Ben Sana Değil Resmine Aşığım

Başta Yeşilçam olmak üzere yerli sinemada çokça zengin kız- fakir oğlan veya tersi konular işlenmiştir. Toplumsal Gerçekçi filmleriyle bilinen Metin Erksan ise klasik aşk hikâyelerine karşı senesinde Sevmek Zamanı filmini çekmiştir. Sevmek Zamanı, gelir farkı olan iki kişinin aşkını anlatır fakat yönetmen Erksan, bu aşk hikâyesine bambaşka bir pencereden yaklaşmıştır. Filmde; bir suretin gerçekliğine âşık olan bir gencin hikâyesini işlemiştir.

Sevmek Zamanı filminin konusunu hatırlayacak olursak; Halil, Büyükada’da yaşayan ve boyacılık yaparak geçimini sağlayan bir gençtir. Bir gün, badana yaparken köşkün duvarında asılı olan bir kadının resmine âşık olur. İlerleyen günlerde bunu fark eden resmin sahibi Meral, Halil’in aşkına karşılık vermek istese de Halil, bu aşk karşısında direnir. Bu yazının konusu da filmin ikonik sahnelerinden bir tanesi olan Halil ile Meral arasında geçen şu sahnedir:

Halil: Resminle benim aramdaki bir durum, seni ilgilendirmez. Ben senin resmine âşığım.

Meral: İyi ama âşık olduğun resim benim resmim. İşte ben de buradayım, söyleyeceklerini dinlemeye geldim.

Halil: Resmin sen değilsin ki. Resmin benim dünyama ait bir şey. Ben seni değil resmini tanıyorum. Belki sen benim bütün güzel düşüncelerimi yıkarsın.

Meral: Bu davranışların bir korkudan ileri geliyor.

Halil: Evet. Bu korku sevdiğim bir şeye ebediyen sahip olmak için çekilen bir korku. Ben senin resmine değil de, sana âşık olsaydım ne olacaktı? Belki bir kere bile bakmayacaktın yüzüme. Belki de alay edecektin sevgimle. Hâlbuki resmin bana dostça bakıyor ve ebediyen bakacak.

Halil, Meral’in resmini tanıdığını ama Meral’i tanımaktan korktuğunu söyler. Söz konusu bu korku; Meral’in gerçeklerinin, Halil’in düşlerini yıkacağı korkusudur. Bu noktada gerçeklik ve ideal üzerine bir parantez açmak isterim.

Bazen sevdiklerimize, inançlarımıza veya ideolojilerimize öyle güçlü duygularla sarılırız ki aksini iddia eden her şeyi reddederiz. Bu sebeple ön yargılarımızı yıkmak kolay değildir ve kimi zaman gözlerimizin önündeki perdeyi göremeyiz. Bu doğrultuda; Halil’in neden Meral’i değil de ısrarla onun resmini sevmeye devam ettiğini, Platon’un Mağara Alegorisi üzerinden irdelemek gerekir.

Platon’un Mağara Alegorisine göre; bir grup insanın, bir mağaranın içinde tutsak olduğu varsayılır. Çocukluğundan beri mağaranın içinde yaşayan ve tutsak olduğunu bile bilmeyen bu insanlar; güneş ve dış dünya hakkında hiçbir bilgiye sahip değildir. Tutsaklar, ömürleri boyunca zincire bağlanmış bir şekilde yalnızca karşı duvara bakarak otururlar. Arkalarında bir ateş, ateşin önünde ise yürüyen başka insanlar vardır. Ateşin yardımıyla yürüyen insanların ellerindeki çeşitli alet, taş ve tahtaların gölgeleri, tutsakların baktığı duvara yansır. Böylece mağaradaki yansımalar, tutsaklar için sözde gerçekliği oluşturur.

Eğer ki bir gün, tutsaklardan biri zincirlerini kırar ve mağaradan dışarıya çıkarsa; karanlıktan aydınlığa geçiş yapmış olur. Artık duvarı izlemek yerine dış dünyayı keşfeder. Böylece duvara yansıyan gölgeleri değil; o gölgelerin asıllarını, gerçekleri görmeye başlar. Daha sonra mağaraya dönüp diğer tutsaklara gölgelerin gerçeği ifade etmediğini, yalnızca birer yansıma olduğunu anlatır ve mağaradan çıkmaları için tutsakları ikna etmeye çalışır. Fakat tutsaklar, kendi gördüklerine inanmayı seçecektir ve asıl kör olanın zincirini kıran kişi olduğunu düşünüp serbest bırakılmayı reddedeceklerdir.

