Kılıçdaroğlu&#;nun &#;Beşli çete&#; dediği holdingler Cengiz, Limak, Kalyon, Kolin ve Makyol&#;un aldığı kamu ihaleleri
Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, yılı bütçe görüşmelerinin ilk gününde (7 Aralık)Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) yaptığı konuşmasında, Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) iktidarı süresince kamu ihaleleri alarak kamu-özel sektör işbirlikleri (KÖİ) çerçevesinde yapılan projeleri yürüten ve dünyada en fazla devlet ihalesi alan 10 şirket arasındaki beş büyük şirkete dikkat çekti. Kılıçdaroğlu, haksız kazanç elde ettikleri iddiasında bulunduğu ve &#;Beşli çete&#; olarak nitelendirdiği şirketlerin yatırımlarını iktidara geldiklerinde kamulaştıracaklarını açıkladı.
CHP Genel Sekreteri Selin Sayek Böke, 10 Eylül&#;de Halk TV’de Fatih Ertürk ile Günün Raporu programına konuk oldu ve kamulaştırma tartışması başlattı. CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun bütçe görüşmelerinin başladığı 7 Aralık&#;ta yaptığı açıklamalar da sosyal medyada geniş yankı buldu. Kılıçdaroğlu bütçe görüşmelerindeki konuşmasında Cengiz Holding, Limak Holding, Kalyon Holding, Kolin Holding ve Makyol Holding için &#;Beşli çete&#; dedi.
CHP Mersin Milletvekili Ali Mahir Başarır’ın 1 Ekim tarihinde açıkladığı “Devletten En Çok İhale Alan Firmalar ve Usulsüzlükler” başlıklı rapora göre, ’ten yılına kadar Kamu İhale Kanunu ( yılında yürürlüğe giren sayılı Kamu İhale Kanunu bugüne kadar kez değiştirildi) madde 21/b (pazarlık usulü ile verilen ihaleler) uyarınca bu beş şirketin aldığı kamu ihaleleri şöyle:
Kolin Holding yedi kamu ihalesi aldı. İhale bedelleri toplamı 10 milyar milyon Türk Lirası.
Cengiz Holding 12 kamu ihalesi aldı. İhale bedelleri toplamı 7 milyar 98 milyon Türk Lirası.
Kalyon Holding sekiz kamu ihalesi aldı. İhale bedelleri toplamı 4 milyar milyon bin Türk Lirası.
Makyol Holding 11 kamu ihalesi aldı. İhale bedelleri toplamı 3 milyar milyon bin Türk Lirası.
Limak Holding üç kamu ihalesi aldı. İhale bedelleri toplamı2 milyar milyon bin Türk Lirası.
Sözkonusu ihaleler içinde köprüler, otoyollar, havalimanı, tünel ve şehir hastaneleri ihaleleri bulunuyor. Osmangazi Köprüsü, Üçüncü Havalimanı, Avrasya Tüneli ve Üçüncü Köprü, en çok dikkat çeken projeler arasında.
Gazeteci Bahadır Özgür, Gazete Duvar’da yayımlanan “İnşaat-siyaset kompleksi: Kim, kimi besliyor?” başlıklı yazısında, farklı kurumların açtığı milyon lira ve üzeri ihalelerden en fazla pay alan 10 şirkete değinerek, kamusal kaynakların belirli şirketlere aktarılması sürecini sayılarla gözler önüne serdi:
Kamu-Özel İşbirliği (KÖİ) projeleri üzerine çalışan ve TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’ndaki bütçe görüşmelerini takip eden gazeteci Çiğdem Toker de Sözcü&#;deçıkan“ bütçesinde garanti tutarları” başlıklı yazısında, KÖİ projelerine dair ulaştığı garanti bedellerine yer verdi. Buna göre,
Sağlık Bakanlığı&#;nın yılı bütçesinde şehir hastanelerine 16 milyar milyon TL garanti bedeli ayrıldı.
Ulaştırma Bakanlığı, bütçesinde trafik garantileri ve katkı ödemeleri için milyon TL ayırdı.
Karayolları Genel Müdürlüğü’nün yılı bütçe teklifinde yap-işlet-devret modeliyle yaptırılan ulaştırma projelerine ilişkin trafik garantileri ve katkı ödemeleri için 14 milyar 49 milyon TL ödenek ayrıldı.
