilayətinin tərkibinə qatılmış, qalan əraziləri isə Qars sancağı ilə birlikdə Qars vilayətini təşkil etmişdi.

8 fevral (27 yanvar^{Yuli təqvimi}) 1879-cu ildə Osmanlı ilə Rusiya arasında bağlanılmış İstanbul sülh müqaviləsinin 7–ci maddəsinə əsasən Rusiyaya güzəştə gedilmiş Osmanlı torpaqlarında yaşayan keçmiş Osmanlı təbəələrindən Rusiyaya təbəəsi olmaq istəməyən kəslər müqavilə qüvvəyə mindiyi tarixdən 3 il ərazində öz mülklərini satıb Osmanlıya köçə bilərdilər, bu vaxt bitdikdən sonra isə onlar həmişəlik Rusiya təbəəsi olacaqdılar. Rus mənbələrinə əsasən Qars vilayətini təşkil edən ərazilərdən 7 sentyabr (26 avqust^{Yuli təqvimi}) 1878-ci ildən 13 avqust (1 avqust^{Yuli təqvimi}) 1881-ci ilədək 7.874 həyət və ya 82.760 nəfər müsəlman (əsasən türklər) Rusiya təbəəliyini qəbul etməyərək Osmanlının tabeliyində olan ərazilərə köç etmişdir. Müharibənin sona çatması ilə Osmanlı tabeliyində olan ərazilərdən ayrılan təxminən 50.000 erməni və 40.000 yunan Qars vilayətinin türklərdən boşalmış ərazilərində yerləşdilər. Nəticədə vilayətə daxil olan ərazilərdən böyük sayda türk–müsəlman əhalinin köçməsinə rəğmən vilayətin ümumi əhalisi artmışdı: daimi əhalinin sayı 1878-ci ilin sonuna 101.306 nəfər idisə, 1880-ci ilin kameral təsvirinə əsasən 114.282 nəfər olmuş, 1881-ci ilin kameral təsvirinə əsasən isə yenə də artaraq 125.634 nəfər təşkil etmişdi.

Etnik tərkib, dil və din

Əsas məqalə: Qars vilayətinin yaşayış yerlərinin siyahısı

XIX əsrin 70-ci illərinin sonuna yaxın zamanda Rus İmperiyası tərəfindən zəbt edilən və Qars vilayətinə çevrilmiş ərazilər XIX əsrin 20-ci və 30-cu illərində ayrıca mövcud olan Qars və Çıldır əyalətlərinə daxil idilər, Rusiya İmperiyası ilə yeni yaranmış Qafqazdakı sərhədlərin bu əyalətlərlə qonşu olması bölgədə əhalinin kəskin yerdəyişməsinə səbəb olmuşdu.

1828-ci ilin "Qot almanaxı"nda Osmanlı İmperiyası əhalisi hər iki cinsdən cəmi 25.664 milyon (10.6 milyonu Avropada, 11.064 milyonu Asiyada, 4 milyonu Afrikada) nəfər təxmin edilib. "Qafqaz arxasındakı Rusiya mülklərinin statistik, etnoqrafik, topoqrafik və iqtisadi münasibətlərinin icmalı" kitabının IV hissəsində Çıldır əyalətinin təsvirini verən Vasili Leqkobışevin məlumatlarına əsasən, 1828–1829-cu illərdəki Rusiya – Osmanlı müharibəsindən öncə Çıldır əyaləti 24 sancaqdan ibarət idi. Çıldır əyalətini bəylərbəyi (paşa titullu), sancaqları isə bu hakimin təyin etdiyi bəylər idarə edirdi. Rus zəbtindən öncə əyalətdə 34.200-dən çox ailə, bu ailələrdə kişi cinsindən 136.000 nəfər olduğu təxmin edilirdi. Əyalətin inzibati mərkəzi Ahısqa şəhər idi, 1828-ci ildə bu şəhərin əhalisi hər iki cinsdən cəmi 50.000 nəfərə çatırdı. Əyalətin əhalisini türklər, lazlar, acarlar, gürcülər, ermənilər, yəhudilər və kürdlərin, qarapapaqların və türkmənlərin köçəri həyat sürən tayfaları təşkil edirdi. Onlardan ermənilər və yəhudilər istisna olmaqla qalanları müsəlman idi. Ermənilərin çoxu katolik qalanı isə erməni inancına sahib idi.

26 aprel (14 aprel^{Yuli təqvimi}) 1828-ci ildə Rusiyanın Osmanlıya müharibə elan etməsi ilə başlayan hərbi əməliyyatlar 22 avqust (10 avqust^{Yuli təqvimi}) 1829-cu ildə dayandırıldı. 30 avqust (18 avqust^{Yuli təqvimi}) tarixində başlayan sülh danışıqları 14 sentyabr (2 sentyabr^{Yuli təqvimi}) tarixində Ədirnədə sülh müqaviləsinin imzalanması ilə yekunlaşdı. Müqavilənin IV maddəsinə əsasən Ahısqa şəhəri və Ahalkələk qalası daxil olmaqla Çıldır əyalətinin bir hissəsi Rusiya İmperiyasına güzəştə gedildi. Ədirnə sülhündən sonra müqavilənin XIII maddəsi əsasında 1830-cu ilin may – noyabr aylarında ümumən Ərzurum, Ərdahan, Qars və Bəyaziddən Cənubi Qafqaza köçürülmüş 14.044 ailə xristianlardan 5.000 ailəlik (30.000 nəfərdən çox) Ərzurum köçkünü Çıldır əyalətinin Rusiya tərkibinə qatılmış beş sancağında yerləşdirildi.

1831-ci ildə həm Osmanlı İmperiyasında ilk siyahıyaalınma olmuş, həm də ruslar Ahalsıx paşalığı adı ilə tanıdıqları Çıldır əyalətinin əllərində olan hissəsində əhalinin ilk kameral siyahıyaalınmasını gerçəkləşdirmişdilər. Rusların kameral siyahıyaalmasına əsasən 5 sancağın əhatə etdiyi ərazilərdə mövcüd Ahısqa şəhərində, Atsxver, Xertvis və Ahalkələk qəsəbələrində və 103 kənddə cəmi 3.727 evdə kişi cinsindən 10.259 nəfər əhali var idi ki, onlardan da 5.897 nəfərini ermənilər, 3.057 nəfərini tatarlar, 910 nəfərini gürcülər, 395 nəfərini isə yəhudilər təşkil edirdi. Ermənilərin əksəriyyəti Ahısqa şəhərində məskun idi, beləki kameral sayımda şəhərdə kişi cinsindən qeydə alınmış 5.864 nəfərdən 5.384 nəfərini ermənilər təşkil edirdi.

16 aprel (4 aprel^{Yuli təqvimi}) 1831–ci (hicri 15 zilqədə 1246–cı) ildə Osmanlı İmperiyası torpaqlarının əksər hissəsini əhatə edən ilk siyahıyaalınma keçirilmişdi. Bu zaman əhalinin yalnız kişi cinsi siyahıya alınmışdı. 1831–c ildə Qars əyaləti inzibati cəhətdən Qars, Kağızman, Keçvan, Şuragel və Zaruşad sancaqlarına, Çıldır əyaləti isə Livanə, Şavşit, Mahcil, Cərcər və Cəbəcun sancaqlarına bölünürdü. Qars əyalətində kişi cinsindən qeydə alınmış 19.741 nəfərin 17.580 nəfərini müsəlmanlar, 2.161 nəfərini erməni dinindən olanlar təşkil edirdi; Çıldır sancağında isə kişi cinsindən qeydə alınmış 78.773 nəfərin 73.272 nəfərini müsəlmanlar, 4.887 nəfərini erməni dinindən olanlar, 318 nəfərini yəhudilər, 191 nəfərini qaraçılar, 105 nəfərini isə digər xristinalar təşkil edirdi.

1844-cü ildə Osmanlı dövlətinin bütün torpaqlarında qadınlar da daxil olmaqla əhali siyahıya alındı, fəqət xalq üzərlərinə yeni vergilərin yüklənəcəyi narahatlığı ilə siyahıyaalınmadan xeyli ölçüdə yayınmışdı, bu səbəblə dövlət nəticələri yayınlamadı. Buna rəğmən məsələ ilə maraqlanan əcnəbi tədqiqatçılar — Yucin Buray və Abdölönim Yubiçini rəsmî dairələrdən əldə etdikləri təxmini rəqəmləri 1850-ci ildə Avropada yayımladılar. Osmanlı arxivlərində sayımla əlaqədər bütün sənədlərin olmasına rəğmən Türkiyəli tədqiqatçılar tərəfindən araşdırılıb yayımlanmadığı üçün Yubiçini və Burayın məlumatları hələ də tək müraciət qaynağı olaraq qəbul edilməkdədir.

Hicri 1264–cü (miladi 1847-ci) ildə cizyə vergisini yenidən müəyyən etmək və təbəələrin vəziyyətini öyrənmək məqsədi ilə əhali yenidən sayılmışdı.

Osmanlı dövləti 1852-ci ildə Avropa qitəsində, 1856-cı ildə isə Asiya qitəsində yerləşən torpaqlarında əhalinin siyahıyaalınmasını gerçəkləşdirdi.

Avstriya – Macarıstan İmperiyasının İstanbulda hərbi ataşesi olmuş Alfred Ritterin hicri 1288-ci il tarixli vilayət salnaməsinə əsasən hesabladığı təxminə görə miladi 1871-ci ildə Ərazurum vilayətində hər iki cinsindən cəmi 885.186 nəfər əhali var idi, onlardan 44.128 nəfəri Qars sancağında, 90.048 nəfəri isə Çıldır sancağında yaşayırdı. Ərzurum vilayətində toplam əhalinin 624.346 nəfəri və ya 70,53%–i müsəlmanlar, 260.840 nəfəri və 29,47%–i isə qeyri–müsəlmanlar idi. Qars sancağında toplam əhalinin 4.968 nəfərini və ya 11,26%-ini, Çıldır sancağında isə 3.750 nəfərini və ya 4,16%–ini qeyri–müsəlman təşkil edirdi.

1874-cü ilin Ərzurum vilayəti səlnaməsinə əsasən Qars sancağında kişi cinsindən 30.632 nəfər müsəlman əhali yaşayırdı: onlardan 25.126 nəfərini türklər, 6.404 nəfərini kürdlər, 1.965 nəfərini qafqazlı dağlılar, 1.464 nəfərini qarapapqlar, 256 nəfərini türkmənlər təşkil edirdi; sancaqda yaşayan kişi cinsindən erməni əhali isə 5.014 nəfər idi.

Hicri 1293-cü il Ərzurum vilayəti salnaməsinə əsasən Çıldır sancağında 595 kənd var idi, qalalarda və kəndlərdə 12.463 evdə kişi cinsindən 51.409 nəfəri və ya 96,24%–i müsəlman, 2.006 nəfəri və ya 3,76%–i xristian olmaqla toplam 53.415 nəfər yaşayırdı; Qars sancağında isə 376 kənd var idi, qalalarda və kəndlərdə kişi cinsindən 20.420 nəfəri və ya 80,92%–i müsəlman, 4.815 nəfəri və ya 19,08%–i xristian olmaqla toplam 25.235 nəfər yaşayırdı.

1880-ci ilə olan kameral təsvirə əsasən vilayətdə 114.282 nəfər daimi əhali vardı. Onlardan 64.808 nəfərini etnik türklər (54.860 nəfəri türklər, 6.174 nəfəri qarapapaqlar, 3.702 nəfəri türkmənlər, 72 nəfəri qumuqlar), 19.446 nəfərini ermənilər, 16.041 nəfərini kürdlər, 9.726 nəfərini müsəlman gürcülər, 1.737 nəfərini osetinlər, 851 nəfərini çeçenlər, 538 nəfərini yunanlar, 494 nəfərini farslar, 417 nəfərini adıge xalqları (əsasən kabardalılar), 224 nəfərini avarlar təşkil edirdi. Etiqad baxımından 114.282 nəfər (60145 nəfəri kişilər, 54137 nəfəri qadınlar) olan əhalinin 94.142 nəfərini (48.254 nəfəri kişilər, 45.888 nəfəri qadınlar) müsəlmanlar, 19.602 nəfərini (11.550 nəfəri kişilər, 8.052 nəfəri qadınlar) erməni-qriqoryanlar, 538 nəfərini (341 nəfəri kişilər, 197 nəfəri qadınlar) pravoslavlar təşkil edirdi. Müsəlman əhalinin 88.132 nəfərini (45.035 nəfəri kişilər, 43.097 nəfəri qadınlar) sünnilər, 6.010 nəfərini (3.219 nəfəri kişilər, 2.791 nəfəri qadınlar) isə şiələr təşkil edirdi. Təsvirə əsasən farsların tamamı və qarapapaqların əksəriyyəti şiə olaraq göstərilmişdir: 6.010 nəfər şiədən 5.516 nəfəri (2.930 nəfəri kişilər, 2.586 nəfəri qadınlar) qarapapaq, 494 nəfəri (289 nəfəri kişilər, 285 nəfəri qadınlar) isə farslar olaraq qeyd edilmişdir. Siyahıda türkmənlər də sünni hesab edilmiş, ümumən türklər, türkmənlər, qarapapaqlar qismən (658 nəfər: 408 nəfər kişilər, 250 nəfər qadınlar), gürcülər, osetinlər, çeçenlər, adıge xalqları, avarlar sünni müsəlman olaraq göstərilmişdir.

1881-ci ilin mart ayına olan məlumata əsasən vilayətə 1881-ci ildə köçən rus, yunan və erməni əsilli əhalinin məskunlaşdırdığı 81 yeni kənd salınmışdı. Bu kəndlərdə 1881-ci ildə vilayətə gəlmiş 1.680 tüstüdə 10.744 nəfər yunan, 1.088 tüstüdə 7.072 nəfər rus və 576 tüstüdə 4.074 nəfər (52 tüstüdə 230 nəfər qriqoryan assuriyalı daxil olmaqla) erməni yaşayırdı.

1882-ci ildə gerçəkləşmiş kameral sayım zamanı vilayətin 6 dairəsində və 3 pristavlığında yerləşən 4 şəhər, 828 kənd və qışlaqda 20.890 tüstüdə 145.412 nəfər daimi əhali qeydə alınmışdı, həmçinin vilayətdə 6.306 nəfər hərbiçi və 11.261 nəfər dövlət işçisi müvəqqəti olaraq yaşayırdı, yəni vilayətin faktiki əhalisi 162.979 nəfər (90.949 nəfəri kişilər, 72.030 nəfəri qadınlar) idi. 145.412 nəfər olan daimi əhalinin 39.099 nəfərini sünni müsəlman türklər təşkil edirdi, Qars vilayətini təşkil edən ərazilərin Rusiyaya birləşdirilməsindən öncə bu torpaqlarda türklərin sayı təxminən üç dəfə çox idi, ancaq bölgənin işğalından sonra türklərin 2/3-si bölgədən Osmanlının digər vilayətlərinə köç etdi (köç edən türklərin sayını bəziləri 60.000 digərləri isə 80.000 hesab edirlər). Türklərdən boşalmış torpaqlarda isə Osmanlı İmperiyasının digər vilayətlərindən gəlmiş ermənilər, yunanlar, türkmənlər və yezidi kürdləri məskunlaşırdılar. Yakov Dimitriyeviç Malamanın materiallarına əsasən 1874-cü ildə Çıldır sancağında 8 türkmən kəndi vardı – onlarda 117 tüstü və ya 468 nəfər yaşayırdı, Qars sancağında isə türkmən kəndləri 3 idi – onlarda isə 64 tüstü və ya (kişi cinsindən) 256 nəfər əhali yaşayırdı (iki sancaqda toplam 11 kənd, 181 tüstü və ya 724 nəfər). 1882-ci ildə kameral sayım zamanı isə artıq türkmənlərin vilayətdəki sayı (daimi əhali içində) 7.754 nəfər idi. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərinə aid rusdilli mənbələrdə türkmənlərin etiqadı Əli-İlahilik olaraq göstərilib. Qarsda məskun olan etnik türk əhalinin üçüncü qrupunu qarapapqlar təşkil edirdi. Qars vilayətindəki qarapapaqlar burda məskunlaşma tarixinə görə Borçalıdan köçənlərdən və yerlilərdən ibarət idi. 1882-ci ilin kameral sayımına görə vilayətdəki daimi əhalinin 21.652 nəfəri qarapapq idi, onlardan isə 11.721 nəfəri sünni, 9.931 nəfəri isə şiə müsəlman idi. Beləliklə, bu kameral sayımın nəticələrinə əsasən daimi əhalinin 47,12%-ini etnik türklər təşkil edirdi. Etnik türklərdən sonra vilayətdə qeydə alınmış ikinci ən çoxsaylı xalq ermənilər idi. 1882-ci ildə siyahıyaalınmış daimi əhalinin 31.518 nəfərini və ya 21,67%–ini ermənilər təşkil edirdi, ancaq vilayətin ərazilərinin Rusiya İmperiyasına birləşdirilməsindən öncə onların buralardakı sayı iki dəfədən də çox az idi. 1882-ci ildə siyahıyaalınmış etnik ermənilərdən çoxu qriqoryan olsa da onların içində katolik və protestant ermənilər də var idi (31.518 nəfər etnik ermənidən 30.656 nəfəri qriqoryan, 734 nəfəri katolik, 128 nəfəri isə protestant xristian idi), onlardan katolik olanlar əsasən Qars və Ərdahan şəhərlərində məskunlaşmışdı. Etnik türklərdən, ermənilərdən sonra üçüncü say çoxluğu olan qurup kürdlər idi. Kürdlərin daimi əhali içində sayı 1882-ci ilin kameral siyahıyaalınmasına əsasən 21.453 nəfər, mütləq əksəriyyəti isə sünni müsəlman idi (69 nəfər yezidi istisna olmaqla). Kürdlərdən sonra dördüncü çoxsaylı etnik qrup yunanlar idi. Rusiya İmperiyasının hakimiyyətinin bərqərar olmasından öncə vilayətdə çox az sayda (378 nəfər Qars şəhərində və 303 tüstü Vizinköydə) yunan var idi. Bölgəyə köçləri səbəbi ilə yunanların sayı artmışdı və 1882-ci ilin kameral təsvirinə əsasən yunanların sayı 15.105 nəfər idi. 1882-ci ildə siyahıyaalınmış daimi əhalinin etnik türklərdən, ermənilərdən, kürdlərdən və yunanlardan başqa qalan 8.831 nəfərin 7.928 nəfərini rus sektantları, 382 nəfərini osetinlər, 245 nəfərini assuriyalılar, 139 nəfərini ləzgilər, 73 nəfərini qaraçılar, 13 nəfərini farslar, 9 nəfərini gürcülər, 6 nəfərini acarlar, 6 nəfərini qumuqlar, 30 nəfərini isə digərləri təşkil edirdi.

