Guti Devleti

guti devleti

Destpêk kaynağı değiştir]

Kürtlerin bilimsel kökeni üzerine 'yılından beridir, devam eden ağırlıkla iskeletler üzerine yapılan DNA araştırmaları olmak üzere, Paleo/Arkeo genetik kanıtların buluntularına dayalı disiplinler arası bir dizi Bilimsel çalışma sonucunda, Gutiler'in de aralarında bulunduğu bir dizi etnik grubun Kürt etno-genezini oluşturan Ön Atalar'dan olduğu iddia edilmektedir.^[34]^[35]^[36]

Guti ve Kürt kelimelerinin fonetik benzerliğinden yola çıkarak, Jamie Stokes'un editörlüğünü yaptığı "Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East" ansiklopedisinde konu, " MÖ civarına tarihlenen Sümer yazıları Karda veya Qarda topraklarına ve orada yaşayan insanlara Guti ve diğer varyantlar olarak atıfta bulunur. Bunların Kürt olarak tanınacak halklara yapılan en eski yazılı referansları olduğunu söylemektedir.^[37] Yapılan bazı çalışmalar sonucunda da Gutilerin, Kürtlerin etnogenezine katkıda bulunduğu ve erken atalarını teşkil ettiği iddia edildi.^[38]^[39]^[40]

Kaynakça[değiştir
Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı
Sitemizde daha önce sıklıkla Kürt tarihi ve Kürtlerin kökeni alanında çeşitli bilgilendirici makaleler yazmıştık. Bugün de Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı başlıklı yazımız ile Kürt isminin tarihi geçmişi ve Kürtlerin tarihteki konumu hakkında faydalı noktalara değineceğiz. Kürtlerin tarihte kurduğu devletler hakkında da bilgi elde edeceğiniz makalemizi okuyup istifade edeceğinizi umuyoruz.
İçindekiler:
Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı
Orta Doğu’nun en eski ve en kadim milletlerinden birisidir Kürtler. Kürt ırkının geçmişi binlerce yıl önceye dayanmaktadır. Öyle ki; tarihte “Kürt” ismine ilk rastlanılan belgeler, milattan önce yüzyıla aittir. Yani günümüzden tam 4 bin yıl evvel ki yazılı kaynaklara… Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı Sümerlere ait olan bu yazılı kaynaklarda bir halkı ve bir topluluğu tanımlamak için “Kar’da” kelimesi kullanılmıştır. Ünlü tarihçilere ve Kürdologlara göre “Kar’da” ifadesi ile bahsedilen halk Kürt halkıdır. Kürtlerin tarihi ve Kürt isminin çıkışı da bu yıllara dayanmaktadır. Daha fazla detaylı bilgi için Kürt Tarihi ve Uygarlığı, Kürt İcatları tıklayınız.
Günümüzden yıl önceki Sümer yazıtlarından da anlaşılacağı üzere Kürt kelimesinin geçmişi bilinenden çok daha önce ve çok daha kadimdir. Bu tarihten daha öncesi olduğu kesindir; zira bir topluluğun bulunduğu ve bu topluluğu tanımlamak için kullanılan bir isim olması, o toplumun yüzyıllardır bir arada yaşadığına delalettir. Bununla birlikte, milattan önce yüzyıl evveline dair herhangi bir yazılı kaynak günümüzde bulunmuş değildir. Bu noktadan çıkışla Kürt halkının en az 4 bin yıldır var olduğu belirtilmektedir.
kürtlerin tarihi ve kürt isminin çıkışı
Kürt İsminin Çıkışı ve Bu Konudaki Belgeler
Kürt isminin çıkışı olarak da kabul edilen bu tarih, Kürt tarihinin de başlangıcı olarak kabul edilebilir. Bunun yanında bazı tarihçilere göre Kürt halkının varlığı daha yakın döneme, dayanır. Zira milattan önce 4. yüzyılda yaşayan Xenophon (Ksenefon) yazılarında geçen “Kardukhoi” sözcüğü “Kürtler” anlamına gelmektedir. Bazı tarihçiler bu kelimeyi tarihte Kürt ismine rastlanılan ilk belge olarak kabul etmektedirler. Yeryüzünün İlk Kavmi Kürtler ve Konuşulan İlk Dili Kürtçe hakkında daha fazla bilgi almak için tıklayabilirsiniz.
Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı Tüm bunlar bir tarafa olmak üzere günümüz şekliyle “Kürt” sözcüğünün tarihi metinlerde yer alması ilk olarak Sasaniler dönemindedir. Sasaniler döneminde kaleme alınan Kârnâmag î Ardashîr î Babagân destanında günümüz şekliyleKürt kelimesi ilk defa geçmektedir. Dolayısıyla bazı tarihçiler de Kürt kelimesinin çıkış zamanını bu destana atıf yaparak bu dönem olarak kabul etmektedirler. En yakın dönem olarak belirtilen Sasani dönemi dahi kabul edilse, Kürt kelimesinin en az 2 bin yıllık geçmişi olduğu ortaya çıkmaktadır. Bunun yanında diğer ihtimallerin 4 bin yıldan daha önceye dayandığı da ortadadır.
kürtlerin kökeni nereden gelmektedir?
Kürtlerin Kökeni Nereden Gelmektedir?
Kürt sözcüğünün etimolojisinin çok tartışmalı ve farklı görüşlerin bulunduğu bir alan olması gibi; Kürt halkının kökeni konusunda da pek çok tarihçinin farklı görüşleri ve dayanak noktaları bulunmaktadır. Bu görüşlerden en geçerlisi ve pek çok farklı bilim adamı tarafından kabul göreni ise; Kürtlerin “İrani” bir halk olduğu yönündedir. Bu genel kabulün öncülerinden birisi de ünlü Kürdolog Vladimir Minorsky’dir.
Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı “İrani” kavimden kasıt, bugün ki İran değildir. Milattan önceye dayanan bu “İrani” kavramı ile, içerisinde Kürtlerden Perslere, Acemlerden Afganlara ve Taciklerden Beluçlar’a kadar daha pek çok kavmin bulunduğu bir topluluktan bahsedilmektedir. Zira o dönemde “İrani” kavramı; İran platosu merkezde olmak üzere linguistik hatlar boyunca genişleyen bir coğrafi alanda yaşayan bütün halkları ifade etmekteydi. Daha fazla bilgiler için: Kürtlerin Kökeni Nereye Dayanır?
kürtlerin kurduğu ilk devlet hangisidir?
Kürtlerin Kurduğu İlk Devlet Hangisidir?
Tarihi binlerce yıl önceye dayanan Kürtlerin kurduğu ilk devlet olarak kabul edilen birkaç farklı devlet bulunmaktadır. Bununla birlikte bu devletlerin ilki; yani tarihte Kürtlerin kurduğu ilk devlet M.Ö 6. yüzyılda kurulan Med İmparatorluğu veya diğer ismiyle Med Konfederasyonu’dur. Bu görüşte bulunan tarihçiler olduğu için Kürtler tarafından kurulan ilk devlet Med İmparatorluğu’dur demek yanlış olmaz.
Milattan önce yılında kurulan Med İmparatorluğu Anadolu coğrafyasının ortalarından İran platosunun doğusuna, bugün ki Afganistan’a kadar geniş bir coğrafyada hüküm sürmüştü. Med İmparatorluğu’nun Kürtler tarafından kurulduğuna yönelik tarihçi kaynak göstermek gerekirse; yüzyılda yaşayan Ermeni tarihçi Heyton’un şu ifadelerini verebiliriz: “Sonunda Araplar Mısır&#;ın yönetimini kaybettiler; ve Medler; &#;ki onlara Kürtler deniliyordu.&#; Mısır&#;a egemen oldular.”
Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı Med İmparatorluğu’nun Kürtler tarafından kurulan bir devlet olduğu görüşünün yanı sıra, Medler’in yukarıda belirttiğimiz “İrani Halklar” tarafından kurulduğunu iddia eden tarihçiler de vardır. Bu tarihçilere göre de Medler’i kuranlar arasında Kürtler bulunmakla birlikte, diğer İrani Halklar’da Medler’in kuruluşunda aynı oranda pay sahibidirler. Medler’den günümüze hiçbir yazılı kaynak ulaşmaması bu konuda tarihi bir netliğin ulaşmamasına neden olmaktadır. Tarihte Kürtlerin Kurduğu En Büyük Devlet Eyyubiler fazlası için tıklayabilirsiniz
Gutiler Kürtlerin Atası Mı?
Yukarıda da belirttiğimiz gibi, Medler günümüzde de pek çok tarihçi tarafından Kürtlerin kurduğu ilk devlet olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte karşıt görüşte olan bilim adamlarına göre Kürtlerin ataları Gutiler’dir ki aslında Gutiler, Medler’den de daha kadim bir kavimdir ve geçmişi çok daha önceye dayanır. Zira “Gutiler”; Sümerler, Babiller ve Asurlular’ın yazıtlarında ayrı ayrı geçmektedir ve bu yazıtlarda “Guti” ya da “Qurti” olarak yer almaktadır. Burada geçen “Qurti” ifadesinin de “Kürt” sözcüğünün etimolojik olarak atası ve çıkış noktası olduğu düşünülmektedir.
Aralarında biner yıllık süre bulunan Sümerler (M.Ö 3. bin yıl), Babiller (M.Ö 2. bin yıl) ve Asurlular (M.Ö 1. bin yıl) kavimlerinin yazıtlarında aynı bilginin ve aynı kelimenin (Qurti) yer alması da bu halkın yaşadığına dair kesin delildir. Gutiler, bugünki İran’ın Irak sınırından Basra Körfezi’ne kadar uzanan Zagros Dağları’nda yaşamakta idiler ve ülkelerine de Gutium denilmekteydi. Akad alfabesi ile yazılan ve milattan önce yılına ait olduğu tespit edilen bir Guti Tableti’de o günlerden bu günlere ulaşmıştır. Bahse konu Qurti ya da Guti’lerin Kürtlerin ataları olduğu, pek çok farklı tarihçi tarafından öne sürülmektedir. Bu iddia; Kürtlerin yaşadığı coğrafya, etimolojik olarak dil köken benzerliği ve İrani halk ortak yönleri ile mantıki açıdan mümkün görünmektedir. Bu iddia özellikle Afrika ve Ortadoğu halkları ansiklopedisi Kürt Tarihi’nde geçmektedir. (Sayfa. )
Gutilerin Kürtlerin ataları olduğu yönündeki iddialara karşıt görüşler de bulunmaktadır. Bu konuda Prof. Dr. Şeyhmus Recai Tekoğlu “Qurti” kelimesinin “Kürt” sözcüğü ile benzerliğinden başkaca bir delil bulunmadığını söylemiştir. Chiago A. Dictionary’de de bu konuda bir örtüşme olmadığına vurgu yapmıştır. Zira Chiago A. Dictionary alanında önemli bir kaynaktır.
kürtlerin kurduğu bir başka devlet
Kürtlerin Kurduğu Bir Başka Devlet: Adiabene!
Milattan önce Med İmparatorluğu ve Gutiler’in Kürtler tarafından kurulduğu konusunda bazı tartışmalar olsa da; Kürtler tarafından kurulduğu tartışılmaz bir tarihi gerçeklik olan devlet vardır ki, o da Adiabene’dir. Adiabene; Erbil merkezli olarak kurulmuştur. Bu devleti kuran Hadhabani ya da bir diğer adıyla Adiabani aşireti, Adiabene Devleti’ne de ismini vermiştir.