Toker yazısında, koronavirüs salgını günlerindeki gelir kayıpları ve vatandaşların ihtiyaçlarına vurgu yaparak bütçesinden KÖİ projeleri için 31 milyar Türk Lirası ayrıldığını belirtti.
Cengiz Holding
Başarır’ın açıkladığı rapora göre, &#;Cengiz İnşaat&#; olarak ’li yıllarda altyapı işleriyle faaliyete başlayan Cengiz Şirketler Grubu, şu anda inşaatın yanı sıra madencilik, enerji, turizm, makine, havacılık ve sigorta sektörlerinde çalışıyor.
Cengiz Holding’in aldığı kamu ihaleleri arasında yılında ETİ Bakır A.Ş., ’te ETİ Alüminyum ve sonrasında Boğaziçi Elektrik, Akdeniz Elektrik, Uludağ Elektrik ve Çamlıbel Elektrik dağıtım ortaklıkları bulunuyor.
İstanbul&#;un üçüncü havalimanı olan İstanbul Havalimanı, Cengiz Holding, Kalyon Holding,Kolin Holding ve Limak Holding ortaklığında yapıldı.
Cengiz Holding’e bağlı ETİ Bakır A.Ş.’nin, Artvin Cerattepe’deki madencilik faaliyetlerini, yerel halk ve ekolojist aktivistler doğa katliamına yol açtığı gerekçesiyle yargıy taşıdı.
yılları arasında 26 kamu ihalesi alan Cengiz Holding’in aldığı bu ihalelerin toplam bedeli 12 milyar bin TL. Cengiz Holding Eylül tarihleri arasında ise toplam 22 milyar milyon TL’lik kamu ihalesi aldı. Bu süre içerisinde kamudan aldıkları 18 ihalenin 12’sini 21/b pazarlık usulü ile alan Cengiz Holding’in sadece 21/b usulü ile son iki yılda aldığı dört ihalenin toplam sözleşme bedeli 3 milyar milyon TL.
Cengiz Holding’in aldığı kamu ihaleleri arasında havalimanları, elektrik dağıtım, metro, hızlı tren, baraj, otoyol yapımları, demiryolu hattı, hidroelektrik santral (HES), tünel, liman yapımı bulunuyor. Öne çıkan projeler ve toplam ihale bedelleri şu şekilde:
İstanbul Havalimanı: 58 milyar milyon TL
İstanbul Avrupa Yakası Boğaziçi Elektrik Dağıtım: 3 milyar milyon TL
İstanbul Taksim &#; 4. Levent metrosu: 2 milyar TL
Ankara &#; İstanbul Hızlı Tren 2. Etap: 1 milyar TL
Kuzey Marmara Otoyolu: 13 milyar milyon TL
Ankara &#; İstanbul hızlı tren t26 tüneli: milyon bin TL
Gayrettepe &#; İstanbul metrosu: 4 milyar milyon TL
Gebze &#; Halkalı banliyo hattı: 8,3 milyon TL
Limak Holding
Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) Başkanı Nihat Özdemir&#;in sahibi olduğu Limak Holding, büyük oranda altyapı inşaatları alanında faaliyet gösteriyor. Şirket, Adalet ve Kalkınma Partisi iktidarında yapılan özelleştirmelerden büyük gelir elde etti.
Limak Holding, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) bünyesindeki çimento fabrikaları, enerji üretim santralleri, elektrik dağıtım bölgeleri projelerinde yer aldı. Holding ayrıca Sabiha Gökçen Havalimanı&#;nın işletim hakkına da sahip. Limak Holding, Tekel&#;in özelleştirilmesi sürecinde, Tekel alkollü içkiler bölümünü satın alan Mey İçki&#;nin de ortakları arasında.
Limak Holding’in Kamu İhale Kanunu madde 21/b (pazarlık usulü ihale yöntemi) ile aldığı son üç kamu ihalesinin toplam bedeli 2 milyar milyon bin TL.
Holdingin aldığı ihaleler arasında köprü-otoyol, baraj-HES, havalimanı yapımı ve işletme hakkı, yüksek hızlı tren, çimento fabrikası, stadyum, metro bağlantısı yapımı, çeşitli altyapı inşaatları, otoyol boru hattı ve teknopark inşaatı bulunuyor.