1883-cü ilə olan məlumata əsasən əhalinin ümumi sayı 162.018 nəfər təşkil edirdi, onlardan 44.800 nəfəri türklər, 35.154 nəfəri ermənilər, 24.300 nəfəri qarapapaqlar, 24.000 nəfəri kürdlər, 17.000 nəfəri yunanlar, 9.000 nəfəri ruslar, 8.000 nəfəri türkmənlər idi.

26 may (14 may^{Yuli təqvimi}) – 29 dekabr (17 dekabr^{Yuli təqvimi}) 1886-cı il kameral siyahıyaalınmasına əsasən Qars vilayətinin 4 dairəsinə (Qars, Ərdahan, Kağızman və Oltu) daxil olan 811 yaşayış məntəqəsində (1 şəhər, 3 qəsəbə, 807 kənd) toplam 174.044 nəfər daimi əhali yaşayırdı.

Brokhauz və Efronun ensiklopedik lüğətinə görə 13 yanvar (1 yanvar^{Yuli təqvimi}) 1892-ci il tarixinə vilayətin daimi əhalisi 200.868 nəfər, ərazi üzrə əhalinin orta sıxlığı isə hər verst²–ə 12 nəfər idi. Əhalinin 24,00%–ini türklər, 21,50%–ini ermənilər, 14,00%–ini qarapapaqlar (azərbaycan tatarları), 7,00%–ini ruslar, 13,50%–ini yunanlar, 5,00%–ini türkmənlər, 15,00%–ini digərləri təşkil edirdi. Rus əhali əsasən sektant (molokan, duxobor, prıqun və sairə), yunanlar pravoslav, türklər sünni müsəlman, qarapapaqlar sünni və şiə, türkmənlər əliallahi sektasından, kürdlər isə sünni müsəlman və qismən yezidi idi. Ümumən pravoslavlar 14 %, sektantlar 5 %, erməni–qriqoryanlar 21 %, digər xristian məzhəblərindən olanlar 0,75 %, müsəlmanlar 53 % (sünnilər 46 % və şiələr 7 %), əli-allahi sektasının ardıcılları 5 %, yezidilər 1,25 % idi.

13 yanvar (1 yanvar^{Yuli təqvimi}) 1893-cü il tarixinə Qars vilayətinin daimi əhalisi 24.624 tüstüdə hər iki cinsdən 203.765 nəfər təşkil edirdi. 13 yanvar (1 yanvar^{Yuli təqvimi}) 1893-cü ildən 13 yanvar (1 yanvar^{Yuli təqvimi}) 1894-cü ilədək vilayətdə doğulanların sayı 7.743 nəfər, ölənlərin sayı 4.678 nəfər, vilayətə digər yerlərdən köçmüş və daimi yaşamağa icazə almışların sayı isə (62 tüstüdə) 8.621 nəfər (onlardan 334 nəfər icazədən yararlanmayaraq vilayətdən köçdülər) olmuşdu. Beləliklə, vilayət əhalisi 3.609 nəfər və ya 1,74% artmış və 13 yanvar (1 yanvar^{Yuli təqvimi}) 1894-cü ilə 24.656 tüstüdə 207.374 nəfər təşkil edirdi. Əgər bu saya vilayətdə müvəqqəti yaşayan 13.333 nəfər də əlavə edilərsə onda 13 yanvar (1 yanvar^{Yuli təqvimi}) 1894-cü ildə vilayətin faktiki əhalisi 220.707 nəfər təşkil edirdi, bu isə 1892-ci ildəki müvafiq əhalidən 9.998 nəfər çox idi. Vilayətin ümumi əhalisi vilayət şəhəri Qarsda, üç (Kağızman, Ərdahan, Oltu) qəsəbədə (rus. мѣстечко) və 793 kənddə yaşayırdı. 13 yanvar (1 yanvar^{Yuli təqvimi}) 1894-cü il tarixinə vilayətdə daimi yaşayan 207.374 nəfərin 86.032 nəfərini etnik türklər (onlardan: 47.196 nəfəri türklər, 28.366 nəfəri qarapapaqlar, 10.470 nəfəri türkmənlər olmaqla), 45.788 nəfərini ermənilər, 31.248 nəfərini kürdlər (onlardan: 2.513 nəfəri yezidi kürd olmaqla), 28.975 nəfərini yunanlar, 13.250 nəfərini ruslar, 485 nəfərini osetinlər, 468 nəfərini assuriyalılar, 336 nəfərini ukraynalılar (mənbədə: rus. малороссы), 318 nəfərini estonlar, 250 nəfərini ləzgilər, 77 nəfərini almanlar, 64 nəfərini qaraçılar, 41 nəfərini farslar, 24 nəfərini abazalar, 7 nəfərini polyaklar, 4 nəfərini çərkəzlər, 4 nəfərini yəhudilər, 3 nəfərini isə kabardalılar təşkil edirdi; etiqad edilən dinlərə görə isə əhalinin 115.884 nəfəri müsəlman (onlardan: 92.502 nəfəri sünnilər, 12.962 nəfəri şiələr, 10.420 nəfəri ələvi-türkmənlər olmaqla), 89.220 nəfəri xristian (onlardan: 44.551 nəfəri erməni-qriqoryan, 30.967 nəfəri pravoslav, 12.112 nəfəri rus-sektant, 860 nəfəri erməni-katolik, 369 nəfəri erməni-protestant, 277 nəfəri protestant, 77 nəfəri lüteran-alman, 7 nəfəri isə roma-katoliki olmaqla), 2.513 nəfəri yezidi, 4 nəfəri isə iudaist idi.

9 fevral (28 yanvar^{Yuli təqvimi}) – 21 fevral (9 fevral^{Yuli təqvimi}) 1897-ci il tarixli Rusiya İmperiyası əhalisinin ilk siyahıyaalınmasının yekunlarına əsasən siyahıyaalınma tarixində vilayətdə yaşayış yerlərinin sayı 981 idi, əhalinin sayı onlardan 23–ündə 1.000 nəfərdən çox, 95–ində 501 – 1000 nəfər arası, 863–ündə isə 500 nəfərdən az olmuşdur. Siyahıyaalınma tarixinə vilayətin faktiki əhalisi (rus.наличное население) 290.654 nəfər, daimi yəni de-yuri əhalisi (rus.постоянное население) isə 296.911 nəfər olmuşdu. Vilayətdə müvəqqəti olmayanların sayı 6.277 nəfər, faktiki əhali tərkibində hesablanılmış vilayətdə müvəqqəti yaşayanların sayı isə 4.048 nəfər (faktiki əhalinin 1,39%-i qədər) idi. 290.654 nəfər olan faktiki əhalinin 22.619 nəfərini Rusiya İmperiyası təbəsi olmayanlar təşkil edirdi, onlardan 21.750 nəfəri daimi əhali idi. Vilayətdə daimi yaşayan hərbiçilər və əcnəbi təbələr birlikdə 87.638 nəfər təşkil edirdi, burdan da görünür ki, əhalinin böyük qismini qeyri-yerlilərdən ibarət idi. Vilayətin faktiki əhalisinin 37.838 nəfəri şəhər əhalisi idi və onun 20.805 nəfəri vilayətdə yerləşən yeganə şəhərdə, Qarsda yaşayırdı. Siyahıyaalmaya əsasən vilayətdəki təsərrüfatların ümumi sayı 38.175 idi. 160.571 nəfəri kişilər, 130.083 nəfəri qadınlar olmaqla ümumi sayı 290.654 nəfər olan faktiki əhalinin (76.521 nəfəri kişilər, 69.331 nəfəri qadınlar olmaqla) 145.852 nəfərini müsəlmanlar, (81.146 nəfəri kişilər, 59.126 nəfəri qadınlar olmaqla) 140.272 nəfərini xristianlar, (1.114 nəfəri kişilər, 90 nəfəri qadınlar olmaqla) 1.204 nəfərini iudaistlər, (1.790 nəfəri kişilər, 1.536 nəfəri qadınlar olmaqla) 3.326 nəfərini isə digər dinlərə etiqad edənlər təşkil edirdi.

"Qafqazın yerlərinin və tayfalarının təsviri üçün materiallar toplusu"nun 1904-cü ildə Tiflisdə nəşr edilmiş 34–cü buraxılışında Filip Yanoviçin verdiyi məlumatlara əsasən vilayətdə 1899-cu ildə 240.419 nəfəri (124.183 nəfəri kişilər, 116.236 nəfəri qadınlar) yerlilər, 32.705 nəfəri (17.690 nəfəri kişilər, 15.015 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 273.124 nəfər (141.873 nəfəri kişilər, 131.251 nəfəri qadınlar) əhali yaşayırdı. Onlardan 13.784 nəfəri (7.072 nəfəri kişilər, 6.712 nəfəri qadınlar) yerlilər, 1.295 nəfəri (762 nəfəri kişilər, 533 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 15.079 nəfərini (7.834 nəfəri kişilər, 7.245 nəfəri qadınlar) ruslar; 53.418 nəfəri (27.289 nəfəri kişilər, 26.029 nəfəri qadınlar) yerlilər, 19.086 nəfəri (10.046 nəfəri kişilər, 9.040 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 72.504 nəfərini (37.435 nəfəri kişilər, 35.069 nəfəri qadınlar) ermənilər; 34.215 nəfəri (17.580 nəfəri kişilər, 16.635 nəfəri qadınlar) yerlilər, 1.825 nəfəri (1.015 nəfəri kişilər, 810 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 36.040 nəfərini (18.595 nəfəri kişilər, 17.445 nəfəri qadınlar) yunanlar; 54.191 nəfəri (27.977 nəfəri kişilər, 26.214 nəfəri qadınlar) yerlilər, 3.484 nəfəri (1.959 nəfəri kişilər, 1.525 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 57.675 nəfərini (29.936 nəfəri kişilər, 17.739 nəfəri qadınlar) türklər; 32.721 nəfəri (16.895 nəfəri kişilər, 15.826 nəfəri qadınlar) yerlilər, 868 nəfəri (515 nəfəri kişilər, 353 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 33.589 nəfərini (17.410 nəfəri kişilər, 16.179 nəfəri qadınlar) tatarlar (qarapapaqlar); 12.153 nəfəri (6.311 nəfəri kişilər, 5.842 nəfəri qadınlar) yerlilər, 331 nəfəri (176 nəfəri kişilər, 155 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 12.484 nəfərini (6.487 nəfəri kişilər, 5.997 nəfəri qadınlar) türkmənlər; 34.730 nəfəri (18.188 nəfəri kişilər, 16.542 nəfəri qadınlar) yerlilər, 4.169 nəfəri (2.264 nəfəri kişilər, 1.905 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 38.899 nəfərini (20.452 nəfəri kişilər, 18.447 nəfəri qadınlar) müsəlman sünni kürdlər; 3.166 nəfəri (1.680 nəfəri kişilər, 1.486 nəfəri qadınlar) yerlilər, 490 nəfəri (250 nəfəri kişilər, 240 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 3.656 nəfərini (1.930 nəfəri kişilər, 1.726 nəfəri qadınlar) yezidi kürdlər; 584 nəfəri (307 nəfəri kişilər, 277 nəfəri qadınlar) yerlilər, müvəqqəti yaşayanlar içərisində olmamaqla toplam 584 nəfərini (307 nəfəri kişilər, 277 nəfəri qadınlar) aysorlar; 528 nəfəri (270 nəfəri kişilər, 258 nəfəri qadınlar) yerlilər, 87 nəfəri (65 nəfəri kişilər, 22 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 615 nəfərini (335 nəfəri kişilər, 280 nəfəri qadınlar) osetinlər; 364 nəfəri (210 nəfəri kişilər, 154 nəfəri qadınlar) yerlilər, müvəqqəti yaşayanlar içərisində olmamaqla toplam 364 nəfərini (210 nəfəri kişilər, 154 nəfəri qadınlar) estlər; 265 nəfəri (146 nəfəri kişilər, 119 nəfəri qadınlar) yerlilər, 42 nəfəri (26 nəfəri kişilər, 16 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 307 nəfərini (172 nəfəri kişilər, 135 nəfəri qadınlar) ləzgilər; 116 nəfəri (61 nəfəri kişilər, 55 nəfəri qadınlar) yerlilər, 26 nəfəri (10 nəfəri kişilər, 16 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 142 nəfərini (71 nəfəri kişilər, 71 nəfəri qadınlar) almanlar; 92 nəfəri (51 nəfəri kişilər, 41 nəfəri qadınlar) yerlilər, 164 nəfəri (89 nəfəri kişilər, 75 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 256 nəfərini (140 nəfəri kişilər, 116 nəfəri qadınlar) qaraçılar; 55 nəfəri (28 nəfəri kişilər, 27 nəfəri qadınlar) yerlilər, 10 nəfəri (5 nəfəri kişilər, 5 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 65 nəfərini (33 nəfəri kişilər, 32 nəfəri qadınlar) abadzexlər–çərkəzlər; 33 nəfəri (16 nəfəri kişilər, 17 nəfəri qadınlar) yerlilər, 638 nəfəri (393 nəfəri kişilər, 245 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 671 nəfərini (409 nəfəri kişilər, 262 nəfəri qadınlar) farslar (aderbeycanlılar); yerlilər içərisində olmamaqla, 63 nəfəri (37 nəfəri kişilər, 26 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 63 nəfərini (37 nəfəri kişilər, 26 nəfəri qadınlar) polyaklar; yerlilər içərisində olmamaqla, 23 nəfəri (13 nəfəri kişilər, 10 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 23 nəfərini (13 nəfəri kişilər, 10 nəfəri qadınlar) gürcülər; 4 nəfəri (2 nəfəri kişilər, 2 nəfəri qadınlar) yerlilər, 104 nəfəri (65 nəfəri kişilər, 39 nəfəri qadınlar) müvəqqəti yaşayanlar olmaqla toplam 108 nəfərini (67 nəfəri kişilər, 41 nəfəri qadınlar) yəhudilər təşkil edirdi. Vilayətdə 1899-cu ildə ümumi sayı 273.124 nəfər olan yerli və müvəqqəti əhalidən əlavə 21.888 nəfər hərbiçi də yaşayırdı.

"1904-cü il üçün Qafqaz təqvimi"nə əsasən 1902-ci ilin polis məlumatlarına görə bütün vilayətin faktiki əhalisi 297.125 nəfər (154.950 nəfəri kişilər, 142.175 nəfəri qadınlar) təşkil edirdi. Həmin əhalidən Ərdahan dairəsində 68.382 nəfər (35.158 nəfəri kişilər, 33.224 nəfəri qadınlar), Kağızman dairəsində 64.362 nəfər (34.128 nəfəri kişilər, 30.234 nəfəri qadınlar), Qars dairəsində 132.961 nəfər (69.303 nəfəri kişilər, 63.653 nəfəri qadınlar), Oltu dairəsində isə 31.420 nəfər (16.361 nəfəri kişilər, 15.059 nəfəri qadınlar) yaşayırdı.