Milattan önce 1. yüzyılda kurulan Adiabene Devleti’nin kurucusu olan Hadhabani aşireti Museviliği kabul etmişti. Milattan sonra yılına kadar devam eden Adiabene Devleti, Romalıların Mezopotamya’yı işgal etmesi ile birlikte yıkılmış ve Roma İmparatorluğu’nun boyunduruğu altına girmiştir. Sonrasında tekrar kurulma çabası görülse de yılında Roma, Adiabene Devleti’ne tamamen son vermiştir.
Bahse konu tarihten yılına kadar Orta Doğu ve Mezopotamya coğrafyasında önce Roma İmparatorluğu’nda yaşayan Kürtler, sonrasında Bizans ve Sasani İmparatorluklarında bütüncül olmayan bir yapıda yaşamışlardır. yılında bölgeyi fetheden İslam orduları ile Kürtlerin büyük kısmı Müslüman olmuştur. ’li yıllara kadar yukarıda bahsettiğimiz tarihi bir sürecin içerisinden geçen Kürtler, İslam’la tanıştıktan sonra pek çok farklı devlet kurmuşlardır. Bu nedenle Kürtlerin tarihini İslam öncesi ve İslam sonrası olarak 2 dönemde incelemek de doğru bir yaklaşım olabilir.
islam sonrası kürtlerin kurdukları devletler
İslam Sonrası Kürtlerin Kurdukları Devletler
İslam Halifesi Hz. Ömer zamanında Müslümanlıkla tanışmaya başlayan Kürtler, ileriki yıllarda neredeyse tamamen Müslüman oldular. Adiabene Devleti’nin yıkılmasının ardından yekpare bir yapıda yaşamayan Kürt toplumu, İslam Devleti’nin sınırlarını genişletmesinin ardından, takribi yılından başlamak üzere İslam Devleti çatısı altında yaşamaya başlamışlardır.
Kürtlerin Tarihi ve Kürt İsminin Çıkışı makalemizin devamında İslam sonrasında kürtlerin kurduğu devletler konusuna değinmek istiyoruz. Kürtlerin Müslümanlıkla tanışmaları dini yaşamlarını tamamen değiştirdiği gibi, kültürel bazda da Kürt halkının yaşantısına yön vermiştir. Aynı zamanda Kürt halkının siyasi yaşantısı da farklılaşmış ve Kürtler devlet yönetiminde yer edinmiştir. İslam sonrası Kürtlerin kurduğu devletleri ise şu şekilde sıralayabiliriz. (Bu devletlerin bazıları dönemin eyalet yapılanması doğrultusunda büyük imparatorluklara bağlı beylikler ya da prenslikler olarak varlıklarını sürdürürken, bazıları ise tamamen devlet teşkilatlanmalarını gerçekleştirmiştir. Bununla birlikte listede ayrımsız tamamı yer almaktadır.) Detaylı bilgi almak için bakabilirsiniz: İslamiyet Sonrasında Kurulan İlk Kürt Devleti: Şeddadiler!
Şeddadiler yılları arasında Ermenistan ve Arran bölgesinde hüküm sürmüştür.
Revvadiler , Azerbaycan Yemenli Ezd kabilesine mensup Kürtleşmiş Arap hanedanı olarak kabul edilir.
Hasanveyhiler yılları arasında İran’da hüküm sürmüştür.
Annaziler yılları arasında İran ve Mezopotamya’da hüküm sürmüştür.
Mervaniler yılları arasında Diyarbakır’da hüküm sürmüştür.
Hezarhespiler – yılları arasında Luristan ve Fars’ta hüküm sürmüştür.
Eyyubiler yılları arasında; Mısır, Suriye, Irak, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Filistin’de hüküm sürmüştür.
Ardelan Prensliği – yılları arasında bugün ki İran – Irak sınırının İran kısmında yıl hüküm sürüştür.
Badinan Beyliği &#; Bugün ki Hakkari ili çevresinde – yıllarında etkindir.
Soran Emirliği yüzyıl’da Kuzey Irak’ta etkinlik sağlamıştır.