Platon, mağara tasvirindeki zincirini kıran kişiyi, halkı aydınlatmaya çalışan filozofun durumuna benzetir. Tıpkı TheMatrix’te () Morpheus‘un Neo‘ya söylediği gibi; “Mavi hapı alırsan, bu hikâye sona erer, yatağında uyanırsın ve istediğin her neyse ona inanırsın. Kırmızı hapı alırsan Harikalar Diyarı’nda kalırsın. Ben de sana tavşan deliğinin gittiği yerleri gösteririm. Unutma… Sana vadettiğim tek şey hakikat, fazlası değil”.

Meral ile Halil’in ilk karşılaştıkları sahnede; Halil, tıpkı mağaradaki tutsaklar gibi yüzünü resme dönmüş izlerken Meral, dışarıdan ışığın geldiği taraftan, içeriye girer. Halil, resmin aslını karşısında görünce kendi gerçekliğinden kopar. Film boyunca da Meral, Halil’den resmine duyduğu sevgiyi, kendisine göstermesini ister.

Meral’in ısrarlarına rağmen, Halil’in onu reddetmesi; klasik aşk filmlerine alışkın izleyici için eşine az rastlanır bir durumdur. Hikâyeye bir anda yabancılaşan izleyici, Halil’in davranışını sorgulamaya başlar. Peki, Meral Halil’in aşkına karşılık vermek isterken; Halil neden gerçeği değil de bir resmi sevmeye devam eder? Platon’un İdealar Kuramı’na göre; her görüngünün ideal bir formu vardır. Görüngüler, mağaradaki gölgeler gibi yalnızca gerçeğin bir parçasını görmemizi sağlar. İdealar ise; gölgelerin dış dünyadaki kaynağıdır. İdealar, değişmezdir, böylece kişiyi aldatmaz ve yanıltmaz. Bu sebeple Halil için konfor alanı, resimle kurduğu dünyadır.

Halil:“…Resminle ilk karşılaşmamızı dün gibi hatırlarım. Elbiselerim eskiydi, kirliydim, sakallarım uzamıştı. Birden bana iyilikle, sevgiyle bakan bir yüz gördüm. İnanamadım, ikinci kez zorlukla baktım resmine. Gene iyilik, gene sevgi vardı gözlerinde. Nihayet değişmezi bulmuştum. Resmin benim içime bakıyordu. Benim kendimi görüyordu. Bana hep dostlukla, iyilikle, sevgiyle baktı”.

İlerleyen sahnelerde; Halil ile Meral evlenmeye karar verir. Ardından Halil, Meral’in babası ile konuşmaya gider. Baba, bu evliliğe karşı çıkmayacağını söyler fakat Halil’e bir konuda uyarıda bulunur. Yetiştiği hayat standartlarının, Meral’in davranışlarına da sirayet ettiğini ve birlikte kurdukları hayallerin yıkılabileceğinden bahseder. Böylece Halil, “Sana âşık olarak kalmak istiyorum” diyerek Meral’i terk eder çünkü ideasındaki Meral’in değişeceğinden korkar. Bu sebeple mağaradaki gerçekliğe, Meral’in resmine geri döner.

Finale doğru; Meral, Halil’i bulur, kendisini simgeleyen her şeyi suya atar. Böylece tüm gölgelerden kurtulmuş olur. Yalnızca Meral ve Halil kalmıştır. Bu sırada kendilerine iki el ateş edilir, ardından film biter. Metin Erksan, kurşunun kime isabet ettiğini veya kimin sağ kalıp kalmadığını göstermez. Böylece seyirci tekrardan aktif bir konuma geçerek kurşunun kimi seçtiğini sorgular. Ölümü bir cezalandırma olarak değerlendirirsek; mağaradan çıkma cesaretini gösteren Halil mi ölmüştür yoksa Halil’in yolunu aydınlatan Meral mi? Tıpkı Sokrates’in idamı gibi.

Etiketler:metin erksanplatonsevmek zamanıthe matrix

"Ben senin resmine aşığım. Benimle resminin arasına girme."

Sevmek Zamanı, yılında yapılmış olmasına karşın yapıldığı tarihin çok ötesinde bir Türk filmidir. Gerek işlediği konusu gerekse film içindeki diyaloglar itibarıyla bunu da biz izleyicilerine aksettiriyor. Filmin oyuncu kadrosunda Müşfik Kenter (Halil), Sema Özcan (Meral) ve Süleyman Tekcan (Başar) yer alırken yönetmen koltuğunda ise Metin Erksan oturuyor.