"1905-ci il üçün Qafqaz təqvimi"nə əsasən 1903-cü ilin polis məlumatlarına görə bütün vilayətin faktiki əhalisi 304.193 nəfər (158.204 nəfəri kişilər, 145.989 nəfəri qadınlar) təşkil edirdi. Həmin əhalidən Ərdahan dairəsində 71.873 nəfər (37.096 nəfəri kişilər, 34.777 nəfəri qadınlar), Kağızman dairəsində 64.845 nəfər (34.230 nəfəri kişilər, 30.615 nəfəri qadınlar), Qars dairəsində 135.964 nəfər (70.604 nəfəri kişilər, 65.360 nəfəri qadınlar), Oltu dairəsində isə 31.511 nəfər (16.274 nəfəri kişilər, 15.237 nəfəri qadınlar) yaşayırdı.

"1906-cı il üçün Qafqaz təqvimi"nə Qafqaz diyarının demoqrafik vəziyyəti ilə əlaqəli statistik məlumatlar daxil edilməmişdir.

"1910-cu il üçün Qafqaz təqvimi"nə əsasən 1908-ci il tarixinə bütün vilayətin faktiki əhalisi 310.155 nəfər (160.347 nəfəri kişilər, 149.808 nəfəri qadınlar) təşkil edirdi. Həmin əhalidən Ərdahan dairəsində 71.460 nəfər (36.765 nəfəri kişilər, 34.695 nəfəri qadınlar), Kağızman dairəsində 55.624 nəfər (28.731 nəfəri kişilər, 26.893 nəfəri qadınlar), Qars dairəsində 119.363 nəfər (61.074 nəfəri kişilər, 58.289 nəfəri qadınlar), Oltu dairəsində isə 31.870 nəfər (16.303 nəfəri kişilər, 15.567 nəfəri qadınlar) yaşayırdı.

"1911-ci il üçün Qafqaz təqvimi"nə Qafqaz diyarının demoqrafik vəziyyəti ilə əlaqəli statistik məlumatlar daxil edilməmişdir.

"1912-cü il üçün Qafqaz təqvimi"nə əsasən 1910-cu il tarixinə bütün vilayətin faktiki əhalisi 368.057 nəfər (190.202 nəfəri kişilər, 177.855 nəfəri qadınlar) təşkil edirdi. Həmin əhalidən Ərdahan dairəsində 85.536 nəfər (44.108 nəfəri kişilər, 41.128 nəfəri qadınlar), Kağızman dairəsində 73.306 nəfər (38.456 nəfəri kişilər, 34.850 nəfəri qadınlar), Qars dairəsində 172.128 nəfər (88.546 nəfəri kişilər, 83.582 nəfəri qadınlar), Oltu dairəsində isə 37.087 nəfər (19.092 nəfəri kişilər, 17.995 nəfəri qadınlar) yaşayırdı.

"1913-cü il üçün Qafqaz təqvimi"nə əsasən 14 yanvar (1 yanvar^{Yuli təqvimi}) 1912-ci il tarixinə bütün vilayətin faktiki əhalisi 371.903 nəfər (191.842 nəfəri kişilər, 180.061 nəfəri qadınlar) təşkil edirdi. Həmin əhalidən Ərdahan dairəsində 88.890 nəfər (45.802 nəfəri kişilər, 43.088 nəfəri qadınlar), Kağızman dairəsində 75.636 nəfər (39.642 nəfəri kişilər, 35.994 nəfəri qadınlar), Qars dairəsində 169.283 nəfər (86.859 nəfəri kişilər, 82.424 nəfəri qadınlar), Oltu dairəsində isə 38.094 nəfər (19.539 nəfəri kişilər, 18.555 nəfəri qadınlar) yaşayırdı.

"1914-cü il üçün Qafqaz təqvimi"nə əsasən 1913-cü il tarixinə bütün vilayətin faktiki əhalisi 382.745 nəfər (197.950 nəfəri kişilər, 184.795 nəfəri qadınlar) təşkil edirdi. Həmin əhalidən Ərdahan dairəsində 93.019 nəfər (48.061 nəfəri kişilər, 44.958 nəfəri qadınlar), Kağızman dairəsində 79.176 nəfər (41.601 nəfəri kişilər, 37.575 nəfəri qadınlar), Qars dairəsində 171.721 nəfər (88.251 nəfəri kişilər, 83.470 nəfəri qadınlar), Oltu dairəsində isə 39.029 nəfər (20.037 nəfəri kişilər, 18.992 nəfəri qadınlar) yaşayırdı.

"1915-ci il üçün Qafqaz təqvimi"nə əsasən 14 yanvar (1 yanvar^{Yuli təqvimi}) 1914-cü il tarixinə bütün vilayətin faktiki əhalisi 391.213 nəfər (201.386 nəfəri kişilər, 189.927 nəfəri qadınlar) təşkil edirdi. Ərdahan dairəsində 94.016 nəfər (47.933 nəfəri kişilər, 46.083 nəfəri qadınlar), Kağızman dairəsində 80.818 nəfər (42.428 nəfəri kişilər, 38.390 nəfəri qadınlar), Qars dairəsində 176.288 nəfər (90.485 nəfəri kişilər, 85.803 nəfəri qadınlar), Oltu dairəsində 40.091 nəfər (20.540 nəfəri kişilər, 19.551 nəfəri qadınlar) faktiki əhali var idi.

"1916–cı və 1917-ci illər üçün hazırlanmış Qafqaz təqvimləri"ndə vilayətin ümumi faktiki əhalisi haqqında məlumatlar natamamdır. Belə ki, təqvimə daxil edilən demoqrafik məlumatlar qəza rəhbərliyindən alınırdı və I Dünya Müharibəsinin başlaması və gedişi ilə əlaqədar bu bəzən münkün olmurdu. Beləliklə, "1916-cı il üçün Qafqaz təqvimi"ndə Ərdanhan və Oltu dairələrinin, "1917-ci il üçün Qafqaz təqvimi"ndə isə Oltu dairəsinin əhalisi haqqında məlumatlar göstərilməmişdir.

"1916-cı il üçün Qafqaz təqvimi"nə əsasən 14 yanvar (1 yanvar^{Yuli təqvimi}) 1915-ci il tarixinə Kağızman və Qars dairələrində toplam 255.461 nəfər (131.815 nəfəri kişilər, 123.646 nəfəri qadınlar) əhali var idi. Onlardan 79.181 nəfəri (41.392 nəfəri kişilər, 37.789 nəfəri qadınlar) Kağızman dairəsinin, 176.280 nəfəri (90.423 nəfəri kişilər, 85.857 nəfəri qadınlar) isə Qars dairəsinin əhalisi idi.

"1917-ci il üçün Qafqaz təqvimi"nə əsasən 14 yanvar (1 yanvar^{Yuli təqvimi}) 1916-cı il tarixinə vilayətdə Oltu dairəsi sayılmadan 364.214 nəfər əhali vardı, onlardan 308.400 nəfərini yerlilər, 55.814 nəfərini isə müvəqqəti yaşayanlar təşkil edirdi. Ümumi əhalinin 44.797 nəfərini şəhər əhalisi, 319.417 nəfərini isə kənd əhalisi təşkil edirdi. Şəhər əhalisinin 24.258 nəfərini, kənd əhalisinin isə 284.132 nəfərini yerlilər təşkil edirdi, vilayətdə müvəqqəti yaşayanların şəhər yerlərində sayı 20.529 nəfər, kənd yerlərində isə 35.285 nəfər idi. Vilayətdəki etnik ermənilər ümumi əhalinin 32,46%-ini, daimi əhalinin 27,50%-ini, müvəqqəti əhalinin 59,87%-ini; etnik kürdlər ümumi əhalinin 18,51%-ini, daimi əhalinin 19,55%-ini, müvəqqəti əhalinin 12,77%-ini; qaraçılar ümumi əhalinin 10,47%-ini, daimi əhalinin 11,71%-ini, müvəqqəti əhalinin 3,64%-ini; etnik ruslar ümumi əhalinin 5,22%-ini, daimi əhalinin 5,64%-ini, müvəqqəti əhalinin 2,85%-ini təşkil edirdilər. Qars dairəsinin faktiki əhalisi 191.970 nəfər idi, onun 30.514 nəfəri Qars şəhərində, 161.456 nəfəri isə kəndlərdə yaşayırdı; Ərdahan dairəsinin faktiki əhalisi 89.039 nəfər idi, onun 3.167 nəfəri Ərdahan qəsəbəsində, 85.869 nəfəri isə kəndlərdə yaşayırdı; Kağızman dairəsinin faktiki əhalisi 83.208 nəfər idi, onun 11.116 nəfəri Kağızman qəsəbəsində, 72.092 nəfəri isə kəndlərdə yaşayırdı; Oltu dairəsi üzrə isə məlumatlar olmamışdır.

Qırğınlar

7 noyabr (25 oktyabr^{Yuli təqvimi}) 1917-ci ildə Oktyabr inqilabı nəticəsində Müvəqqəti Rusiya Hökuməti devrildi, Rusiya Sovet Respublikasının yaradıldığı elan edildi və yeni hökumət — "Xalq Kommisarları Soveti" təsis edildi bununla da Rusiyada vətəndaş müharibəsi başladı, 8 noyabr (26 oktyabr^{Yuli təqvimi}) tarixində isə devrilmiş müvəqqəti hökumətin üzvləri həbs edildi. 7 noyabr (25 oktyabr^{Yuli təqvimi}) – 9 noyabr (27 oktyabr^{Yuli təqvimi}) tarixlərində baş tutmuş "İşçi, fəhlə və əsgər deputatların Sovetlərinin II Ümumrusiya qurultayı"nın ikinci günü, yəni 8 noyabr (26 oktyabr^{Yuli təqvimi}) tarixində Sovet hakimiyyəti Sülh haqqında dekret^(ru) qəbul etdi. 21 noyabr (8 noyabr^{Yuli təqvimi}) tarixində Xalq Komissarları Soveti bütün müttəfiq dövlətlərin səfirlərinə müraciət edərək müharibə edən tərəflər arasında barışıq elan olunmasını və sülh danışıqlarının başlanılmasını təklif etdi. 22 noyabr (9 noyabr^{Yuli təqvimi}) tarixində Xalq Kommisaraları Sovetinin sədri Vladimir Lenin cəbhə xətti boyu orduların bütün alaylarına teleqram göndərdi:

18 dekabr (5 dekabr^{Yuli təqvimi}) 1917-ci ildə ruslarla türklər arasında Ərzincan barışığı imzalandı. Bundan sonra rus ordusu kütləvi şəkildə Rusiyaya doğru çəkilməyə başladı.

İnzibati bölgü və idarəetmə

Osmanlı tərkibində

Çıldır sancağı 1845-ci ildə təşkil edilmişdi. Buna qədər (1578–1845) əyalət idi. Ancaq 1828 – 1829 -cu illərdə baş vermiş Osmanlı–Rusiya müharibəsi nəticəsində əyalətin böyük bir hissəsi Rusiyanın əlinə keçdiyi üçün işğal olunmayan ərazilərdən yığılan vergilərin əyalət səviyyəsində böyük həcmli olmaması səbəbi ilə bu ərazilər (1845-ci ildə) Çıldır sancağı adlandırıldı və Ərzurum əyalətinin inzibati tabeliyinə verildi.

Hicri 1288-ci il tarixli Ərzurum salnaməsinə (səh. 144) əsasən həmin tarixdə Çıldır sancağı inzibati mərkəz Oltu qəzası olmaqla, Ərdahan, Mamərvan və Ardanuç qəzaları ilə Çıldır, Posxov, Gölə, Pənk, Mamərvan, Tavuskər və Şavşit nahiyyələrindən ibarət idi. Ümumən sancağı mutasarrıflar, qəzaları qayməqamlar, nahiyyələri müdirlər, nahiyyələrin bölündüyü mərkəzləri (kənd icmalarını) isə icmaların seçdiyi muxtarlar idarə edirdi. Muxtarların yanında bir neçə nəfərdən ibarət ixtiyar–məclis, polis vəzifələrinin icrası üçün isə kənd icması tərəfindən təyin edilmiş çavuş olurdu. Muxtarların və məclislərin səlahiyyətləri məhdud idi və qəzaların yerli hakimiyyətlərindən asılı idi. Mollalar icmalarda oxuma–yazma bacaran yeganə şəxs kimi sənədləşmə işini icra edərək mərkəzlərin idarəsində aktiv iştirak edirdilər. 1829-cu ildə Çıldır əyalətinin böyük ərazi itkisi səbəbi ilə 1829-1845-ci illərdə əyalət adı qalsa da əyaləti artıq bəylərbəyi ünvanlı məmurlar yox mutasarrıf ünvanlı məmurlar idarə etmişdir. Miladi 1829-cu ildə təyin edilən ilk mutasarrıf Əhməd Paşa idi. Daha sonra hicri 1288-ci ilədək Bican Paşa, Feyzulla bəy, Ədhəm Paşa, Cəlal Paşa və Osman bəy mutasarrıf vəzifəsinə gətiriliblər. Hicri 1288-ci ildə sancağın mutasarrıfı Süleyman bəy idi.

Hicri 1293-cü (miladi 1876) ilə olan "Ərzurum vilayəti səlnaməsi"nə əsasən Ərzurum vilayəti inzibati cəhətdən Ərzurum, Van, Ərzincan, Bəyazid, Muş, Qars və Çıldır sancaqlarına bölünürdü. 1877-ci ildə vilayətin Van sancağı əsasında Van vilayəti təşkil edildi, Muş sancağı isə qonşu Bitlis vilayətinə birləşdirildi. Bununla əlaqədar hicri 1294-cü (miladi 1877) ilə olan "Ərzurum vilayəti səlnaməsi"ndə vilayətin inzibati cəhətdən Ərzurum, Ərzincan, Bəyazid, Qars və Çıldır sancaqlarına bölündüyü göstərilmişdir. Hicri 1293 və 1294-cü il Ərzurum vilayəti səlnamələrinə əsasən Ərzurum sancağı Ərzurum, Bayburt, İspir, Xınıs, Kiği və Tercan qəzalarına, ayrıca Tortum, Kiskim, Pasin-i Ulya, Pasin-i Süfla, Tekman, Şuşar, Köksu, Tağeteki, Çareki və Kubik nahiyyələrinə; Ərzincan sancağı Ərzincan, Kemax, Quruçay, Quziçan, Ovacıq və Mazgird qəzalarına, ayrıca Rəfahiyə nahiyyəsinə; Bəyazid sancağı Bəyazid, Diyadin, Qarakilsə, Eleşgird və İntab qəzalarına, ayrıca Xamur və Patnos nahiyyələrinə, Cəlali və Odmanlı aşirətləri bölgələrinə; Qars sancağı Qars, Şuragel, Zaruşad və Kağızman qəzalarına, ayrıca Ağbaba nahiyyəsinə; Çıldır sancağı Oltu, Ərdəhan və Ardanuç qəzalarına, ayrıca Çıldır, Posxov, Gölə, Pənk, Mamərvan, Tavuskər və Şavşit nahiyyələrinə bölünürdü.

Rusiya tərkibində

Əsas məqalə: Qars vilayətinin inzibati bölgüsü

Vilayət rəisləri

Vilayət rəislərinin köməkçiləri

Hərbi qubernatorlar

Hərbi qubernatorların köməkçiləri

Təhsil

1891-ci ilə olan məlumata əsasən vilayətdə Qars şəhər 3 illik kişi məktəbi və Mariinsk qadın məktəbi, Kağızmanda, Oltuda, Ərdahanda və Diqorda adi məktəblər, ümumsinfi və ibtidai kilsə məktəbləri (500 şagirdli) və 331 oxuma–yazma məktəbi (5.610 şagirdli) olmaqla cəmi 7.930 şagirdi (6.225 nəfər oğlan, 1.705 nəfər qız) olan 364 təhsil müəssisəsi var idi.

Yollar

Qars vilayətində sırf şosse və qrunt yollardan ibarət olan rabitə yollarından ən önəmli olanlar bunlar idi:

1. Qars–Aleksandropol şosse yolu: uzunluğu 83.5 verst;
2. Qars–Ərdahan şosse yolu: uzunluğu 70 verst;
3. Qars–Sarıqamış şosse yolu: uzunluğu 57 verst;
4. Oltudan (Arsiani suayrıcında yerləşən və hündürlüyü 7.728 fut olan Panjureti aşırımından keçərək) Ərdahana və ordan da (Xaniori aşırımından keçərək) Ahalsıxa gedən qrunt yol;
5. Ərdahandan (Arsiani suayrıcında yerləşən və hündürlüyü 8.442 fut olan Yalousçam aşırımından keçərək) Batuma gedən və əsasən qrunt qismən isə cığır olan yol;
6. Qarsdan Kağızmana gedən yol: uzunluğu 75 verst;
7. Kağızmandan İğdıra gedən şosse yolu: yolun vilayət ərazisində uzunluğu 27 verst.