Baban Prensliği – arası etkin yıllarıdır.
Bitlis Prensliği – yılları arasında Bitlis ve çevresindeki prenslik.
Botan Emirliği – yılları arasında Botan ve çevresinde etkindir.
Zend Hanedanı yılları arasında İran’da hüküm sürmüştür.

Ön Asya-Aşiret devletler

ÖN ASYA BÖLGESİNDE AŞİRETLER, AŞİRET İTTİFAKLARI VE DEVLETLER (M.Ö binyıllar)
Eski Azerbaycan topraklarında İslam öncesi birçok devlet kurulmuş, bazıları, imparatorluk seviyesine kadar yükselmiştir.
Eski yazılı kaynaklara göre M.Ö. binyıllarda, bugünkü Azerbaycan topraklarının güney kısmı Sümer-Akkad coğrafyasındaydı. Azerbaycan topraklarındaki ilk aşiret birleşmesi Tunç devrinin sonlarında gerçekleşmiştir. Kür-Araz medeniyeti ise atalarımızın daha o zamanlar, M.Ö. II. binyılda ekincilikle uğraştıklarını kanıtlamaktadır.
Güney Azerbaycan ile komşu topraklarında yaşamış aşiretlerle ilgili ilk yazılı kaynaklar M.Ö. yüzyıllara aittir ve onlar Urmi bölgesinde Akkadca yazılmıştır. Ancak Azerbaycan topraklarında Türk hâkimiyeti M.Ö. 4 bin yıl öncesine dayanmaktadır. Kaynaklarda özellikle Arattalılar, Gutlar (Gutiler), Lullubiler ve Hurriler hakkında bilgiler vardır. Ama bilimsel kaynaklara göre Güney Azerbaycan topraklarında kurulmuş ilk Türk devleti Aratta’dır. Arattalılarla ilgili bilgiler Sümer destanında yer almaktadır. Sümer hükümdarı Merkar ile Aratta hükümdarı Sukuşsiranna arasında yaşanan olaylar bu destanda yer almıştır.
Aratta devleti M.Ö. III. binyılın birinci yarısında kurulmuştur. Devletin toprakları Urmi gölünün güney ve güney-doğu gölgesini kapsamaktadır. Bugünkü Zencan-Gazvin bölgesi de Aratta’nın alt sınırlarında bulunmaktadır.
Aratta halkı, altın, gümüş, kurşun, bakır, dağ taşı ve değerli lacivert renkli taş üretmekteydi. Onlar ürettikleri materyalleri Mezopotamya’da hükümran olan Sümer devletine ihraç etmekteydiler.
M.Ö. 3. binyılın ikinci yarısında Sümer şehir devletleri yıkılmışlardır. Onlar M.Ö yüzyıllarda Akkad devletinin hâkimiyetine dahil olmuşlardır. Bu dönemde Urmi gölünün güney bölgesinde Lullubi (Lullubu) aşiretlerinin ittifakı başlamıştır. Lullibileri tarih sahnesine Su ve Turukki aşiretleri çıkarmıştır. Bu aşiret devletinin kurulması M.Ö. yüzyılda gerçekleşmiştir.
Lullubiler hayvancılık ve sulanmayan ekişçilikle uğraşmışlardır. Onlar da Arattalılar gibi Sümer medeniyetinin güçlü tesirinde kalmışlardır. Çivi yazısını biliyorlardı, Akkadlarla iletişim sağlayabilen aydınları bulunmaktaydı.
M.Ö. 2. binyılda Vahid Lullubi devletinin parçalamasının ardından yerine küçük hâkimiyetler kurulmuştur.
M.Ö. 3. binyılda Urmi gölünün doğu ve güney-doğu bölgesinde Guti aşiret birleşmeleri mevcuttur. Onlar aynı binyılın ikinci yarısından sonra devlet olarak birleşmişlerdir. Gutiler Sümerlerle müttefik olmuşlardır. Fakat Akkadların işgalci siyasetine de sert bir şekilde karşı çıkmışlardır.