Limak&#;ın öne çıkan projeleri ve toplam ihale bedelleri şöyle:
Çanakkale Köprüsü ve Çanakkale otoyolu: 10 milyar milyon bin TL
İstanbul Havalimanı: 58 milyar milyon TL
Çetin Barajı ve Hidroelektrik Santrali: 2 milyar milyon TL
Sabiha Gökçen Havalimanı: 2 milyar milyon TL
Ankara Yüksek Hızlı Tren Garı : milyon dolar
Limak Holding’in baraj ve barajlar üzerine kurduğu HES’ler, doğa tahribatına, tarihi dokunun zedelenmesine ve yok olmasına sebep olmuş, bu durum medyaya da yansımıştı. Holdingin özellikle baraj ve HES projelerini yerel halk zaman zaman protesto etmiş ve bu protestolara kolluk kuvvetleri müdahale etmişti.
Kalyon Holding
Gaziantep merkezli Kalyon Holding, Taksim Meydanı’nın düzenlenmesi, Marmaray, İstanbul Uluslararası Finans Merkezi gibi projelerle tanınıyor. Kalyon İnşaat’ın toplu konut, yol, köprü, altyapı, kamu binaları, arıtma tesisleri, alışveriş merkezleri ve ticaret merkezi alanlarında yatırımları bulunuyor. Bunun yanı sıra holding, elektrik üretimi, elektrik ve doğalgaz dağıtımı alanlarında da çeşitli ortaklıklarla faaliyet yürütüyor. Kalyon Holding, Devlet Su İşleri (DSİ), İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ) ve belediyelerden de çeşitli altyapı projeleri aldı.
Kalyon Holding’in yılları arasında aldığı kamu ihalelerinin toplam bedeli 23 milyar milyon TL. Kalyon Holding döneminde Kamu İhale Kanunu 21/b kapsamında toplam bedeli milyon bin TL karşılığında olan sekiz kamu ihalesi aldı.
Kalyon Holding’in aldığı ihaleler arasında havalimanı yapımı, yüksek standartlı demiryolu inşaatı, deniz geçişi isale hattı, otoyollar, doğalgaz depolama projesi, tünel, içme suyu isale, metro hattı, raylı sistem, hastane, stadyum, HES projeleri bulunuyor.
Kalyon Holding’in aldığı belli başlı ihaleler ve toplam ihale bedelleri şu şekilde:
İstanbul Havalimanı: 58 milyar milyon TL
KKTC Deniz Geçişi İsale Hattı: milyon TL
Kuzey Marmara Otoyolu: 13 milyar milyon TL
Dudullu-Bostancı metrosu: 1 milyar bin TL
Mecidiyeköy-Mahmutbey metro hattı: milyon bin TL
Gayrettepe 3. Havalimanı metro: 4 milyar milyon TL
Kirazlı-Halkalı metrosu: 2 milyar milyon TL
Başakşehir Stadyumu: milyon bin TL
Taksim Meydanı düzenleme inşaatı: 51 milyon bin TL
Kolin Holding
Koloğlu kardeşlerin sahip olduğu Kolin Holding’in, Limak Holding ve Cengiz Holding ile ortaklığı bulunuyor. Kolin Holding de altyapı inşaatları, elektrik santralleri, elektrik dağıtımı alanlarında faaliyet gösteriyor. Kolin Holding’in son beş yılda aldığı kamu ihale bedellerinin toplamı 20 milyar milyon TL.
Kolin Holding’in aldığı kamu ihaleleri arasında baraj yapımı, metro, otoyol, termik santral, yat limanı, demiryolu, tren garı, HES ve liman inşaatları bulunuyor.
Kolin Holding’in aldığı ve öne çıkan kamu ihaleleri ile toplam ihale bedelleri şu şekilde:
Yeni Havalimanı &#; Halkalı metro hattı: milyar TL
Soma Kolin Termik Santrali: 1 milyar milyon TL
Kuzey Marmara Otoyolu: 13 milyar milyon TL (konsorsiyum)
Ankara Hızlı Tren Garı: milyon bin TL
Makyol Holding
Adnan Çebi’nin yönetim kurulu başkanı olduğu Makyol Holding’in yalnızca yılında 10 milyar milyon TL değerinde kamu ihalesi aldığı iddia ediliyor. Bunların içinde Kara Yolları Genel Müdürlüğü’nden alınan ihaleler ve Sabiha Gökçen Havalimanı Gelişim Projesi ihalesi bulunuyor.