Qalan yolların əksəriyyətini bəzi yerlərində hərəkətin olduqca çətin olduğu araba cığırları təşkil edirdi.

Qeydlər

Şərhlər

İstinadlar

Bilindiği gibi yerel yönetimler, merkezi yönetimin hiyerarşik yapısı dışında oluşturulan, hemşehrilerin mahalli müşterek ihtiyaçlarını yerel düzeyde tespit etmek ve karşılamak için geliştirilen kamu tüzel kişileridir. “Demokrasinin beşiği” olarak da ifade edilen bu kuruluşlar, yerel halkın kararlara katılımı, ortak bilincin oluşması, bürokrasinin ortadan kaldırılması ve demokrasi bilincinin yaygınlaştırılması gibi amaçları bünyesinde barındırmaktadır. Bu anlamda halkın kendi tercihlerini belirlemesi, yaşadığı yere ilişkin konularda söz sahibi olması büyük önem taşımaktadır. Zira yerel halkın, yerel yönetimlerin işleyişinden haberdar olmaması; hesap verme, açıklık, şeffaflık, demokrasi gibi algıların ortadan kalkması-işlememesi sonucunu verecektir ki “demokrasi okulu” söylemine tamamen ters bir durum ortaya çıkacaktır. Bu anlamda yerel halkın yönetime katılmasını sağlamak için çeşitli yollardan faydalanılmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin büyük bir hızla geliştiği günümüzde kurumlar; bilgi paylaşımında hız ve etkinlik, çift yönlü etkileşim gibi yeni yapılara yönelmişlerdir. Yöneten ve yönetilen ilişkisini de derinden etkileyen iletişim temelli bu hızlı değişim kamu yönetiminde de kendini hissettirmiştir. Elektronik ve mobil uygulamalar olarak öne çıkan söz konusu anlayışlar, özellikle yerel yönetimlerde yeni açılımları beraberinde getirmiştir. Kamusal bilgi ve hizmetlerin mobil teknolojiler vasıtasıyla sunulması olarak ifade edilen mobil devlet uygulaması, yerel yönetimlerde bilgi paylaşımının yanı sıra katılımın da önünü açmaktadır. Bu çalışmada, mobil teknolojiler vasıtasıyla yerel yönetimlerin katılıma dönük uygulamaları ve bunun hizmet kalitesi ile verimliliğe etkisi ortaya konulmaktadır

KARADENİZ ARAŞTIRMALARI<br />

BALKAN, KAFKAS, DOĞU AVRUPA VE ANADOLU İNCELEMELERİ DERGİSİ<br />

K a r a M<br />

KIŞ 2011 · Sayı 28

DANIŞMA KURULU / ADVISORY BOARD *<br />

Doç. Dr. Ali Akar Muğla Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Yavuz Akpınar Ege Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Ercan Alkaya Fırat Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Ali Berat Alptekin Selçuk Üniversitesi<br />

Yrd. Doç. Dr. Semra Alyılmaz Atatürk Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Ünsal Ban Gazi Üniversitesi<br />

Prof. Dr. İrfan Çağlar Hitit Üniversitesi<br />

Doç. Dr. A. Mevhibe Coşar K<strong>ara</strong>deniz Teknik Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Tülin Durukan Kırıkkale Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Ali Duymaz Balıkesir Üniversitesi<br />

Yrd. Doç. Dr. Ruhi Ersoy Gaziantep Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Tuncer Gülensoy Erciyes Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Harun Güngör Erciyes Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Atilla Jorma University of Turku<br />

Doç. Dr. Şenol Kantarcı Kırıkkale Üniversitesi<br />

Prof. Dr. MihaiMaxim D. CantemirRomanianCulturalInstitute<br />

Yrd. Doç. Dr. Barış Metin Uşak Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Mehmet Öz Hacettepe Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Nevzat Özkan Erciyes Üniversitesi<br />

Yrd. Doç. Dr. Mahmut Sarıkaya Ahi Evran Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Seyit Sertçelik Ank<strong>ara</strong> Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Cemalettin Taşkıran Gazi Üniversitesi<br />

Doç. Dr. İbrahim Tellioğlu Ondokuz Mayıs Üniversitesi<br />

Prof. Dr. A. Nezihi Turan Kırıkkale Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Fikret Türkmen Ege Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Kemal Üçüncü K<strong>ara</strong>deniz Teknik Üniversitesi<br />

BU SAYININ HAKEMLERİ / REFEREES OF THIS ISSUE<br />

Doç. Dr. Ziya Avşar BozokÜniversitesi<br />

Doç. Dr. Melek Çolak Muğla Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Hüseyin Emiroğlu Kırıkkale Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Bilgehan Atsız Gökdağ Kırıkkale Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Naciye Güngörmüş Ank<strong>ara</strong> Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Şenol Kantarcı Kırıkkale Üniversitesi<br />

Yrd. Doç. Dr. Oktay K<strong>ara</strong>man GiresunÜniversitesi<br />

Doç. Dr. Osman K<strong>ara</strong>tay EgeÜnivesitesi<br />

Prof. Dr. AtabeyKılıç ErciyesÜniversitesi<br />

Yrd. Doç. Dr. Rafet Metin Kırıkkale Üniversitesi<br />

Prof. Dr. Mustafa Öner EgeÜniversitesi<br />

Yrd. Doç. Dr. Yalçın Sarıkaya Giresun Üniversitesi<br />

Dr. Yahya Kemal Taştan Kırıkkale Üniversitesi<br />

Doç. Dr. Kemal Üçüncü K<strong>ara</strong>deniz TeknikÜniversitesi<br />

Dergimizi t<strong>ara</strong>yan veritabanları /Scannedby Databases<br />

CEEOL, DOAJ, EBSCO, IndexCopernicus, Index Islamicus, MLA<br />

International Bibliography, International MedievalBibliography,<br />

ProQuest, Serials Solutions, TÜBİTAK‐ULAKBİM,<br />

Ulrich'speriodicalsdirectory<br />

*Soyadına göre alfabetik sıralama yapılmıştır.

K<strong>ara</strong>deniz Araştırmaları<br />

Journal of theBlack SeaStudies<br />

K<strong>ara</strong>M Yayınıdır<br />

Cilt/Volume 7 Sayı/Number 28Kış/Winter<br />

2011 ISSN 1304‐6918<br />

Sahibi ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü<br />

OwnerandManaging Editor<br />

Doç. Dr. Bilgehan A. Gökdağ<br />

Editör /Editor in Chief<br />

Dr. Yahya Kemal Taştan<br />

Yayın Danışmanı / Editorial Advisor<br />

Doç. Dr. Osman K<strong>ara</strong>tay<br />

Yayın Kurulu/ Editorial Board<br />

Prof. Dr. Haydar Çakmak (Gazi Üni.)<br />

Prof.Dr. Özkul Çobanoğlu (HacettepeÜni.)<br />

Prof. Dr. Necati Demir (Cumhuriyet Üni.)<br />

Prof. Dr. A. BicanErcilasun (Gazi Üni.)<br />

Prof. Dr. Peter Golden (RutgersUni.)<br />

Prof. Dr. Saadettin Gömeç (Ank<strong>ara</strong> Üni.)<br />

Doç. Dr. Osman K<strong>ara</strong>tay (Ege Üni.)<br />

Dr. YuriKochubey (UkrainianNational<br />

Academy of. Sciences, Kiev)<br />

Prof. Dr. David McDonald (Uni. of Wisconsin)<br />

Prof. Dr. Hikmet Öksüz (KTÜ)<br />

Doç. Dr. Yücel Öztürk (Sakarya Üni.)<br />

Prof. Dr. Dan D. Y. Shapira<br />

(Bar‐IlanUniversity)<br />

Prof. Dr. UliSchamiloglu (Uni. of Wisconsin)<br />

Yrd. Doç. Dr. Feridun Tekin (MuğlaÜni.)<br />

Dr. Tuğrul Veli (Avrasya Demokrasi Der.)<br />

Sekreterya / Secretariat<br />

Aslıhan Dinçer<br />

İdare <strong>Merkezi</strong> /Management Centre<br />

Mithat Paşa Cad. Kıvanç Apt. Nu: 54/18<br />

06420 Kızılay / ANKARA<br />

Tel: (0.312) 431 53 95<br />

www.k<strong>ara</strong>m.org.tr<br />

e‐posta: k<strong>ara</strong>deniz<strong>ara</strong>[email protected]<br />

Yayın Türü /Types of Periodicals<br />

3 aylık, yerel süreli / quarterly,<br />

localperiodical<br />

Baskı/ Printedby<br />

Vizyon Kırtasiye Ofset Matbaa (Fatih Cad.<br />

198/A Keçiören/ANKARA<br />

Tel: 312.380 05 11)<br />

Basım Yeri ve Tarihi/<br />

IssueLocationandDate<br />

ANKARA / 1 Ocak 2011<br />

İçindekiler / Contents<br />

1 TurkishForeignPolicytowardtheBosnianWar<br />

(1992‐1995): A Constructivist Analysis<br />

Türkiye ve Bosna Savaşı (1992­1995): İnşaci<br />

Kuram Çerçevesinde Bir Analiz<br />

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

19 The Strategic Relevance of AGRI in<br />

Europe’sSouthernGasCorridor<br />

Avrupa’nın Güney Gaz Koridorunda AGRI’nin<br />

Stratejik Ayrıcalığı<br />

LászlóMarácz<br />

29 ХодИсторииВспятьНеОбратить<br />

Tarihin Akışı Geri Döndürülemez<br />

Константин Думаа<br />

51 XVI. Yüzyıl Anadolusunda Dış Göçler: Şarkiyan<br />

Migration in the 16th Century Anatolia:<br />

Şarkiyan<br />

Alpaslan Demir<br />

67 XVII. Yüzyıl Macar Millet Anlayışının İdeolojik<br />

İçeriği Açısından Bir Örnek: Kuruz Hareketi Ve<br />

Askeri Potansiyeli<br />

An Example for the Ideological Contents of the<br />

Hungarian National Idea in the 17thCentury<br />

Was the Kuruc Movement and Its Military Force<br />

Hüseyin Şevket Çağatay Çapraz<br />

85 Mazlumların Kuramcısı ve Stratejisti: Sultan<br />

Galiyev<br />

Theorist and Strategist of Underdogs: Sultan<br />

Galiyev<br />

Demirhan Fahri Erdem<br />

115 Yusuf Ziya Yozgadî ve Temaşâ‐yı Celâl‐i Hüdâ<br />

Adlı Eseri<br />

Yusuf Ziya Yozgadîand His WorkTemaşâ­yi<br />

Celâl­i Hüdâ<br />

Yunus Özger<br />

151 Sıkıntı Kavramı ve Bir Küçük Burjuvanın Gençlik<br />

Yılları Romanı<br />

Concept of BoredomandtheNovelYoungDays of a<br />

LittleBourgeois<br />

Oğuz Öcal<br />

Kitap Değerlendirme / BookReviews<br />

165 Robert Dankoff: Seyyah­ı Âlem Evliyâ Çelebi’nin<br />

Dünyaya Bakışı<br />

Yahya Kemal Taştan<br />

177 K<strong>ara</strong>deniz Araştırmaları Dergisi 7. Cilt Dizini<br />

Index of the Volume VII of "K<strong>ara</strong>deniz Araştırmaları"<br />

181 Yayın İlkeleri<br />

EditorialPrinciples

TURKISH FOREIGN POLICY TOWARD THE BOSNIAN<br />

WAR (1992-­‐1995): A CONSTRUCTIVIST ANALYSIS<br />

Birgül Demirtaş Coşkun *<br />

Özet<br />

Bu çalışmada Türkiye'deki k<strong>ara</strong>r alıcıların Bosna Savaşı'na yönelik<br />

izledikleri dış politika analiz edilmektedir. Araştırma sorusu Türkiye'nin o<br />

dönemdeki mevcut iç ve dış sorunlarına karşın nasıl olup da aktif bir politika<br />

izleyebildiğidir. Bu çalışma yeni bir devlet kimliği <strong>ara</strong>yışı sürecinin bu<br />

politikada etkili olduğunu savunmaktadır.<br />

Anahtar Kelimeler: Türkiye, Bosna, Balkanlar, dış politika, devlet kimliği<br />

Abstract<br />

The main aim of this essay is to examine the policy adopted by Turkish<br />

decision makers toward the Bosnian War between 1992 and 1995. The<br />

puzzling question is that why Turkey attempted to play an active role during<br />

the war in Bosnia in spite of its internal and external problems at the time. This<br />

study argues that the search for a new state identity in the post-­‐Cold War era<br />

provided the key to understand Turkish foreign policy towards the Bosnian<br />

conflict. It is argued that by developing an active attitude toward the conflict,<br />

Ank<strong>ara</strong> was in fact trying to reformulate its former identity, which had been<br />

constructed during the Cold War. Turkey was trying to prove that it was still<br />

important for Western security in the new era. The study shows that the wars<br />

of Yugoslav dissolution witnessed many speeches of Turkish leaders declaring<br />

the greatness of the country. This dominant discourse was accompanied by an<br />

active foreign policy by the Turkish leaders. At the time Ank<strong>ara</strong> started many<br />

diplomatic initiatives to bring the Bosnian issue to the attention of the<br />

international community. This study argues that the discourse and foreign<br />

policy during the Bosnian War were caused by Turkish leaders’ desire to show<br />

Turkey’s still lasting geopolitical signifance to the world.<br />

INTRODUCTION<br />

Keywords: Turkey,, Bosnia, Balkans, foreign policy, state identity.<br />

This article examines the policy adopted by Turkish decision makers<br />

toward the Bosnian War between 1992 and 1995. The puzzling question is<br />

why Turkey attempted to play an active role during the war in Bosnia in<br />

spite of its internal and external problems? This study argues that the<br />

search for a new state identity by the policy makers provides the key to<br />

* Doç. Dr., Başkent Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Ulusl<strong>ara</strong>rası İlişkiler Bölümü Eskişehir Yolu<br />

20. km. Bağlıca 06810 Ank<strong>ara</strong>. [email protected].<br />

K<strong>ara</strong>deniz Araştırmaları • Kış 2011 • Sayı 28 • 1-­‐18

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

understanding Turkish foreign policy toward the problems in former<br />

Yugoslavia. It is argued that by developing an active attitude toward the<br />

conflict, Ank<strong>ara</strong> was in fact trying to reformulate its former identity, which<br />

had been constructed during the Cold War. Turkey was trying to prove that<br />

it was still important for Western security in the new era. It was trying to<br />

project its new identity as a regional power, but it wanted to maintain its<br />

Western-­‐oriented foreign policy as well. Its active policy in the Balkans can<br />

be attributed to its search for a reformulation of its former identity in<br />

accordance with new international circumstances.<br />

The article will, first, look at the position of Turkey in the new<br />

conditions of international politics in the post-­‐Cold War era. Second it will<br />

examine the theoretical approach that is believed to be useful to<br />

understand its foreign policy toward the Bosnian case. Third it will consider<br />

Ank<strong>ara</strong>’s approach toward the outbreak of the violence in Yugoslav<br />

territories, mainly in Slovenia and Croatia. Fourth its attitude during the<br />

Bosnian War that was the longest lasting and the bloodiest conflict in<br />

Europe after the Second World War will be analysed. Fifth and last the main<br />

findings of the research will be summarized.<br />

TURKEY IN THE NEW INTERNATIONAL ORDER<br />

The collapse of the Cold War led to a new perception of Turkey in the West;<br />

Turkey, which had considered herself an insep<strong>ara</strong>ble part of the West<br />

during the Cold War, found itself in the position of an “awkward partner”. 1<br />

The basic question was what kind of role Turkey would play in the new<br />

conditions of global politics. Would Turkey continue to be a part of the<br />

Western alliance or turn its face to the newly independent Turkic republics?<br />

However the Gulf crisis which erupted in 1990 and resulted in US-­‐led war<br />

against Iraq changed the US perception of Turkey. 2 Due to the irredentist<br />

policy of Saddam Hussein Washington realized that Turkey’s regional role<br />

was still important for US national interests in the Middle East. The book<br />

entitled Turkey’s New Geopolitics from the Balkans to Western China 3<br />

published by the RAND Corporation, one of the most influential think tanks<br />

in the US, emphasized increasing role of Turkey. It was argued that Turkey<br />

1 Erik Cornell, Turkey in the 21st Century, Opportunities, Challenges, Threats (Britain: Curzon,<br />

2001), p. 3.<br />

2 For a discussion of the effect of the Gulf War on the US perception of Turkey please see<br />

Faruk Sönmezoğlu, ‘Dünya ve Türkiye’, in F. Sönmezoğlu (ed.), Türk Dış Politikasının Analizi<br />