Sargo’nun torunu olan Akkad hükümdarı Naram-Sin (Naram-Suen) (M.Ö ) Urmi bölgesinde yaşayan aşiretlere karşı saldırıyı hızlandırmıştır. Burada yaşayan 70 aşiretin lideri de birleşerek askeri ittifak oluşturmuş, bununla Akkad ordularını mağlup etmişlerdir. Gutilerin hükümdarı Enridavazir’in öncülüğüyle Naram-Sin öldürülmüş ve onlar akın başlatarak Güney Mezopotamya’ya gitmiş Sümerlerin kutsal şehri Nippur’u ele geçirmişlerdir. Bu olaydan sonra Gutilerin yeniden kendi topraklarına-Doğu Anadolu ve Güney Azerbaycan’a dönerek komşusu Lullubilerle savaştıkları tahmin edilmektedir.
Guti devleti boy ittifakından oluşan bir devlettir. Onun ardından Subar, Turuk, Kuman, Bars, Böri, Gargar, Azer, Zengi vb. Türk boyları vardır. Kaynaklara göre Gutiler M.Ö. yüzyılın sonunda Mezopotamya’dan kovulmuşlardır. Onların hâkimiyeti 91 yıl 40 gün sürmüştür. Guti devletinin en büyük özelliği onun demokratik kurallarla idare edilmesidir. Komşulukta yaşayan devletlerde hâkimiyet babadan oğla geçilmekteydi. Fakat Gutilerde hakimiyeti “el” aksakkalarının ve el beylerinin katıldığı meclis seçmekteydi. Guti elinin başkenti bugünkü Kerkük (Arrapha) şehri olmuştur.
Akkad yazılarında bulunan Guti elbeylerinin bazılarının adları: Yarlagab, Yarlagaş, Yarlagan, Sarlagab, Elulu(meş), İnim-Abageş (Orhon-Yenisey abidelerinde Kültigine İnim Kültigin) Kurum, Tirikan. Gut sözünün Türk etimolojisinde “hükümdarlık, uğur, can, ruh” gibi anlamlarda kullanılmaktaydı. yılında hâkimiyette olan Avar (Türk) hükümdarının adı Kuti-Han olmuştur. Gutilerin Türklüğünü kanıtlayacak o dönemden kalma bu tür bir çok delili, tarihi kaynaklardan göstermek mümkündür.
Akkad hükümdarı Naram-Sin’in kitabelerinin birinde Lullubiler hakkında bilgiler vardır. Lullubi hükümdarlarının kendilerine özgü ilk yazılı abideleri M.Ö yüzyıla aittir. Sarınul adı verilen yerde kayaya kazınmış Kral Anubaniniye ait kitabe delil olarak görülürse, Lullubi topraklarının Urmi gölünden Besra (Kenger) körfezine kadar ulaştığı gözlenmektedir.
Sümer kaynakları, Hurrilerin vatanı Güney Kafkas, Van gölü etrafı ve Şimali Zagros bölgeleri olduğunu onaylamaktadır. Sümer kaynaklarında onların sahalarına Xurrum denilmektedir.
Hurrilerin M.Ö. 3. binyılın sonunda yazılı kaynaklarda sahip olduklarını delil olarak kabul ederek onları Sümer, Akkad ve Elamlarla birlikte Ön Asya’nın dördüncü büyük ve medeni halkı gibi kaleme alanlar vardır. Tarihi belgelere göre, Mitanni devletini Hurrilerin kurduğunu söyleyebiliriz. Mitannilerin ise Türk neslinden olduğu bilinmektedir. Urmi gölü de bir müddet Mantiana adıyla anılmıştır. Urmi gölü çevresinde Kaşşu (Kassit) halkının da yaşadığı kaynaklarda belirtilmiştir.