Makyol Holding’in yürüttüğü bazı projeler ve ihale bedelleri şöyle:
Sabiha Gökçen Havaalanı İkinci Pist: 1 milyar milyon TL
Osmangazi Köprüsü: 1,2 milyar dolar (Nurol, Özaltın, Makyol, Astaldi, Yüksel ve Göçay konsorsiyumu)
Gebze &#; Orhangazi &#; İzmir Otoyolu: 10 milyar 51 milyon TL
Boğaziçi ve Fatih Sultan Mehmet köprülerinin büyük onarımı ve yapısal takviyesi yapım işi: milyon bin TL
Ovit Tüneli: 1,5 milyar TL
Çorlu &#; (Kınalı &#; Tekirdağ) Ayr. Yolu: 9 milyar milyon TL
İhalelerle ilgili eleştiriler
Kamu-özel ortaklığıyla yapılan bu projelerde, kamu ihalelerinin belirli holdinglere Kamu İhale Kanunu&#;nun 21/b maddesi uyarınca verilmesinin yanı sıra, projelerin yapım maliyetlerinin yüksekliği, projelere dolar üzerinden verilen garantiler, projelerin gerekliliği ve verimliliği, projelere verilen yolcu, hasta, geçiş ücreti garantileri de tartışılıyor. Dünya Bankası’ndan devlet garantisiyle alınan kredilerle yapılan bu projelerin borç yükünün yalnızca bugünü değil gelecek nesilleri de etkileyecek olması eleştiriliyor.
Bunun yanı sıra, bu projelerin bir kısmının yapım süreçlerinde maliyeti düşürmek amacıyla işçi sağlığı ve iş güvenliğine gerekli önemin verilmemesi de sebep olduğu iş kazaları ve iş cinayetleriyle dikkatleri çekiyor. Özellikle baraj ve hidroelekrik santrallerin yapılması sürecinde çevrenin tahribatı da projelerin eleştirilmesine neden oldu. Kamu ihalelerinin yüksek fiyatlarla belirli şirketlere verilmesinin yarattığı haksız rekabetin serbest piyasada yarattığı tekelleşme ile bu rekabetle baş edemeyen firmaların batması da projelere yönelik eleştiriler arasında yer alıyor.
KÖİ kapsamındaki projelerde belli gruplara yapılan kaynak aktarımlarının, kamunun yararına kullanıp kullanılmadığı da önemli bir tartışma konusu. Bu projeleri yürütenlerin kamu yararını gözetip gözetmedikleri noktasında şeffaf ve bağımsız bir biçimde denetlenip denetlenmedikleri de eleştiriliyor.
Özellikle ulaştırma projelerinde sabit trafik ve fiyat üzerinden gelir garantilerinin verilmesi de yarattığı kamu zararı açısından tartışılıyor ve Osmangazi Köprüsü de bu duruma örnek gösteriliyor. Başkent Üniversitesi İktisat Bölümü Başkanı Prof. Dr. Uğur Emek, “Mega projelerde önden yüklemeli gelir garantisi: Osmangazi Köprüsü” başlıklı yazısında, verilen gelir garantisini ve bunun vergi mükellefleri olarak vatandaşlara yükünü şöyle tarif ediyor: “Osmangazi köprüsünün 1. sınıf araçlar için yılı tek yönlü güncellenmiş resmi ücreti KDV dahil ,90, hariç ise ,17 TL’dir. Sözleşmeye göre yılında olması gereken ücret ise ,80 TL’dir. Bu durumda katkı payı ,64 TL’dir. Garanti edilen araç için her halükarda TL tutarındaki katkı payı milli bütçeden işletmeciye ödenmektedir. Ayrıca, geçmeyen her araç için de sözleşmeye göre güncellenen araç başı toplam ücret de (,80 TL) işletmeciye ödenmektedir.”
Özetle, bu şirketlerin kamu-özel işbirliği ile yapılan projeler için aldıkları kredilere Hazine&#;nin kefil olması, kamu bankalarının şirketler adına borçlanması ve şirketlere dolar ve euro üzerinden gelir garantileri verilmesi eleştiriliyor.
Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, bakanlığın yılı bütçe yasa teklifi üzerindeki görüşmeler sırasında muhalefet partilerinden milletvekillerinin KÖİ projelerine ilişkin itirazlarını dinledi ve bu projelerin “akılcı bir yöntemle” inceleneceğini söyledi.