(İstanbul: Der, 2004), p. 997.<br />

3 Graham E. Fuller et. al., Turkey’s New Geopolitics from the Balkans to Western China (Boulder:<br />

Westview Press, 1993).<br />

2

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

become a regional power and the changes ensuing from the dissolution of<br />

the Soviet Union made Turkey a critical power. 4<br />

Philip Robins, meanwhile, maintained that Turkey’s strategic role in<br />

the new era decreased and increased at the same time. Though it lost the<br />

role that it had played during the Cold War, it became a regional player in<br />

the 1990s by pursuing an active foreign policy in its neighborhood. 5 Robins<br />

argued that the US recognized the increasing importance of Turkey<br />

whereas Europe did not. It was also becoming clear that Turkey did not<br />

share the euphoria of Western countries about the Soviet dissolution.<br />

Turkey had difficulty adapting itself to the new norms on issues like human<br />

rights increasingly emphasized by the West.<br />

Another argument with regard to Turkey’s position in the new<br />

international system was concerned with whether Turkey was a security<br />

producing country or security consuming country. 6 Especially the member<br />

states of the European Union were of the opinion that Turkey was mostly a<br />

security consuming country leading to the commonly held belief that it did<br />

not deserve to be taken into the Union.<br />

In sum, while some observers maintained that Turkey became an<br />

important regional power in the new era by allying itself with the US, the<br />

sole superpower in the post-­‐Cold War period, others suggested that<br />

Turkey’s global position was harmed by the end of the perceived Soviet<br />

threat. A main hypothesis of this study is that the new status of Turkey in<br />

world politics is rather different from its former role. Because Turkey was<br />

no longer a neighbor to one of the superpowers, the geostrategic<br />

importance of Turkey changed. This could best be observed in the changing<br />

Turkish perception of the European Union that concentrated all its energy<br />

in enlarging toward the Central and East European countries but excluding<br />

Turkey.<br />

Further, the transformation of external global dynamics was coupled<br />

with internal crises in Turkey as two important problems emerged which<br />

challenged the state identity of Turkey: Kurdish nationalism and religious<br />

fundamentalism. The PKK began its violent attacks in southeastern Turkey<br />

in 1984. Following the Gulf War, it also benefited from the authority<br />

vacuum in northern Iraq. After 1990, it increased its attacks against Turkish<br />

security officials, as well as Kurdish civilians who were accused of being “on<br />

the side of the Turkish state”. The first half of the 1990s saw the peak of<br />

PKK activities. During the same period the state identity of Turkey was<br />

4 For another evaluation of Turkey’s regional power role please see I. O. Lesser, ‘Turkey’s<br />

Strategic Options’, The International Spectator, Vol. 34 (1999), p. 87.<br />

5 Philip Robins, Suits and Uniforms, Turkish Foreign Policy Since the Cold War (Seattle:<br />

University of Washington Press, 2003), p. 12.<br />

6 Ali L. K<strong>ara</strong>osmanoğlu, ‘Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği Açısından Türkiye-­‐Avrupa<br />

Birliği İlişkileri’, Doğu Batı, Vol. 4 (2001), p. 161.<br />

3

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

challenged by another trend as well: religious fundamentalism<br />

ch<strong>ara</strong>cterized especially by an increasing number of votes for the Welfare<br />

Party under the leadership of Necmettin Erbakan. Political Islam has been<br />

one of the main concerns of the Turkish political elite since the foundation<br />

of the Republic in 1923. The fact that the Welfare Party increased its share<br />

of votes at every election since 1984 local elections led to increasing<br />

apprehension 7 and the issue of political Islam (irtica) became more acute.<br />

In that context, it was not surprising that in the National Political Document<br />

of 1992 increasing political Islam was evaluated as “a serious danger” since<br />

it was seen as a threat to the secular system of the country 8 In brief, it was<br />

not only external challenges that Turkey had to face, but also serious<br />

internal problems, like Kurdish nationalism and political Islam.<br />

THEORETICAL FRAMEWORK<br />

As states interact with each other they gain an identity for themselves and<br />

also attach an identity to the others. Certainly the international aspect of<br />

state identity is only one part of the whole picture: there are also domestic<br />

factors defining what kind of entity a state would become. When one<br />

compares the relative weight of domestic and international factors for<br />

determination of state identity, for Wendt, state identity is to a great extent<br />

established by the international system. 9 But the important thing at this<br />

point is the significance of the concept of “state identity” for international<br />

politics. First a definition of the concept is needed: state identity consists of<br />

“a set of beliefs about nature and purpose of state expressed in public<br />

articulations of state actions and ideals”. 10 It is basically about the definition<br />

of a state’s rights, obligations and responsibilities and also of the meaning<br />

attributed to other actors. In a way it is about setting boundaries between<br />

oneself and others: 11 Who are you relative to others? And who are they<br />

relative to yourself and themselves?<br />

States have in fact two kinds of identities: internal and external. While<br />

internal identity refers to the set of understandings within the boundaries<br />

7 Heinz Kramer, A Changing Turkey, The Challenge to Europe and the United States<br />

(Washington, D. C.: Brookings, 2000), p. 55; İhsan D. Dağı, ‘Transformation of Islamic Political<br />

Identity in Turkey: Rethinking the West and the Westernization’, Turkish Studies, Vol. 6<br />

(2005), p. 25.<br />

8 Gencer Özcan, ‘Doksanlarda Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve Dış Politikasında Askeri Yapının<br />

Artan Etkisi’, in G. Özcan and Ş. Kut (eds.), En Uzun On Yıl, Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve Dış<br />

Politika Gündeminde Doksanlı Yıllar (İstanbul: Büke, 2000), p. 76.<br />

9 Alexander Wendt, Social Theory of International Politics (Cambridge: Cambridge University<br />

Press, 1999), p. 20-­‐21.<br />

10 Marc Lynch, ‘Abandoning Iraq: Jordan’s Alliances and the Politics of State Identity’, Security<br />

Studies, Vol. 8 (Winter 1998-­‐1999, Spring 1999), p. 349.<br />

11 Glenn Chafetz, Michael Spirtas, and Benjamin Frankel, ‘Introduction: Tracing the Influence<br />

of Identity on Foreign Policy’, Security Studies, Vol. 8 (Winter 1998-­‐1999, Spring 1999), p. VIII.<br />

4

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

of that state among its constituent parts, external identity stands for a<br />

state’s place among others in international politics. 12 The former can also<br />

be labelled as national identity. It is the latter concept that will basically be<br />

used in this study. Therefore, whenever state identity is mentioned, what is<br />

in fact meant is the external identity. There is an important relationship<br />

between state identity and foreign policy: 13 one of the significant ways for<br />

states to acquire a new identity or protect the previous one is through<br />

foreign policy. Their interactions with other states are a way of getting<br />

themselves accepted as part of a certain international community and being<br />

respected. Especially during the process of identity formulation or<br />

reformulation, foreign policy is a key instrument for decision makers to<br />

realize their goals. The constructivist approach is therefore expected to<br />

have more explaining power during the periods of new identity creation. 14<br />

The Turkish state played the primary role in the articulation of its<br />

interests and formulation of foreign policy during the Balkan wars of the<br />

1990s. In order to understand what kind of goals it pursued, we first have<br />

to look at its state identity, i.e. how the political leadership perceived rights,<br />

obligations and responsibilities of its own country and other countries in<br />

world politics? In the case of Turkey, political leaders since Atatürk have<br />

seen Turkey’s place as in the Western world. Atatürk’s radical reforms were<br />

all based on the Western model. The foreign policy of modern Turkey can<br />

be understood as a process of developing ever increasing and closer<br />

relations with the West and as an attempt to be recognized as part of them.<br />

Turkey was also a member of the Western bloc during the bipolar era and<br />

contributed to the defence of the West against the perceived threat from the<br />

Soviet Union.<br />

Since the wars in the former Yugoslav territories occurred at the very<br />

time when Turkish state identity was questioned, constructivism can be<br />

used as a theoretical framework in order to understand whether it would<br />

provide us with a better tool to make sense of Turkish foreign policy.<br />

During this formative or reformative period, Turkey was expected to use its<br />

foreign policy to perpetuate the external identities that it had acquired<br />

during the bipolar world order.<br />

How can one analyse whether the identity of Turkey played an<br />

important role in its foreign policy? As constructivist theory argues, this can<br />

be best demonstrated during the formative or reformative period of that<br />

particular identity. Since the 1990s brought intense identity challenges to<br />

12 Paul A. Kowert, ‘National Identity: Inside and Out’, Security Studies, Vol. 8 (Winter 1998-­‐<br />

1999, Spring 1999), p. 4.<br />

13 David Campbell, Writing Security United States Foreign Policy and the Politics of Identity<br />

(Manchester: Manchester University Press, 1992), p. 76.<br />

14 J. T. Checkel, ‘The Constructivist Turn in International Relations Theory’, World Politics, Vol.<br />

50 (1998), p. 346.<br />

5

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

Ank<strong>ara</strong>, our case study provides us with an important test for constructivist<br />

theory. In order to decide whether state identity was effective in<br />

formulating foreign policy, we should examine the following questions: Was<br />

there any particular kind of identity that policy makers repeatedly stressed<br />

upon in explaining their country’s place in the world? Was the foreign<br />

policy behavior in accordance with the discourse that was emphasized? Did<br />

the attitude comply with the state identity? Did any behaviour or discourse<br />

in opposition to the claimed state identity lead to criticism within state? 15 If<br />

it can be observed that there has been a dominant discourse on a certain<br />

state identity, that Turkey acted in compliance with it, and that any<br />

incompliance was faced with criticism, then we can argue for the validity of<br />

constructivist thought in our case study.<br />

TURKEY AND THE WAR IN BOSNIA<br />

In fact the emerging conflict in Bosnia did not seem to have a direct impact<br />

upon Turkish security considerations in the short or medium term.<br />

Geographically, Bosnia was not in the close neighborhood of Turkey and<br />

despite all speculations that war in the Balkans would lead to a Turkish-­‐<br />

Greek war, in a realistic perspective, it did not seem probable that the<br />

conflict would spread to Turkey in the foreseeable future. Philip Robins<br />

argues that in fact it was because of identity and “soft politics” that Turkey<br />

became interested in Bosnia 16 In that context, it can be stated that Turkish<br />

decision makers did not want the conflict in Bosnia to be perceived as a war<br />

between Islam and Christianity. They were also concerned that if the<br />

conflict last too long, Turkish public opinions’ view about Europe can<br />

increasingly be negative. Moreover, the possibility of a new migration flow<br />

to Turkey created apprehension on the part of the policy makers. In other<br />

words, Turkey was interested in the Bosnian conflict not necessariy<br />

because of “hard security” issues, but mostly because of “soft security”<br />

issues including identity and migration.<br />

One of the international platforms that Turkey considered as<br />

important to bring the suffering of the Bosnians to the agenda was the<br />

Organization of the Islamic Conference (OIC). A common approach among<br />

the countries whose populations consist mostly of Muslims toward the<br />

Bosnian problem would attract the attention of international organizations<br />

like the UN and get them to take more assertive actions. When the Bosnian<br />

war started, Turkey was the term president of the OIC. Thus, it used this<br />

opportunity to call an extraordinary meeting of foreign ministers in<br />

15 Thomas Banchoff, ‘German Identity and European Integration’, European Journal of<br />

International Relations, Vol. 5 (1999), p. 277.<br />

16 Robins, Suits and Uniforms, pp. 344-­‐345.<br />

6

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

İstanbul. The meeting of foreign ministers from 15 OIC member countries<br />

was held in İstanbul on 17-­‐18 June 1992 in which the UN was called on to<br />

take all necessary measures, including military, against Serbs. That was in<br />

fact the position Turkey was already supporting. The Turkish initiative of<br />

convening an extraordinary meeting of the OIC was important because it<br />

transmitted to the world how the countries with Muslim populations<br />

perceived the Bosnian war. Via that meeting, the OIC gained an important<br />

function and could, hence, revitalize its role after a long period. 17<br />

Turkey launched another initiative on Bosnia in August 1992 that<br />

included both diplomatic and military measures. Turkey presented the<br />

“Action Plan” to the permanent representatives of the UNSC and asked them<br />

to implement the measures. The diplomatic part of the plan consisted of the<br />

following proposals: a) Serbian militants should give up their weapons and<br />

hand over their heavy weaponry to the UN personnel within 48 hours. b)<br />

UN officials should be given the right to enter Serbian prisons and take<br />

control over them. c) The UNSC should request Serbia to stop giving aid to<br />

Serbian militias. d) Serbian militias guilty of committing massacres should<br />

be tried in international courts.<br />

The second part of the plan comprised military precautions in which<br />

Turkey proposed to the UNSC members that if the diplomatic measures<br />

were not accepted by the Serbian side or if the measures failed to achieve<br />

the planned aims, then selected Serbian military targets should be bombed<br />

from the air. Foreign Minister Çetin emphasized that the most important<br />

part of the Action Plan was its military part: If other measures did not stop<br />

the Serbian aggression, then a military intervention would be conducted.<br />

Turkey’s Action Plan was one of the most important proposals for putting<br />

an end to the violence in Bosnia in the early phase of the war. 18<br />

From the end of May 1992 onward, Turkey adopted a new attitude<br />

concerning any military intervention in Bosnia. Since there was no sign of<br />

ending the war or reducing its extent, and since the international<br />

community did not show a definite will to deter the aggressor either,<br />

Turkey decided to back an international military operation against Serbian<br />

targets. The intervention should take place within the framework of an<br />

international organization, most probably the UNSC. However, the<br />

government in Ank<strong>ara</strong> emphasized its opposition to any unilateral move<br />

that would not solve the problem. In this way the government distanced<br />

itself clearly from Özal’s attitude.<br />

In the meantime, Turkey was supporting the diplomatic initiatives of<br />

the EC to provide a peaceful solution to the Bosnian conflict. Turkey was<br />

17 Concerning İstanbul meeting of the OIC see Soysal and Kut, Dağılan Yugoslavya, p. 23<br />

18 Şule Kut, ‘Yugoslavya Bunalımı ve Türkiye’nin Bosna-­‐Hersek ve Makedonya Politikası:<br />

1990-­‐1993’, in Sönmezoğlu (ed.), Türk Dış Politikasının Analizi, p. 330.<br />

7

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

invited to the London Conference that was held on 26-­‐27 August 1992.<br />

Although Turkey was neither one of the parties to the conflict nor a<br />

member of the EC, it was asked to take part in the conference. In Turkey the<br />

invitation was considered as an important indication of its increasing<br />

importance in the region, its active foreign policy, and its increasing<br />

economic and political weight. It was also a result of the role Turkey played<br />

in the framework of the OIC. In other words, as long as Turkey launched its<br />

own initiatives and developed an assertive policy, it was gaining<br />

importance in the European framework. Its improving status in Balkan<br />

affairs and impact upon the regional actors and Islamic countries made<br />

Europe understand how important and powerful Turkey was. On the other<br />

hand, one should keep in mind that at the time when Turkey was trying to<br />

deal with this heavy foreign policy agenda, it had to continue its struggle<br />

against the PKK as well. Turkey, which tried to keep its security against<br />

increasing PKK attacks and resurfacing Kurdish nationalism in its internal<br />

politics, had to keep its attention on the violent conflict in the Balkans. In<br />

spite of that, from the very beginning of the Bosnian War it tried to follow<br />

an active foreign policy. One of the important reasons behind this assertive<br />

foreign policy was the country’s aim to maintain its Western state identity.<br />

Turkish decisionmakers firmly believed that Ank<strong>ara</strong> was still important for<br />

European security and it could prove its importance to the international<br />

community through its policies during the Bosnian War. As Turkey took<br />

new initiatives and supported heavy-­‐handed measures, the West seemed to<br />

understand that Ank<strong>ara</strong>’s role was inevitable in the solution of the conflict<br />

on the European continent. In other words, Turkey’s Western-­‐oriented<br />

state identity influenced its formulation of national interest and foreign<br />

policy attitudes. Despite all its internal problems Turkey tried to propose<br />

new initiatives for the solution of the conflict in order to maintain its former<br />

identity.<br />

Another important initiative of Turkey on the Bosnian issue was the<br />

convening of a Balkan Conference in İstanbul on 25 November 1992. As the<br />

violence was going on in Bosnia without any sign of reaching a ceasefire or<br />

an agreement among the parties, there was the growing fear that the<br />

conflict would spread to other regions in the Balkans, especially to Kosovo<br />

and Macedonia. Çetin pointed out that there was a serious danger of the<br />

outbreak of a Balkan war soon and that this was the greatest problem the<br />

world was faced with. Turkey had two fundamental aims in gathering a<br />

regional conference: a) to emphasize once again the necessity of military<br />

intervention, b) to attract attention to the possibility of the war spreading.<br />