Geçimini boyacılıkla sağlayan Halil bir gün boyacılık yaptığı adadaki evlerden birinde gördüğü tablodaki kadın suretine aşık olur. Ve bu aşkın onda uyandırdığı hissiyatla hemen hemen her gün bu boyadığı evdeki tabloyu görmeye gider. Yine tablodaki aşık olduğu sureti görmeye gittiği bir gün evin sahibi olan ve tablodaki kadın (Meral) eve zamansız gelir. Halil'in tabloya hayran hayran baktığı sırada karşılaşırlar. Halil'in hayalleri bu karşılaşma neticesinde yıkılır. Ancak tablodaki kadın Meral, Halil'le karşılaştıktan sonra ona aşık olmuştur. Meral'in film içindeki repliği de bunu destekler niteliktedir: "İyi ama aşık olduğun resim benim resmim işte, ben de buradayım, söyleyeceklerini dinlemeye geldim," der. Fakat Halil kendi dünyasında oluşturduğu tabloya aşıktır. Aynı şekilde Halil'in de film içindeki repliği Meral’e cevap niteliğindedir: "Resmin sen değilsin ki, resmin benim dünyama ait bir şey. Ben seni değil resmini tanıyorum. Belki sen benim bütün güzel düşüncemi yıkarsın. Ben senin resmine değil de sana aşık olsaydım ne olacaktı? Belki bir kere bile bakmayacaktın yüzüme. Belki de alay edecektin sevgimle. Halbuki resmin bana dostça bakıyor."

Filmin içinde geçen bu repliğin sanat, sinema, edebiyat ve sosyoloji çevrelerince birçok anlam barındırdığını söylersek hata etmiş sayılmayız. Bir örnekle açıklayacak olursak bu replik biz izleyenlere platonik aşkı anlatıyor. Madde değil mana bağlamında. Buradan anlaşılıyor ki Halil karakteri ideal olanın peşinde, bunun bilincinde ki asıl olan madde değil mana bir doyumunda. Ve denilebilir ki Halil'in film içindeki karakteri adeta Platon'un idealar kavramına göndermelerle doludur.

"Ben senin resmine aşığım. Benimle resminin arasına girme."

Halil'in sanki bir puta tapan kul gibi Meral'e değil de onun suretine ve daha da ötesinde o suretin geri planında arzuladığı dünyaya doğru yaptığı içsel yolculuğun, beşeri bir aşkın yanında manevi ve tasavvufi bir açılımı da içermesi kuvvetle muhtemeldir. Putperestlik olarak nitelenen inanç ögelerinin ülkemizde, tıpkı dünyada olduğu gibi yanlış bilinen ve algılanan bir niteliği vardır. Zannedilir ki putperestlikte kişi ya da toplum, bir maddeye secde ediyor ve tapınıyor. Aslında putperestlik, tamamen ruhsal koşullanmalar altında geliştirilen ve tabir yerindeyse bir maddenin aracılık etmesiyle manevi aleme doğru çıkılan ruhsal bir seyahatin gerçekleştirildiği bir inanç sistemidir. Hal böyleyken Halil'in surete karşı duyduğu ve gitgide fazlalaşan aşk bu suretin gerisinden Halil'in gönül dünyasına açılan bir kapının da anahtarı pozisyonuna oturmaktadır. Suret; Halil'e karşı nazlanmayacaktır, dünya dertlerinden bahis açmayacaktır ve kapris yapmayacaktır.

Film genel sahneleri ve içeriği itibarıyla Doğu-Batı, zengin-fakir, madde-mana derinliği çatışmasını modernite eşliğinde bizlere sunuyor. Bu modernitenin getirmiş olduğu birtakım çekim tekniği, müzikal altyapının yeniliği ve eski aşk motifini yeni bir modern dünya kurmak için yeniden düzenlemesiyle Sevmek Zamanı, modernist bir film olmayı çokça hak ediyor. Örnek verecek olursak Meral'in yakın plan çekimleri biz izleyenlere anlamsız gelse de aralara bilinçli bir şekilde yerleştirilmiştir. Ve bu yerleştirmeler modern sinemada “ kare” tekniğini akıllara getirir. Müzikal alanda ise her ne kadar ara geçiş sahneleri ve bu sahneleri doldurmakta kullanılan Batı müzik unsurlarının buraları doldurmaktaki başarısını görmezden gelemesek de Derviş Mustafa’nın ut ile göründüğü sahneler geleneğe yeterince gönderim yapmaktadır. Aynı zamanda Türk musikisine ait eserlerin piyanoyla harmanlanması modernist bir yapı yaratma çabasının en güçlü göstergesidir.