Güney Azerbaycan’ın en eski halklarından biri Türklerdir ki, Naram-Sin’e karşı birleşen 17 hükümdarın içinde onların İlluşumel adlı hükümdarı da yer almıştır. Turukkilerin yaşadığı coğrafya Urmi gölünden Zencan’a kadar uzanmıştır. Turukkiler tarih sahnesine Guttiler ve Ullubilerle aynı dönemde çıkmıştır.
M.Ö 3. binyılın sonu ve 2. binyılın başlarında bugünkü Azerbaycan topraklarında yaşadığı düşünülen aşiretlerin ve diğer toplulukların dilleri Zagr-Elam, Zagros, Kaspi vb. adlar verilen büyük diller grubunda birleşmektedir. Bazı âlimler kuzey-doğu Kafkas dil grubuna mensup olan Nah-Dağıstan dil grubunun Hurri ve Urartu dilleriyle akraba olduğunu ileri sürmektedirler.
Urmi gölü havzasında M.Ö. III-II. binyıllarda Subarlar da yaşamışlardır. Subarlar sadece Azerbaycan halkının değil, birçok Türk halkının şekillenmesine iştirak etmişlerdir. Subarlar Mezopotamya’da (Dicle-Fırat) yaşamışlar ve sonradan buraya gelen Sami aşiretleri Akkad şehri devleti etrafında toplanmışlar ve onun güçlenmesinde etken olmuşlardır. Akkad kralı Sargon M.Ö. yüzyılda yukarı Subar bölgesine akın etmiş ve Subarları zor durumda bırakmıştır. 2. binyılın başlarında Subar topraklarında Asur hâkimiyeti güçlenmiştir. Yukarıdan Akkad, kuzeydoğudan Hurri, aşağıdan Sami-Asur aşiretlerinin hücumuna maruz kalan Subarlar batı, orta ve doğu olmak üzere üç kola ayrılmışlardır. paralel boyunca ileriye yönelen Subarlar o topraklarda yaşayan halkların içinde erimişlerdir. Bu yönde Urmi gölü havzasında yerleşenlerin çoğu Sibirya’ya ve Türkistan’a yönelmişlerdir. Sibirya’nın adı da Subarlardan gelmektedir. Orta kısımda kalan Subarlar, Dicle ve Fırat’ın yukarı kısmında, Van gölünün batısında bugünkü Bitlis’le Diyarbakır arasında her boy bir bölgede olmak üzere yerleşmişlerdir. O dönemde söz konusu bölge, Hurrilerin kurduğu Mutanni devletinin yönetimindeydi. yüzyılda Mitanni devleti yıkıldığında Subarların Arme, Urmu, Kulmeri, Turhu ve diğer yerlerinde ayrı-ayrı beylikler kurulmuştur. Onlar Asur ve yeni kurulan Urartu devletine karşı koyabilmek için birleşerek Subar beyliğini oluşturmuşlardır. Subar devleti M.Ö. yılına kadar kendi bağımsızlığını koruyabilmiştir. Sami aşiretları M.Ö. 3. binyılın başlarında Fırat ve Dicle nehrinin kuzey bölgesinde yerleşmişlerdir. Ari kökenli Ahemeni devletinin siyasi nüfuzu Kafkas dağlarına ulaştığında Kuzey Azerbaycan’da yaşayan aşiretler artık tarih sahnelerinde görünmeye başlamışlardır. Onların en görkemlisi Kaspilerdir. Hazar denizinin bir adının da Kaspi denizi olması bu durumdan ileri gelmektedir. Kaspiler eski dönemlerin ünlü halklarından biri olan Kassilerin akrabalarıdır. Onlar M.Ö. 1. binyılın sonunda Alban aşiretleri arasında erimişlerdir. Onların yaşadığı coğrafya Muğan-Lenkeran ovalığı olmuştur. Kaspiler gemicilik sanatını çok iyi öğrenmişlerdir.
Bu dönemde Azerbaycan topraklarında yaşayan kavimlerin bir kısmının Turan sistemine ait olduğunu ileri sürenler vardır.
nest...
171983 171984 171985 171986 171987