The Turkish Foreign Minister emphasized that Turkey decided to take<br />

8

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

initiative without waiting for the world to find a solution. 19 Regional<br />

countries and some neighboring states took part in the conference:<br />

Macedonia, Croatia, Slovenia, Bulgaria, Austria, Italy, Hungary, and<br />

Romania. The Balkan Conference could be considered as an important<br />

diplomatic initiative of Turkey which aimed to get the international<br />

community to act more assertively to stop the violent incidents in the<br />

Balkans and prevent the beginning of a Balkan war. Turkey was both using<br />

its contacts within the OIC and trying to play a regional leadership role in<br />

order to assert more influence in the international arena.<br />

When it became evident that the international actors did not intend to<br />

conduct a military operation against Serbs in the short-­‐term for a variety of<br />

reasons, Turkish leaders decided to start a new initiative to stop the arms<br />

embargo against Bosniaks. They argued that an embargo against the whole<br />

Yugoslavia was in fact harming the Bosniak side since Serbia already had<br />

enough stocks of weaponry and ammunition and was in a position to send<br />

them to the Bosnian Serbs. Serbia could also break the embargo and get<br />

new weapons from other countries. Turkey concentrated its efforts on the<br />

US administration, Islamic countries, and international organizations to lift<br />

the arms embargo against the Bosnian Muslims. Foreign Minister Çetin<br />

argued that the arms embargo led to a situation in which it became<br />

impossible for the Bosniaks to defend themselves; thus the lifting of the<br />

embargo was a moral necessity for the world. At the OIC Summit held in<br />

K<strong>ara</strong>chi in April 1993, Turkey, Pakistan, Iran, Egypt, Saudi Arabia, Senegal,<br />

and Malaysia put forward a joint proposal for lifting the embargo against<br />

Bosnia-­‐Hercegovina. The proposal was accepted unanimously at the<br />

Summit, in which the OIC member countries called upon the UNSC to take<br />

all necessary measures, including military ones, as soon as possible.<br />

An important question in this regard is whether Turkey sent any<br />

weapons to Bosnia violating the embargo. Accordimg to Turkish press<br />

reports when Turkish journalists asked Foreign Minister Çetin whether<br />

there would be any weapons transfer from Turkey, the Minister remained<br />

silent. However, the former Turkish Chief of Staff Doğan Güreş made public<br />

in late 1994 that during his term there were secret weapons deliveries to<br />

Bosnia. However 90 % of these weapons were seized by Croatia. 20<br />

Remembering that Turkey traditionally tries to maintain its cautious<br />

attitude toward any regional conflict, one should state that sending<br />

weapons to the Bosniak side was a good example of how Turkey deviated<br />

from its traditional foreign policy.<br />

19 The original text of Hikmet Çetin’s statement is the following: “Türkiye dünyadan medet<br />

ummadan inisiyatif almaya k<strong>ara</strong>r vermiştir.” Quoted in Selin Çağlayan, ‘Ank<strong>ara</strong>’nın kâbusu:<br />

Balkan Savaşı…’, Hürriyet, 23 November 1992.<br />

20 ‘Bosna’ya silah gönderdik’, Hürriyet, 4 December 1994.<br />

9

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

As the violence between Bosniaks and Croats started in 1993, Turkey<br />

proved itself to be one of the few countries in which both warring sides had<br />

trust. Turkish mediation between the two sides was welcomed. 21 and even<br />

both Bosniak and Croatian leadership asked for it. In their press meeting<br />

Bosniaks and Croats pointed out that whenever their negotiations were<br />

stuck, they applied to the mediation of Foreign Minister Çetin, and only with<br />

his initiatives could the bilateral talks go on. Both sides expressed their<br />

appreciation of Turkey’s role. Çetin also visited S<strong>ara</strong>jevo twice in order to<br />

attend the Bosniak-­‐Croat negotiations. By maintaining contact and friendly<br />

relations with the Croat side as well, Turkey might also have attempted to<br />

distance itself from the image of protectors of only the Muslims.<br />

Turkey’s relations with the Bosnian Croat side and the Croatian<br />

leadership were also one of the highlights of the visit of Turkish Prime<br />

Minister Tansu Çiller and her Pakistani counterpart, Benazir Butto, to<br />

S<strong>ara</strong>jevo and Zagreb in February 1994. The two leaders’ visit to Bosnia-­‐<br />

Hercegovina was important in several respects. It was the first high level<br />

visit after that of French President Francois Mitterrand. Moreover, as<br />

Western-­‐oriented female leaders, their visit attracted the attention of the<br />

world media, thus increasing the international public awareness of the<br />

suffering in the region. Çiller and Butto made public the Decl<strong>ara</strong>tion of<br />

S<strong>ara</strong>jevo, in which they stated the aim of their visit as “humanitarian”, urged<br />

the whole world to help stop the destruction of Bosnia, and requested the<br />

UNSC to implement all its resolutions. They also pointed out that the<br />

“unfair” weapons embargo should be ended. In Zagreb, Çiller met Croatian<br />

leader Tudjman, who asked her to host a summit between Croats and<br />

Bosniaks and convince Izetbegociv to attend. This was also a sign of how<br />

Croatia perceived Turkey as a bridge to get into contact with the Bosniak<br />

leadership.<br />

As a result of its mediating role between Bosnian Croats and<br />

Bosniaks Turkey’s contribution to the agreement on a ceasefire in February<br />

1994 and creation of a federation between them the following month could<br />

not be rejected. Turkey proved itself one of the peace brokers together with<br />

the Washington administration which also appreciated Turkey’s role by<br />

inviting it to the ceremony of the signing of the federation agreement.<br />

Invitation of Turkey could be considered as an indication of its weight in the<br />

region and how its role acquired importance during the Bosnian conflict. It<br />

also showed that the Western world was aware of Turkey’s position<br />

regarding the developments and the international community saw Turkey<br />

within “the Balkan equation”.<br />

21 İlhan Uzgel, ‘Doksanlarda Türkiye İçin Bir İşbirliği ve Rekabet Alanı Ol<strong>ara</strong>k Balkanlar’, in<br />

Gencer Özcan & Şule Kut, eds., En Uzun On Yıl (İstanbul: Boyut, 1998), p. 410-­‐411.<br />

10

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

Moreover, it was not just the regional actors, but also the international<br />

actors that were seeking Turkish support in their attempt to find a peaceful<br />

solution. Lord Owen, a UN representative, and Thorwald Stoltenberg, who<br />

replaced Vance in May 1993 as EC mediator, paid an official visit to Turkey<br />

and asked Turkey to use its influence over the Bosniaks. Owen stated that<br />

the demands of Bosniaks for an outlet to the sea and more territory were<br />

right in essence, however for a stable peace the parties should come to an<br />

agreement. Turkish Foreign Minister Çetin stated that Turkey did not play a<br />

concrete mediation role; however, he would contact Izetbegovic as soon as<br />

possible to provide peace. He also added that Turkey would support<br />

Izetbegovic’s policy to the end.<br />

While trying to convince the international community to act more<br />

forcefully, Turkey also made sure that it was ready to take part in all<br />

military operations to provide peace and order in Bosnia. The UNSC<br />

accepted Resolution 816 allowing NATO planes to attack Serbian war<br />

planes that would try to violate the no-­‐fly zone, and NATO aircraft began to<br />

implement the decision on April 12, 1993. As a response, Turkey expressed<br />

its readiness to join the NATO action. After NATO’s invitation, 18 Turkish F-­‐<br />

16 planes were sent to the region to monitor the no-­‐fly zone. NATO’s<br />

request for Turkey to send its aircraft was considered “a great success of<br />

Ank<strong>ara</strong>” and “a great source of prestige” in the Turkish press.<br />

Turkish Foreign Minister Çetin, who played a critical role in the<br />

formulation of Turkey’s Bosnian policy, resigned in July 1994. During his<br />

term he supported an active but multilateral policy toward the Bosnian<br />

dispute and did not pay any credit to those who were asking for unilateral<br />

military action from Turkey. Before leaving his job he stated the following:<br />

“Turkey was suddenly faced with many problems that all needed Turkey’s<br />

attention. Thanks to Turkey’s initiatives in several issues it was understood<br />

that Turkey was a great state whose opinions were respected.” On Bosnia<br />

he stated:<br />

Turkey did everything that was needed. I myself went to S<strong>ara</strong>jevo<br />

four times under fire. We sent a huge amount of humanitarian aid.<br />

Before the problem intensified, we launched an action plan in August<br />

1992. If that plan had been implemented, the problem would not have<br />

come to the point today. Although everybody stated that it was<br />

impossible, Turkey sent peacekeeping soldiers. 22<br />

Çetin’s remarks pointed out that in the post-­‐Cold War era Turkey tried<br />

to find policies to the problems in its neighborhood. He also stressed that<br />

thanks to its initiatives, the international actors appreciated Turkey and its<br />

greatness. The statements of the Turkish Foreign Minister could be<br />

22 Barçın Yinanç, ‘Hiçbirşeyi daha kötü bırakmadım’, Milliyet, 30 July 1994. (Translated from<br />

Turkish by the author)<br />

11

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

regarded as a reaction to the claims that Turkey lost its former strategic<br />

importance. Therefore, Turkish attempts to provide solutions to the<br />

conflicts could be considered as a way of proving Turkey’s importance in<br />

the new era.<br />

In order to increase its support among both Turkish decision makers<br />

and the public, Bosniak leadership tried to emphasize their similarities with<br />

Turkey and the Turkish people. When Demirel wanted to visit S<strong>ara</strong>jevo in<br />

July 1994, for his stay Bosniaks prepared the house of an Ottoman Pasha,<br />

Topal Recep Pasha, who had served during the reign of Kanuni Sultan<br />

Süleyman. By that gesture, the common history between Turks and<br />

Bosniaks was emphasized and the Ottoman heritage in Bosnia was<br />

remembered. Furthermore, Bosniak leaders were trying to find similarities<br />

between their struggle and the Turkish War of Independence, thus<br />

attempting to get more support from Turkey. The Bosnian Ambassador to<br />

Turkey, Hayrettin Somun, pointed out that they would show the same<br />

heroism as the Turks had already shown in their War of Independence and<br />

win their independence by fighting.<br />

From the beginning of August 1995 onward the US intensified its<br />

efforts to find a solution to the Bosnian crisis. The Washington<br />

administration looked for Turkish support, especially in convincing the<br />

Bosnian side to agree to a peace deal. Since the US government was aware<br />

of the fact that Ank<strong>ara</strong> could exert its influence over the Bosnian leadership,<br />

it sought Turkey’s help in that regard. The National Security Advisor to the<br />

US President, Anthony Lake, visited Ank<strong>ara</strong> and informed the Turkish<br />

government about the new initiative of the US to find a solution to the<br />

Bosnian debacle.<br />

In September 1995 diplomatic traffic in Turkey concerning Bosnia was<br />

intensified by the visits of the US Vice Foreign Minister Richard Holbrooke,<br />

the Bosnian President Izetbegovic and Bosnian Foreign Minister<br />

Muhammet Sakirbey. In the trilateral talks in Ank<strong>ara</strong>, Holbrooke tried to<br />

make use of Turkish mediation to encourage the Bosnian side to be more<br />

flexible on the peace deal. Turkey repeated the importance of keeping<br />

Bosnia-­‐Hercegovina’s territorial integrity, which was also accepted by<br />

Holbrooke. The US Vice Foreign Minister also stressed that any peace<br />

implementation would need Turkey’s participation and Turkey played a<br />

critical role in the Bosnian crisis. Lake’s and Holbrooke’s visits were an<br />

important sign of Washington’s acknowledgement of Turkey’s role in the<br />

Bosnian crisis. The US wanted to inform Turkey about a possible peace plan<br />

and also to use its influence over the Bosnian leadership.<br />

After a Serbian attack killed 37 people in a marketplace in S<strong>ara</strong>jevo,<br />

NATO launched its biggest military campaign against the Bosnian Serb<br />

forces, which was called Operation Deliberate Force. Although after the last<br />

attack of the Bosnian Serb militants Çiller repeated Turkey’s willingness to<br />

12

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

send troops to Bosnia in case the international community would launch a<br />

joint operation, Turkish aircraft did not take part in the military campaign;<br />

however, they provided air cover for the planes conducting the bombing.<br />

Turkey was pleased that the Western world at last came to the conclusion<br />

that the war in Bosnia could not be stopped without a military intervention.<br />

That point was consistently repeated by Turkish decision makers since the<br />

inception of the war. Turkish leaders declared that they supported the<br />

decision to attack Serbian targets. Prime Minister Çiller stated that this was<br />

simply “a good beginning” and declared her hope that “…this will establish a<br />

good basis for discussing the international community’s peace plan and<br />

take it in hand.” In addition, Foreign Minister İnönü pointed out that the<br />

military campaign was “a step in the right direction by the international<br />

community in fulfilling its undertakings to protect the civilian<br />

population.” 23<br />

The NATO operation was successful on the Serbian side and forced the<br />

Serbians to come to the negotiating table. Serbian leader Milosevic, Bosnian<br />

leader Izetbegovic and Croat leader Tudjman, as leaders of three groups,<br />

started negotiations under the mediation of the US administration in<br />

Dayton, Ohio on 1 November 1995. After two weeks they reached an<br />

agreement on a peace deal stipulating maintenance of the territorial<br />

integrity of Bosnia that would consist of a Bosnian-­‐Croat federation and a<br />

Bosnian Serb entity. Turkey did not play a direct role in the negotiations<br />

which were, in fact, brokered by the US. After the conclusion of the<br />

agreement, President Demirel congratulated all three leaders. Turkish<br />

officials stated that the Dayton Peace Agreement was not a perfect one;<br />

however, “under the prevailing circumstances this was the best that<br />

historical opportunity provided.” 24<br />

THE TURKISH PERCEPTION OF THE WAR AND STATE IDENTITY<br />

In the Turkish view, what was happening in Bosnia was a reflection of the<br />

Serbian leadership’s aim of creating ‘Greater Serbia’. Turkey was of the<br />

opinion that Serbia was also trying to take revenge for the conquest of the<br />

Ottomans of that region by killing Bosnian Muslims whom they also called<br />

“Turks”. In fact, the Serbian leadership seemed to hate Bosniaks since they<br />

regarded them as the extension of Ottoman history. The fact that Bosniaks<br />

were, in fact, keeping Turkish culture alive increased that image in view of<br />

the nationalist Serb groups. During the conflict Serbian and Croatian attacks<br />

also damaged some of the buildings and infrastructure that had been<br />

constructed during the Ottoman Empire. One of the best known examples<br />

23 Semih D. İdiz, ‘Bosnia crisis reaches endgame’, Turkish Probe, 1 September 1995, p. 4.<br />

24 Semih D. İdiz, ‘Ank<strong>ara</strong> welcomes peace accord for Bosnia’, Turkish Probe, 24 November<br />

1995, pp. 7-­‐8.<br />

13

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

was the destruction of the bridge in Mostar by the Bosnian Croat forces. In<br />

other words, for Turkey, the war also represented the erasing of the<br />

Ottoman culture in Europe. This was a war not only against Bosnian<br />

Muslims, but also against all Ottoman heritage. 25<br />

Turkish officials were also affected by the fact that Turkey was the only<br />

country that Bosniaks could ask for help. Turkey was the only source of<br />

help for them. Regardless of whether or not Turkey wanted it, they<br />

considered Turkey as their only would-­‐be guardian that should provide<br />

protection for them. There was no other country to which they could turn.<br />

The Turkish Foreign Minister stated:<br />

During the Gulf War there were no people who waited for Turkey to<br />

come to their help and who saw Turkey as the only hope for their salvation.<br />

Events did not turn into a massacre. In Bosnia-­‐Hercegovina people are<br />

sacrificing everything in order to migrate to Turkey. That was not the case<br />

in Iraq. In Bosnia-­‐Hercegovina and Azerbaijan people had hope only from<br />

Turkey. They had millions of relatives in Turkey. They were doing their best<br />

to migrate to where those people were living. 26<br />

Turkish foreign policy during the Bosnian War could be called active<br />

and assertive, since Turkey launched many initiatives to get other countries<br />

and international organizations to act. Turkish attempts were concentrated<br />

on two sides: the Islamic world and the Western world. 27 Concerning<br />

Islamic countries, Turkey used the platform of the OIC by trying to bring all<br />

countries with Muslim populations to adopt the same attitude on the<br />

Bosnian conflict. The extraordinary summit of the OIC in İstanbul in June<br />

1992 was an important early initiative that led to the acceptance of a<br />

common point on the issue. The convening of the Balkan Conference and<br />

the diplomatic initiatives launched at the level of the CSCE, UN and NATO<br />

calling upon them to decide in favour of a military intervention were also<br />

significant activities of Turkey in its attempt to end the bloodshed. Turkey,<br />

in fact, was the only country that from the early phase of the war<br />

consistently insisted on the necessity of a military campaign against Serbian<br />

targets. Ank<strong>ara</strong> emphasized its opinion that only sanctions and diplomatic<br />

measures would not be enough to deter Serbs. The Turkish government<br />

also stated that it was ready to join an international intervention with its<br />

own troops. Some observers even compared the role of Turkey in the<br />

Bosnian crisis to that of the US during the Gulf conflict. In fact the use or<br />

threat of force was not a traditional instrument in Turkish foreign policy.<br />