Filmde izleyiciler tarafından fazla dikkat edilmeyen ve asıl sinema izleyicisi olarak nitelendirdiğimiz kitle tarafından fark edilen bir konu vardır. Bu da; kızın sanayici babası, kızını Halil’e vermeye dünden razıdır. Filmin içinde geçen "Ben geleneksel babalar gibi değilim." repliği ise bunu destekler niteliktedir. Ve topluma hakim olan hiyerarşik yapıya bir gönderme yapıyor. Çünkü ortada boyacı bir kişiyle zengin bir ailenin kızı olan Meral'in evlenmesi söz konusudur. Türk toplumunun kendi içinde geçirdiği veya geçirmeye çalıştığı modern, çağdaş ve özgürlükçü aile yapısını burada görüyoruz. Sanki sonrası Türkiye’sinin bir özetidir.

Filmle ilgili en büyük muamma ise düğünden kaçarak Halil'in yanına gelen Meral'in daha sonrasında Halil'le beraber kayık içinde gölün kıyısından uzaklaşırken bir anda ortaya çıkan Başar tarafından öldürüldüğü mü? Yoksa ikilinin sarılarak göle atlayıp intihar ettiği mi?

Meral:“Neden fotoğrafıma bakıyordun? Bana ait olan bir şeyi öğrenmek hakkımdır.”

Halil:"Hayır… Sana ait bir mesele değil bu. Resminle benim aramdaki bir durum seni ilgilendirmez. Ben senin resmine aşığım" 

Meral:"İyi ama âşık olduğun benim resmim. İşte ben de buradayım. Söyleyeceklerini dinlemeye geldim”

Halil:"Sen resmin değilsin ki. Resmin benim dünyama ait bir şey. Ben seni değil, resmini tanıyorum. Belki sen benim bütün güzel düşüncelerimi yıkarsın”

Meral:"Bu davranışların bir korkudan ileri geliyor.”

Halil:"Evet, bir korkudan ileri geliyor. Bu korku sevdiğim şeye ebediyen sahip olabilmek için çekilen bir korku. Ben senin resmine değil de, sana âşık olsaydım o zaman ne olacaktı? Belki bir kere bile bakmayacaktın yüzüme. Belki de alay edecektin sevgimle. Hâlbuki resmin bana dostça bakıyor ve ebediyen bakacak”

Meral: "Ben de resmim gibi sana bakmak istiyorum. Âşık olmak istiyorum"

Halil:"Hayır, hayır Benimle resminin arasına girme. İstemiyorum seni. Ben senin yalnız resmine aşığım" 

Meral:"Gerçek aşktan kaçıyorsun?”

Halil:"Sana âşık değilim"

Meral:"Olmaz böyle şey, resmime âşık olman beni sevmek demektir. Dünden beri hep sözlerini düşündüm. Sen bana âşık olduğunu söylemekten korkuyorsun”

Halil:"Olmayan bir şeyi nasıl söylerim? Niçin beni anlamamakta inat ediyorsun? Ben senin resmine aşığım. İşte hepsi bu kadar”

Meral:"Sen, ben yokken resmimi sevdin. İşte ben varım artık. Resmin aslı benim. Bundan sonra ikimiz bu sevgiyi paylaşacağız. Bu aşkın yarısı bana ait"

Halil:"Sen dostlukların, aşkların kolay mı kurulduğunu, kolay mı sürdürüldüğünü sanıyorsun? Resminle aramda ne kadar uzun zamanlar geçti. İlk karşılaşmamızı dün gibi hatırlarım. Birden bana iyilikle, sevgiyle bakan bir yüz gördüm. Elbiselerim eskiydi. Kirliydim. Sakallarım uzamıştı. İnanamadım. O insanca bakışı bir daha göremem diye resme bakmaktan korkuyordum. İkinci kere zorlukla baktım sana. Gene iyilik, gene sevgi vardı gözlerinde. Nihayet değişmezi bulmuştum. Resmin benim içime bakıyordu. Boş evde soğuk kış gecelerini beraber yaşadık. Bana hep dostlukla, iyilikle, sevgiyle baktı. Çok zamanlar gidip yüzünü tutardım. Gözlerini öperdim. Saçlarına değdirirdim ellerimi"