25 For a detailed discussion of the impact of the Ottoman heritage on Turkey’s policy toward<br />

the Balkans please see Şaban H. Çalış, 2001. Hayaletbilimi ve Hayali Kimlikler, Neo-­‐Osmanlılık,<br />

Özal ve Balkanlar. Konya: Çizgi.<br />

26 Nilüfer Yalçın, ‘Çetin: ‘Derhal uyacağız’ ’, Milliyet, 1 June 1992. (Translated from Turkish by<br />

the author)<br />

27 Hasan Ünal, ‘Bosnia II – a Turkish critique’, The World Today, Vol. 51 (1995), p. 128.<br />

14

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

Turkey has always been cautious toward the use of force except in some<br />

rare circumstances. Therefore, Turkish foreign policy during the Bosnian<br />

problem could be regarded as the most active one since the Cyprus issue in<br />

1974. 28<br />

At the time of the Bosnian conflict, Turkish policy makers declared<br />

many times that Turkey was a great country that would follow a leading<br />

and dynamic foreign policy. Since Turkey’s position in the new<br />

international order of the post-­‐Cold War era was discussed heavily at the<br />

time, Turkish leaders were insisting on the country’s important role in<br />

world politics. In their view, one should remind the world that Turkey was<br />

still influential and could not just be put aside. In the region extending from<br />

the Adriatic to the Wall of China, it was not possible to wage a war or bring<br />

peace without the support of Turkey. 29<br />

During the Bosnian conflict, thanks to its initiatives Turkey was taken<br />

into consideration. Almost all the actors involved in some kind of<br />

mediation asked for Turkey’s support. Owen-­‐Stoltenberg’s visit to Ank<strong>ara</strong>,<br />

the invitation of Turkey to the London Conference, and later Richard<br />

Holbrooke’s contacts in Ank<strong>ara</strong> were important indications that so long as<br />

Turkey launched an active diplomacy, its role in international politics was<br />

appreciated. In other words, as Turkey’s role in regional affairs increased,<br />

Turkey’s position in international politics improved as well.<br />

Moreover, Turkey’s influence in the Balkans was perceived as an<br />

important proof of its claim of being European. Only if it had weight in the<br />

region, it could prove its importance to Europe. If its Bosnian policy failed, it<br />

would mean not just the destruction of an Ottoman heritage, but also the<br />

end of Turkey’s European dream.<br />

The Kurdish question did not appear to play any substantial role in<br />

Turkey’s Bosnian policy since Bosnia was an internationally recognized<br />

country and the violence against it was directed mainly from another state,<br />

Yugoslavia. Although Kurdish nationalism was on the rise in those years<br />

and PKK attacks constituted a major internal problem, Turkey presented<br />

inter-­‐group relations in the country as a model to the Balkans. However, it<br />

was also emphasized that if a multi-­‐cultural and democratic Bosnia was<br />

created, this would be an example for the solution of Turkey’s own<br />

problem. Meanwhile, some observers stated that it was easier in Turkey to<br />

go to Bosnia than to criticize Turkey’s Kurdish policy.<br />

In sum, arguing that it was a great country interested in its region,<br />

Ank<strong>ara</strong> tried to play a leadership role and assume guardianship of the<br />

Bosniaks. It launched many diplomatic initiatives, but it was careful not to<br />

act alone. It was emphasized by Turkish decision makers many times that<br />

28 Diplomats at the Turkish Foreign Ministry, Interview by author, Ank<strong>ara</strong>, January 2004.<br />

29 A previous Turkish foreign minister, Interview by author, Ank<strong>ara</strong>, 13 January 2004.<br />

15

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

Turkey would act multilaterally and did not have any neo-­‐Ottomanist<br />

dreams. Turkey considered that as long as it could assert its weight in the<br />

Balkan crisis, it would be taken into account by the US, European countries<br />

and international organizations.<br />

CONCLUSION<br />

This study analyzed Turkey’s foreign policy during Bosnian War between<br />

1992-­‐1995. Turkish state identity has been discussed heavily in the wake of<br />

the end of the Cold War and alternative identities were proposed instead<br />

especially by Kurdish nationalists and Islamists. As the country’s strategic<br />

role that it acquired during the Cold War was increasingly questioned, there<br />

seemed to be ambiguity regarding the path that Turkish foreign policy<br />

makers would choose. The war in Bosnia started at the very time in which<br />

Turkey was experiencing an identity crisis.<br />

The findings of this study supports the hypothesis that constructivist<br />

approach helps us make sense of Turkey’s Bosnia policy. Turkey tried to<br />

prove that it could still play an important role in its neighborhood,<br />

especially in Europe in the new circumstamces of the post-­‐bipolar world<br />

system. Turkey’s Bosnian policy constituted a hallmark because it<br />

represented the most active foreign policy attitude of Ank<strong>ara</strong> since the<br />

Cyprus intervention of 1974. Turkey found that as it acted rigorously and<br />

tried to convince international actors to act more assertively, it was<br />

increasingly taken into consideration by the great powers, like the US and<br />

EU. The fact that it started bearing the fruits of its active policy encouraged<br />

Turkey to maintain the intended course.<br />

During the Bosnian war Turkish policymakers stressed the continuing<br />

importance of Turkey for the stability of the neigboring regions. The wars<br />

of Yugoslav dissolution witnessed many narratives of Turkish leaders<br />

declaring the greatness of the country. This dominant narrative was<br />

accompanied by an active foreign policy implemented by the Turkish<br />

leaders ch<strong>ara</strong>cterized by Ank<strong>ara</strong>’s many diplomatic initiatives to bring the<br />

Bosnian issue to the attention of the international community and convince<br />

international actors to take more measures in order to stop the conflict.<br />

This study argued that this discourse and foreign policy were caused by<br />

Turkish leaders’ desire to show Turkey’s still lasting geopolitical signifance<br />

to the world. Related to that they also aimed to maintain the state identity<br />

that Turkey had acquired during the Cold War as part of the Western world.<br />

Turkish policy makers found that as long as they launched initiatives for the<br />

solution of the conflict, they were taken more seriously by the US and other<br />

international actors.<br />

16

Turkish Foreign Policy toward the Bosnian War (1992-­‐1995)<br />

BIBLIOGRAPHY<br />

“Bosna’ya silah gönderdik”, Hürriyet, 4 December 1994.<br />

BANCHOFF Thomas, “German Identity and European Integration”,<br />

European Journal of International Relations, Vol. 5 (1999), p. 259-­‐289.<br />

CAMPBELL David, Writing Security United States Foreign Policy and the<br />

Politics of Identity (Manchester: Manchester University Press, 1992), p.<br />

76.<br />

CHAFETZ Glenn, Michael Spirtas, and Benjamin Frankel, “Introduction:<br />

Tracing the Influence of Identity on Foreign Policy”, Security Studies,<br />

Vol. 8 (Winter 1998-­‐1999, Spring 1999), p. VIII-­‐XXII.<br />

CHECKEL Jeffrey. T., “The Constructivist Turn in International Relations<br />

Theory”, World Politics, Vol. 50 (1998), p. 324-­‐348.<br />

CORNELL Erik, Turkey in the 21st Century, Opportunities, Challenges,<br />

Threats, Britain: Curzon, 2001.<br />

ÇAĞLAYAN Selin, “Ank<strong>ara</strong>’nın kâbusu: Balkan Savaşı…”, Hürriyet, 23<br />

November 1992.<br />

ÇALIŞ Şaban H., Hayaletbilimi ve Hayali Kimlikler, Neo-­‐Osmanlılık, Özal ve<br />

Balkanlar, Konya: Çizgi, 2001.<br />

DAĞI İhsan D., “Transformation of Islamic Political Identity in Turkey:<br />

Rethinking the West and the Westernization”, Turkish Studies, Vol. 6<br />

(2005).<br />

FULLER Graham E. et. al., Turkey’s New Geopolitics from the Balkans to<br />

Western China (Boulder: Westview Press, 1993).<br />

İDIZ Semih D., “Ank<strong>ara</strong> welcomes peace accord for Bosnia”, Turkish Probe,<br />

24 November 1995, pp. 7-­‐8.<br />

İDIZ Semih D., “Bosnia crisis reaches endgame”, Turkish Probe, 1 September<br />

1995.<br />

KARAOSMANOĞLU Ali L., “Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği Açısından<br />

Türkiye-­‐Avrupa Birliği İlişkileri”, Doğu Batı, IV/14 (2001), p.156-­‐166.<br />

KOWERT Paul A., “National Identity: Inside and Out”, Security Studies, Vol. 8<br />

(Winter 1998-­‐1999, Spring 1999), p. 1-­‐34.<br />

KRAMER Heinz, A Changing Turkey, The Challenge to Europe and the United<br />

States, Washington, D. C.: Brookings, 2000.<br />

KUT Şule, “Yugoslavya Bunalımı ve Türkiye’nin Bosna-­‐Hersek ve<br />

Makedonya Politikası: 1990-­‐1993”, in Sönmezoğlu (ed.), Türk Dış<br />

Politikasının Analizi.<br />

LESSER Ian O., “Turkey’s Strategic Options”, The International Spectator,<br />

Vol. 34 (1999), p.79-­‐88.<br />

LYNCH Marc, “Abandoning Iraq: Jordan’s Alliances and the Politics of State<br />

Identity”, Security Studies, Vol. 8 (Winter 1998-­‐1999, Spring 1999), p.<br />

347-­‐388.<br />

ÖZCAN Gencer, “Doksanlarda Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve Dış<br />

Politikasında Askeri Yapının Artan Etkisi”, in G. Özcan and Ş. Kut (eds.),<br />

17

Birgül Demirtaş Coşkun<br />

En Uzun On Yıl, Türkiye’nin Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Gündeminde<br />

Doksanlı Yıllar, İstanbul: Büke, 2000, p.67-­‐101.<br />

ROBINS Philip, Suits and Uniforms, Turkish Foreign Policy Since the Cold<br />

War, Seattle: University of Washington Press, 2003.<br />

SÖNMEZOĞLU Faruk, “Dünya ve Türkiye”, in F. Sönmezoğlu (ed.), Türk Dış<br />

Politikasının Analizi (İstanbul: Der, 2004), p. 985-­‐1006.<br />

UZGEL İlhan, “Doksanlarda Türkiye İçin Bir İşbirliği ve Rekabet Alanı<br />

Ol<strong>ara</strong>k Balkanlar”, in Gencer Özcan & Şule Kut, eds., En Uzun On Yıl<br />

(İstanbul: Boyut, 1998).<br />

ÜNAL Hasan, “Bosnia II – a Turkish critique”, The World Today, Vol. 51<br />

(1995)<br />

WENDT Alexander, Social Theory of International Politics, Cambridge:<br />

Cambridge University Press, 1999.<br />

YALÇIN Nilüfer, “Çetin: ‘Derhal uyacağız”, Milliyet, 1 June 1992.<br />

YİNANÇ Barçın, “Hiçbirşeyi daha kötü bırakmadım”, Milliyet, 30 July 1994.<br />

18

THE STRATEGIC RELEVANCE OF AGRI IN EUROPE’S<br />

SOUTHERN GAS CORRIDOR<br />

László Marácz *<br />

Özet<br />

Avrupa, enerji açısından neredeyse tamamen kıta dışındaki satıcıl<strong>ara</strong><br />

bağımlıdır. Son zamanlarda Avrupa Birliği (EU), çeşitli ülkelere enerji<br />

bağımlığını azaltmayı baş<strong>ara</strong>madı. Bu durum, Avrupa Birliğini dünya<br />

arenasında jeopolitik bir oyuncu ol<strong>ara</strong>k oldukça savunmasız bırakmıştır.<br />

Özellikle merkezî ve Doğu Avrupa ülkeleri doğalgazlarını Rusya'dan<br />

sağladıkları için neredeyse tamamen onl<strong>ara</strong> bağlımlıdır. <strong>Merkezi</strong> ve Avrupa<br />

kıtasındaki bazı ülkeler bu durumunu değiştirmeye çalışmaktadırlar.<br />

Azerbaycan, Gürcistan ve Romanya, 2010 Nisan ayında Rusya'yı atlay<strong>ara</strong>k<br />

Hazar Denizi yoluyla K<strong>ara</strong>deniz'den Avrupa'ya doğalgazı taşımak için<br />

anlaştılar. Bu yıliçinde Macaristan da AGRI adlı konsorsiyuma katıldı. Sonuç<br />

ol<strong>ara</strong>k, AB üye ülkeler, Rus kontrolündeki doğalgaz boru hatlarına daha az<br />

bağımlı olacak.<br />

Anahtar Kelimeler: Enerji çeşitliliği, AGRI, LNG, K<strong>ara</strong>deniz, Jeopolitik.<br />

Abstract<br />

Europe is almost completely dependent for her energy on outside suppliers. In<br />

recent years the European Union (EU) has not succeeded in reducing the<br />

energy dependencies by diversification, a keyword in European strategic<br />

papers (see, COM 2008 781 final). This makes the European Union as a<br />

geopolitical player in the world arena rather vulnerable. Especially the<br />

countries in Central and Eastern Europe are almost completely dependent for<br />

their gas supplies on Russia. Some countries in the Central and European space<br />

are trying to modify this state of affairs. Azerbaijan, Georgia and Romania have<br />

agreed upon in April of this year to transport gas from the Caspian Sea via the<br />

Black Sea to Europe bypassing Russia. Later this year Hungary also has joined<br />

this so-­‐called AGRI consortium. As a result, EU-­‐member states will be less<br />

dependent on the gas pipelines that are carrying Russian gas through states<br />

that are under Russian control.<br />

Keywords: Energy diversification, AGRI, LNG, Black Sea, geopolitics<br />

EU-­‐RUSSIAN RELATIONS IN ENERGY POLITICS<br />

Russia is intrinsically involved in the EU debate on energy security.<br />

According to Richard Youngs, Russia ‘completely dominates (…) debates<br />

over European energy policy (see Youngs 2009, 79).’ Russia is the main<br />

* Assist. Prof. Dr., University of Amsterdam, Faculty of Humanities, European Studies,<br />

University of Amsterdam, l.k.m<strong>ara</strong>[email protected].<br />

K<strong>ara</strong>deniz Araştırmaları • Kış 2011 • Sayı 28 • 19-­‐28

László Marácz<br />

actor engaged in the issue of supply. As one of the largest global suppliers of<br />

natural gas and oil, Russia can meet high European demands for energy.<br />

Due to its geographical proximity to the Union, the country’s energy giant,<br />

the state-­‐owned company Gazprom is also an obvious partner for European<br />

state members’ energy providers. Russia on the other hand benefits from<br />

these European revenues. One fifth of its annual GDP income is derived<br />

from energy revenues (Godzimirski 2009). However, political unrest in the<br />

post-­‐Soviet space can endanger reliable supply to Europe, as has happened<br />

several times in recent years. Having toppled the communist system only<br />

two decades ago, Russia remains an unstable partner in energy negotiations<br />

(Correlje and Van der linde 2006). In 1994 efforts to place Russia’s pipeline<br />

network under multilateral regulations failed when Russia refused to ratify<br />

the Energy Charter Treaty (Youngs 2009, 80). To prevent further upheavals<br />

and ensure energy security, the EU established a Common Economic Space<br />

(CES) with Russia at a summit in St. Petersburg in 2003. The long-­‐term goal<br />

of the agreement is the formation of an open market between EU and<br />

Russia.<br />

Europe’s demand for gas is high, however, and Russia can meet this<br />

demand like no other actor on the market (Progress Report 2008). Europe<br />

will not be able therefore to exclude Russia from gas deals. Maintaining<br />

good relations with Russia is a prerogative. By creating a more formal<br />

cooperation basis with Russia, EU can, however, avoid becoming a victim of<br />

the sort of unpredictable reactions the Ukraine has had to put up with<br />

regularly. Signed contracts can ensure EU energy safety and reasonable<br />

prices for Russian gas. The Common Economic Space between EU and<br />

Russia provides a framework to establish legally binding documents on gas<br />

deals.<br />

Energy related issues form the “backbone’’ of CES (see Sutela 2005,<br />

14). Due to asymmetrical provisions in supply and demand between the<br />

Union and Russia several gas disputes have had to be solved during the last<br />

years (see Progess Report 2008). Russia has turned out to be a politically<br />

unreliable partner in gas supply. Following political rows with<br />

neighbouring states Russia has regularly turned off the gas tap thereby<br />

hindering transit to Europe. During the Russian war with Georgia in 2008,<br />

following price disputes with Ukraine in 2006 (Stern, 2006; Youngs 2009)<br />

and as a reaction to failed debt payments by Ukraine in 2008 (Pirani et al.<br />