Meral:"Benim bakışlarımda da sevgi var. Resmim yerine seni sevebilirim”

Halil:"Hayır Hayır, istemiyorum seni. Benim dünyama girmeye kalkma. Sonra merhametsizce yıkarsın onu. Resmin benim kendimden bir parça. Bırak onu ben seveyim. Sen sevmek isteme beni. Senin ellerini tutmak istemiyorum. Sonra çekersin o ellerini benden. Ben resmine aşığım. Ölünceye kadar da onu seveceğim" 

İnsan sevgiye düş(e) görsün Düş(e) görse bu sevgiyi… Gönül kapısından gire görsün hele bir.

Sevdiğine ulaşmak, ona kavuşmak, onda erimek, onda yok olmak, ona kendini adamak, iki ayrı varlıkken/bedenken tek bir varlık/beden olmak ister "yaratılmışların en şereflisi" olan insan. Bunun için de mücadele eder, acı çeker, sıkıntılar yaşar ve sonunda fani olan bu dünyada kendini adayarak sonsuzluğa ulaşır.

Halil. Boyacıdıfunduszeue.infoin ıslak olduğu, ağaçların yapraklarını döktüğü, yağmurun durup dinlenerek yağdığı, dalgaların kıyıya vurup vurup kendi sularına çekildiği, sisler içindeki Büyükada'da çalıştığı evlerin birinde duvarda gördüğü fotoğrafla aşka düşer.

Hiç beklenmedik bir anda kalbini sessizce saran sevgi ateşi başını döndürmeye başlar ve sarhoş olan bedeni içinde bulunduğu durumu kavrayamayacak hale gelir.

Günlerce gidip gelir, gelip girer gizlice, fotoğrafın duvarda asılı olduğu eve.

Orada kendine bir düş/hayal/hayat/dünya yaratır ve o dünyanın içinde duvarda asılı olan fotoğrafa kendinden geçercesine bakar, sever, âşık olur ve ondan başkasını göremeyecek hale gelir.

Düşsel dünyası fotoğraftaki kadını var eden, ona o anlamları veren, sevgi öznesinin, Meral'in, gelmesiyle sarsılır, darmadağın olur.

Meral onun yarattığı düşsel dünyasını yıkıp kendisini var eder. Halil'in ulaşmak/kavuşmak istediği aşk acısı, düşsel dünyasında kendinden geçercesine baktığı surete, nesneye olan aşk, asıl olana/varlığa/özneye, gerçek dünyada var olan ve fotoğrafı varlığıyla var eden Meral'e geçer.

Halil gölde bir kayığın içindedir. Kayığın içinde gelinlik giydirilmiş bir manken ve Meral'in fotoğrafı vardır. Halil mankene daha önce Meral'in fotoğrafına aşkla baktığı gibi bakar.

Halil aşkla bakadururken sevgi nesnesine, bir araba gölün kıyısında durur. Arabanın içinde gelinliğiyle Meral iner. Kendinden geçercesine baktığı mankenden Meral'i göremeyen Halil bir süre sonra Meral’in varlığıyla dolar.

Birbirlerine aşkla  bakarlar… Bakışları birken birçok olur, sevinçleri gibi.

Halil, kayığı Meral'e doğru çevirerek binmesini sağlar.

Halil'in tutkuyla baktığı mankenin yanına oturan Meral, önce varlığıyla var ettiği fotoğrafı suya atar sonra da mankeni.

Meral kendi varlığı ile daha önce fotoğrafı nasıl yok ettiyse mankeni de yok ederek, "hakikat benim", "sevgi öznesi  de benim" dercesine varlığıyla gönül kapısından girer bembeyaz gelinliğiyle.

Meral ve Halil kayığın içinde birbirlerine sarılarak iki varlıkken tek bir varlık olmanın sırrına erişirler aşkla. Artık her şey seven ve sevilenden ibarettir.

Aşk ile tek bir varlık haline gelen beden(ler)e üç el ateş edilir.

Tek bir varlık olmanın sırrına erişen Halil ve Meral aşk ile bu fani dünyadan sonsuzluğa ulaşırlar. (KT/NV)

*Film:Sevmek Zamanı Yönetmen:Metin Erksan,