2009), Russia demonstrated its power by causing severe gas shortages in<br />

Central and Eastern Europe following the pipeline cuts. As a consequence,<br />

EU and Russia agreed on an Early Warning Mechanism in 2009 to prevent<br />

further crises leaving EU countries at the mercy of Russian gas magnates<br />

(EU press release, 2009).<br />

European energy security is highly dependent on diplomatic relations<br />

with Russia and joint ventures between European and Russian energy<br />

20

The Strategic Relevance of AGRI in Europe’s Southern Gas Corridor<br />

companies. The foremost objective of Union’s energy policy is to secure<br />

supply. As a ‘net energy importer’ (COM 2008 781 final) Europe is exposed<br />

to energy supply shocks, price volatility and decreasing fossil fuel reserves.<br />

Indigenous energy production covers barely half of Europe’s need, with 56<br />

percent of European energy imported from third countries. In fact,<br />

domestic production even started declining in 2004 (COM 2008 781 final).<br />

If this trend is not reversed, fuel imports will rise even further in the future.<br />

Oil and gas, i.e. 60 and 26 percent in 2008 respectively, compromise the<br />

largest share (COM 2008 781 final). Russia provided 36 percent of oil<br />

imports in 2007 (Europe’s Energy Position, 2009, 21) and 42 percent of gas<br />

import in 2008 (COM 2008 781 final), rendering the EU highly dependent<br />

on Russian resources. Even if substantial increase in Russian energy<br />

supplies is achieved until 2020 twenty percent ‘energy imports [are] set to<br />

rise under almost all scenarios’ (COM 2008 781 final, 3).<br />

THE GREAT PIPELINE RACE<br />

The European Union has not succeeded in developing a common energy<br />

strategy, nor a strategy of energy diversification. There is a lot of talking<br />

about the EU’s sponsored Nabucco-­‐pipeline that should carry gas from<br />

Central Asia and the Caspian Sea region via the Caucasus and Turkey to<br />

Europe thereby bypassing Russia and Ukraine but concrete steps to<br />

construct the pipeline have not been taken so far. It is extremely unlikely<br />

that the Nabucco project will be operative in 2015 as has been planned.<br />

Without a common energy policy and a succesfull strategy of energy<br />

diversification the EU will hardly become a major political player in the<br />

21th century.<br />

Europe is linked to the Russian gas fields by several large gas pipelines,<br />

like the North Stream. More gas pipeline routes, like South Stream will be<br />

planned in the near future and can be considered as a concurrent to the<br />

Nabucco pipeline in the southern gas corridor. These pipelines and projects<br />

are controlled or will be controlled by the Russians or will run through<br />

countries, like Belarus or Ukraine that are politically controlled by Russia.<br />

Also some richer countries in the Western part of Europe, like Germany<br />

have reached an agreement with Russia on the supply of gas. Russian gas<br />

will be carried by pipelines that run directly to Germany via the Baltic Sea,<br />

the so-­‐called North Stream. North Stream is cooperation between the state-­‐<br />

owned Russian company Gazprom, the German energy companies E.ON and<br />

BASF and the Dutch Gasunie. Poland is excluded from this pipeline and the<br />

Russian-­‐German cooperation has been interpreted in Poland as a modern<br />

Molotov-­‐Ribbentrop Pact referring to the Sovjet-­‐Nazi pact preceding the<br />

Second World War that determined the tragic faith of Poland and the other<br />

Central and Eastern European countries during and after the Second World<br />

War.<br />

21

László Marácz<br />

In the past Russia has successfully played EU members off against the<br />

others. The EU treats energy policy as a foreign policy issue, an area<br />

member states like to protect from too much interference from Brussels<br />

(Youngs 2009). By signing bilateral agreements with major national energy<br />

providers such as German E.ON, Italian ENI and French EDF, Russian energy<br />

giant Gazprom has managed to become a direct stakeholder in the largest<br />

national gas markets in Europe (Leal-­‐Arcas 2009). Other competeting non-­‐<br />

EU gas suppliers to the EU, such as Algeria and Libya that are active on the<br />

Italian market, have been made business partners by the Russians in an<br />

attempt to monopolize gas supply into the EU. The Lisbon Treaty added a<br />

clausal on energy solidarity amongst the EU-­‐members. The clausal has no<br />

legal binding, however and is not being obeyed (Progress Report, 2008).<br />

Companies like E.ON, ENI and EDF are therefore helping Russia along in<br />

gaining a gas monopoly.<br />

Hence, Russia has used its monopoly position as a real geopolitical<br />

weapon that can be employed for ‘divide and rule’ tactics. Austria, Hungary<br />

and Serbia could not resist the temptation and were willing to accept the<br />

offer of Gazprom to buy shares in their local energy companies, i.e. Austrian<br />

OMV, Hungarian MOL and Sebian NIS to bind them to the South Stream<br />

project. Russian energy company Surgutneftegas has acquired 21.2 percent<br />

stake in Hungarian oil and gas company MOL, although MOLs constitution<br />

allows only for a foreign stake of 10 percent. This deal violating Hungarian<br />

law was concluded by the pro-­‐Russian, oligarchic government of Prime<br />

Minister Ferenc Gyurcsany who was lobbying for the position of<br />

‘commissioner of the South Stream project’ and made Hungary completely<br />

dependent on Russian interest. Recently the new Hungarian centre-­‐right<br />

government under Viktor Orbán declared by his spokesman Tamás Fellegi,<br />

Hungary’s National Development Minister that the state wants to increase<br />

its leverage in the energy sector and does not welcome foreign stakeholders<br />

in strategic national companies (See Politics.HU). It will be not easy to get<br />

rid of the Russian stake in the MOL company, however. Gazprom was able<br />

to buy the Serbian state energy company NIS for almost nothing and also<br />

acquired the control of pipelines on Serbian territory giving the Serbs the<br />

gu<strong>ara</strong>ntee that South Stream will be running over Serbian territory. In the<br />

end South Stream will reach Silvio Berlusconi’s Italy who is a frequent guest<br />

in the Kremlin and a strong supporter of Russian exclusive energy interest<br />

in Europe (see Lucas 2008).<br />

In order to break the exclusive dependency on Russia gas that is not<br />

only the gas itself but also the routes carrying the gas to the Union the EU<br />

has launched several projects to diversify the routes. The best-­‐known<br />

pipeline project in the southern gas corridor is the already mentioned<br />

Nabucco that will carry gas over the territory of Turkey. But several other<br />

smaller projects, such as the Trans-­‐Adriatic Pipeline (TAP), the Turkey-­‐<br />

22

The Strategic Relevance of AGRI in Europe’s Southern Gas Corridor<br />

Greece-­‐Italy Interconnector (ITGI) or the Azerbaijan-­‐Georgia-­‐Romania<br />

Interconnector (AGRI) all have the potential to be an important element of<br />

the southern gas corridor and even call into question the future of Nabucco<br />

itself. In any case, all these pipelines will draw gas from the same gas fields,<br />

i.e. Sah-­‐Deniz 1-­‐2 in the Caspian Sea region.<br />

European pipeline project Nabucco has been undercut several times by<br />

the Russians. Under Ference Gyurcsány’s pro-­‐Russian government in 2007<br />

Hungary signed a bilateral deal with Gazprom to receive gas via the Russian<br />

pipeline Blue Stream (Youngs 2009). Due to this deal Hungary temporary<br />

withdraw from EUs Nabucco pipeline project triggering criticism from<br />

Brussels (see Aczél 2010). In 2010 Russia signed deals with Azerbaijan,<br />

securing gas supplies to stream to Russia instead of through the delayed<br />

Nabucco pipeline (Socor 2010).<br />

Furthermore, Russian pipeline project South Stream will form a direct<br />

rival supply route to Nabucco as it also carries gas to Southern Europe<br />

(Finon 2010). With French EDF and Italian ENI financing the rival, it is hard<br />

to take Europe seriously in its attempts at solidarity. South Stream will<br />

bypassing Romania and cuts through Bulgaria playing off Romania and<br />

Bulgaria against the other. This is one of the main reasons Romania has<br />

been initiating AGRI bypassing Russia in order to gu<strong>ara</strong>ntee itself a place<br />

within the South Stream project.<br />

RUSSIAN GAS MONOPOLY IN CENTRAL AND EASTERN EUROPE<br />

As mentioned above Russia has an important share in the energy supply of<br />

the European Union. Especially the countries in Central and Eastern Europe<br />

are almost completely dependent upon Russian gas. Slovakia is depending<br />

for 99 percent, the Czech Republic for 78 percent, Hungary for 80 percent,<br />

Poland for 67 percent and the Baltic countries, Estonia, Latvia and Lithuania<br />

for 100 percent on Russian gas. The only exception in Central and Eastern<br />

Europe is Romania that satisfies 85 percent of her gas demands from<br />

internal resources. Furthermore, in these countries the connecting<br />

pipelines to Russia run over Ukrainian territory, i.e. in the case of Slovakia,<br />

Czech Republic, Bulgaria, Greece, Austria, Hungary, Slovenia and Romania<br />

and Russia or Russian controlled countries like Belarus in the case of the<br />

Baltic countries (compare Marácz 2009, 17).<br />

The Russians are very well aware of this and have used the energy<br />

weapon against those who are critical about present day Russia. The small<br />

Baltic countries can be blackmailed by threatening to cut off energy<br />

supplies from Russia. In recent winters Russia was not ready to deliver gas<br />

to Ukraine of president Viktor Yushchenko who was conducting a pro-­‐<br />

Western policy. After the election in February 2010 of this year that was<br />

won by the pro-­‐Russian politician Viktor Yanukovych Ukraine does not<br />

23

László Marácz<br />

have to be afraid that they will be cut off from Russian energy supplies. The<br />

government of Yanukovych will support Russian politics led by Putin and<br />

Medvedev in exchange for lower energy, especially gas prices that will keep<br />

the Yanukovych government longer in power.<br />

Gazprom, Russia’s state-­‐owned sole exporter of Russian gas has not<br />

only succeeded in attaining large shares of European energy firms it also<br />

holds long-­‐term supply contracts with European distributors (Dreyer<br />

2010). In the cases of Slovakia and Bulgaria, where one distributor<br />

dominates the entire market for gas (Stern 2005) consumers are 100<br />

percent dependent on Russian supplies. The Baltic states are also highly<br />

dependent on Russian gas with Gazprom holding a 37 percent stake in Eesti<br />

Gaas (Stern 2005, 127), Estonia’s gas monopoly. These European bilateral<br />

ventures with Russian state-­‐owned gas company Gazprom undermine EU<br />

attempts to speak with one voice and to take up seriously the issue of<br />

energy diversification. As some EU-­‐members rely on only one supplier, i.e.<br />

the Baltic states on Russia securing supplies entails lowering dependency<br />

on these suppliers by diversifying the sources. The Union’s strategy seems<br />

to construct ‘reliable framework conditions’ to realize this diversification<br />

(COM 2008 781 final, 5). Priority infrastructure projects aimed at<br />

interlinking European energy markets and subsequently decreasing their<br />

dependence on third countries is listed under this point. Projects include<br />

the ‘Baltic Interconnection Plan’ which entails key infrastructures necessary<br />

for effective interconnection of the Baltic region with the rest of the EU and<br />

the ‘southern gas corridor’ interconnections to link gas supply from Caspian<br />

and Middle eastern sources and Liquified Natural Gas (LNG) develop LNG<br />

action plan on liquefaction and storage facilities. One of these latter projects<br />

is AGRI.<br />

THE STRATEGIC RELEVANCE OF AGRI<br />

As we have discussed above especially the countries between Germany and<br />

Russia in the Central and Eastern European zone are worried about their<br />

energy supplies that is strongly connected to their security and safety. To<br />

retake the initiative three presidents, the President of Azerbaijan Ilham<br />

Aliyev, the President of Georgia Mikheil Saakashvili and the Romanian<br />

President Trajan Basescu met in Azerbaijan’s capital Baku on 14 September<br />

of this year and signed the Baku decl<strong>ara</strong>tion in which the three heads of<br />

state decided to construct a gas pipeline that will connect the three<br />

countries. The construction of the pipeline labeled AGRI which is the<br />

abbreviation of ‘Azerbaijan-­‐Georgia-­‐Romania-­‐Interconnection’ will connect<br />

these countries via the Black Sea. The Georgian president Saakashvili who<br />

is clearly on the side of the West and would like his country to join NATO<br />

has played a crucial role in setting up AGRI. With the help of the AGRI<br />

24

The Strategic Relevance of AGRI in Europe’s Southern Gas Corridor<br />

project Saakashvili himself is using energy as a geopolitical weapon against<br />

Russia trying to embarrass the Russians at their own playing field.<br />

AGRI will draw gas from the Caspian Sea that will be carried via a<br />

pipeline across land to Georgia for liquefaction. This process of liquefaction<br />

will take place in a plant for LNG exports at the Azerbaijan-­‐owned oil export<br />

terminal of Kulevi in Georgia. Kulevi is by the way at “spitting distance”<br />

from the breakaway autonomous territory Abkhazia. Abkhazia is a<br />

marionette state of Russia and is providing Russia a stronger geopolitical<br />

position in the southern part of the Caucasus to put pressure on the AGRI<br />

project. Commentators are afraid that this will make the AGRI project<br />

vulnerable indeed. Further transport of LNG will take place via tankers<br />

from the Georgian port of Poti to the Romanian Black Sea port of Constanta.<br />

In Constanta a terminal will be constructed for the re-­‐gasification of the<br />

LNG. The gas will be pumped through Romanian’s pipeline system to<br />

Hungary and to the rest of the Balkans and the European Union.<br />

The Romanian President Traian Basescu has declared that the project<br />

will be set in motion by all means but that he is hoping for financial support<br />

from Brussels. An advantageous moment for this is the coming year 2011<br />

because in the first half year Hungary will chair the Union and afterwards<br />

Poland. The latter country is strongly supporting the Eastern Partnership to<br />

establish all sorts of ties in the post-­‐Soviet space having Georgia and<br />

Azerbaijan among its members. Basescu is counting on support from<br />

Hungary where recent elections in April 2010 have been won with a<br />

landslide by the pro-­‐Western, centre-­‐right coalition led by Viktor Orbán.<br />

This coalition took the government position of the Hungarian socialist party<br />

MSZP, an ardent supporter of Gazprom policy. On September 20 Hungary<br />

even announced it would become a shareholder in AGRI project. Now the<br />

following state energy companies, i.e. Romanian Romgaz, Georgian Oil and<br />

Gas Corporation (GOGC), the State Oil Company of Azerbaijan Republic and<br />

the Hungarian Magyar Villamos Müvek Zrt. each holds a 25 percent stake in<br />

the project. Interestingly the Hungarian government had to leave out the<br />

MOL company because a Russian company has a stake in MOL, otherwise<br />

the Russians would have entered the AGRI project through the backdoor.<br />

AGRI will carry eight billion cubic metres gas a year (bcm/year) to<br />

Europe. Compared to the planned 38 bcm/year of Nabucco this is a rather<br />

modest figure. AGRIs capacity will be about five times less than Nabucco’s.<br />

The figure is indeed rather modest when we take into account the yearly<br />

LNG-­‐import of a country like France that is about twice as much as the 8<br />

bcm/year that is planned by AGRI. The project financing will require a<br />

relatively modest amount of money of 4-­‐6 billion euro. These figures can be<br />

lifted quite easily as demands will increase, however. In speeding up the<br />

distribution possibilities of AGRI to Central Europe and the Balkans the<br />

interconnecting pipeline between Hungary and Romania has already been<br />

25

László Marácz<br />

constructed. On October 14 of this year the gas pipeline linking the<br />

Romanian city of Arad and the Hungarian city of Szeged making the<br />

distribution of AGRI gas to Central Europe possible has been opened. It is<br />

also one of the first gas pipelines running ‘north-­‐south’ in the Central and<br />

Eastern European area. The opening was attended by European<br />

commissioner for energy, Günther Oettinger who announced that pipelines<br />

running ‘north-­‐south’ on the territory of the Union, like the Arad-­‐Szeged<br />

pipe line and their connections to the north will be sponsored by the<br />

European Commission. North-­‐south pipelines play an important role in the<br />

energy security of the Union.<br />

EU-­‐projects in the southern energy corridor are strengthened by a<br />

decision of the European Commission to establish a Danube Region in order<br />

to interconnect a geopolitical territorial unit, a European macro-­‐region<br />

through which the Danube river is flowing consisting of Germany, Austria,<br />

the Slovak Republic, Hungary, Croatia, Serbia, Romania, Bulgaria, the<br />

Republic of Moldova and Ukraine – six of which are EU Member States, and<br />

in a broader territorial context the region also comprises the Czech<br />

Republic, Slovenia, Bosnia Herzegovina and Montenegro. Concerning<br />

Germany and Ukraine only the regions have been invited that are crossed<br />

by the Danube, like the German federal states Baden-­‐Württenberg and<br />

Bavaria. By doing so it is prevented that Germany with its enormous<br />

economic power would dominate the Danube strategy (European<br />